Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka

• Autorzy: Kłosek-Kozłowska D.

Warianty tytułu

EN

Protection of the cultural values of towns versus town-planning

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The discussion on the expression of new art and on the beauty of the functional which stirred Europe at the turn of the 20th century explains why interest in town development was initially focused on aesthetic issues. The immediate impulse came from Camillo Sittes work Der Stadtebau nach seinen kunstlerischen Grundsatzen (Town-buildingaccording to artistic principles), published in Vienna in 1889. At the time when European capitals were being extensively restructured and modernized Sitte's book, drawing the reader's attention to the beauty of towns resulting from the harmony of various stylistic layers accumulated throughout centuries, was meant as an argument for a cautious approach to ancient urban structures. According to Sitte, the unity of life and art, so greatly emphasized in the early phase of modernism, was most fully expressed by urban space, the kunstraum, which he discovered as a topic for scientific research. Therefore he wanted to see urbanists among sensitive artists not among calculating engineers. It is to them, to modern town builders, that he addressed his essays, trying to appeal to their imagination, aesthetic sense and knowledge of arts. He argued that it was necessary to look for ways of gradual development for towns, to allow them to change step by step to accommodate to the changing requirements of modern life, at the same time preserving their ancient beauty, indispensable in man's everyday life from time immemorial. He was the first to face up to the major urbanistic problem of the turn of the 20th c., namely reconciling the pressure for developing towns with conserving their cultural values. He considered the two necessities to be only seemingly in conflict. Due to his precursory multifaceted approach to the historic town Camillo Sitte was not only the father of the history of town-building but also the initiator of modern town-planning, which takes into consideration the values of heritage. He was truly a conservator urbanist, who touched the issues fundamental for the quality of urban space and related them to the necessary analytic basis, thus challenging all the modern town-planners. The first part of the dissertation, devoted to the sources of "urban conservation", stresses the influence of Sittes work on the development of the scientific investigation of urban structure, so far overlooked in our literature. It brings out the originality of his views on towns in the context of spatial values shaped throughout centuries, the multitude of topics that he addressed, the acuteness of his judgments and observations, as well as the inspiration that he provided for new disciplines of humanities. It was not only research on the history of town-building and on urban structure that benefited from his studies; also social sciences, including psychology and sociology, drew from his insights to develop new branches, such as sociology of the town or psychology of space. Similarly, Sittes mathematical principles of perspective and the physiology of vision exerted an invigorating influence on the perception of space and on landscape studies, leading to considering urban structures and architecture in a wide environmental context in order to preserve the beauty of historic towns and the picturesque interiors of their streets and squares. Sittes book, which was very popular at the turn of the 20th c., was also a significant contribution to the debate on historical monuments and the values by which they are defined. The second chapter of the present dissertation advances and motivates a claim that has not been posed in the literature so far, namely that Sittes views on the unique values represented by historic urban space had a considerable impact on the concept and definition of the monument and on the conservation theory whose scientific basis was worked out by the outstanding historians of art and conservators: Alois Riegl, Max Dvorak and Georgh Dehio. Sitte was the first to point out that the town, viewed traditionally as a work of art, is the most trouble some type of monument, especially as regards the identification of its values. It is troublesome not only because it can be evaluated differently, both by professionals and by common people, and because such judgements are usually subjective and change from generation to generation, as was later noted by Riegl in his description of the system of values defining monuments, but also because of the conflict between old structures and the needs of modernity, which influences those judgments, and which in the case of historic towns seems to be eternal and permanent. Let us note that this conflict, if it is not recognized, especially in the sphere of community values and expectations, often results in a loss of the intangible symbolic local values which Max Dvorak called "the spirit of the place - genius loci". The present dissertation has two important leading motifs. Part I shows that the role of the community in town conservation was recognized already at the outset of conservation theory. Part II demonstrates the negative results of ignoring this role as well as the beneficial influence of its recognition on the effectiveness of historic town protection and on the development of civic society in democracy. Already at the turn of the 20th c. problems of urban heritage conservation consolidated the efforts of both professionals and social activists. This accustomed town-planners to being constantly controlled by public opinion and the community, especially its elite, to the active participation in the life of their town. Heritage protection movements were initiated wherever time, tradition and history had left distinct, original traces in urban structures. They tried to block the so-called 'hausmannization of urban space', which was also criticized by Sitte, especially in the case of small and medium-sized towns, where staking out wide straight traffic corridors at the expense of old buildings was unnecessary and stemmed from irrational attempts to imitate metropolises. The restructuring of Paris, Vienna and Berlin, or of other cities that followed their example, like Antwerp, Brussels, Florence or Amsterdam, provided urbanists with excellent opportunities to confront heritage conservation principles with town-building practice. Chapters III and IV explore the origins of theoretical reflection on the history and protection of towns in Poland and the emergence of modern town-planning techniques. It is shown that Camillo Sitte's ideas were promptly accepted and creatively developed in Poland, especially in the intellectual circles of Cracow (Stanisław Tomkowicz) and Lvow (Roman Feliński, Ignacy Drexler) and among young Warsaw academics (Tadeusz Tołwiński and his Chair of Town-Planning, Oskar Sosnowski and his Section of Polish Architecture at the Warsaw Faculty of Architecture). Chapter III discusses the approach to the history of town-building and to issues of modern town-planning presented in the first Polish coursebooks, which were published by Roman Feliński and Ignacy Drexler in 1916, just before the appearance of the first great synthetic work devoted to town-building in Europe, Stadtbaukunst. Handbuch der Kunstwissenschaft by Albrecht Erich Brinckmann. The theoretical perspective is broadened by pointing out direct links between the Polish concept of town preservation and the Viennese and German conservation schools, motivated by easy access to universities in Vienna an Germany. The mobility of professional elites and the free exchange of ideas characteristic of the epoch on the one hand facilitated the development of town-planning methodology and modern urbanistic techniques and on the other - stimulated scientific research on the history of town building and interest in their protection. Chapter IV discusses the issue of modern town-planning and its relation to urban heritage protection in Poland between World War I and II, also in the light of the legal regulations introduced at that time. It closes part I, intended as a broad outline of the historical background, covering the out-set of interest in old towns and of research on their history, and going back to the origins of "urban conservation", i.e. to those experiments connected with the emergence of modern urbanistic methods in the construction of the plan which enriched town-planning with historical studies. The analytic approach to the historic structure of towns, highly useful in planning, is an outstanding achievement of the Warsaw urbanistic school, constituting its significant contribution to historical studies on towns, especially after World War II. It has resulted in the development of a new research discipline, history of town-building, which since its birth at the Warsaw University of Technology has been inextricably connected with modern urbanistic methods in urban design. Those issues have not been sufficiently explored in the literature so far. The second part of the dissertation, entitled Towards a methodology of urban heritage protection, is devoted to the further development of the method of protecting the historic structure of towns through planning decisions. Chapter V, introducing the problems of town protection after World War II, contrasts the short phase of continuing the outstanding inter-war achievements, connected with reconstructing towns devastated during the war, with the following long period of arbitrary urbanistic decisions, which resulted from the enthusiastic acceptance of the modern 'theory of urbanism' presented in the Athens Charter of CIAM as well as from the peculiarities of the planning system in the Polish People's Republic. The author recalls a highly original contribution of the "Polish conservation school" of the time to the methodology of town protection, namely historic urban studies. Although their primary objective was to motivate the planning decisions taken in the course of rebuilding cities devastated by the war, they were also used as an exceptional chance to initiate the scientific investigation of urban structure of the city, to search for dispersed archives and to gather historical documentation, which resulted in extensive and often pioneering work on the source basis for a new discipline - history of town-building. Utilizing the effects of this effort in the Polish People's Republic was difficult. The protection of historic towns, arbitrarily interpreted and imperiously imposed on urbanistic projects was either defied or at best treated indifferently by society. It meant lack of visible effects in urban space or destroying the effects just achieved through great effort. In this way monument conservation, and especially town protection, became a socially-isolated domain. Consequences of this process are probably the most difficult obstacle in the efficient space management of Polish historic towns nowadays. The author's ptoposal of a community-based model of conserving historic urban structures through town-planning and plan construction, resulting from the experience of old town protection projects realized in the 1970s and 1980s, is an original contribution to the methodology of urban heritage protection in Poland. The proposed model is motivated in chapter VI, entitled The language of space and the cultural identity of the town, in which the complexities of urban structure are considered from the perspective of a historian of town-building and it is argued that understanding the nature of heritage, identifying the values of the spatial structure and valorizing it for the purposes of city space protection are all necessary conditions for the efficient management of the town in line with the expectations and objectives of the community. A historian of town-building is indispensable in this process. The dissertation proves that historical analyses of towns, their urban structures, are crucial for developing the democratic procedures of local law-making in constructing the local plan of spatial development - in urban design. The potential of heritage, in terms of enhancing the chances for the towns economic development and for creating high quality public space, helps to preserve the individuality and identity of urban structure, the centre of which is the man with his needs and aspirations. The awareness of cultural values, values of heritage, can be a crucial factor in facilitating the development of local communities based on the idea of civic society in democracy conditions.

Słowa kluczowe

PL

architektura; urbanistyka; ochrona wartości kulturowych

EN

architecture; town planning; protection of the cultural values

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Seria Architektura
• Rocznik: 2007
• Tom: nr 4
• Strony: 3--207
• Opis fizyczny: Bibliogr. 464 poz., rys.

Twórcy

autor

Kłosek-Kozłowska D.

• Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Bibliografia

• 1. Aleksander Gieysztor o dziedzictwie kultury, TONZ, Warszawa 2000.
• 2. Alexander Ch., A Pattern Language, University Press, Oxford, New York 1977.
• 3. Alois Riegl, Georg Dehio i kult zabytków, przekład i wstęp R. Kasperowicz, Oficyna Wydawnicza „Mówią wieki“, Warszawa 2002.
• 4. Appleyard D., Styles and Methods of Structuring a City, in: Humanscape: Environments for People, University of Michigan, Michigan 1978.
• 5. Architecture of Fear, pod red. N. Elin, Princeton Architectural Press, New York 1997.
• 6. Arszyński M., Konserwatorstwo jako dyscyplina akademicka, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 68-92.
• 7. Arszyński M., Wybrane aspekty procesu tworzenia się środowiska konserwatorskiego w Polsce, w: Badania i ochrona zabytków w Polsce XX wieku, TOnZ, Warszawa 2000, s. 110.
• 8. Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. VI, Polityka, Warszawa 2001.
• 9. Aschworth G., Whose History, Whose Heritage? Management Means Choise, w: Managing Tourism in Historic Cities, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1992, s. 57-66.
• 10. Aston M., Bond J., The Landscape of Towns, London 1976.
• 11. Aymonino C., Origini e sviluppo della citta moderna, Venezia 1984.
• 12. Aymonino C., Fabbri G., Villa A., Le citta capitali del XIX secolo. 1. Parigi e Vienna, Roma 1975.
• 13. Badania i ochrona zabytków w Polsce w XX wieku, TOnZ, Warszawa 2000.
• 14. Barbacci A., Konserwacja zabytków we Włoszech, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, t. XVI, Warszawa 1966.
• 15. Bartman E., Zachowanie, przywracanie, rozwój przyrodniczych i humanistycznych treści w krajobrazie miejskim, w: Kryteria oceny krajobrazu kulturowego miast współcześnie rozwijanych, Mat. konf. w Mądralinie 2-3 grudnia 1992 - 16.02.1993, Krajobrazy 4 (16), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1994, s. 15-18.
• 16. Bartoszewicz T., Berlińczyk bada warszawskie osiedla zamknięte, Gazeta Wyborcza, 02-11-2004.
• 17. Bartoszewicz T., Majewski J., Zamknięte osiedla, czyli getta dla bogatych, Gazeta Wyborcza, 24.06.2005.
• 18. Bauman Z., Globalizacja, I co z tego dla ludzi wynika. Warszawa 2000.
• 19. Bauman Z., O radości córze bogów, Gazeta Wyborcza, 7-8 czerwca 2003.
• 20. Benevolo L., Miasto w dziejach Europy, Warszawa 1995.
• 21. Benevolo L., Storia della citta, Roma-Bari 1976.
• 22. Bernhard P., Mavrey Ch., Architectures a Paris 1848-1914, Paris 1980.
• 23. Beteson G., Steps to an Ecology of Mind, Paladin, Frogmore 1973.
• 24. Bettini S., Palladio urbanista, Atre Veneta, nr XV, 1961 s. 92.
• 25. Białas J., Zarys socjologicznego ujęcia miasta, w: Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród, miasto, Mat. sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, grudzień 1977, PWN, Warszawa 1979.
• 26. Bibliografia prac Jana Zachwatowicza, oprac. J. Roguska, Ochrona Zabytków, r. XXXVII, 1984, nr 2, s. 122 nn.
• 27. Biegański P., Nowoczesne poglądy na konserwację zespołów miejskich, Biuletyn Historii Sztuki, Warszawa 1947.
• 28. Biegański P., Początki architektury współczesnej, Warszawa 1985.
• 29. Bielecki Cz., Gra w miasto, Warszawa 1996.
• 30. Bieniecki Z., Potrzeby i drogi ochrony obiektów architektury najnowszej, Ochrona Zabytków, nr 2, 1969.
• 31. Bieniecki Z., Źródła ikonograficzne do historii budowy miast polskich i zagadnienie ich inwentaryzacji, Prace IUA 1951, r. I, z. 2, s. 31-48.
• 32. Bocheński J., Zarys filozofii, Kraków 1995.
• 33. Bogdanowski J., Droga od percepcji do ochrony i kształtowania krajobrazu. O percepcji środowiska, Zeszyty Naukowe PAN, 9, Warszawa 1994.
• 34. Bogdanowski J., Metoda jednostek i wnętrz (JARK-WAK) architektoniczno-krajobrazowych w studiach i projektowaniu, III Forum Architektury Krajobrazu, Warszawa 4-5 grudzień 2000, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu i Zakład Studiów Krajobrazowych SGGW, Warszawa 2000, s. 2-15.
• 35. Bogdanowski J., Metoda, Jednostka-Wnętrze w rewaloryzacji krajobrazu miast zabytkowych, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, t. XX, Kraków 1977.
• 36. Bogdanowski J., O urbanistyczno-krajobrazowej kompozycji Krakowa, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, t. XVIII, Kraków 1984.
• 37. Bogdanowski J., Droga od obiektu do zabytkowego krajobrazu, Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego, t. 1, Kraków 1994, s. 7-18.
• 38. Bogdanowski J., Konserwacja i ochrona krajobrazu kulturowego (ewolucja metody), Teki Krakowskie, t. VI, Kraków 1998, s. 18-30.
• 39. Bogucka T., Państwowe czy społeczne, Gazeta Wyborcza, 7 września 2001.
• 40. Böhm A., Architektura krajobrazu miejskiego - zarys stanu współczesnych badań, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, t. XVI, Kraków 1982.
• 41. Böhm A., Architektura krajobrazu, jej początki i rozwój, Kraków 1994.
• 42. Böhm A., Ochrona i kształtowanie krajobrazu w zabytkowych układach przestrzennych, wyd PK (raport z prac badawczych w ramach MR I/6), Kraków 1996.
• 43. Böhm A., Ochrona zabytków a planowanie przestrzenne na przykładach planu przestrzennego zagospodarowania Krakowa i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Warszawy, Mat. konf. „Zamość II: The Protection and management of Central and Eastern European cities inscribed and nominated to the World Heritage List - legal, financial and operational mechanism”, Zamość 1999.
• 44. Braccesi L., Grecitta adriatica. Un capitolo della colonizzazione greca in Occidente, ed. 2, Bologna 1977.
• 45. Braudel F., Historia i trwanie, Warszawa 1999.
• 46. Braudel F., Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm, XV-XVIII wiek, t. 1-3, Warszawa 1992.
• 47. Braudel F., Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm, XV-VIII wiek, t. 1-3, Warszawa 1992.
• 48. Braudel F., Coarelli F., Aymard M., Morze Śródziemne. Region i jego dzieje. Gdańsk 1982.
• 49. Braunfels W., Abendlandische Stadtbaukunst Herrschaftsform und Baugestalt, Koln 1976.
• 50. Brinckmann A.E., Platz und Monument ales Kunsterisches Formproble, Tubingen 1923.
• 51. Brinckmann A.E., Platz und Monument. Utersuchungen zur Geschichte und Asthetik der Stadtebaukunst, Tubingen 1908.
• 52. Brinckmann A.E., Stadtbaukunst. Handbuch der Kunstwissenschaft, ed. I, Berlin 1920.
• 53. Brix E., Struktura dialogu artystycznego pomiędzy Wiedniem a innymi ośrodkami miejskimi w monarchii habsburskiej około roku 1900, w: Sztuka około 1900 w Europie Środkowej, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1997.
• 54. Brykowska M., Oskar Sosnowski (1880-1939), w: Oskar Sosnowski, pr. zb. pod red. M. Brykowskiej, Warszawa 2000.
• 55. Brykowski R., Ocalić przeszłość dla przyszłości, TOnZ, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Warszawa 1985.
• 56. Bujno M., John Ruskin i jego poglądy, Wyd. Michała Arcta, Warszawa 1908.
• 57. Buls Ch., Esthetique des villes, De la disposition et du developpement des rues et des espaces libres dans le villes, Louvain 1906.
• 58. Burckhardt J., Kultura Odrodzenia we Włoszech, Próba ujęcia, Warszawa 1991 (I wyd. Bazylea 1860, I wyd. polskie 1905 r.).
• 59. Burke G., The Making of Duch Towns: A Study in Urban Development from the Tenth to the Seventeenth Centuries, London 1956.
• 60. Burke G., Towns in the Making, Norvich 1971.
• 61. Calabi D., La citta del primo Rinascimento, Roma-Bari 2005.
• 62. Calvino I., Niewidzialne miasta, Warszawa 1975.
• 63. Canepari C., Cioni V., Il riuso architettonico. Progetto e concetto, a cura di Carlo Canepari, Collana Universitaria, Firenze 1997.
• 64. Castagnoli F., Ippodamo di Mileto e l'urbanistica a pianta ortogonale, Roma 1956.
• 65. Castoriadis C., Kwestia miejska, Warszawa 2000.
• 66. Castoriadis C., Esprit, wywiad z września 1991, s. 36-54.
• 67. Chłędowski K., Rzym - ludzie odrodzenia, Warszawa 1957.
• 68. Chmielewski J.M., Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001.
• 69. Choay F., L’allégorie du patrimoine, Point Seuil 1996.
• 70. Choay F., La regle et des modeles. Sur la theorie de l'architecture et de l'urbanisme, Paris 1980.
• 71. Choay F., The modern City Planning in the 19th century, Vieweg-Verlag, 1997.
• 72. Choay F., L'urbanisme, utopies et réalités, Point Seuil 2001.
• 73. Chrzanowski T., Rekonstrukcja - odtwarzanie - makieta, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, t. XI, Kraków 1977.
• 74. Churchill H.S., City is the People, W.W. Norton&Company, London 1962.
