Enzymatyczna deacetylacja chitozanu

• Autorzy: Jaworska M.M.

Warianty tytułu

EN

Enzymatic deacetylation of chitosan

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Enzymatyczna deacetylacja chitozanu jest procesem, który może w najbliższej przyszłości stać się interesującą alternatywą dla chemicznej modyfikacji tego polimeru. Proces enzymatyczny, podobnie jak chemiczny, prowadzi do przekształcenia merów N-acetyloglukozoaminy w mery glukozoaminy, lecz prowadzony jest w warunkach znacznie łagodniejszych i nie jest związany z jednoczesną hydrolizą łańcucha polimeru. Modyfikacja enzymatyczna pozwala także na prowadzenie procesu w warunkach kontrolowanych, co umożliwiłoby produkowanie chitozanu o z góry określonym stopniu acetylacji. W badaniach stosowano deacetylazę chitynową wydzieloną z biomasy grzybów strzępkowych Absidia orchidis vel coerulea NCAIM F 00642. W pracy scharakteryzowano enzym wykazując, że ma on maksymalną aktywność przy pH wynoszącym 4.0, (pH-stabilność w zakresie od 1.0 do 9.0) oraz w temperaturze 55°C. Zaproponowano także model opisujący termostabilność deacetylazy chitynowej w temperaturze pracy (50°C). Badania kinetyczne wykazały, że enzymatyczna deacetylacja chitozanu może być opisana za pomocą modelu zaproponowanego przez Michaelisa-Menten, z tym, że enzym podlega jednocześnie inhibicji współzawodniczącej wywołanej przez uwalniany kwas octowy. Równanie kinetyczne skorelowano z aktywnością preparatu enzymatycznego, co dawało lepszą zgodność z danymi doświadczalnymi niż oryginalna zależność oparta na stężeniu enzymu. Przeprowadzono badania mające na celu dobór właściwego nośnika do immobilizacji deacetylazy chitynowej oraz określenie kinetyki deacetylacji chitozanu przez enzym immobilizowany. Stwierdzono, że najlepsze efekty daje immobilizacja na nośniku DEAE-Granocel aktywowanym diwinylosulfonem w środowisku alkalicznym (pH 8.0). Warunki, przy których preparat wykazywałmaksymalną aktywność, były zbliżone do tych dla enzymu natywnego : pH = 4.0 i temperatura 45°C. Stwierdzono także, że enzymatyczna deacetylacja chitozanu z wykorzystaniem enzymu immobilizowanego może być również opisana za pomocą zależności zaproponowanej przez Michaelisa-Menten. Wykazano jednak, że otrzymany preparat stracił aktywność po trzykrotnym zastosowaniu w reaktorze okresowym, przy prowadzeniu doświadczeń w odstępach dwudziestoczterogodzinnych. Na końcowym etapie prac zbadano możliwość zastosowania reaktora membranowego do enzymatycznej deacetylacji chitozanu. Określono parametry w istotny sposób wpływające na badany proces. Analiza uzyskanych danych wykazała, że w obszarze przepływów laminarnych cieczy (Recm do 1700) oraz w obszarze mieszania w reaktorze zbiornikowym z mieszadłem w zakresie przejściowym między laminarnym a burzliwym (Rem do 1150) deacetylaza chitynowa nie ulega inaktywacji. Stwierdzono, że tworzenie się w układzie pęcherzy powietrza jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym, prowadzącym do całkowitego zahamowania procesu. Wzrost lepkości mieszaniny reakcyjnej powodował spadek ilości zdeacetylowanych merów GlcNAc, a zatem zmniejszał wydajność procesu. Dezaktywacja termiczna enzymu okazała się czynnikiem najsilniej wpływającym na proces. Porównano także dane doświadczalne uzyskane w trakcie enzymatycznej deacetylacji chitozanu w reaktorze membranowym z modelem wykorzystującym zaproponowane równanie kinetyczne przy uwzględnieniu dezaktywacji termicznej enzymu, wykazując ich zgodność.

