Nanostructured elastomeric biomaterials soft tissue reconstruction

• Autorzy: El Fray M.

Warianty tytułu

PL

Nanostrukturalne biomateriały elastomerowe do rekonstrukcji tkanki miękkiej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Polymeric materials have been used in medical praetice for tissue and organ regeneration for many years. The importance of polymers in hard and sof t tissue replacement is enormous since there are billions of different natural and synthetic polymers. Due to the broad spectrum of their properties they may be used for skin, ligament, tendon, eartilage, bone and vaseular replacement. Soft tissues, especially like skin, blood vessels or tendons are considered to be among the more preferred biological tissues for reconstruction or replacement. A common accident involving soft tissues are when tendons become eut. Complieated reconstruction or replacement are often needed. Different polymeric materials are used for this purpose, including such materials as elastomeric silicone rods, collagen or hydroxygel-based composite materials. The more frequently used medical grade silicone elastomer is chemically cross-linked and contain different extractables like fillers, plastieizers, antioxidants and initiators. In recent years, synthetic di- and triblock and segmented (multiblock) copolymers exhibiting nanoscale microphase separated structures, have been the subject of much attention especially for biomedical applications. However, only 2 to 3% of the total international market of 900 000 tons (1995), including 329 000 tons in Europe, were used in medical applications. Multiblock polyurethanes (PU), which are representative of thermoplastic elastomers (TPE), have found widespread application as heart valves, vaseular graf ts and elements of artificial hearts. They exhibit mierophase separated structures composed of two incompatible components: hard segments capable of forming rigid (hard) nanoscale domains covelently bonded to rubbery (soft) segments that provide a soft embedding matrix for the hard domains. Multiblock poly(ester-ether) or poly(urethane-ether) elastomers have already found their biomedical applications as construction material for artificial hearts, artificial tympanic membranes or artificial skin. These polymers mainly are chemisynthetic and their "half life" exceeds several thousand years (the "half life" of material such as polyarnide, is estimated to be 83 000 years). Great attention is recently focused on polymers synthesised from monomers obtained from renewable resources. High demand for "green chemistry" to design chemical processes and products should lead to non-toxic products and products of minimal toxicity to the environment. In particular, polymers designed for medical systems should be composed of non-toxic monomers that do not release additives used in their formulation. Good candidates for the preparation of "environment-friendly" and "green" elastomers are fatty acids and their dimers obtained from refined natural C1S-C22 unsaturated fatty acids. They are classified as non-toxic by ingestion and their monomers and additives are used in the manufacture of plastics and coatings intended to come into contact with foodstuffs. Therefore, the main subject of my research was development of new nanostructured elastomeric biomaterials containing monomers from renewable resources. Thus, the dimer fatty acid has been successfully applied for preparation of multiblock poly(aliphatic/aromatic-ester) copolymers. These are thermoplastic elastomers characterized by a microphase separated, physically cross-linked nanostructure and reveal good mechanical properties which match the properties of natural tissues such as tendons. Particular interest has been focused on structural changes occuring during the subsequent loading and elongation in fatigue experiments. This kind of load- and elongation bearing property is characteristic of natural tissue. It should be specifically pointed out that studies on fatigue properties of elastomeric multiblock copolymers are poorly explored and results presented for the first time in this work should help in better understanding of structure-fatigue properties relationship in other multiblock TPEs. Evaluated biocompatibility, sterilizability and the possibility of chemical binding with bioactive molecules such as silver ions or antibiotics make the poly(aliphatidaromatic-ester)s copolymers an attractive group of new biomaterials for soft tissue reconstruction. Considerable part of the experiments described in this thesis, especially fatigue testing, have been conducted by the author at the University of Bayreuth, Germany in the group of Prof. Volker Altstadt (Department of Polymer Engineering). This monograph is based on 19 original publications (including 10 published in the international joumals), 3 book chapters, 19 conference contributions (including 7 international conferences), 1 patent and 2 patent applications. Considerable part of this work, however, has not been published before.