• 75. Ciborowski A., Zniszczenia 1939-1944, w: Plan Generalny Warszawy, Warszawa 1965, s. 31-36.
• 76. Ciołek G., Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu, Warszawa 1964.
• 77. Cohen J-L., Lortie A., Des fortifs au perif. Paris, les seuils de la ville, Paris 1994.
• 78. Collins G.R., Collins Ch.C., Camillo Sitte. The birth of modern city planning, New York 1986.
• 79. Cook E.T., The life of John Ruskin, London 1912.
• 80. Corboz A., Ordine sparso. Saggi sull'arte, il metodo, la citta e il territorio, a cura di Paola Vigano, prefazione di Bernardo Secchi, Milano 1998.
• 81. Corboz A., Urbanisme conceptuel; in: World Art. Themes of Unity in Diversity. Acts of the XXVth International Congress of the History of Art, ed. by I. Lavin, The Pensylvania State University Press. University Park of London, 1989, vol. 1, s. 181-184.
• 82. Czerner O., Lwów na dawnej rycinie i planie, Wrocław 1997.
• 83. Czerner O., Wartości autentyzmu w zabytkach, Ochrona Zabytków, nr 3, 1974, s. 180-183.
• 84. Czyżniewska L., Konserwator a planowanie przestrzenne, Ochrona Zabytków, nr 2, 1991, s. 84-86.
• 85. Dickinson R.E., The West European City, London 1951.
• 86. Dobosz P., Administracyjnoprawne instrumenty kształtowania ochrony zabytków, Kraków 1997.
• 87. Dokument Krakowskiego Sympozjum na temat dziedzictwa kulturalnego (KBWE) z dnia 7 czerwca 1991 r., Kurier Konserwatorski, nr 3, Warszawa 1991, s. 2-5.
• 88. Donnison C., Sotto P., The Good City. A study of urban development and policy in Britain, London 1980.
• 89. Drexler I., Odbudowanie wsi i miast na ziemi naszej, Lwów 1916.
• 90. Duby G., Historie de la fance urbaine, Paris 1980-1983.
• 91. Dutkiewicz J., Naukowy dorobek konserwatorstwa w okresie dwudziestolecia, Mat. do studiów i dyskusji z zakresu teorii i historii sztuki, krytyki artystycznej oraz badań nad sztuką, V, nr 3-4, 1955.
• 92. Dziekoński J., Konkurs Koła Architektów na odbudowę m. Kalisza, Przegląd Techniczny, 1915, s. 475.
• 93. Dziewoński K., Badania nad historycznym rozwojem miast z punktu widzenia budowy i rozbudowy miast w Polsce, Prace IUA 1951, r. I, z. 2, s. 13-18.
• 94. Eblakely M.G.S., Fortress America, Gated Communities in the United States, Waszyngton 1997.
• 95. Egli E., Geschichte des Stadtebaues, bd 1-3, Zurich-Stuttgart 1959-1967.
• 96. Fabbri P., Natura e Cultura del Paesaggio agrario, Indirizzi per la tutela e la progettazione, Milano 1997.
• 97. Facoń D., Dlaczego nie można przysiąść pod Centrum Finansowym Puławska, Gazeta Wyborcza, 23-07-2003 r.
• 98. Fanelli G., Firenze, In: Le citta nella storia d'Italia, pod red. Cesare De Seta, Roma-Bari 2002.
• 99. Fei S., Firenze 1881-1898 la grande operazione urbanistica, Roma 1977.
• 100. Feliński R., Budowa miast, Lwów 1916.
• 101. Flusty S., Building Paranoia: the proliferation of interdictory space and erosion of spatial justice, West Holywood CA: Los Angeles Forum for Architecture and Urban Design, 1994, series Forum Publication, nr 11.
• 102. Flyvbjerg B., Rationality and Power. Democracy in Pratcice, The University of Chicago Press, Chicago-London 1998.
• 103. Fogel R.W., Elton G.R., Which road to the past. Two views of history, New Haven-London 1984.
• 104. Frodl W., Wartościowanie zabytków, pojęcia i kryteria, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. XIII, Warszawa 1966, s. 13-17.
• 105. Frycz J., Konserwatorstwo jako dyscyplina nauki, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 29-33.
• 106. Frycz J., Modernizm i konserwacja zabytków, w: Sztuka około 1900 r., Warszawa 1969.
• 107. Frycz J., Początki starożytnictwa i myśli konserwatorskiej w Polsce, Ochrona Zabytków, nr 1, 1975.
• 108. Frycz J., Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975.
• 109. Frycz J., Rekonstrukcja zabytku architektury jej sens i granice, w: Dzieło sztuki i zabytek, Mat. z XXV Sesji SHS, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, Tom XLIII, Warszawa 1976.
• 110. Fuchs F., Z historii odnawiania wawelskiego zamku 1905-1939, Biblioteka Wawelska, Kraków 1962.
• 111. Garnier T., Les grands travaux de la ville de Lyon, Paris 1920.
• 112. Gazzola P., The Past in the Future, ICCROM, Faculty of Architecture University of Rome, Rome 1969, partialy revised in 1975.
• 113. Geddes P., Cities in Evolution, Wiliams and Norgate, London 1915.
• 114. Geddes P., Civics as applied sociology, Sociological Papers, London 1905.
• 115. Gehlen A., W kręgu antropologii i psychologii społecznej. Studia, Warszawa 2001.
• 116. Ghirardo D., Architecture after Modernism, London 1996, tłum. polskie Architektura po modernizmie, Toruń 1998.
• 117. Gieysztor A., Historyk wobec zabytku, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 11-16.
• 118. Gieysztor A., Autentyzm i wiarygodność, Kronika Warszawy, nr 2, 1983.
• 119. Gieysztor A., Rola dziedzictwa narodowego w edukacji kulturalnej, w: Aleksander Gieysztor o dziedzictwie kultury, TOnZ, Warszawa 2000, s. 195.
• 120. Giorgio Vasari i nowożytna historia sztuki, Antologia, wstęp i komentarz, wybór i przekład tekstów Z. Waźbińskiego, Ossolineum, Wrocław 1975.
• 121. Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona środowiska, problemy społeczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 1995.
• 122. Grabowska M., Szawiel T., Budowanie demokracji, PWN, Warszawa 2001.
• 123. Gropius W., The Scope of Total Architecture, New York 1955.
• 124. Gruszczyński W., Syndrom dziecka przekarmionego słodyczami - nieufność nowych władz dla wprowadzania projektów prokrajobrazowych, Warszawa 2000.
• 125. Grzybkowska T., Rysunki, rzeźby i wycinanki Oskara Sosnowskiego, w: Oskar Sosnowski, pr. zb. pod red. M. Brykowskiej, Warszawa 2000.
• 126. Gutkind E.A., International History of City Development, vol. 1-8, New York-London 1964-1972.
• 127. Habermas J., The Inclusion of the Other, 1998.
• 128. Habermas J., Wierzyć i wiedzieć, Znak, 9/2002.
• 129. Hagemann W., Peets E., The American Vitruvius, New York 1922.
• 130. Haiko P., Modernizm i tradycjonalizm w architekturze wiedeńskiej około roku 1900, w: Sztuka około 1900 w Europie Środkowej. Centra i prowincje artystyczne, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 1997.
• 131. Hall E.T., Reed Hall M., Czwarty wymiar w architekturze, Warszawa 2001.
• 132. Haverfield F.J., Ancient Town Planning, Oxford 1913.
• 133. Haverfield F.J., The Romanization of Roman Britain, London 1905.
• 134. Heelas P., Lash S., Morris P., Dertaditionalization, Oxford 1996.
• 135. Henard E., Rapport a la Comission des perspectives monumentales de la ville de Paris, L’Architecture, 3-4, 1911.
• 136. Henrici K., Beitrage zur praktischen Aesthetic im Stadtebau, Munich 1904.
• 137. Herbst S., Zadania i potrzeby polskiej urbanistyki historycznej, Prace IUA, 1951, r. I, z. 2, s. 5-10.
• 138. Hiorns F.R., Town-Building in History, London-Toronto-Wellington-Sydney 1956.
• 139. Hooker G.E., Camillo Sitte, city builder, Chicago Record Harald, January the 15th, 1904, s. 6.
• 140. Hutnikiewicz A., Od czystej formy do literatury faktu, Warszawa 1974.
• 141. Jałowiecki B., Ameryka, Warszawa 1999.
• 142. Jałowiecki B., Człowiek w przestrzeni miasta, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1980.
• 143. Jałowiecki B., Problem partycypacji w ujęciu socjologicznym, w: Partycypacja społeczeństwa w rewaloryzacji i ochronie zabytków, Materiały i sprawozdania PKN ICOMOS, ODZ, Warszawa 1983, s. 25.
• 144. Jałowiecki B., Proces waloryzacji przestrzeni miejskiej, w: Przestrzeń i społeczeństwo. Z badań ekologii społecznej, pod red. Z. Pióro, Warszawa 1982, s. 64.
• 145. Jałowiecki B., Rezydencje i zespoły rezydencjalne w Warszawie, Warszawa 2001.
• 146. Jaroszewski T.S., Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVIII, XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
• 147. Jencks Ch., Architektura postmodernistyczna, Arkady, Warszawa 1987.
• 148. Jencks Ch., Architektura późnego modernizmu, Arkady, Warszawa 1980.
• 149. Jokilehto J., Autenticita revisitata, in: Il restauro fra identita e autenticita. Atti della tavola rotonda “I principi fondativi del restauro architettonico, Venezia, 31 gennaio 11 febbraio 1999, a cura di Giuseppe Cristinelli e Vittorio Foramitti, Venezia 2000, s. 49-51.
• 150. Jokilehto J., Management Guidelines for World Cultural Heritages Sities, ICCROM, Rome 1999.
• 151. Kadłuczka A., Krakowska myśl konserwatorska w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 129-136.