EN

Enzymatic deacetylation of chitosan is a process that can be an interesting alternative to chemical deacetylation. In both processes the linkage between the acetyl and amine groups in the N-acetylglucosamine units (GlcNAc) in chitosan in broken and the GlcNAc units are transformed into glucosamine units (GlcN) and acetic acid is released. Contrary to the chemical method, enzymatic deacetylation can be carried out under mild conditions and is not connected with parallel hydrolysis of the polymer chain. Additionally, by controlling the conditions of the enzymatic process, chitosan can be tailored to certain purposes. Chitin deacetylase from Absidia orchidis vel coerulea NCAIM F 00642 was used in the present work. This enzyme is not commercially available, and was separated from biomass by the author. Characterization of the enzyme showed that it has maximal activity at a pH of 4.0 (pH stability in the range from 1.0 to 9.0) and temperature 55°C. The model of thermal deactivation of chitin deacetylase at working temperature (50°C) was also proposed. Kinetics experiments indicated that enzymatic deacetylation of chitosan can be described by the Michaelis-Menten equation with competitive inhibition by acetic acid released during the deacetylation reaction.The kinetics equation was correlated with the specific activity of the enzyme, and this gave a much better approximation of experimental data than correlation with the enzyme concentration as in the original equation. In the next step of the work, the possibility of immobilization of chitin deacetylation on a carrier was investigated. It was shown that the best results were obtained for DEAE-Granocel activated with divinyl sulfone in alkaline conditions (pH 4.0 and T=45°). The kinetics of enzymatic deacetylation of chitosan by the immobilized enzyme was also described by the Michaelis-Menten equation. Unfortunately, the preparation lost its activity after the third usage. The last part of the work was dedicated to an investigation of the application of a membrane reactor for enzymatic deacetylation of chitosan. The parameters influencing the process were indicated. It was shown that chitin deacetylase stays active for laminar flow (up to Re = 1100) and for mixing in the range of the transition stage between laminar and turbulent flow (up to Re = 1150). The presence of air bubbles in the reaction mixture caused complete inactivation of chitin deacetylase. The increase in viscosity of the solution increased the stability of the enzyme, but also caused a decrease in the number of deacetylated GlcNAc units that influenced the effectiveness of the process. Thermal deactivation was the most important phenomenon that influenced enzymatic deacetylation of chitosan. The experimental data from the membrane reactor were compared to the models that used the propsed kinetics equation and/or lack of thermal deactivation of chitin deacetylase. The model with thermal deactivation gave a much better approximation than that without deactivation.

Słowa kluczowe

PL

deacetylaza chitynowa; chitozan; modyfikacja zależności Michaelisa-Menten; immobilizacja; reaktor membranowy

EN

chitin deacetylase; chitosan; modification of Michaelis-Menten equation; immobilization; membrane reactor

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Wydziału Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej
• Rocznik: 2011
• Tom: Vol. 35, z. 3
• Strony: 3--119
• Opis fizyczny: Bibliogr. 97 poz., tab., rys., wykr.

Twórcy

autor

Jaworska M.M.

