Dwie najwcześniejsze murowane budowle monumentalne na wzgórzu zamkowym w Przemyślu

• Autorzy: Proksa M.

Warianty tytułu

EN

The two oldest monumental stone buildings on the castle hill in Przemyśl

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zespół przedromańskich budowli, odkryty przed czterdziestu z górą laty na grodzie przemyskim, powoli odsłaniał swe kolejne tajemnice. Badania w latach 80 przyniosły odkrycie filarów przyściennych w "auli", ostatnie zaś - kolumn empory w nawie rotundy. Ważnym odkryciem związanym z systemem komunikacji w obrębie palatium było odnalezienie przejścia oraz (ewentualnie) klatki schodowej w poprzecznej ścianie działowej w 2002 r. Pomimo rozmaitych zniszczeń murów, zarówno rotundy, jak też budynku pałacowego, należy stwierdzić, że zachowane relikty w pełni uzasadniają utworzenie w przyszłości rezerwatu archeologiczno-architektonicznego, w obrębie którego mogłyby zostać, po gruntownej konserwacji, należycie wyeksponowane. Odkrycie śladów empory w rotundzie przemyskiej, sugerowane wcześniej przez wielu badaczy, a także możliwość rekonstruowania jej w bardzo "monumentalnym" wymiarze, dobitnie potwierdzają znaczenie tego grodu jako ośrodka władzy książęcej oraz ważnego punktu strategicznego pomiędzy dwoma, a właściwie trzema metropoliami: Kijowem, Krakowem i Pragą. Podtrzymując pogląd iż omawiany zespół budowli powstał w końcowym okresie panowania Bolesława Chrobrego i funkcjonował także za Mieszka II, można, zwłaszcza po ostatnich odkryciach, mówić bez zbytniej przesady, o "królewskiej kaplicy" i "rezydencji królewskiej" w Przemyślu. Jej realizacja wiązała się ściśle ze sposobem sprawowania władzy przyjętym w ówczesnej Europie.

EN

The complex of pre-Roman buildings, discovered more than forty years ago on the ground of the town of Przemyśl, has consecutively been revealing its secrets. The research done in the 1980s eventually brought the discovery of wall pillars in the "aula" (assembly hall), whilst the latest - inner gallery columns in the nave of the rotunda. Very important discovery relevant to the communication system within the palatium was the discovery of the passage and (likely) the staircase in the transversal partition wall - in the year 2002. Despite miscellaneous destruction of the walls as well of the rotunda as the palace construction one can ascertain that preserved relicts entirely justify the need of setting up an archeological and architectural reserve, within which the objects could be properly exhibited after having been thoroughly conserved. The discovery of the relic of the inner gallery in the Przemyslian rotunda, which had been earlier suggested by many other researchers as well as the possibility of its reconstruction in a very "monumental" shape, confirm distinctly the significance of this town as a prince authority center and an important strategic point between two, or maybe even three metropolies: Kiev, Cracow, and Prague. Upholding the opinion that the elaborated complex of buildings was founded in the late Bolesław Chrobry's reign and functioned under the Mieszko II rule, it is likely to say without superfluous exaggeration about "king's chapel" and "king's residence" in Przemyśl, particularly after having taken into consideration the last discoveries. These facts are strictly connected with the way of reigning which had become generally accepted in the Europe of that time.

Słowa kluczowe

PL

budowle przedromańskie; rotunda; palatium

EN

pre-Roman buildings; rotunda; palatium

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Budownictwo i Inżynieria Środowiska
• Rocznik: 2005
• Tom: z. 39 [221]
• Strony: 53--65
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., il.

Twórcy

autor

Proksa M.

• Politechnika Rzeszowska

Bibliografia

• 1. Kunysz A., Przemyśl wczesnośredniowieczny (w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1958 i 1959). Rocznik Województwa Rzeszowskiego, t. 2, z. 1, 1961, s. 9-80
• 2. Kunysz A., Przemyśl w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Przemyśl 1981
• 3. Żaki A., Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974
• 4. Frazik J.T., Koperski A., Nowe przyczynki do poznania dziejów zamku przemyskiego. Rocznik Przemyski, t. 15-16, 1975, s. 23-27
• 5. Pianowski Z., Proksa M., Rotunda św. Mikołaja w Przemyślu po badaniach archeologiczno-architektonicznych w latach 1996-1998. Przemyśl 1998
• 6. Żaki A., Wczesnopiastowskie budowle Przemyśla i problem ich konserwacji. Ochrona Zabytków, t. 14, z. 1-2, 1961, s. 38-44
• 7. Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974
• 8. Pianowski Z., Proksa M., Przedromańskie palatium i rotunda na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu. Przemyśl 2003 .
• 9. Żaki A., Najstarsze relikty architektoniczne na zamku w Przemyślu. Doniesienie tymczasowe 2, Sprawozdania PAN 1960/2, s. 243-247
• 10. Jabłoński-Szyszko M., Rudnicka B., Sprawozdanie z badań zaprawy i kamienia z murów rotundy i palatium w Przemyślu. Warszawa 1984
• 11. Żaki A., Przedromańskie palatium i rotunda w Przemyślu. Z otchłani wieków, R. 28, 1962, s. 129-l31
• 12. Pianowski Z., Sedes regni principales. Wawel i inne rezydencje piastowskie od połowy XIII wieku na tle europejskim. Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, Monografie nr 178, Kraków 1994
• 13. Zachwatowicz J., Architektura. [W:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, vo1. 1.Warszawa 1971, s. 69-194
• 14. Żaki A., Najstarsze relikty architektoniczne na zamku w Przemyślu. Doniesienie tymczasowe, Sprawozdania PAN 1960/1, s. 6 i nn.
• 15. Rappoport P.A., Russkaja architiektura X-XIII w. Katałog pamiatnikow, Archieołogija SSSR, wyp. E, poz. 1-47, 1994
• 16. Sosnowska E., Rotunda i palatium na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu w świetle badań z lat 1982-1985. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 37, z. l, 1992, s. 55-61
• 17. Żaki A., Przemyska cerkiew księcia Wołodara w świetle źródeł pisanych i archeologicznych. Sprawozdania PAN 1968/1, s. 47-50
• 18. Peleński J., Halicz w dziejach sztuki średniowiecznej. Kraków 1914
• 19. Frazik J.T., Zarys dziejów sztuki Przemyśla. [W:] Tysiąc lat Przemyśla, Rzeszów 1976, s. 401-515
• 20. Joanisjan O., Polsko-russkaja i wiengiersko-russkaja granicy w XI-XII wiekach i ich otobrażenije w razwitii sriedniewiekowoj architiektury. [W:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 157-178
• 21. Persowski F., Przemyśl od X wieku do roku 1340. [W:] Tysiąc lat Przemyśla, Rzeszów 1976, s. 95-159