PL

Elastomery termoplastyczne (TPE) stanowią stosunkowo nową grupę materiałów polimerowych, klasyfikowanych jako odrębny rodzaj elastomerów. Dzięki doskonałej stabilności oraz biokompatybilności w odniesieniu do żywych organizmów, takie TPE jak elastomery poliuretanowe czy poliestrowe, stanowią w chwili obecnej jedne z podstawowych polimerów stosowanych w technikach biomedycznych. Wyjątkową cechą blokowych i multiblokowych elastomerów termoplastycznych jest zdolność do tworzenia nanostrukturalnych (o wymiarach ok. 10 nm) agregatów, powstających podczas krystalizacji polimeru ze stopionej masy lub z roztworu. Na skutek chemicznej niekompatybilności pomiędzy różnymi blokami makrocząsteczki kopolimeru, zachodzi zjawisko mikroseparacji fazowej, dzięki któremu tworzą się różne archirektury cząsteczkowe. To szczególne zachowanie się kopolimerów multiblokowych związane jest w głównej mierze z tworzeniem się mezoskopowych nanostruktur i może być porównane do zachowania się materiałów biologicznych, będących doskonałym przykładem nanoformowania. Wszystkie materiały biologiczne projektowane są przez naturę na poziomie molekularnym i budowane są z pojedynczych molekuł, które tworzą struktury hierarchiczne. Ta zdolność samoagregacji i hierarchizacji powoduje, że są to struktury charakteryzujące się różnymi właściwościami, wynikającymi z róźnorodności oddziaływań na różnych poziomach uporządkowania. W niniejszej pracy przedstawiony został oryginalny pomysł projektowania nowych biomateriałów elastomerowych naśladujących materiały biologiczne, a więc zdolnych do tworzenia nanostruktur i różnych form ich uporządkowania (tu morfologii). Są to poli(alifatczno/aromatyczne-estry) (PED) zawierające semikrystaliczny poli(tereftalan butylenu) (PBT) i monomer ze źródeł odnawialnych, jakim jest dimeryzowany kwas tłuszczowy (DF A). Do ich otrzymania zastosowano przyjazną dla środowiska metodę transesteryfikacji i polikondensacji z fazy stopionej. Dzięki wyjątkowej właściwości DF A, takiej,jak doskonała odporność na degradację utleniającą i termiczną, polimery te otrzymywane są bez stosowania stabilizatorów termicznych, które często wywołują podrażnienia gdy materiał używany jest do celów biomedycznych. Ta szczególna zaleta formulacji PED powoduje, że są to przyjazne dla środowiska, wolne od dodatków polimery. Co więcej, z zastosowaniem tej metody otrzymano specjalnie modyfikowane kopolimery o zwiększonej hydrofobowości powierzchni. Polimery te (określone w pracy jako terpolimery PEDMS) zawierają dodatkowo poli(dinietylosiloksan) (PDMS) jako składnik segmentów giętkich. Dzięki dużym możliwościom zmiany udziału wagowego poszczególnych monomerów stosowanych w PED i PEDMS otrzymano materiały, które zmieniają swoje cechy fizyczne, od miękkich elastomerów po półsztywne polimery. Wraz ze zmieniającym się składem polimerów zmienia się ich nanostruktura. Wymiary pojedynczych form strukturalnych (krystalicznych lamelli) oszacowano na ok. 20 nm, a periodyczne uporządkowanie zorientowanych struktur powtarza się co 100 nm. Wymiary form morfologicznych i sposób ich uporządkowania można zmieniać i kontrolować przez zmianę warunków obróbki materiałów. Podczas wolnej krystalizacji ze stopu morfologia ta może wykazywać zaburzone formy sferolityczne lub fraktalopodobne, zawierające duży udział tzw. "wiążących molekuł" (ang. tie molecules). Potwierdzają to wyniki SAXS oraz