Metodyka wykorzystania super- i hiperspektralnych danych satelitarnych w analizie jakości wód śródlądowych

• Autorzy: Osińska-Skotak K.

Warianty tytułu

EN

Methodology of using super- and hyperspectral satellite data for inland water quality analysis

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Różnorodność danych satelitarnych, które są obecnie dostępne, daje szerokie możliwości prowadzenia monitoringu jakości wód powierzchniowych. Dotyczy to zarówno wielkości monitorowanego obszaru (wielkość sceny satelitarnej), szczegółowości określania rozkładu przestrzennego (wielkość piksela), jak również doboru parametrów opisujących jakość wody. Do niedawna panowało przekonanie, że zastosowanie technik teledetekcyjnych do badania jakości wód śródlądowych jest ograniczone, bo wiele zanieczyszczeń nie powoduje zmiany barwy wody, która jest widoczna bezpośrednio na zdjęciach satelitarnych. Dostępne obecnie satelitarne zdjęcia super- i hiperspektralne oferują nowe możliwości, co pozwala zrewidować poglądy, dotyczące przydatności danych satelitarnych do oceny jakości wód jeziornych. Teledetekcyjny monitoring jakości wód od wielu lat jest prowadzony w odniesieniu do wód morskich i oceanicznych. W przypadku wód śródlądowych opracowano szereg formuł obliczeniowych dla konkretnych jezior lub typów jezior, ale jak dotąd brak uniwersalnej formuły obliczeniowej, niezależnej od rodzaju zbiornika wodnego. W niniejszej pracy przedstawiono metodykę przetwarzania danych super- i hiperspektralnych, pozwalającą na uzyskanie rozkładu wybranych parametrów jakości wód śródlądowych. Zaprezentowano syntetyczne wyniki badań prowadzonych od 2003 roku dla dwóch obszarów testowych, "Mazury" oraz "Zalew Wiślany". Celem tych badań było poszukiwanie takich zależności między danymi satelitarnymi a parametrami jakości wód, które nie zależałyby od rodzaju zbiornika i daty pomiaru. W wyniku tych badań uzyskano formuły obliczeniowe dla widzialności krążka Secchiego, zawartości zawiesiny ogółem, zawartości chlorofilu-a, zawartości fosforu ogółem oraz zawartości azotu ogółem, które wykazują uniwersalny charakter. Weryfi kacja wybranych formuł obliczeniowych wykazała, że zależności prezentowane w ramach niniejszej pracy pozwalają w sposób operacyjny uzyskać rozkład wybranych parametrów jakości wód śródlądowych z wystarczającą dokładnością.

EN

The variety of satellite data available at present offers great possibilities for surface water quality monitoring in terms of size of the monitored area (the size of satellite scene), possibility of obtaining various water quality parameters (different spectral bands) and precision of spatial distribution of those parameters (pixel size). An existing recent conviction shows the idea that using remote sensing techniques for investigation of inland water quality for many pollutants is limited due to changing water color, which is not visible on satellite images directly. Currently available satellite super- and hyperspectral images offer new possibilities, which permits to revise opinions on the usefulness of satellite data for assessment of lake water quality. Remote sensing monitoring of water quality in case of sea and oceanic waters has been made for many years. Many computational formulae in reference to inland waters were elaborated for individual lakes or types of lakes, but there is no universal formula independent of the kind of water basin. The elaboration of the processing methodology of superspectral CHRIS satellite data for inland waters quality assessment was the main aim of this study. The thesis presents results of a study carried out since 2003 for two tested areas, the Mazurian lakes and the Vistula Lagoon. An attempt to establish relationships between satellite data and water quality parameters which would not depend on the kind of reservoir and date of measurement was the aim of these investigations. As a result of these investigations, computational formulae were elaborated which show the universal character Secchi Disc Depth, chlorophyll-a concentration, total suspensed sediment content, total phosphorus content and total nitrogen content. Verification of selected computational formulae has shown that the relationships obtained as part of the present work give the possibility to get the distribution of chosen inland water quality parameters in operational way with sufficient accuracy.

Słowa kluczowe

PL

teledetekcja; dane hiperspektralne; CHRIS/PROBA; jakość wód śródlądowych

EN

remote sensing; hyperspectral data; CHRIS/PROBA; inland water quality

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Geodezja
• Rocznik: 2010
• Tom: z. 47
• Strony: 3--153
• Opis fizyczny: Bibliogr. 98 poz., tab., rys., wykr.