• 152. Kadłuczka A., Założenia restauracji Wawelu w początkach XX wieku a pojęcie polskiej szkoły konserwacji zabytków, Kraków 1999.
• 153. Kalinowski W., Badania nad historią budowy miast polskich w trzydziestoleciu, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XX, 1973, z. 2, s. 101-127.
• 154. Kalinowski W., Czy ocalimy nasze zabytkowe miasta? Spotkania z Zabytkami, nr 2, 1979.
• 155. Kalinowski W., Problemy ochrony i konserwacji zabytkowych układów przestrzennych miast i osiedli, Toruń 1971.
• 156. Kalinowski W., Z dziejów badań nad historią budowy miast polskich, w: Przeszłość a jutro miasta, Warszawa 1977, s. 75-88.
• 157. Kalinowski W., Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX wieku, skrypt, Toruń 1966.
• 158. Kalinowski W., Zespoły staromiejskie w teorii i praktyce studialno-projektowej oraz realizacji, Ochrona Zabytków, nr 3-4, 1982, s. 155-159.
• 159. Kaltenberg-Kwiatkowska E., Aspekty socjologiczne w budowie kryteriów ocen obszarów zurbanizowanych (O potrzebie, pożytkach i pułapkach odwoływania się do wiedzy socjologicznej przy budowie kryteriów urbanistycznych), w: Kryteria oceny krajobrazu kulturowego miast współcześnie rozwijanych. Mat. konf. w Mądralinie 2-3 grudnia 1992 - 16.02.1993, Krajobrazy 4 (16), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1994, s. 94-192.
• 160. Kaltenberg-Kwiatkowska E., Urban private spaces - perception and evaluation of new and old housing. (Społeczne problemy starej zabudowy), w: Featuring the quality of urban life in contemporary cities of Western and Eastern Europe, ed. I., Sagan, M. Czepczyński, I. Bogucki (red.), Gdańsk-Poznań 2004, s. 47-59.
• 161. Karczewski A., Narodowy program konserwacji zabytków, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, nr 3/4, 1946.
• 162. Karczewski A., Ochrona zabytków architektury i przyrody, Miesięcznik „Dom-Osiedle-Mieszkanie, 25, 1931, s. 25.
• 163. Karta Ateńska. Urbanistyka C.I.A.M., Warszawa 1956.
• 164. Kłosek-Kozłowska D., Oś Saska i Ogród Saski w Warszawie. Wartości dawne i nowe założenia saskiego Warszawy - próba identyfikacji, w: Królewskie ogrody w Polsce, TOnZ, Warszawa 2001, s. 237-264.
• 165. Kłosek-Kozłowska D., Elementy racjonalne domów spółdzielni „Ognisko” w Warszawie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, z. 4, 2004.
• 166. Kłosek-Kozłowska D., Citta e architettura nel'epoca del Tardogotico in Polonia, in: L'Architettura del Tardogotico in Europa, a cura di C. Caraffa, M. C. Loy, Milano 1995, s. 145-152.
• 167. Kłosek-Kozłowska D., Historia i krajobraz. Badania historyczne w ochronie krajobrazu Świętej Lipki, w: Hortus Vitae, Księga dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 2001, s. 103-116.
• 168. Kłosek-Kozłowska D., Język przestrzeni a tożsamość kulturowa miasta, w: Tożsamość społeczno-kulturowa współczesnego miasta w Polsce, pod red. A. Koseskiego i A. Stawarza, Warszawa 2002, s. 23-32.
• 169. Kłosek-Kozłowska D., Lublin - raport o stanie rewaloryzacji miasta, maszynopis ODZ, Warszawa 1995.
• 170. Kłosek-Kozłowska D., Mińsk Mazowiecki - Ochrona środowiska kulturowego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego a samorząd lokalny, w: Ochrona wartości kulturowych w planach miejscowych w świetle nowelizacji aktów prawnych i nowej roli samorządu miast i gmin, pod red. D. Kłosek-Kozłowskiej, TUP, Sekcja Ochrony Środowiska Kulturowego, Warszawa 1995, s. 66-72.
• 171. Kłosek-Kozłowska D., Ochrona dziedzictwa kulturowego miast i planowanie przestrzenne, Wiadomości Konserwatorskie, nr 18/2005, s. 82-84.
• 172. Kłosek-Kozłowska D., Rządowy Program IV „Ratowanie miast historycznych”: Niemcza. Raport o stanie i program działania. Strategia rozwoju w oparciu o wartości kulturowe miasta i regionu, maszynopis oprawiony, ODZ, Warszawa 1996.
• 173. Kłosek-Kozłowska D., Społeczne wartościowanie przestrzeni miast historycznych jako element budowania systemu ochrony dziedzictwa miast w planach zagospodarowania przestrzennego, Ochrona Zabytków nr 2, 2001, s. 127-132.
• 174. Kłosek-Kozłowska D., The Historical Investigation in Landscape Protection - A Historic Town and its Territory. Analysis of the existing situation and future vision of the development, Międzynarodowe Centrum Studiów Konserwatorskich ICCROM, Materiały: box - ITUC’97, Rzym 1997.
• 175. Kłosek-Kozłowska D., The Protection of Urban Heritage: the social evaluation of the space in historic towns - local intangible values in a globalised world, J. of Urban Etnology, vol. 6, Warsaw 2003, s. 5-9.
• 176. Kłosek-Kozłowska D., Udział inwestycji jezuickich w kształtowaniu wielkomiejskiej przestrzeni Lublina, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. XLI, nr 2, 1993, s. 257-282.
• 177. Kłosek-Kozłowska D., The influence of Jesuit fondations on the structuring of urban space in Lublin (Poland) since the sixteenth century, Planning Perspectives, vol. 9, nr 3, London 1994, s. 321-351.
• 178. Kłosek-Kozłowska D., The Protection of Urban Heritage: the social evaluation of the space in historic towns - lokal intangible values in a globalised world, in: ICOMOS 13th General Assembly. Strateguies for the World's Cultural Heritage. Preservation in a globalised world: principles, practices and perspectives, ICOMOS Spain, Madrid 2002, s. 87-91.
• 179. Kłosek-Kozłowska D., Citta e architettura nell'epoca del Tardogotico in Polonia, w: L'architettura del Tardogotico in Europa, pod red. Costanza Caraffa i Maia Cristina Loi, Milano 1995.
• 180. Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wrocław-Warszawa-Gdańsk, 1976.
• 181. Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, pr. zb., SKZ, Warszawa 1991.
• 182. Korzeniewski W., Problemy małych miast, Architektura, nr 12, 1964.
• 183. Kostrof S., The City Assembled, The elements of Urban Form Through History, Boston, 1992.
• 184. Kostrof S., The City Shaped. Urban pattern and meaning through history, London 1991.
• 185. Kostyrko T., Dziedzictwo kulturowe - sprecyzowanie zasięgu terminu, w: Dziedzictwo kulturowe Warszawy, pod red. A. Tomaszewskiego, materiały konferencyjne, Warszawa 1999, s. 11-13.
• 186. Kotaszewicz T., Tołwiński - Architekt-urbanista (1887-1951), Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXV, 1990, z. 3-4, s. 273-285.
• 187. Kowalczyk J., Powołanie i działalność Towarzystwa Opieki nad Zabytkami z perspektywy siedemdziesięciu lat, Ochrona Zabytków, r. XXXI, 1978, nr 2, s. 99-103.
• 188. Kowalski T., Rekonstrukcja zabytków architektury. Teoria a praktyka, Warszawa 1985, s. 37-42.
• 189. Kraków - jego kultura i sztuka, Rocznik Krakowski pod red. L. Lepszego i S. Tomkowicza, ze wstępem historycznym S. Krzyżanowskiego, t. VI, Kraków 1904.
• 190. Kraków i Lwów w cywilizacji europejskiej, Mat. międzynarodowej konf. pod red. J. Purchli, Kraków 2003.
• 191. Krenz J., Architektura znaczeń, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 1997.
• 192. Krier L., Architektura, wybór czy przeznaczenie, Warszawa 2001.
• 193. Królikowski J., Skarpa warszawska a sens przestrzeni miejskiej, w: Skarpa warszawska doliny Wisły, Mat. z sesji w Warszawie 17-18 czerwca 1998, Oddział Warszawski TOnZ, Warszawa 1998, s. 258.
• 194. Krzyszkowski A., Znaczenie studiów historycznych dla planów zagospodarowania przestrzennego miast, Ochrona Zabytków, r. VII, nr 2 (25), 1954, s. 69-77.
• 195. Krzyszkowski A., Problem aktywizacji gospodarczej miast zabytkowych, referat wygłoszony na zjeździe konserwatorskim w Szczecinie 12. IX. 1956, Ochrona Zabytków, r. X, nr 2 (37), 1957, s. 73-87.
• 196. Kubiak J., Teraźniejszość rzeczy minionych, Warszawa 1983.
• 197. Kuczyńska A., Sztuka jako filozofia w kulturze włoskiego renesansu, Warszawa 1988.
• 198. Kuhnel A., Zasady budowy miast i miasteczek, Lwów 1918.
• 199. Kukliński A., Miejsce Polski w Systemie Regionalnym Europy, Regiony Polski, nr 1 (1), Katowice 2000, s. 19-41.
• 200. Lalewicz M., Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji zwołanej w roku 1931 w Atenach w sprawie ochrony i konserwacji zabytków sztuki i historii, odczytane 18 marca 1932 r na posiedzeniu Polskiej Komisji Międzynarodowej Współpracy Intelektualnej w Warszawie, uchwała 1, nakładem Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1932.
• 201. La Milano del Piano Beruto (1884-1889). Societa, urbanistica e architettura nella seconda meta dell’Ottocento, vol. II a cura di Maurizio Boriani e Augusto Rossari, Milano 1992.
• 202. Lauterbach A, Warszawa. Zagadnienia wielkiego miasta, Architektura i Budownictwo, 1925, z. 2, s. 15-23.