najnowszej techniki mikroskopowo-kalorymetrycznej jaką jest termiczna mikroskopia skaningowa. Technika ta pozwoliła po raz pierwszy zobrazować formy sferolityczne wykazujące różnice w przewodnictwie cieplnym obszarów amorficznych i krystalicznych wewnątrz sferolitów. Różnice w strukturach morfologicznych wpływają na różnorodność właściwości mechanicznych polimerów PED i PEDMS, plasując je pomiędzy dostępnymi w handlu poli(uretano-estrami) a poli(estro-eterami). Polimery te charakteryzują się nie tylko znacznie lepszą hydrofobowością; biorąc pod uwagę szczególnie terpolimery PEDMS, lecz przede wszystkim doskonałymi właściwościami zmęczeniowymi. Właściwości te są istone z punktu widzenia naśladowania nanostrukturalnych materiałow biologicznych o hierarchicznej budowie, takich jak ścięgna. Tkanki te są bowiem poddawane wielokrotnym cyklicznym obciążeniom in vivo podczas przenoszenia siły pomiędzy kośćmi a mięśniami. Na podstawie dynamicznych pomiarów pętli histerezy stwierdzono doskonałe właściwości przenoszenia obciążeń szczególnie przez polimery, które mają wysoką zawartość segmentów sztywnych. Kopolimery PED wykazują doskonałą odporność na odkształcenia pod obciążeniem czyli dobrą odporność na pełzanie. Wzrost zawartości poli(dimetylosiloksanu) w terpolimerach PEDMS podnosi odporność na pełzanie tak w pokojowej, jak i w podwyższonej (37°C) temperaturze w obecności symulowanego płynu fizjologicznego. Materiały PED i PEDMS wykazują doskonałą dynamiczną relaksację naprężeń podczas stopniowo narastających odkształceń, szczególnie w zakresie niskich wartości (3-10%), tj. takich, które są krytyczne dla naturalnych tkanek ścięgien. Dynamiczne odkształcenia powyżej 10% powodują zmiany strukturalne manifestowane wystąpieniem odkształcenia plastycznego, a tym samym reorganizacją obszarów krystalicznych i amorficznych, ze szczególnym uwzględnieniem molekuł wiążących (tie molecules), odgrywających zasadniczą rolę w procesach relaksacji naprężeń. Istotnym osiagnięciem zaprezentowanym w niniejszej pracy, jest ocena biokompatybilnosci tych materiałow biorąc pod uwagę spodziewane zastosowanie do rekonstrukcji tkanek miękkich. Badania in vitro wykazały podatność materiałów na zróżnicowaną i kontrolowaną biodegradację oraz przeżywalność komórek i ich rozmnażanie w kontakcie z podłożem polimerowym porównywalną do tej, którą charakteryzują się bimedyczne elastomery poliuretanowe. Ilość substancji potencjalnie szkodliwych, głównie dimetylo tereftalanu, który mógłby się uwalniać z polimerów, oszacowano na poziomie niższym od progu oznaczalności w metodzie GC/MS (0.02 ppm). Zidentyfikowane niskocząsteczkowe substancje z wyciągów polimerowych w roztworze soli fizjologicznej nie wywołują reakcji gorączkowych po ich dożylnym wstrzyknięciu królikom. Ostatecznie, badania długoczasowej (6 miesięcy) implantacji in vivo polimerów PED i PEDMS. Obiecującym kierunkiem badań jest modyfikacja powierzchni kopolimerów substancjami bioaktywnymi, takimi jak antybiotyki czy srebro, w celu nadania tym polimerom właściwości bakteriobójczych. Podsumowując, przedstawione w pracy wyniki badań w znaczący sposób poszerzają wiedzę o nanostrukturalnych materiałach elastomerowych, szczególnie w dziedzinie oceny właściwości zmęczeniowych. Stwierdzono, że nowe, nanostrukturalne polimery są biokompatybilne i tym samym mogą stanowić atrakcyjną grupę nowych biomateriałów elastomerowych.