• Zakład Biotechnologii i Inżynierii Bioprocesowej

Bibliografia

• Alfonso C., Nuero O.M., Santamaria F., Reyes F. (1995) Purification of heat-stabile chitin deacetylase from Aspergillus nidulans and its role in cell wall degradation, Curr. Microbiol. 30, s. 49-54.
• Amorim R.V.S., Ledingham W.M., Fukushima K., Campos-Takaki G.M. (2005) Screening of chitin deacetylase from Mucoralean strains (Zygomycetes) and its relationship to cell growth rate, J. Ind. Microbiol. Biotechnol. 32, s. 19-23.
• Amotz S., Nielsen T.K., Thiesen N.O. (1976) Immobilization of glucose isomerase, US Patent No 3980511.
• Araki Y., Ito E. (1974) A pathway of chitosan formation in Mucor rouxii: enzymatic deacetylation of chitin, Biochem. Biophys. Research Comm. 56, s. 669-675.
• Araki Y., Ito E. (1975) A pathway of chitosan formation in Mucor rouxii, Eur. J. Biochem. 55, s. 71-78.
• Aye K.N., Karuppuswamy R., Ahamed T., Stevens W.F. (2006) Peripheral enzymatic deacetylation of chitin and reprecipitated chitin particles, Biores. Technol. 97, s. 577-582.
• Aymard Ch., Belarbi A. (2000) Kinetics of thermal deactivation of enzymes: a simple three parameters phenomenological model can describe the decay of enzyme activity, irrespectively of the mechanism, Enz. Microb. Technol. 27, s. 642-618.
• Bartnicki-Garcia S. (1989) The biochemical cytology of chitin and chitosan sythesis in fungi, In.
• Chitin and Chitosan. G. Skjak-Braek, T. Anthonsen, P.A. Sanford (red.), Elsevier Applied Science, London and New York, s. 23-35.
• Blair D.E., Hekmat O., Schuttelkopf A.W., Shrestha B., Tokuyasu K., Withers S.G., van Aalten D.M.F. (2006) Structure and mechanism of chitin deacetylase from the fungal pathogen Colletotrichum lindemuthianum, Biochemistry 45, s. 9416-9426.
• Bryjak J. (2003) Glucoamylase, alfa-amylase and beta-amylase immobilization on acrylic carriers, Biochem. Eng. J. 16, s. 347-355.
• Bryjak J., Aniulyte A., Liesiene J. (2007) Evaluation of man-tailored cellulose-based carriers in glucoamylase immobilization, Carbohyd. Res. 342, s. 1105-1109.
• Burapatana V., Prokop A., Tanner R.D. (2004) Degradation of ß-gylucosidase activity in a foam fractionation process. Appl. Biochem. Biotechnol. 113, s. 619-625.
• Cai J., Yang J., Du Y., Fan L., Qiu Y., Li J., Kennedy J.F. (2006) Purification and characterization of chitin deacetylase from Scopulariopsis brevicaulis, Carbohyd. Polym. 65, s. 211-217.
• Caussette M., Gaunand A., Planche H., Colombie S., Monsan P., Lindet B. (1999) Lysozyme inactivation by inert gas bubbling: kinetics in a bubble column reactor, Enzyme Microb. Technol. 24, s.412-418.
• Charosset C. (2006) Membrane processes in biotechnology: An overview, Biotechnol. Adv. 24, s. 482-492.
• Chen H., Liu L., Lu S., Liu X., Wang M., Soney A., Jia X. (2010) Immobilization of Aspergillus niger xylanase on chitosan using dialdehyde starch as a coupling agent, Appl. Biochem. Biotechnol. 162, s. 24-32.
• Clarkson J.R., Cui Z.F., Darton R.C. (1999) Protein Denaturation in Foam II. Surface activity and conformational changes, J. Colloid Interface Sci. 215, s. 333-338.
• Clarkson J.R., Cui Z.F., Darton R.C. (2000) Effect of solution conditions on protein damage in foam, Biochem. Eng. J. 4, s. 107-114.