• 203. Lauterbach A., Le Corbusier - l'Urbanisme, A Budownictwo, r. II, 1926, nr 9, s. 45-51.
• 204. Lauterbach A., Plan miasta jako wyraz jego kultury, Przegląd Warszawski, nr 25, 1922, s. 43.
• 205. Lauterbach A., Pierścień sztuki, Warszawa 1929.
• 206. Lavedan P., Histoire de l'Urbanisme. Antiquite - Moyen Ege, vol. 1, Paris 1926.
• 207. Lavedan P., Les transformations de Paris au XVII et XVIII s., Annales de l'Universite de Paris, 1-2, 1930, s. 144 nn.
• 208. La ville radieuse, Element d’une doctrine d'urbanisme pour l'equipement de la civilisation machiniste, L'Architecture d'Aujourd'hui, 1935.
• 209. Le Corbusier, L'Urbanisme, Paris 1925.
• 210. Libura H., Percepcja i waloryzacja środowiska naturalnego i antropogenicznego, pr. zb. pod red. B. Jałowieckiego, H. Libury, Studia z Gospodarki Przestrzennej UW, Warszawa 1992.
• 211. Luke T.W., Identity. Meaning and Globalisation, Virginia 1996.
• 212. L’urbanistica di Haussmann, un modello impossibile? a cura di G. Dato, Roma 1995.
• 213. Lynch K., The image of the City, Mit Press, Cambridge (Mass.) 1960.
• 214. Łuskina E., W obronie piękności kraju, Kraków 1910.
• 215. Maksimowić B., Dzieło Camillo Sittego a reakcje krytyki, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1965, z. 1, s. 38 nn.
• 216. Małachowicz E., Ochrona środowiska kulturowego, t. 1-2, wyd. II, uzup., Warszawa 1988.
• 217. Manikowska H., Średniowieczne miasta-państwa na Półwyspie Apenińskim, w: Rozkwit średniowiecznej Europy, pod red. H. Samsonowicza, Warszawa 2001
• 218. Manteuffel T., Kultura Europy średniowiecznej, Warszawa 1974.
• 219. Martin M., Europa widziana od Wschodu. Rozważania na temat europejskiej tożsamości kulturowej. Od świata granic do świata horyzontów, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2001.
• 220. Masłow A.H., W stronę psychologii istnienia, Pax, Warszawa, 1986.
• 221. Max Dvořak i jego teoria dziejów sztuki, pod red. L. Kalinowskiego, Warszawa 1974.
• 222. Mead M., Continuities in Cultural Evolution, Yale University Press, New Haven 1964.
• 223. Mead M., Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, Warszawa 1978.
• 224. Miasto idealne kawalera Giorgio Vasariego, przekład i wstęp T. Zarębskiej, PWN, Warszawa 1962.
• 225. Michałowski A., Architektura krajobrazu w końcu XX wieku. Znaczenie i zadania, III Forum Architektury Krajobrazu, Warszawa 4-5 grudnia 2000, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu i Zakład Studiów Krajobrazowych SGGW, Warszawa 2000.
• 226. Michałowski A., Krajobraz dobrem publicznym, w: Krajobraz miejski w warunkach demokracji i wolnego rynku, Studia i Materiały, Krajobrazy 13 (25), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1996, s. 7-8.
• 227. Michałowski A., Uwarunkowania społeczne utrzymania historycznych struktur miast, Mat. Międzynarodowej Konf. ICOMOS, Warszawa 2-3 kwietnia 1982, ODZ, Warszawa 1983.
• 228. Miłobędzki A., Warszawa około roku 1900, urbanistyka a ruch budowlany, inwestorzy i twórcy architektury, w: Sztuka około 1900. Centra i prowincje, Warszawa 1989, s. 87-90.
• 229. Minorski J., Polska awangardowa myśl architektoniczna w latach 1918-1939, KAiU PAN, z. VIII, PWN, Warszawa 1970.
• 230. Mishima Y., Pani Aoi, Dialog, 1974, nr 9.
• 231. Morris A.E.J., History of Urban Form. Before the Industrial Revolutions, New York 1994.
• 232. Morris W., Nadzieje i troski sztuki, Warszawa 1902.
• 233. Morris W., O architekturze i problemach społecznych, Wybór pism społeczno-estetycznych w oprac. M. Piórowej, Inst. Podstawowych Problemów Planowania Przestrzennego PW, Warszawa 1967.
• 234. Mumford L., The City in History, London 1961.
• 235. Mumford L., Architecture as a Home for Man, zbiór esejów dla Architectural Record, New York 1975.
• 236. Nęcki Z., Percepcja środowiska - ujęcie psychologiczne, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, O/PAN Kraków, t. XXII, 1988 oraz t. XXI, 1987.
• 237. Norwerth E., O podstawach urbanistyki, Architektura i Budownictwo, r. X, 1934, nr 10, s. 302-314.
• 238. Nowa Karta Ateńska 1998. Zasady planowania miast przyjęte przez Europejską Radę Urbanistów oraz Karta Ateńska przyjęta przez IV Kongres C.I.A.M. w 1933 r., Biuletyn Informacyjny Towarzystwa Urbanistów Polskich, Numer Specjalny, Warszawa 1998.
• 239. Obowiązki wobec dziedzictwa a prawa rynku, Międzynarodowe Centrum Kultury Kraków, PKN ICOMOS, Kraków 1996.
• 240. Ocalić przeszłość dla przyszłości, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906-1944, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, t. LXXV, Warszawa 1985.
• 241. Ochrona miejskich zespołów zabytkowych, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, t. XVIII, Warszawa 1967.
• 242. Olsen D. J., The City as a Work of Art, London 1986.
• 243. Olszewski A.K., Architektura Warszawy 1919-1939, w: Warszawa II Rzeczypospolitej, Studia Warszawskie, t. III, z. 1, Warszawa 1967.
• 244. Olszewski A.K., Dzieje sztuki polskiej 1890-1980, Warszawa 1988.
• 245. Olszewski A.K., Idee Le Corbusiera w Polsce, w: Podług nieba i zwyczaju polskiego, Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, PWN, Warszawa 1988, s. 482-491.
• 246. Olszewski A.K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1925. Teoria i praktyka, Wrocław 1967.
• 247. Omilanowska M., Świątynie handlu. Warszawska architektura komercyjna doby wielkomiejskiej. Warszawa 2004.
• 248. Ossowski S., Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny, Warszawa 1946.
• 249. Ostrowski J.K., Lwów. Dzieje i sztuka, Kraków 2000.
• 250. Ostrowski W., Historia budowy miast, t. 1-4, maszynopis, Warszawa 1956, wyd. II 1959; także: Materiały do historii budowy miast, Warszawa 1955.
• 251. Ostrowski W., Szafer P., Trzebiński W., W sprawie metody badań nad historią budowy miast, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1957, t. 2, z. 3/4, s. 262 nn.
• 252. Ostrowski W., Urbanistyka współczesna, Warszawa 1975.
• 253. Ostrowski W., Wprowadzenie do historii budowy miast. Ludzie i środowisko, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1996.
• 254. Ostrowski W., Zespoły zabytkowe a urbanistyka, Warszawa 1980.
• 255. Otto Wagner, Wiedeń, Architektura około 1900, pr. zb., wydał Jacek Purchla, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2000.
• 256. O zabytkach. Opieka, ochrona, konserwacja, TOnZ, Warszawa 2005.
• 257. Pane G., Andrea Palladio, Torino 1961.
• 258. Panofsky E., Ikonografia i ikonologia, Studia z historii sztuki, wybrał, opracował i opatrzył posłowiem Jan Białostocki, PIW, Warszawa 1971.
• 259. Partycypacja społeczeństwa w rewaloryzacji i ochronie zabytków, Mat. i sprawozdania PKN ICOMOS, ODZ, Warszawa 1983.
• 260. Pasierb J., Ochrona zabytków sztuki sakralnej, Palatinum, Warszawa 1971.
• 261. Pawłowska K., Krajobraz piękny i pouczający, Aura nr 5, Kraków 1986.
• 262. Pawłowska K., O percepcji własnego miejsca i jej skutkach, czyli o idei swojskości w architekturze, Kraków 1996.
• 263. Pawłowska K., Zachowanie walorów krajobrazu kulturowego jako zadanie dla samorządów i jako czynnik aktywizacji gospodarczej, Świat Nieruchomości, nr 9, Kraków 1994.
• 264. Pawłowska K., Związek człowieka z miejscem - Próba interpretacji zjawiska odrębności terytorialnej w architekturze, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, t. XXI, Kraków 1987, s. 59-67.
• 265. Pawłowski K.K., Circulades Languedociennes de l’an mille. Naissance de l’urbanisme europeen, Presses du Languedoc, Montpellier 1992.
• 266. Pawłowski K.K., Francuska myśl urbanistyczna epoki Oświecenia. Geneza, rozwój i rola w kształtowaniu metod planowania miast w Europie, PWN, Warszawa 1970.
• 267. Pawłowski K.K., Geneza i działalność TUP w latach 1922-1939, w: Księga 50-lecia TUP, Warszawa 1973.
• 268. Pawłowski K.K., Geometryzacja jako czynnik dyscyplinujący organizację przestrzeni miejskiej, w: Studium Urbis, księga dedykowana Teresie Zarębskiej w 70-lecie urodzin, Warszawa 2003, s. 151-159.
• 269. Pawłowski K.K., Ochrona walorów zabytkowych miast a geneza polskiej nowoczesnej szkoły urbanistycznej, Przeszłość a jutro miasta. Szkice urbanistyczne dedykowane Profesorowi Wacławowi Ostrowskiemu, PWN, Warszawa 1977, s. 163-195.
• 270. Pawłowski K.K., Partycypacja społeczeństwa w rewaloryzacji i ochronie zabytków. Stan, doświadczenia, potrzeby, w: Mat. Międzynarodowej Konferencji ICOMOS, Warszawa 2-3 kwietnia 1982, ODZ, Warszawa 1983.
• 271. Pawłowski K.K., Początki badań nad historia budowy miast a geneza polskiej urbanistyki nowoczesnej, w: Myśl o sztuce, Warszawa 1976.