Słowa kluczowe

EN

polymeric materials; thermoplastic elastomers

PL

materiały polimerowe; elastomery termoplastyczne

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Inżynieria Materiałowa
• Rocznik: 2003
• Tom: z. 17
• Strony: 3--144
• Opis fizyczny: Bibliogr. 175 poz., tab., wykr., rys.

Twórcy

autor

El Fray M.

• Wydział Inżynierii Materiałowej Politechniki Warszawskiej

Bibliografia

• 1. J.B. Park, R.S. Lakes, Biomaterials An Introduction, Plenum Press, New York, 1992
• 2. S. Dumitriu, Polymeric Biomaterials, Marcel Dekker, New York, 1994
• 3. J. Black, Biological Performance of Materials, Marcel Dekker, New York, 1999
• 4. D.L. Wise, Biomaterials and Bioengineering Handbook, Marcel Dekker, New York, 2000
• 5. B.L. Seal, T.C. Otero, A. Panitch, Mater Sci Eng, R34 (2001) 147-230
• 6. R.N. King, G.B. McKenna, W.O. Statton, J Appl Polym Sci, Appl Polym Symp, 31 (1977) 335-338
• 7. K. Misof, G. Rapp, P. Fratzl, Biophys J, 72 (1997) 1376-1381
• 8. R.F. Ker, X.T. Wang, A.V.L. Pike, J Exper Biol, 203 (2000) 1317-1327
• 9. P. Fratzl, K. Misof, I. Zizak, G. Rapp, H. Amenitsch, S. Bernstorff, J Struct Biol, 122 (1997) 119-122
• 10. F. Silver, C. Doillon, Biocompatibility, Interactions of Biological and Implantable Materials, VCH Publischers, Inc., New York, 1989
• 11. J.M. Hunter, Am J Surg, 109 (1965) 325-338
• 12. J.M. Hunter, R.E. Salisbury, J Bone Joint Surg, 53A (1971) 829-858
• 13. J. Koralik, C. Migliaresi, M. Stol, L. Nicolais, J Biomed Mater Res, 15 (1981) 147
• 14. J. Koralik, J. Vanicek, C. Migliaresi, J Biomed Mater Res, 18 (1984) 115
• 15. S.E. Makisalo, Biomaterials, 10 (1989) 499
• 16. M. Zimmerman, K.E. Gordon, J Biomed Mater Res, 22 (1988) 339
• 17. R. Williams, S. August, Am J Surg, 107 (1964) 913
• 18. W.C. McMaster, J. Kouzelos, S. Liddle, T.R. Waugh, J Biomed Mater Res, 18 (1984) 1073
• 19. R.N. King, G.B. McKenna, W.O. Statton, J Appl Polym Sci, Appl Polym Symp, 31 (1977) 335-338
• 20. S.A. Hoffman, J Appl Polym Sci, 31 (1977) 313
• 21. A. S. Hoffman, Macromol., Main Lect. Int. Symp. 27th, Benoit Ed. Pergamon, Oxford, UK (1982) 321-335
• 22. J.W. Swanson, J.E. Lebeau, J. Biomed. Mater. Res., 8 (1974) 357-367
• 23. G.H. Gifford, E.W. Marril, M.S. Morgan, J Biomed Mater Res, 10 (1976) 857
• 24. J. Koralik, C. Migliaresi, J. Biomed Mater Res, 17 (1983) 757
• 25. J. Koralik, J Polym Sci, Polym Phys, 21 (1983) 2445
• 26. S. Dumitriu, Polymeric Biomaterials, 2nd Ed., Marcel Dekker Inc., New York, 2002
• 27. L. Pinchuk, J Biomater Sci Polym Ed, 6 (1994) 225-267
• 28. E. Lindner, V.V. Cosofret, S. Ufer, R.P. Buck, W.J. Cao, M.R. Neuman, J.M. Anderson, J Biomed Mater Res, 28 (1994) 591-601
• 29. B. Huang, Y. Marois, R. Roy, M. Julein, R. Guidoin, Biomaterials, 13 (1992) 209-216
• 30. A. Nakamura, Y. Ikarashi, T. Tsuchiya, M.A. Kaniwa, M. Sato, K. Toyoda, M. Takahashi, N. Oshawa, T. Uchima, Biomaterials, 11 (1990) 92-94