• Copland R.A. (2000) Enzyme: a practical introduction to structure. mechanism and data analysis, Wiley. Cornish-Bowden A. (1995) Fundamentals of Enzyme Kinetics, Portland Press, Londyn.
• Cui Z.F., Chang S., Fane A.G. (2003) The use of gas bubbling to enhance membrane processes, J. Membr. Sci. 221, s. 1-35.
• Davis L.L., Bartnicki-Garcia S. (1984) Chitosan synthesis by the tandem action of chitin synthetase and chitin deacetylase from Mucor rouxii, Biochem. 23. s. 1065-1073.
• Domszy J.G., Roberts G.A.F. (1985) Evaluation of infrared spectroscopic techniques for analyzing chitosan, Makromol. Chem., 186, s. 1671-1673.
• Dorożyński P., Jachowicz R., Kulinowski P., Kwieciński S., Szybiński K., Skórka T, Jasińska A. (2004) The macromolecular polymers for the preparation of hydrodynamicly balanced systems - methods of evaluation, Drug Dev. Ind. Pharm. 30, s. 947-957.
• Dunkel Ch., Knorr D. (1994) Enhancement of chitin deacetylase activity in Mucor rouxii and Absidia coerulea with chitin and its detection with a non-radioavtive substrate, Food Biotechnol. 8, s. 67-74.
• El Ghaouth A., Arul J., Grenier J., Asselin A. (1992) Effect of chitosan and other polyions on chitin deacetylase in Rhizopus stolonifer, Experim. Mycology 16, s. 173-177.
• Filipkowska U., Waraksa K. (2008) Adsorption of reactive dye on chitosan in air-lift reactor, Adsorption 14, s. 815-821.
• Gao X.D., Katsumoto T., Onodera K. (1995) Purification and characterization of chitin deacetylase from Absidia coerulea, J. Biochem. 117, s. 257-263.
• Ghadge R.S., Ekambara K., Joshi J.B. (2005) Role of hydrodynamic flow patterns in lipase deactivation in bubble column reactor. Chem. Eng. J. 60, s, 6320-6335.
• Ghadge R.S., Patwardhan A.W., Joshi J.B. (2006) Combined effect of hydrodynamic and interfacial flow patterns on lysozyme deactivation in a stirred tank bioreactor, Biotechnol. Prog. 22, s. 660-672.
• Ghadge R.S., Sawant S.B., Joshi J.B. (2003) Enzyme deactivation in a bubble column, a stirred vessel and an inclined plane, Chem. Eng. Sci. 58, s. 5125-5134.
• Gomez J.M., Romero M.D., Fernandez T.M., Garcia S. (2010) Immobilization and enzymatic activity of ß-glucosidase on mesoporous SBA-15 silica, J. Porous Mater. 17, s. 657-662.
• Hedin S.G. (1915) Grundzuge der physikalishen Chemie in ihrer Beziehung zur Biologie, Kap. 4, J.F. Bergmann Verlag, Wiesbaden.
• Hoppe-Seyler F. (1894) Uber Chitin und Cellulose, Ber. 27. s. 3329-3331.
• Jaworska M.M. (2011) Chitin deacetylase product inhibition. Biotechnol. J. 6, s. 244-247.
• Jaworska M.M., Bryjak J., Liesiene J. (2009) A serach for an optima carrier for immobilizalion of chitin deacetylase, Cellulose 16, s. 261-270.
• Jaworska M.M., Konieczna F., (2001) The influence of supplemental components in nutrient medium on chitosan formation by the fungus Absidia orchidis, Appl. Microbiol. Biotechnol., 56, s. 220-224.
• Jaworska M.M., Konieczna E. (2004) Kinetyka enzymatycznej deacetylacji chitozanu, Inż. Chem. i Proc. 25, s. 1029-1034.
• Jaworska M.M., Pilarek M., Konieczna E. (2001) Chitin deacetylase from Absidia orchidis, In: Progress on Chemistry and Application of Chitin and Its Derivative, vol. VII, H. Struszczyk (red.). Polish Chitin Sci., Łódź, s. 79-86.
• Jeraj N., Kunic B., Lenasi H., Breskvar K. (2006) Purification and molecular characterization of chitin deacetylase from Rhizopus nigricans, Enz. Microb. Technol. 39, s. 1294-1299.