Twórcy

autor

Osińska-Skotak K.

• Wydział Geodezji i Kartografii

Bibliografia

• Albertz J., Grundlagen der interpretation von Luft- und Satellitenbilder, Wissenschaftlische Buchgesellschaft, 1991.
• Avery T.E., Berlin G.L., Fundamentals of remote sensing and airphoto interpretation, Prentice Hall, 1992.
• Baranowska T., Ocena czystości i stanu trofii jezior na podstawie wieloterminowych zdjęć satelitarnych, Prace IGiK, tom XXXIX, 1992, zeszyt 1 (87), 8-52.
• Barducci A., Guzzi D., Marcoionni P., Pippi I., CHRIS-PROBA performance evaluation: signal-to-noise ratio, instrument efficiency and data quality from acquisitions over San Rossore (Italy) test site. Proc. of the 3rd ESA CHRIS/PROBA Workshop, 21-23 March 2005, ESRIN, Frascati, Italy, (ESA SP-593, June 2005).
• Bartolucci L.A., Robinson B.F., Silva L.F., Field measurements of the spectral response of natural waters, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, vol. 43, no. 5, May 1977, 595-598.
• Chen Z., Curran P.J., Hansom J.D., Derivative reflectance spectroscopy to estimate suspended sediment concentration, Remote Sensing of Environment, vol. 40, 1992, 67-77.
• Cracknell A.P., Hayes L.W.B., Introduction to remote sensing, Taylor & Francis, 1991.
• Davis G.J., Brinson M.M., Responses of submersed vascular plant communities to environmental change, raport z projektu, http://www.aquabotanic.com/paper 2-6.html, 1980.
• Dekker A.G., Detection of optical water quality parameters for eutrophic waters by high resolution remote sensing. PhD Thesis, Proeschrift Vrije Universiteit, Amsterdam, The Netherlands, 1993, 1-240.
• Dekker A.G., Peters S.W.M., The use of the Thematic Mapper for the analysis of eutrophic lakes: a case study in the Netherlands, International Journal of Remote Sensing, vol. 14 (5), 1993, 799-821.
• Dekker A.G., Gitelson A., Ben-Dor E., Airborne and remote monitoring of water quality evaluation of remote sensing. Techniques for real time control of water quality in surface bodies. Proc. of the IUPAC Congress/General Assembly, July 2001.
• Farabee M.J., Photosynthesis, www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookPS.html, 2001.
• Flink P., Lindell T., Ostlund C., Statistical analysis of hyperspectral data from two Swedish lakes, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 155-169.
• Fraser R.S., Ferrare R.A., Kaufman Y.J., Markham B.L., Mattoo S., Algorithm for atmospheric corrections of aircraft and satellite imagery, Int. Journal of Remote Sensing, vol. 13, No. 3, 1992, 541-557.
• Frauendorf J., Entwicklung und Anwendung von Femerkundungsmethoden zur Ableitung von Wasserqualitätsparametern verschiedener Restseen des Braunkohlentagebaus in Mitteldeutschland, rozprawa doktorska. Mathematisch-Naturwissenschaftlich-Technischen Fakultät, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 2002, 261 stron.
• Gao Z., Merton R., Data Monitoring Tweed River Water Quality with CHRIS Data. Proc. of the 4th CHRIS/PROBA Workshop, 19-21 September 2006, ESA/ESRIN, Frascati, Italy.
• Garcia J.C., Moreno J., Removal of noices in CHRIS/PROBA images: application to the SPARC Campaign data. Proc. of the 2nd CHRIS/PROBA Workshop, 28-30 April 2004, ESA/ESRIN, Frascati, Italy, ESA SP-578, July 2004.
• Garcia J.C., Cuňat C., Moreno J., Improvements in the removal of vertical striping in CHRIS/PROBA images. Proc. of the 4th CHRIS/PROBA Workshop, 19-21 September 2006, ESA/ESRIN, Frascati, Italy.
• Ghezzi P., Giardino C., Pepe M., Zilioli E., Report on the 2nd Salmon joint meeting. Venice, Italy, 1998, 10-11.
• Giardino C., Brivio P.A., Zilioli E., Comparison of satellite and airborne Thematic Mapper data for estimating inland water quality. W: Earth Surface Remote Sensing, Cecchi G., Engman E.T., Zilioli E. Editors, SPIE, 3222, 1997, 211-217.
• Giardino C., Pepe M., Brivio P.A., Ghezzi P., Zilioli E., Detecting chlorophyll, Secchi disk depth and surface temperature in a sub-alpine lake using Landsat imagery, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 19-29.