• 31. M.G. Tucci, M. Mattioli Belmonte, E. Toschi, G.A. Pelliccioni, L. Checchi, C. Castaldini, G. Biagini, G. Piana, Biomaterials, 17 (1996) 517-522
• 32. R. Yoda, J Biomater Sci Polym Ed, 9 (1998) 561-626
• 33. P. Vondracek, Int Polym Sci Technol, 8 (1981) 16
• 34. H.K. Mardis, R.M. Kroeger, J.J. Morton, J.M. Donovan, J Endourology, 7 (1993) 105-115
• 35. C. Freij-Larsson, M. Kober, B. Wesslen, E. Willquist, P. Tengvall, J Appl Polym Sci, 49 (1993) 815-821
• 36. G.H. Gifford, E.W. Marril, M.S. Morgan, J. Biomed. Mater. Res., 10 (1976) 857
• 37. R. Carmen, P. Kahn, J. Biomed. Mater. Res., 2 (1968) 457-464
• 38. M. Szycher, A.A. Siciliano, A.M. Reed, In: Polyurethane Elastomers in Medicine, Marcel Dekker, New York, 1990, pp. 234-244
• 39. R. Guidoin, M. Sigot, M. King, M.F. Sigot-Luizar, Biomaterials, 13 (1992) 281-288
• 40. M.D. Lelah, T.G. Grasel, J.A. Pierce, S.L. Cooper, J Biomed Mater Res, 20 (1986) 433-468
• 41. G. Holden, N.R. Legge, R. Quirk, H.E. Schroeder, Thermoplastic Elastomers, 2nd Ed., Hanser Publichers, Munich Vienna New York, 1996
• 42. R.J. Spontak, N.P. Patel, Curr Opin Coll lnterf Sci, 5 (2000) 334-341
• 43. I.W. Hamley, J Phys Condens Matter, 13 (2001) R643-R671
• 44. J.E. McGrath (Ed.), Anionic Polymerization. Kinetics Mechanics and Synthesis, ACS Symposium Series, American Chemical Society, Washington, D.C. (1981), 166
• 45. M. Morton, Anionic Polymerization: Principles and Practice, Academic Press, New York (1983)
• 46. J.P. Kennedy, B. Ivan, Designed Polymers by Carbocationic Macromolecular Engineering: Theory and Practice, Hanser, Munich New York, 1992
• 47. G. Kaszas, J.E. Puskas, J.P. Kennedy, W.G. Hager, J Polym Sci, Polym Chem, 29 (1991) 427-436
• 48. A.Y. Coran, R.P. Patel, Rubber Chem Technol, 53 (1980) 141
• 49. M. Szycher, W.J. Robinson, Synthetic Biomedical Polymers Concepts and Applications, Technomic, Westport, 1980
• 50. M. Szycher, Handbook of Polyurethanes, CRC Press Inc., Boca Raton, Florida, 1999
• 51. M.D. Lelah, S.L. Cooper, Polyurethanes in Medicine, CRC Press, Inc., Boca Raton, Florida, 1986
• 52. S. Sakurai, Y. Okamoto, H. Sakaue, T. Nakamura, L. Banda, S. Nomura, J Polym Sci, Polym Phys, 38 (2000) 1716-1728
• 53. H.S. Lee, S.R. Yoo, S.W. Seo, J Polym Sci, Polym Phys, 37 (1999) 3233-3245
• 54. H.S. Lee, H.D. Park, C.K. Cho, J Appl Polym Sci, 77 (2000) 699-709
• 55. N. Stribeck, D. Sapoundjieva, Z. Denchev, A.A. Apostolov, H.G. Zachmann, M. Stamm, S. Fakirov, Macromolecules, 30 (1997) 1329-1339
• 56. N. Stribeck, S. Fakirov, D. Sapoundjieva, Macromolecules, 32 (1999) 3368-3378
• 57. G.K. Hoeschele, Angew Macromol Chem, 58-59 (1977) 299-319
• 58. A.J. Domb, M. Maniar, J Polym Sci, Part A: Polym Chem, 31 (1993) 1275-1285
• 59. A.J. Domb, R. Nudelman R, J Polym Sci, Part A: Polym Chem, 33 (1995) 717-725
• 60. D. Teomm, A. Nyska, A.J. Domb, J Biomed Mater Res, 45 (1999) 258-267