• Kafetzopoulos D., Martinou A., Bouriotis V. (1993) Bioconversion of chitin to chitosan: Purification and characterization of chitin deacetylase from Mucor rouxii, Proc. Natl. Acad. Sci. USA 90, s. 2564-2568.
• Kołodziejska I., Malesa-Ciećwierz M., Lerska A., Sikorski Z. (1999) Properties of chitin deacetylase from crude extracts of Mucor rouxii, J. Food Biochem. 23, s. 45-57.
• Kołodziejska I., Wojtasz-Pająk A., Malesa-Ciećwierz M., Niecikowska C. (1997) Aktywność deacetylazy chityny i glikozydaz w ekstraktach z grzybni Mucor rouxii, Biotechnologia 37, s. 158-168.
• Kołtuniewicz A.B, Drioli E. (2008) Membranes in clean technologies, Wiley-VCH Verlag GmbH & KGaA, Weinheim.
• Kucharska M., Niekraszewicz A., Wiśniewska-Wrona M., Brzoza-Malczewska K. (2008) Dressing sponges made of chitosan and chitosan-alginate fibrides, Fibres and Textiles in Easter Europe 16, s. 109-113.
• Kula K., Jaworska M.M., Guibal E. (2003) Chitosan - a sorbent for noble metals, In: Progress on Chemistry and Application of Chitin and Its Derivative, vol. IX, H. Struszczyk (red.), Polish-Chitin Sci., Łódź, s. 155-160.
• Lekka M., Laidler P., Ignacak J., Łabędź M., Lekki J., Struszczyk H., Stachura Z., Hrynkiewicz A.Z. (2001) The effect of chitosan on stiffness and glycolytic activity of human badder cells, Biochem. Biophys. Acta - Molecular Cell Res. 1540, s. 127-136.
• Liu Z., Liu Z., Wang D., Ding F., Yuan N. (1998) On enzyme denaturation of enzymes in the process of foam fractionation, Bioseparal. 7, s. 167-174.
• Machida S., Itoh Y., Kishida H., Higasa T., Saito M. (1994) Localization of chitin synthase in Absidia glauca studied by immunoelectron microscopy: application of cryoultramicrotomy. Biosci. Biotechnol. Biochem. 58, s. 1983-1989.
• Maksa Y.G., Kalkan N.A., Aksoy S., Altinok H., Hasirci N. (2010) Immobitisation of laccase in ĸ-carrageenan based semi-interpenetrating polymer network, J. Biotechnol. 148, s. 216-220.
• Martinou A., Bouriotis V., Stokke B.T., Yarum K.M. (1998) Mode of aetion of chitin deacetylase from Mucor muxii on partially N-acetylated chitosan, Carbohyd. Res. 311, s. 71-78.
• Martinou A., Kafetzopoulos D., Bouriotis V. (1993) Isolation of chitin deacetylase from Mucor rouxii by immunoaffinity chromatography, J. Chromatography 614, s. 35-41.
• Martinou A., Kafetzopoulos D., Bouriotis V. (1995) Chitin deacetylation by enzymatic means: monitoring of deacetylation process, Carbohydrate Res. 273, s. 235-242.
• Martinou A., Koutsioulis D., Bouriotis V. (2002) Expression, purification and characterization of a cobalt-activated chitin deacetylase (Cda2p) from Saccharomyces cerevisiae. Protein Expression and Purification 24, s. 111-116.
• Maruška A., Liesiene J., Šerys A. (1993) Method for preparation of granulated cellulose, Lithuanian patent Nr 2299.
• Mercier-Bonin M., Fonade Ch. (2002) Enzyme recovery during gas/liquid two-phase flow microfiltration of enzyme/yeast mixture, Biotechnol. Bioeng. 80, s. 610-621.
• Mucha M. (2010) Chitozan, wszechstronny polimer ze źródeł odnawialnych. WNT, Warszawa.
• Muzzarelli R.A.A., Ilari P., Tarsi R., Dubini B., Xia W. (1994) Chitosan from Absidia coerulea, Carbohydrate Polym. 25, s. 45-50.
• Nagaoka H., Tanaka A., Toriizuka Y. (2003) Measurement of effective shear stress working on flat-sheet membrane by air-scrabbling, Water Sci. Technol.: Water Supply, 3, s. 423-428.