• 272. Pawłowski K.K., Początki polskiej nowoczesnej myśli urbanistycznej, w: Sztuka około 1900 roku. Mat. Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków - grudzień 1967, Warszawa 1969.
• 273. Pawłowski K.K., Polska myśl urbanistyczna do 1939 r., w: Współczesna myśl urbanistyczna w Polsce - zarys rozwoju. Mat. III Krajowego Przeglądu Planów Zagospodarowania Przestrzennego, Warszawa 1964, z. 2, s. 9 nn.
• 274. Pawłowski K.K., Tony Garnier - pionier urbanistyki nowoczesnej, PWN, Warszawa 1972.
• 275. Pawłowski K.K., Układy przestrzenne na planie koła miast i wsi Langwedocji a narodziny urbanistyki europejskiej, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XXXIV, 1996, z. 3-4, s. 125-145.
• 276. Pawłowski K.K., Witwicki M., Wartość zabytkowa zespołów miejskich a zakres ich ochrony, w: Miasto i oblicze czasu, Warszawa 1973, s. 173-184.
• 277. Pawłowski K.K., Zasady ochrony, odbudowy i rewaloryzacji, w: Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i Konserwacja. T. I. Miasta historyczne, pod red. W. Kalinowskiego, Warszawa 1986.
• 278. Pawłowski K., Refleksje na temat kryteriów wartościowania współczesnych założeń urbanistycznych i sposobów ich adaptacji do nowych potrzeb i uwarunkowań, w: Kryteria oceny krajobrazu kulturowego miast współcześnie rozwijanych, Mat. konf. w Mądralinie 2-3 grudnia 1992 - 16.02.1993, Krajobrazy 4 (16), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1994, s. 40-45.
• 279. Pawłowski K., Witwicki M., Problemy oceny wartości zabytkowej zespołów miejskich, Ochrona Zabytków, nr 1, Warszawa 1968.
• 280. Pawłowski K., Witwicki M., Studia historyczno-urbanistyczne, ODZ, maszynopis, Warszawa 1967.
• 281. Percepcja i waloryzacja środowiska naturalnego i antropogenicznego, pr. zb. pod red. B. Jałowieckiego i H. Libury, Studia z Gospodarki Przestrzennej, Wyd. UW, Warszawa 1992.
• 282. Percepcja środowiska, pr. zb. pod red. J. Bogdanowskiego, Instytut Ekologii PAN, Zeszyty Naukowe, nr 9, Warszawa 1994.
• 283. Piccinato G., Wszystkie miasta są historyczne (ale niektóre bardziej), w: Miasto historyczne. Potencjał dziedzictwa, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1997, s. 19-24.
• 284. Pieńkowska H., Nowa metoda planowania konserwatorskiego, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, t. XX, Kraków 1977.
• 285. Pieńkowska H., Rola zabytków w aktywizacji małych miast i osiedli województwa krakowskiego, Ochrona Zabytków, nr 4, 1966.
• 286. Piotrowski J., Ochrona zabytków a odbudowa Kraju, Lwów 1916.
• 287. Piwocki K., Pierwsza nowoczesna teoria sztuki. Poglądy Aloisa Riegla, Warszawa 1970.
• 288. Piwocki K., Problemy odnowy architektury najnowszej (1850-1939), Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, t. XXIX, Warszawa 1971.
• 289. Piwocki K., Uwagi o odbudowie zabytków, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, VIII, 1947, nr 1, s. 53-59.
• 290. Piwocki K., Uwagi o odbudowie zabytków, Biuletyn Historii Sztuki, nr 1/2, Warszawa 1947.
• 291. Platon, Prawa, Księga II, Warszawa 1960.
• 292. Pomian K., Prawdziwy koniec wielkiej wojny, Gazeta Wyborcza, 15-16 czerwca 2002, s. 14.
• 293. Porębski M., Polskość jako sytuacja, Warszawa 2004.
• 294. Prawelska-Skrzypek G., Pawłowska K., Krajobraz kulturowy w świadomości społecznej, w: Krajobraz miejski w warunkach demokracji i wolnego rynku, Studia i Materiały, Krajobrazy 13 (25), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1996, s. 15-52.
• 295. Protection and Cultural animation of Monuments. Sites and Historic Towns in Europe, London 1980.
• 296. Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. I-II, Zakamycze, Warszawa 2001.
• 297. Pruszyński J., Ochrona zabytków w II Rzeczpospolitej - zagadnienia prawne, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 111-128.
• 298. Przestrzeń publiczna jako element krystalizacji zespołów urbanistycznych, pod red. S. Gzella, Urbanistyka, Międzyuczelniane Zeszyty Naukowe nr 10, Warszawa 2005.
• 299. Przeszłość a jutro miasta. Szkice urbanistyczne dedykowane profesorowi Wacławowi Ostrowskiemu, PWN, Warszawa 1977.
• 300. Przestrzeń znacząca. Studia socjologiczne, pr. zb. pod red. J. Wodza, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1989.
• 301. Przyłęcki M., Działania rewaloryzacyjne w zabytkowych miastach Dolnego Śląska, Ochrona Zabytków, 1980, nr 1, s. 3-14.
• 302. Purchla J., Dziedzictwo a rozwój, w: Miasto historyczne. Potencjał dziedzictwa. Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1997.
• 303. Purchla J., Stan badań nad wpływami wiedeńskimi w architekturze polskiej na przełomie XIX i XX wieku, Biuletyn Historii Sztuki, r. XLIX, 1987, nr 3-4, s. 259-269.
• 304. Purchla J., Jak powstał nowoczesny Kraków, Kraków 1990.
• 305. Purchla J., Liberalizm i symbolika a powstanie nowoczesnego Krakowa, w: Kraków na przełomie XIX i XX wieku, Kraków 1983.
• 306. Rakowicz J., O nowszych poglądach przy regulacji miast, Odczyt wygłoszony na Sekcji Zdrowotności Publicznej Zjazdu Lekarzy, Odbitka z Nowej Reformy 1912.
• 307. Rappaport A., Human Aspects of Urban Form, Oxford 1977.
• 308. Rasmussen S.E., Odczuwanie architektury, Warszawa 1999.
• 309. Rączka J.W., Studia nad rewaloryzacją zespołów zabytkowych na tle rozwoju miast, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, t. XXII, Kraków 1981, s. 35-42.
• 310. Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. II, Lublin 1996.
• 311. Remer J., Społeczne i naukowe podstawy opieki nad zabytkami i konserwatorstwa polskiego, Ochrona Zabytków, 1956, nr 1-2.
• 312. Ricoeur P., Filozofia osoby, Wyd. Nauk. Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 1992.
• 313. Ricoeur P., Pamięć - zapomnienie - historia, Kraków 2000.
• 314. Riegl A., Das hollandische Gruppenportrat, Wien 1903.
• 315. Riegl A., Der Moderne Denkmalkultus. Sein weissen und seine enstehung, Wien-Leipzig 1903.
• 316. Riegl A., Nowe prądy w dziedzinie opieki nad zabytkami (1905), w: Zabytek i historia, Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, Warszawa 2002, s. 217-221.
• 317. Roguska J., Architekci i budownictwo mieszkaniowe w Warszawie w 2 połowie XIX i na początku XX wieku. Zabudowa mieszkaniowa dzielnic przemysłowych i peryferii. Domy robotnicze, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, r. XXXI, 1986, z. 2, s. 151-200.
• 318. Roguska J., Koło Architektów w Warszawie (1899-1904-1934), Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, r. XX, 1977, s. 237-244.
• 319. Roguska J., Środowisko architektoniczne Warszawy na przełomie XIX i XX wieku, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, r. XIX, 1974, z. 3, s. 219-231.
• 320. Rossi A., L'Architettura della citta, Milano 1995.
• 321. Rożek M., Stanisław Tomkowicz, w: Ludzie, którzy umiłowali Kraków. Założyciele Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, pr. zb. pod red. W. Bieńkowskiego, Kraków 1997.
• 322. Różański S., Planowanie przestrzenne Warszawy 1916-1939, w: Warszawa II Rzeczypospolitej 1918-1939, Studia Warszawskie, t. 1, z. 1, Warszawa 1968, s. 321-346.
• 323. Rubczyński W., John Ruskin, Kraków 1904.
• 324. Rukschio B., Schachel R., Adolf Loos: Leben und Werk, Salzburg-Wien 1982.
• 325. Ruskin J., The Seven Lamps of Architecture, London 1849.
• 326. Ruskin J., The Stones of Venice, t. 1-3, London 1851-1853.
• 327. Rymaszewski B., Klucze ochrony zabytków w Polsce, Warszawa 1992.
• 328. Rymaszewski B., Konserwatorzy w okresie międzywojennym - ich rola i uwarunkowania, w: Konserwator i zabytek, in memoriam Jerzego Remera, SKZ, Warszawa 1991, s. 91-97.
• 329. Rymaszewski B., O przetrwanie dawnych miast, Warszawa 1984.
• 330. Rymaszewski B., Przygotowanie zabytkowych ośrodków miejskich na przykładzie Torunia, Ochrona Zabytków, 1967, nr 4.
• 331. Saenger F., John Ruskin, jego życie i działalność, Warszawa 1901.
• 332. Samsonowicz H., Plan miasta jako zabytek historii, w: Spotkania w willi Struvego 1998-2001. Wykłady o dziedzictwie kultury, TOnZ, Warszawa 2001.
• 333. Schultze P., Die Entstellung unseres Landes. Kulturarbeiten, t. 1-5, Munich 1908.
• 334. Schumann H.H., Pułapka globalizacji. Atak na demokrację i dobrobyt, Warszawa 2000.
• 335. Sennett R., Ciało i kamień. Człowiek i miasto w cywilizacji zachodu, Gdańsk 1996.
• 336. Shaping the Great City. Modern Architecture in Central Europe 1890-1937, ed. by E. Blau and M. Plazer, Munnich 1999.