• 61. S. Gouin, X. Zhu, S. Lehnert, Macromolecules, 33 (2000) 5379-5383
• 62. D. Teomin, A.J. Domb. J Polym Sci, Part A: Polym Chem, 37 (1999) 3337-3344
• 63. P. Sampath, H. Brem, Cancer Control, 5 (1998) 130
• 64. E.S. Park, M. Maniar J.C. Shah, J Control Release, 52 (1998) 179
• 65. D.L. Kaplan, Biopolymers from Renewable Resources, Springer, Berlin (1998)
• 66 W.J. Schneider, L.E. Gast, V.E. Shons, J.C. Cowan, J Paint Technol, 44 (1972) 58
• 67. G. Thompson, S. Strawn, Rubber World, 200 (1989) 28
• 68. N.M. Molnar, J Am Oil Chem Soc, 51 (1974) 84
• 69. X.D. Fan, Y. Deng, J. Waterhouse, P. Pfromm, W.W. Carr, J Appl Polym Sci 68 (1998) 305-314
• 70. H.J. Manuel, R.J. Gaymans, Polymer, 34 (1993) 4325-4329
• 71. A. Kozlowska, J. Slonecki, Polimery, 43 (1998) 188-191
• 72. X.D. Fan, Y. Deng, J. Waterhouse, P. Pfromm, J Appl Polym Sci, 74 (1999) 1563-1569
• 73. J. Majszczyk, J. Slonecki, A. Kozlowska, Macromol Chem Phys, 202 (2001) 1207-1212
• 74. E. Appelman, M. van der Wouden, B. Danek, Polyurethanes Conference 2000 Boston Oct. 8-11, Conference Proceedings, 297-301
• 75. E. Appelman, J. Boniszewski, Adhes Technol, 17 (2000) 12-13
• 76. M. El Fray, J. Slonecki, Angew. Makromol. Chem., 234 (1996) 103-109
• 77. M. El Fray, J. Slonecki, Kautsch. Gumrni Kunstst., 10 (1996) 691-697
• 78. M. El Fray, J. Slonecki, Macromol. Symp., 122 (1997) 335-342
• 79. M. El Fray, J. Slonecki, J. Macromol. Sci.-Phys., B37, 2 (1998) 143-154
• 80. H.-B. Xu, Z.-B. Zhou, K.-X. Huang, T. Lei, T. Zhang, Z.-L. Liu, Polym Bull, 46 (2001) 435-442
• 81. D. Clark, Dimer acids and their esters: safety evaluation, Uniqema documentation D96/015 (1996)
• 82. Kirk-Othmer Ed., Encyclopedia of Chemical Technology: Dimer Acids, 7, 3rd Edition, John Wiley & Sons, New York, 1979
• 83. Pripol dimer acids, Product folder from Uniqema-ICI, 2000
• 84. Polish Patent PL 137158 (1983); inv. R. Ukielski, J. Slonecki, H. Zarzycka, Z. Mackow, to Politechnika Szczecińska
• 85. M. El Fray, J. Slonecki, P. Prowans, Polish Patent Pending P 329 794 (1998)
• 86. J. Slonecki, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, 479, Szczecin, 1992
• 87. R. Ukielski, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, 556, Szczecin, 2000
• 88. G.K. Hoeschele, W.K. Witsiepe, Angew Makromol Chem, 29/39 (1973) 267-289
• 89. J. Slonecki, Polymer, 31 (1990) 1464-1 466
• 90. Polish Patent PL 308 185 (2000); inv. M. El Fray, J. Slonecki, to Politechnika Szczecińska
• 91. M. El Fray, Designed Monomers and Polymers, 3 (2000) 325-337
• 92. F. Raue, G.W. Ehrenstein, Macromol. Symp., 148 (1999) 229-240
• 93. T. Takenouchi, E. Munekata, Pharmacol Lett, 56 (1995) 479-484
• 94.G. Spausta, Polimery w Medycynie, 25 (1995) 33-35
• 95. G. Oertel, Polyurethane Handbook, Hanser, Munich, 1985
• 96. G. Deleens, P. Foy, E. Marechal, Eur Polym J, 13 (1977) 343