• Nelson J.M., Griffin E.G (1916) Adsorption of invertase, J. Amer. Chem. Soc., 38, s. 1109-1116.
• Ng A.N.L., Kim A.S. (2007) A mini review of modeling studies on membrane bioreactor (MBR) treatment for municipal wastewaters, Desalination 212, s. 261-281.
• Niekraszewicz A., Ciechańska D., Wiśniewska-Wrona M., Strobin G., Pospieszny H., Olikowski L.B. (2007) Studies of application possibilities of the products of microcrystalline chitosan biodegradation, Polimery 52, s. 217-220.
• Noworyta A., Trusek-Hołownia A. (2009) Bioreaktor membranowy - konstrukcja i charakterystyka aparatu, Inż. Aparat. Chem. 3, s. 75-76.
• Oszako T., Orlikowski L.B., Skrzypczak C. (2009) Possibilities of chemical and biological protection of forest nurseries against Phytophthora citricol, Sylwan 153, s. 164-170.
• Ottoy M.H., Varum K.M., Smidsrod O. (1996) Compositional heterogeneity of heterogeneously deacetylated chitosans, Carbohydr. Polym. 29, s. 17-24.
• Patkowska E. (2009) Effect of chitosan and Zaprawa Oxafun T on the healthiness and communities of Rhizosphere microorganisms of runner bean (Phaseolus coccineus L), Ecolog. Chem. Eng. S 16, s. 163-174.
• Pepper D.S. (1992) Some alternative coupling chemistry foe affinity chromatography, In: Methods in Molecular Biology, vol. 11, A. Kenney, S. Fowell (red.) Humana Press, Totowa, New Jersey, s. 173-196.
• Plewka M., Szewczyk K.W. (2000) Purification and characterization of chitin deacetylase from Absidia orchidis, In: Adv. in Chitin Science, vol. IV, M.G. Peter, A. Domard, R.A.A, Muzzarelli (red.), University of Podstam (Germany), s. 620-624.
• Porath J., Axen, R. (1976) Immobilization of enzymes to agar, agarose and sephadex support, In: Methods in Enzymology, vol. 44, K. Mosbach (red.), Elsevier, s. 19-45.
• Pospieszny H. (1997) Antiviroid activity of chitosan, Crop Protection 16, s. 105-106.
• Rane K.D., Hoover D.G. (1993a) An evaluation of alkali and acid treatments for chitosan extraction from fungi, Process Biochem. 28, s. 115-118.
• Rane K.D., Hoover D.G. (1993b) Production of chitosan by fungi, Food Biotechnol. 7, s. 11-33.
• Rhazi M., Desbrieres J., Tolaimate A., Alagui A., Vottero P. (2000) Investigation of different natural sources of chitin: influence of the source and deacetylation process on the physicochemical characteristics of chitosan, Polym. Internat. 49, s. 337-344.
• Rios G.M., Belleville M.P., Paolucci D., Sanchez J. (2004) Progress in enzymatic membrane reactors - a review, J. Membrane Sci., 242, s. 189-196.
• Rouget C. (1859) Des substances amylacees dans le tissu des animaux specialement les articules (chitine), Comptes Rendus 48, s. 792-795.
• Segel I.H. (1993) Enzyme kinetics. Wiley.
• Selecki A., Gawroński R. (1992) Podstawy projektowania wybranych procesów rozdzielania mieszanin. WNT, Warszawa.
• Shimahara K., Takiguchi Y., Kobayashi T., Uda K., Sannan T. (1989) Screening of Mucoraceae strains suitable for chitosan production, In: Chitin and Chitosan, G. Skjak-Braek, T. Anthonsen, P. Sandford (red.), Elsevier Appl Sci., s. 171-178.
• Stevens W.F., Win N.N., Ng Ch.H., Pichyangkura S., Chandrkrachang S. (1997) Towards technical biocatalytic deacetylation of chitin, In: Advances in Chitin Science, vol. II, A. Domard, G.A.F. Roberts, K.M. Varum (red.), Jaques Andre Publisher, s. 40-47.