• 337. Siemiński W., Raport z badań ankietowych „Opinie mieszkańców Zamościa o stanie zabytkowej części miasta”, w: Zamość. Monitoring miejskiego zespołu zabytkowego - dziedzictwa światowego UNESCO, PKN ICOMOS, Warszawa 1998, s. 30-37.
• 338. Siemiński W., Partycypacja społeczna w procesie zarządzania miastami w Polsce. Człowiek i Środowisko, nr 1/2000, IGPiK, Warszawa 2000.
• 339. Siemiński W., Rola dyskusji publicznej w planowaniu przestrzennym. Poradnik metodyczny, IGPiM, Warszawa 2004.
• 340. Siemiński W., Społeczne wartościowanie przestrzeni małych miast w Polsce, w: Percepcja i waloryzacja, ICOMOS, Warszawa 1983, s. 137-173.
• 341. Silva R., „Alpha” and „Omega” in the Conservation of Monuments and Sites, w: Strategia ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturowego w końcu drugiego tysiąclecia, ICOMOS, Kraków 1998, s. 50nn.
• 342. Singelenberg P., Hendrik Petrus Berlage (1856-1934), Amsterdam 1969.
• 343. Sitte C., Der Stadtebau nach seinen kunstlerischen Grundsatzen. Ein Beitrag zur Losung Modernster Fragen der Architektur und Monumentalen Plastik unter Besonderer Beziehung auf Wien, ed. I, Carl Graeser Verlag, Wiedeń 1889.
• 344. Sizeranne R., Ruskin i kult piękna, z franc. przełożył A. Potocki, Wyd. Związku Naukowo-Literackiego we Lwowie, Lwów 1908.
• 345. Sjöberg G., The preindustrial city: past and present, London 1960.
• 346. Sjöberg G., Theory and Research in Urban Sociology, w: The Study of Urbanization, pod red. Hauser, Shnore, New York 1965, s. 166-167.
• 347. Skalski K., O budowie systemu rewitalizacji miast we Francji, Warszawa 1998.
• 348. Skalski K., Systemy kształtowania krajobrazu miasta w krajach rozwiniętej gospodarki rynkowej i dojrzałej demokracji - przykłady francuskie, w: Twórczość i konserwatorstwo w architekturze, Studia i Materiały, Krajobrazy 15 (27), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1996. s. 135-202.
• 349. Skiba J., Rewaloryzacja zespołów zabytkowych Krakowa, Kraków 1976.
• 350. Skibniewska H., Szanse i zagrożenia skarpy warszawskiej, Skarpa warszawska Doliny Wisły. Materiały z sesji w Warszawie 17-18 czerwca 1998, Oddział Warszawski TOnZ, Warszawa 1998.
• 351. Smith P.F., The Syntax of Cities, London 1977.
• 352. Soros G., Kryzys światowego kapitalizmu. Zagrożenie dla społeczeństwa otwartego, Warszawa 1999.
• 353. Sosnowski O., Powstanie, układ i cechy charakterystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy, Warszawa 1930.
• 354. Sowa K.Z., Ojczyzna mała, ojczyzna wielka, region, Regiony Polski, nr 1 (1), Katowice 2000, s. 55-62.
• 355. Spójność i tożsamość przestrzeni, Wyd. Kongresu Architektury Polskiej, Gdańsk 1998, ZG SARP, Warszawa 1999.
• 356. Sprawozdanie z XLVIII Konkursu Koła Architektów w Warszawie na odbudowę Kalisza, Przegląd Techniczny, 1916, s. 191.
• 357. Stalley M., Geddes P., Spokesman for man and the environment, Ruttgers, Brunswick 1972.
• 358. Steward C., A Prospect of Cities, London 1952.
• 359. Stokes S.N., Watson A.E., Saving America's Countryside. A guide to rural conservation, London 1989.
• 360. Stransky D.W., Gated communities as public entitles, University of Nevada, Las Vegas 2000.
• 361. Strasburger E., Gospodarka naszych wielkich miast: Warszawa, Łódź, Kraków, Lwów, Poznań, Kraków-Warszawa 1913.
• 362. Stubben H.J., Der Stadtebau, Zurich 1907.
• 363. Studia i Materiały, Krajobrazy 11 (23), Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa 1993.
• 364. Swianiewicz P., Życzliwa obojętność: władze lokalne i reforma samorządowa w oczach opinii publicznej w krajach Europy Środkowej, Wyd. UW, Warszawa 2001.
• 365. Syrkus H., Ku idei osiedla społecznego, PWN, Warszawa 1976.
• 366. Szafer T.P., Tendencje kształtowania przestrzennego nowych centrów miast polskich, w: Przeszłość a jutro miasta, Warszawa 1970, s. 275-298.
• 367. Szmygin B., Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000.
• 368. Szmygin B., Odbudowa Kazimierza nad Wisłą - działania konserwatorskie w świetle uwarunkowań pozakonserwatorskich, w: Odbudowa miast historycznych, pod red. M. Lubockiej-Hoffmann, materiały Konferencji PKN ICOMOS, Elbląg 1998, s. 134-142.
• 369. Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, pod red. J. Harasimowicza, PWN, Warszawa 1990.
• 370. Sztuka około 1900 w Europie Środkowej, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1997.
• 371. Sztuka Świata, Leksykon, Warszawa 2000.
• 372. Szwankowski E., O realizacjach urbanistycznych Warszawy 1919-1939, w: Warszawa II Rzeczypospolitej 1918-1939, Studia Warszawskie, t. IV, z. 2, Prace Inst. Sztuki PAN, Warszawa 1970, s. 48-66.
• 373. Świech J., Rewaloryzacja zespołów urbanistycznych, Ochrona Zabytków, r. XXIX, nr 4 (115), 1976, s. 273-115.
• 374. Tarkowscy E. i J., Amoralny familizm, czyli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, w: Tarkowski J., Socjologia świata polityki, vol. I, Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, ISP PAN, Warszawa 1994, s. 263-281.
• 375. Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycia estetyczne, wyd. II, PWN, Warszawa 1975.
• 376. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. I, Warszawa 1998.
• 377. Terlecki W., Zamek królewski na Wawelu i jego restauracja, Kraków 1933.
• 378. Tołwiński T., Nowoczesne cele i główne wytyczne planowania miast w dobie obecnej. Zagadnienia urbanistyki w Polsce, Sprawozdanie z pierwszej konferencji TUP, Kraków-Katowice 1-4 X 1930, Miesięcznik „Dom-Osiedle-Mieszkanie”, Warszawa 1931.
• 379. Tołwiński T., Urbanistyka, t. I, II, Warszawa 1934.
• 380. Tołwiński T., Wstępna opinia o szkicowym planie Warszawy, wykonanym przez BOS, Studia Warszawskie, 1970, t. XI, z. 2, s. 320 nn.
• 381. Tomaszewski A., Konserwatorstwo między twórczością a naukowością, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XLIII, 1998, z. 1-2, s. 89-92.
• 382. Tomaszewski A., Wspólne dziedzictwo kultury Polaków i Niemców w Europie i jego wspólna ochrona, w: Wspólne dziedzictwo. Das Gemeinsame Kulturerbe, Deutsch-Polnische Edition, Warszawa 2001, s. 11-30.
• 383. Tomaszewski A., Konserwacja jako dyscyplina: przemiany i uwarunkowania, Wiadomości Konserwatorskie, nr 18/2005, s. 80-82.
• 384. Tomaszewski A., L'Autenticita: Il problema ed i criteri, Atti della tavola rotonda „I principi fondativi del restauro architettonico”, Venezia, 31 gennaio - 1 febbraio 1999, a cura di Giuseppe Cristinelli e Vittorio Foramitti, Venezia 2000, s. 53-55.
• 385. Tomaszewski A., Na przełomie tysiącleci. Międzynarodowa sytuacja konserwacji zabytków, Ochrona Zabytków, 1997, nr 2, s. 103-108.
• 386. Tomaszewski L., Opiniowanie planów zabudowania przez Komisję Urbanistyczną Związku Miast Polskich, Biuletyn Urbanistyczny, 1937, r. V, nr 2, s. 6-9.
• 387. Tomkowicz S., Szpecenie kraju, Kraków 1909.
• 388. Tomkowicz S., O potrzebie zdejmowania planów przy sposobności przebudowy starych typowych domów w miastach i miasteczkach naszych, Mat. III Zjazdu Historyków Polskich w Krakowie, Kraków 1909.
• 389. Tomkowicz S., Piękność miast i jej ochrona, drukarnia „Czasu”, Kraków 1909.
• 390. Tomkowicz S., Szpecenie kraju, Kraków, drukarnia „Czasu”, Kraków 1909.
• 391. Tomkowicz S., Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów, ich nazwy i zmiany postaci, Biblioteka Krakowska, nr 63-64, Kraków 1926.
• 392. Toporow W., Miasto i mit, Gdańsk 2000.
• 393. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 1984.
• 394. Trzebiński W., Potrzeby w zakresie inwentaryzacji źródeł kartograficznych do historii budowy miast polskich, Prace IUA, 1951, r. I, z. 2, s. 27-30.
• 395. Trzeciak P., Piero della Francesca, w: Sztuka Świata, t. 5, Warszawa 1992.
• 396. Trzeciak P., Zwycięstwo i zmierzch awangardy. Architektura lat 1900-1960, w: Sztuka Świata, t. IX, Warszawa 1996, s. 314.
• 397. Vademecum Konserwatora Zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, Biuletyn ICOMOS, Warszawa 1996.
• 398. Walczy Ł., Lwów-Miasto-Społeczeństwo-Kultura, t. IV, pod red. K. Karolczuka, Kraków 2002.
• 399. Walicki M., Sprawa inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Polskiego (1827-1862), Warszawa 1931.
• 400. Wallis A., Przestrzeń jako wartość, w: Socjologia przestrzeni, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1990, s. 19-32.
• 401. Wallis A., Kultura i więź przestrzenna, PAN, Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000”, Warszawa 1978.
• 402. Wallis A., Planowanie społecznego rozwoju miast i społeczności terytorialnych a badania socjologiczne, Warszawa 1980.
• 403. Wallis A., Socjologia i kształtowanie przestrzeni, PWN, Warszawa 1971.