• 97. M.J. Folkes, Processing, Structure and Properties of Block Copolymers, Elsevier Applied Science, London, 1985
• 98. N.R. Legge, G. Holden, H. E. Schroeder, Thermoplastic Elastomers, Hanser Publishers, New York, 1987
• 99. R.S. Ward, K.A. White, C.B. Hu, Polyurethanes in Biomedical Engineering, Elsevier Sci. Publisher, B. V. Amsterdam, 1984
• 100. R.S. Ward, K.A. White, Development of a New Family of Polyurethaneurea Biomaterials, The Eight Cimtec Forum on New Materials, July, Florence 1994, Conference Proceedings
• 101. R.S. Ward, Thermoplastic Silicone-Urethane Copolymers: A New Class of Biomedical Elastomers; In: Medical Device & Diagnostic Industry, April 2000
• 102. M. El Fray, J. Slonecki, Angew Makromol Chem, 266 (1999) 30-36
• 103. J.E. Puskas, M.G. Lanzendörfer, Macromolecules, 31 (1998) 8684-8690
• 104. M. Hofmann, J.E. Puskas, K. Weiss, Europ Polym J, 38 (2002) 19-24
• 105. D.W. Grainer, S.W. Kim, J. Feijen, J Biomed Mater Res, 22 (1998) 231-249
• 106. O. Olabisi, L.M. Robertson, M.T. Shaw, Polymer-Polymer Miscibility, Academic Press, New York 1979, pp. 54-55
• 107. J.L. Gardon. In: Encyclopedia of Polymer Science and Technology, John Willey & Sons, New York, 1965, 3, 851
• 108. G.M. Estes, S.L. Cooper, A.V. Tobolsky, J Macromol Sci Rev Macromol Chem, C4 (1970) 313
• 109. J.C. Stevenson, S.L. Copper, Macromolecules, 21 (1988) 1309-1316
• 110. J.L. Castles, M.A. Vallance, J.M. Mc Kenna, S.L. Cooper, J Polym Sci, Polym Phys, 23 (1985) 2119-2147
• 111. T.R. Hesketh, J.W.C. van Bogart, S.L. Cooper, Polym Eng Sci, 21 (1980) 190-197
• 112. J.T. Koberstein, A.F. Galambos, L.M. Leung, Macromolecules 25 (1992) 6195-6204
• 113. G. Jimenez, S. Asai, A. Shishido, M. Sumita, Eur Polym J, 36 (2000) 2039-2050
• 114. G. Wegner, in: N.R. Legge, G. Holden, H.E. Schroeder, Thermoplastic Elastomers, Hanser Publishers, New York, 1987
• 115. T.C. Ward, J.T. Perry, J Biomed Mater Res, 15 (1981) 511-525
• 116. M. El Fray, J. Slonecki, G. Broza, Polimery, 42 (1997) 35-39
• 117. A. Hammiche, M. Reading, H.M. Pollock, M. Song, D.J. Hourston, Reviews of Scientific Instruments, 67 (12) (1996) 4268-4274
• 118. M. Reading, D.J. Hourston, M. Song, H.M. Pollock, A. Hammiche, American Laboratory, 30 (1) 13-17 (1998)
• 119. H.M. Pollock, A. Hammiche, J Phys D Appl Phys 34, (2001) R23-R53
• 120. M. El Fray, V. Altstadt, Design Monom & Polym, 5 (2002) 353-361
• 121. Z. Roslaniec, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, 503 (1993) 42-58
• 122. R.J. Cella, J. Polym. Sci., Polym Symp, 42 (1973) 727-39
• 123. M. De Zee, F. Bojsen-Moller, M. Voigt, J Appl Physiol, 89 (2000) 1352-1359
• 124. H.H. Kausch, Polymer Fracture, vol. 2 Polymer Properties and Applications. Springer Verlag, New York, 1978
• 125. R.D. Jamision, K. Schulte, K.L Reifsnider, W. W. Stinchcomb, ASTM STP 836, Philadelphia, PA (1984) 21-55
• 126. M.J. Owen, Composite Materials, vol. 5, Academic Press, New York, 1974