• Struszczyk K., Szczęsna-Antczak M., Walczak M., Pomianowska E., Antczak T. (2009) Isolation and purification of Mucor circinelloides intracellular chitosanolytic enzymes, Carbohydrate Polym. 78, s. 19-24.
• Struszczyk M.H., Ratąjska M., Brzoza-Malczewska K. (2007) Films and non-wovens coated by chitosan for special applications: Biological decomposition aspects, Fibres and Textiles in Easter Europe 15, s. 105-109.
• Su E., Xia T., Gao L., Dai Q., Zhang Z. (2010) Immobilization of ß-glucosidase and its aroma increasing on tea breverage, Food and Bioprod. Processing 88, s. 83-89.
• Tan S.Ch., Tan T.K., Wong S.M., Khor E. (1996) The chitosan yield of Zygomycetes at their optimum harvesting time, Carbohydrate Polym. 30, s. 239-242.
• Tokuyasu K. (2001) Chitin deacetylase from Colletotrichum lindemuthianum. Basic research and application, In: Chitin Enzymology, R.A.A. Muzzarelli (red.), Atec Edizioni, Grottammare, s. 527-532.
• Tokuyasu K., Mitsutomi M., Yamaguchi I., Hayashi K., Mori Y. (2000) Recognition of chitooligosaccharides and their N-acetyl groups by putative subsites of chitin deacetylase from a Deuteromycete, Colletotrichum lindemuthianum, Biochem. 39, s. 8837-8843.
• Tokuyasu K., Ohnishi-Kameyama M., Hayashi K. (1996) Purification and characterization of extra-cellular chitin deacetylase from Colletotrichum lindemuthianum, Biosci. Biotech. Biochem. 60, s. 1598-1603.
• Tokuyasu K., Ono H., Hayashi K., Mori Y. (1999) Reverse hydrolysis reaction of chitin deacetylase and enzymatic synthesis of ß-D-GlcNAc-(1->4)-GlcN from chitobiose, Carbohydrate Res. 322, s. 26-31.
• Tosa T., Mori T., Fuse N., Chibata I. (1966) Studies on continuous enzyme reactions. I. Screening of carriers for preparation of water-insoluble aminoacylase, Enzymology 31, s. 214-224.
• Tsigos I., Martinou A., Kafetzopoulos D., Bouriotis V. (2000) Chitin deacetylases: new, versatile tools in biotechnology, TIBTECH 18, s. 305-312.
• Tsigos I., Zydowicz N., Martinou A., Domard A., Bouriotis V. (1999) Mode of action of chitin deacetylase from Mucor rouxii on N-acetylchitooligosaccharides FEBS 261, s. 698-705.
• Varum K.M., Anthonsen M.W., Grasdalen H., Smidsrod O. (1991a) Determination of the degree of N-acetylation and the distribution of N-acetyl groups in partially N-acetylated chitins (chitosans), Carbohydr. Res. 211, s. 17-23.
• Varum K.M., Anthonsen M.W., Grasdalen H., Smidsrod O. (1991b) 13C-NMR studies of the acetylation sequence in partially N-acetylated chitins (chitosans), Carbohydr. Res. 217, s. 19-27.
• White S.A., Farina P.R., Fulton I. (1979) Production and isolation of chitosan from Mucor rouxii, App. Environ. Microbiol. 38, s. 323-328.
• Win N.N., Pengju G., Stevens W.F. (2000) Deacetylation of chitin by fungal enzymes, In: Adv. in Chitin Science, vol. IV, M.G. Peter, A. Domard, R.A.A. Muzzarelii (red.), University of Podstam (Germany), s. 55-62.
• Win N.N., Stevens W.F. (2001a) Shrimp chitin as substrate for fungal chitin deacetylase, Appl. Microbiol. Biotechnol. 57, s. 334-341.
• Win N.N., Stevens W.F. (2001b) Enzymatic deacetylation of chitin. In: Chitin Enzymology. R.A.A. Muzzarelli (red.), Atec Edizioni, Grottammare, s. 553-563.
• Witwicki J., Ardelta W. (1984) Elementy enzymologii, PWN, Warszawa.