• Girard M.C., Girard C.M., Traitement des donnees de teledetection, Dunod, 1999.
• Gitelson A., Garbuzov G., Szilabyi F., Mittenzwey K.-H., Karnieli A., and Kaiser A., Quantitative remote sensing methods for real-time monitoring of inland waters quality, International Journal of Remote Sensing, vol. 14 (7), 1993, 1269-1295.
• Gitelson A., Szilagyi F., Garbuzov G., Mittenzwey K.-H., Remote sensing estimation of inland and coastal waters quality, 1994.
• Harding L.W., Itsweire E.C., Esaias W.E., Algorithm development chlorophyll concentrations in Chesapeake Bay using aircraft remote sensing, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, vol. 61, 1995, 177-185.
• Harma P., Vepsalainen J., Hannonen T., Pyhalahti T., Kamari J., Kallio K., Eloheimo K., Koponen S., Detection of water quality using simulated satellite data and semi-empirical algorithms in Finland, The Science of the Total Environment, Elsevier, vol. 268, 2001, 107-121.
• Hedger R.D., Olsen N.R.B., Malthus T.J., Atkinson P.M., Coupling remote sensing with computational fluid dynamics modelling to estimate lake chlorophyll-a concentration, Remote Sensing of Environment, vol. 79, 2002, 116-122.
• Heege T., Fischer J., Mapping of water constituents in Lake Constance using multispectral airborne scanner data and a physically based processing scheme, Canadian Journal of Remote Sensing, vol. 30, 2004, No. 1, 77-86.
• Iwashita K., Kudoh K., Fujii H., Nishikawa H., Satellite analysis for water flow of Lake Inbanuma, Advances in Space Research, vol. 33, 2004, 284-289.
• Jensen J.R., Introductory digital image processing - a remote sensing perspective. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, second edition, 1996.
• Kallio K., Kutser T., Hannonen T., Koponen S., Pulliainen J., Vepsalainen J., Pyhalahti T., Retrieval of water quality from airborne imaging spectrometry of various lake types in different seasons, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 59-77.
• Kaufman Y.J., The Atmospheric effect on remote sensing and its corrections. W: Theory and applications of optical remote sensing, ed. by G. Asrar, Wiley & Sons, 1989.
• Kaufman Y.J., Tanre D., Holben B.N., Markham B., Gitelson A., Atmospheric effects on the NDVI - strategies for its removal, IGARSS'92, 26-29 May 1992, Houston, Texas, 1238-1241.
• Keller P.A., Comparison of two inversion techniques of a semi-analytical model for the determination of lake water constituents using imaging spectrometry data, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 189-196.
• Kloiber S.M., Brezonik P.L., Olmanson L.G., Bauer M.E., A procedure for regional lake water clarity assessment using Landsat multispectral data, Remote Sensing of Environment, vol. 82, 2002, 38-47.
• Kneizys F.X., Abreu L.W., Anderson G.P., Chetwynd J.H., Shettle E.P., Berk A., Bernstein L.S., Robettson D.C., Acharya P., Rothman L.S., Selby J.E.A., Gallery W.O., Clough S.A., The MODTRAN 2/3 Report and LOWTRAN 7 Model. Contract F19628-91-C-0132, prepared by Ontar Corporation for Phillips Laboratory, Geophysics Directorate, Hanscom AFB, USA, 1996.
• Koponen S., Pulliainen J., Servomaa H., Zhang Y., Hallikainen M., Kallio K., Vepsalainen J., Pyhalahti T., Hannonen T., Analysis on the feasibility of multi-source remote sensing observations for chl-a monitoring in Finnish lakes, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 95-106.
• Koponen S., Pulliainen J., Kallio K., Hallikainen M., Lake water quality classification with airborne hyperspectral spectrometer and simulated MERIS data, Remote Sensing of Environment, vol. 79, 2002, 51-59.
• Koponen S., Pulliainen J., Kallio K., Use of MODIS satellite sensor for remote sensing of phytoplankton blooms and turbidity in the Baltic Sea. URSI/IEEE XXVII Convention on Radio Science, 17-18 October 2002, Espoo, Finland.