• 404. Wallis A., Socjologia przestrzeni, wybór i oprac. E. Grabska-Wallis i M. Ofierska, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1998.
• 405. Wąsik W., Sebastian Petrycy z Pilzna i epoka. Ze studiów nad dziejami filozofii w Polsce i recepcją Arystotelesa, z. 1, Warszawa 1923.
• 406. Wąsowicz A., Zagospodarowanie przestrzenne antycznych miast greckich, Warszawa 1983.
• 407. Wdowiszewski J., Artystyczne zasady budowania miast, Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego,1890, nr 7, s. 58-66, nr 8, s. 70-75, nr 9, s. 78-81, nr 10, s. 86-89.
• 408. Weber M., The City, New York-London 1966.
• 409. Weber R., On the Aesthetics of Architecture, University of California, Berkeley 1995.
• 410. Weigel G., Świadek nadziei, Warszawa 2006.
• 411. Wejchert K., Miasteczka polskie jako zagadnienie urbanistyczne, Warszawa 1947.
• 412. Wejchert K., Studia urbanistyczno-socjologiczne jako ogniwo planowania społecznego w rozwoju miast, w: Architektura perennis. Studia i materiały z dziedziny architektury i urbanistyki nowej i dawnej ofiarowane Janowi Zachwatowiczowi w 40-lecie Jego pracy 1925-1965, Studia i Materiały do Teorii i Historii Architektury i Urbanistyki PAN, t. IX, Warszawa 1971, s. 179-187.
• 413. Wiliam Morris o architekturze i problemach społecznych. Wybór pism społeczno-estetycznych w oprac. M. Piórowej, Instytut Podstawowych Problemów Planowania Przestrzennego PW, Warszawa 1967.
• 414. Winpenny J.T., Wartość środowiska - metody wyceny ekonomicznej, Warszawa 1995.
• 415. Wirth L., Urbanism as a Way of Life, Zurich 2000.
• 416. Wisłocka I., Awangardowa architektura polska 1918-39, Warszawa 1968.
• 417. Wojciechowski J., Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy, restauracji i konserwacji zabytków w latach 1919-1920, Ochrona Zabytków Sztuki, 1930-1931, z. 1-4.
• 418. Wojciechowski J., Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, Ochrona Zabytków Sztuki, Warszawa 1930-1931, z. 1-4.
• 419. Wojciechowski K., Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu, UMCS, Lublin 1986.
• 420. Wojtas J., Problemy ochrony zabytków w teorii architektury neoracjonalnej Aldo Rossiego, Mat. międzynarodowego symp. konserwatorskiego w ramach Międzynarodowej Konf. Kraków 2000, t. 3, Kraków 1998, s.194-197.
• 421. Woldan A., Praga - Kraków - Wiedeń. Stosunki międzykulturowe w okresie modernizmu w Europie Środkowej, w: Kraków i Praga - dwie stolice Europy Środkowej. Mat. Międzynarodowej Konf. 1-2 czerwca 2000, red. naukowa J. Purchla, Kraków 2002, s. 159-168.
• 422. Wolf P.M., Eugene Henard and the begining of urbanism in Paris. Centre de Recherche d'Urbanism, The Hague 1968.
• 423. Wódz J., Nowa perspektywa w socjologicznych badaniach polskich regionów, Regiony Polski, nr 1 (1), Katowice 2000, s. 5-18.
• 424. Wybór prac Jana Zachwatowicza, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, B, t. LXVIII, Warszawa 1981.
• 425. Wycherley R.E., The Stones of Athens, Princeton, New Jersey 1978.
• 426. Wycherley R.E., How the Greeks built Cities, London 1973.
• 427. Wycherley R.E., Literery and Epigraphical Testimonia. The Athenian Agora, Princeton, New Jersey 1957
• 428. Wytyczne do opracowania problematyki ochrony wartości kulturowych w planach zagospodarowania przestrzennego, Zespół Ekspertów Międzyresortowej Komisji ds. Rewaloryzacji Miast i Zespołów Staromiejskich, Warszawa 1981.
• 429. Yi Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, PIW, Warszawa 1987.
• 430. Zabytek i historia, Wokół problemów konserwacji i ochrony zabytków w XIX wieku, Antologia, Wybór i wstęp P. Kosiewski, J. Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, Warszawa 2002.
• 431. Zabytki i społeczeństwo, pod red. K. Gutowskiej i Z. Kobylińskiego, Warszawa 1999.
• 432. Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, T. I, Miasta historyczne, pod red. W. Kalinowskiego, Warszawa 1986.
• 433. Zachwatowicz J., Nowe elementy w strukturze historycznych ośrodków miejskich w Polsce, w: Przeszłość a jutro miasta, Warszawa 1977, s. 199-214.
• 434. Zachwatowicz J., O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytków, Ochrona Zabytków, 1981, nr 1/2, s. 4-10.
• 435. Zachwatowicz J., Problemy restauracji Zamku Królewskiego w Warszawie, Ochrona Zabytków, 1979, nr 1, s. 3-18.
• 436. Zachwatowicz J., Program i zasady konserwacji zabytków, Biuletyn Historii Sztuki, Warszawa 1946, s. 1-6.
• 437. Zachwatowicz J., Wybór prac. O polskiej szkole konserwacji i rekonstrukcji zabytków, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. LXVIII, Warszawa 1981.
• 438. Zachwatowicz J., Wymagania ochrony zabytków urbanistycznych wobec nauki historycznej, Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury (IUA), 1951, r. I, z. 2, s. 23-26.
• 439. Zagadnienia Urbanistyki w Polsce. Sprawozdanie z I Konferencji TUP, Kraków-Katowice, 2-4 października 1930, Miesięcznik „Dom-Osiedle-Mieszkanie”, (25) 1931.
• 440. Zakrzewska J., Odbudowa Kalisza po wielkiej wojnie, Kalisz 1936.
• 441. Zannier I., Le Grand Tour - in the photographs of Travellers of XIXth century, ze wstępem Cesare De Seta, Canal Editions London 1997.
• 442. Zaremba P., Problemy przyszłości miast dużych, Poznań 1967.
• 443. Zarębska T., Badania historyczno-urbanistyczne metodą analiz przestrzennych, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. XLIII, nr 1, Warszawa 1995, s. 15 nn.
• 444. Zarębska T., Sprawa odbudowy zabytkowego centrum Kalisza po zniszczeniu w 1914 roku, Rocznik Kaliski, t. X, 1977, s. 139 nn.
• 445. Zarębska T., Świetna karta dziejów planowania Warszawy 1918-1925, w: Spotkania w willi Struvego 1998-2001, TOnZ, Warszawa 2001, s. 378.
• 446. Zarębska T., Znaczenie odbudowy Kalisza po zniszczeniu z 1914 r. dla rozwoju urbanistyki polskiej, Rocznik Kaliski, t. XXIV, 1994, s. 129-143.
• 447. Zarębska T., Urbanistyczne aspekty twórczości Oskara Sosnowskiego, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XXXV, 1990, s. 73 nn.
• 448. Zarębska T., Kalisz, w: Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce, pr. zb. pod red. W. Kalinowskiego, Warszawa 1986.
• 449. Zarębska T., Ochrona krajobrazu kulturowego, zamiast czy obok ochrony środowiska kulturowego, w: Ochrona wartości kulturowych w planach miejscowych w świetle nowelizacji aktów prawnych i nowej roli samorządu miast i gmin, pod red. D. Kłosek-Kozłowskiej, TUP, Sekcja Ochrony Środowiska Kulturowego, Warszawa 1995, s. 26-34.
• 450. Zarębska T., Początki polskiego piśmiennictwa urbanistycznego, PWN, Warszawa-Łódź 1986.
• 451. Zarębska T., Problemy pionierskiej odbudowy Kalisza, w: Odbudowa miast historycznych, pod red. M. Lubockiej-Hoffmann, Mat. Konferencji PKN ICOMOS, Elbląg 1998, s. 12-24.
• 452. Zarębska T., Rola historii budowy miast jako przedmiotu nauczania na Wydziale Architektury, w: Przeszłość a jutro miasta, Warszawa 1977, s. 89-102.
• 453. Zarębska T., Studia historyczno-urbanistyczne do planów zagospodarowania przestrzennego starych miast, w: Miasto i oblicze czasu, Warszawa 1973, s. 160-172.
• 454. Zarębska T., Trzebiński W., Kłosek-Kozłowska D., Makroregion warszawski. Osadnictwo miejskie i struktura funkcjonalna - uwarunkowania historyczne i kulturowe, Mazowsze, Warszawa 1994, nr 2 (3), s. 49-71.
• 455. Ziobrowski Z., Mierniki jakości przestrzeni miejskiej, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Seria wydawnictw Poprawa Funkcjonowania Gospodarki Miejskiej, Warszawa 1992.
• 456. Znaniecki F., Miasto w świadomości jego obywateli, Z badań Polskiego Instytutu Socjologicznego nad miastem Poznaniem, Polski Instytut Socjologiczny, Poznań 1930.
• 457. Znaniecki F., Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej, Ruch Prawniczy, Ekologiczny i Socjologiczny, 1938, z. 1, s. 89.
• 458. Zocca M., Sommario di storia urbanistica delle citta italiane dall’origini al 1860, Napoli 1961.
• 459. Zorzi G., I disegni delle antichita di Andrea Palladio, Venezia 1959.
• 460. Zubrzycki J.S., Krótkie myśli z dzieła Ruskina J. Ruskin: Siedem Lamp architektury, Architekt, 1902, nr 3.
• 461. Zucker P., Entwicklung des Stadtbildes, Berlin-Munich 1929.
• 462. Zuziak Z., Szlenk D., Negocjowanie konfliktów w gospodarce przestrzennej, IGPiK, Kraków 1994.
• 463. Żórawski J., O budowie formy architektonicznej, Warszawa 1973.
• 464. Żurawski W., Przestrzeń i rzeczywistość. Percepcja przestrzeni w procesach społecznych, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, t. XXI, Kraków 1987, s. 81-91.