• Koponen S., Kallio K., Pulliainen J., Vepsalainen J., and Pyhalahti T., Monitoring of turbidity and surface algal blooms with MODIS satetlite sensor in the Baltic Sea. Proc. of the Workshop on: Biooptical modelling and remote sensing of the Baltic Sea, 29-30 November 2001, Stockholm, Sweden.
• Kutser T., Herlevi A., Kallio K., Arst H., A hyperspectral model for interpretation of passive optical remote sensing data from turbid lakes, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 47-58.
• Kutser T., Vahtmae E., Metsamaa L., Spectral library of macroalgae and benthic substrates in Estonian coastal waters, Proc. Estonian Acad. Sci. Biol. Ecol., vol. 55, 2006, 4, 329-340.
• Lathrop R.G., Lillesand T.M., Yandell B.S., Testing the utility simple multi-date Thematic Mapper calibration algorithms for monitoring turbid inland waters, International Journal of Remote Sensing, vol. 12 (10), 1991, 2045-2063.
• Lavery P., Pattiaratchi C., Wyllie A., Hick P., Water quality monitoring in estuarine waters using Landsat Thematic Mapper, Remote Sensing of Environment, vol. 46, 1993, 268-280.
• Lillesand T.M., Kiefer R.W., Remote sensing and image interpretation, John Wiley & Sons, 1987.
• Lindell T., Rosengren M., Country-wide mapping of the water quality of Sweden using Landsat imagery. Colloque international du GOTA. La cartographie thématique des resultants de la télédétection, Toulouse, 1981, 408-416.
• Mannheim S., Segl K., Heim B., Kaufmann H., Monitoring of lake water quality using hyperspectral CHRIS-PROBA data. Proc. of the 2nd CHRIS/PROBA Workshop, 28-30 April 2004, ESA/ESRIN, Frascati, Italy (ESA SP-578, July 2004).
• Miksa S., Gege P., Heege T., Investigations on the capability of CHRIS-PROBA for monitoring of water constituents in lake Constance compared to MERIS. Proc. of the 2nd CHRIS/PROBA Workshop, 28-30 April 2004, ESA/ESRIN, Frascati, Italy (ESA SP-578, July 2004).
• Osińska-Skotak K., Termalne obrazowanie powierzchni Ziemi, materiały konferencyjne III Ogólnopolskiej Konferencji Termografii i Termometrii w Podczerwieni, 27-29.11.1996, Warszawa.
• Osińska-Skotak K., Analiza wybranych metod przetwarzania satelitarnych zdjęć termalnych LANDSAT TM, rozprawa doktorska, Wydział Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej, 2001, 212 stron.
• Osińska-Skotak K., Wpływ korekcji atmosferycznej zdjęć satelitarnych na wyniki cyfrowej klasyfikacji wielospektralnej, Acta Scientarum Polocorum Geodesia et Descriptio Terrarum, zeszyt 4 (1), Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, 2005, 41-53.
• Osińska-Skotak K., Wykorzystanie zdjęć satelitarnych do monitorowania jakości wód jeziornych. Materiały z konferencji pt. "Innowacyjność w Ochronie Środowiska", 1 grudnia 2006 r., Warszawa, Organizator: Stowarzyszenie Środowisko dla Środowiska.
• Osińska-Skotak K., Znaczenie korekcji radiometrycznej w procesie przetwarzania danych satelitarnych, Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, vol. 17b, 2007a.
• Osińska-Skotak K., Korekcja atmosferyczna i jej wpływ na jakość interpretacyjną obrazów. W : "Wykorzystanie wysokorozdzielczych obrazów satelitarnych w systemie informacji przestrzennej" pod red. Ireneusza Wyczałka, Wydawnictwa Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2007b.
• Osińska-Skotak K., Metodyka przetwarzania zdjęć superspektralnych CHRIS/PROBA dla celów monitorowania jakości wód jeziornych, raport końcowy z projektu badawczego MNiSW nr N520 00731/1412, 2008.
• Osińska-Skotak K., Fijałkowska A., Korekcja geometryczna a wyniki klasyfikacji zdjęć wielospektralnych, Acta Scientarum Polonorum Geodesia et Descriptio Terrarum, zeszyt 4 (1), Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, 2005, 55-66.
• Osińska-Skotak K., Fijałkowska A., Chudzyńska Z., Wpływ korekcji geometrycznej na wyniki klasyfikacji zdjęć wielospektralnych, Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, 2004a, vol. 14.
• Osińska-Skotak K., Kruk M., Mróz M., Ciołkowska M., Superspektralne dane satelitarne CHRIS/ /PROBA w ocenie jakości wód jeziornych, Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, 2004b, vol. 14.
• Osińska-Skotak K., Kruk M., Mróz M., Ciołkowska M., CHRIS/PROBA superspectral data for inland water quality studies. W: Imaging spectrocsopy - new quality in environmental studies, Warsaw, 2005, 357-366.
• Osińska-Skotak K., Kruk M., Mróz M., Possibililies of lake water quality monitoring based on CHRIS/PROBA superspectral data. W: Global developments in environmental earth observation from space, MILLPRESS, Rotterdam Netherlands, 2006, 259-276.
• Osińska-Skotak K., Kruk M., Mróz M., The spatial diversification of lake water quality parameters in Mazurian lakes in summertime. W: New developments and challenges in remote sensing, MILLPRESS, Rotterdam, Netherlands, 2007, 591-602.
• Östlund C., Flinka P., Strömbeck N., Pierson D., Lindell T., Mapping of the water quality of Lake Erken, Sweden from imagmg spectrometry and Landsat Thematic Mapper, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 139-154.
• Peňa-Martínez R., Domínguez-Gómez J.-A., Ruiz-Verdú A., CEDEX proposal for CHRIS/PROBA validation of MERIS models, Proc. of the 2nd CHRIS/PROBA Workshop, 28-30 April 2004, ESA/ESRIN, Frascati, Italy (ESA SP-578, July 2004).
• Pierson D.C., Measurement and modeling of radiance reflectance in swedish waters. EARSEL Conference 1998.
• Pierson D.C., Strömbeck N., A modelling approach to evaluate preliminary remote sensing algorithms: use of water quality data from Swedish Great Lakes, Geophysica, 36, 1-2, 2000, 177-202.
• Pierson D.C., Strömbeck N., Estimation of radiance reflectance and the concentrations of optically active substances in Lake Malaren, Sweden, based on direct and inverse solutions of a simple model, The Science of the Total Environment, vol. 268, 2001, 171-188.
• Polvorinos A., Forteza M., Hernández M.J., Almarza J., Toja J., Escot C., Remote sensing modelling and monitoring of water quality in Aracena and gergal dams (Seville, Spain). Proc. of the 4th CHRIS/PROBA Workshop, 19-21 September 2006, ESA/ESRIN, Frascati, Italy.
• Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007-2009. Główny Inspektor Środowiska, Warszawa, 2006.
• Richards J.A., Remote sensing digital image analysis an introduction, Berlin-Heidelberg, 1993.
• Richter R., A fast atmospheric correction algorithm applied to Landsat TM images, International Journal of Remote Sensing, vol. 11, no. 1, 1990, 159-166.
• Richter R., A spatially-adaptive fast atmospheric correction algorithm, International Journal of Remote Sensing, vol. 17, no. 6, 1996, 1201-1214.
• Richter R., Atmospheric correction algorithm for flat termin: Model ATCOR2 (User Manual) ver. 3.0. October 1998, DLR-IB 552-04/98, DLR Institute for Optoelectronics, Germany.
• Richter R., Atmospheric and topographic correction: Model ATCOR3 (User Manual) ver. 3.0. October 1998, DLR-IB 552-05/98, DLR Institute for Optoelectronics, Germany.
• Ritchie J.C., Cooper C.M., Remote sensing techniques for determining water quality applications to TMDLs. Water Environment Federation, 2004, www.geo.tu-freiberg.de/studenten/Baikal_2004/remote_water_quality.pdf
• Roberts A., Kirman C., Lesack L., Suspended sediment concentration estimation from multispectral video imagery, International Journal of Remote Sensing, vol. 13, 1995, 2439-2455.
• Ruiz-Verdú A., Dominguez-Gómez J.-A., Peňa-Martinez R., Use of CHRIS for monitoring water quality in Rosarito Reservoir. Proc. of the 3rd ESA CHRIS/PROBA Workshop, 21-23 March, ESRIN, Frascati, Italy, (ESA SP-593, June 2005)
• Rundquist D.C., Han L., Schalles J.F., Peake J.S., Remote measurement of algal chlorophyll in surface waters: the case for the first derivative of reflectance near 690 nm, Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, vol. 62, 1996, No. 2, 195-200.
• Sabins F.F., Interpretation of thermal infrared images. W: Remote sensing in geology, ed. by B.S. Siegal, A.R. Gillespie, John Willey & Sons, 1997.
• Salama S., Monbaliu J., Quantitative estimation of suspended particulate matter from CHRIS images. Proc. of the 2nd CHRIS/PROBA Workshop, 28-30 April 2004, ESA/ESRIN, Frascati, Italy (ESA SP-578, July 2004).
• Schneider K., Mauser W., Processing and accuracy of Landsat Thematic Mapper data for lake surface temperature measurement, International Journal of Remote Sensing, vol. 17, 1996, No. 11, 2027-2041.
• Schott J.R., Barsi J.A., Nordgren B.L., Gibson Raqueňo N., Dilkushi de Alwis, Calibration of Landsat thermal data and application to water resource studies, Remote Sensing of Environment. vol. 78, 2001, 108-117.
• Shafique N.A., Fulk F., Autrey B.C., Flotemersch J., Hyperspectral remote sensing of water quality parameters for lake rivers in the Ohio River Basin. First Interagency Conference on Research in the Watershed, Benson, AZ, 27-30 October 2003, 216-221.
• Sorbino J.A., Li Z-L., Becker F., Caselles V., Thermal IR remote sensing of atmospheric transmutance and water vapor from AVHRR data. ISPRS'94, W: Physical measurements and signatures in remote sensing, 17-21.01.1994, Val d'Isere, France, 815-822.
• Soszka H., Ocena i klasyfikacja wód powierzchniowych - ewolucja podejścia do zagadnienia, Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, nr 23/24, 2002.
• Soszka H., Monitoring jezior zgodny z Ramową Dyrektywą Wodną. Materiały konferencyjne VI konferencji naukowo-technicznej pt. "Ochrona i rekultywacja jezior", Toruń, czerwiec 2007, pod redakcją R. Wiśniewskiego i J. Piotrowiaka, 173-181.
• Sørensen K., Aas E., Faafeng B. and Lindell T., Fjernmåling av vannkvalitet - Videreutvikling av optisk satellittfjernmåling som metode for overvåking av vannkvalitet, NTVA Rep. O-90236, 1993, s. 115.
• Takio T., Vepsalainen J., Kaitala S., Fleming V., Remote sensing of chlorophyll-a in the Baltic Sea together with automated fluorometer measurements. Proc. of the ICES ASC, 2003, Thematic session L.
• Tassan S.. Evaluation of the potential of the Thematic Mapper for marine application, International Journal of Remote Sensing, vol. 8 (10), 1987, 1455-1478.
• The T. H., Handleiding WATCOR versie 2. Metropolis Software, Report for VITO, 2004.
• Thiemann S., Kaufmann H., Determination of chlorophyll content and trophic state of lakes using field spectrometer and IRS-1C satellite data in the Mecklenburg Lake District, Germany, Remote Sensing of Environment, vol. 73, 2000, 227-235.
• Thiemann S., Kaufmann H., Lake waterquality monitoring using hyperspectral airborne data - a semiempirical multisensor and multitemporal approach for the Mecklenburg Lake District, Germany, Remote Sensing of Environment, vol. 81, 2002, 228-237.
• Vermote E.F., Tanre D., Deize J.L., Herman M., Morcrette J.J., Second Simulation of Satellite Signal in the Solar Spectrum 6S: an overview, IEEE Transaction on Geoscience and Remote Sensing, vol. 35, 1997a, 675-686.
• Vermote E.F., Tanre D., Deize J.L., Herman M., Morcrette J.J., Second Simulation of Satellite Signal in the Solar Spectrum 6S: User Guide Version 2, 1997b.
• Vincent R.K., Fundamental of geological and environmental remote sensing, Prentice Hall, 1997.
• Vos R.J., Hakvoort J.H.M., Jordans R.W.J., Ibelings B.W., Multiplatform optical monitoring of eutrophication in temporally and spatially variable lakes, The Science of the Total Environment. vol. 312, 2003, 221-243.
• Winogradow B.W., Satelitarne metody badania środowiska przyrodniczego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1983.
• Yang M.D., Sykes R.M., Merry C.J., Estimation of algal biological parameters using water quality modeling and SPOT satellite data, Ecological Modelling, vol. 125, 2000, 1-13.
• Zimmermann G., Fernerkundung des Ozeans, Akademie Verlag, Berlin, 1991.