• 127. V. Altstädt, Hysteresismessungen zur Charakterisierung der mechanisch-dynamischen Eigenschaften von R-SMC. Dissertation from University Kassel, 1987
• 128. R. Renz, V. Altstädt, G.W. Ehrenstein, J Reinf Plast Compos, 7 (1988) 413-34
• 129. F. Orth, L. Hoffmann, H. Zilch-Bremer, G.W. Ehrenstein, Compos Structures, 24 (1993) 265-272
• 130. I.M. Ward, An introduction to the mechanical properties of solid polymers, J Wiley & Sons, Chichester, 1993
• 131. T. Zysk, Zum statischen und dynamischen Werkstoffverhalten von Thermoplastischen Elastomeren, PhD Thesis, University Erlangen 1993
• 132. H. Schechtman, D.L. Bader, Eng In Med, 208 (1994) 241-248
• 133. H. Schechtman, D.L. Bader, J. Biomechanics, 30 (1997) 829-835
• 134. M.B. Bennet, R.F. Ker, N.J. Dimery, R. McN. Alexander, J. Zool. London, 209 (1986) 537-548
• 135. C.A. Carlstedt, M. Nord in, Biomechanics of tendons and ligaments, in Biomechanics of Tissues and Structures of Musculoskeletal System, eds. M. Nordin, V.H. Frankel, Lea & Febiger, London (1980) 59-74
• 136. W.F. Blair, D.G. Shurr, J.A Buckwalter, J Bone Joint Surg, 66A (1984) 365-370
• 137. V. Vahvanen, T. Viljakka, J Hand Surg, 11A (1986) 333-339
• 138. E.J. Bieber, A.J. Weiland, S. Volenec-Dowling, J. Bone Joint Surg, 68A (1986) 206-209
• 139. A. Takahara, K. Yamada, T. Kajiyama, M. Takayanagi, J. Biomed. Mater. Res. 19 (1985) 13-34
• 140. A. Takahara, K. Yamada, T. Kajiyama, M. Takayanagi, W.J. Macknight, Polymer 26 (1985) 987-996
• 141. G. Gruenwald: Polymer Plastics How Structure Determines Properties, Hanser Publishers, Munich 1993, 221-234
• 142. ASTM Book of Standards, part 27 (1973), 916
• 143. S. Fakirov, C. Fakirov, E.W. Fischer, M. Stamm, Polymer, 32 (1991) 1173-1180
• 144. R.S. McLean, B.B. Sauer, J. Polym. Sci.: Part B: Polym Phys., 37 (1999) 859-866
• 145. M.C.E.J. Niesten, S. Harkema, E. van der Heide, R.J. Gaymans, Polymer, 42 (2001) 1131-1142
• 146. M.C.E.J. Niesten, R.J. Gaymans, Polymer, 42 (2001) 6199-6207
• 147. Q.W. Xu, H.C. Man, W.S. Lau, Compos. Sci. Techn., 59 (1999) 291-296
• 148. E. Wintermantel, S-W. Ha, Medizintechnik mit biokompatiblen Werkstoffen und Verfahren, Springer, Berlin New York, 2002
• 149 M. El Fray, in Tailored Polymers and Applications, Ed. Y. Yagci, M.K. Mishra, O. Nuyken, K. Ito, G. Wnek, VSP Utrecht Boston, 2000, 133-138
• 150. D.F. Williams, J Mater Sci, 17 (1982) 1233-1246
• 151. D.F. Williams, Ed., Biocompatibility of Clinical Implant Materials, CRC Press, Boca Raton, Florid, 1982
• 152. C.C. Chu, J Appl Polym Sci, 26 (198 1) 1727-1736
• 153. D. Paszun, S. Spychaj, Ind Eng Chem Res, 36 (1997) 1373-1383
• 154. M. El Fray, A. Bartkowiak, P. Prowans, J. Slonecki, J Mater Sci - Mater Med, 11 (2000) 757-762
• 155. M. Parth, N. Aust, K. Lederer, J Mater Sci-Mater Med, 13 (2002) 917-921
• 156. S. Perraud, M.-F. Vallat, J. Kuczynski, Macromol Mater Eng, 288 (2003) 117-123
• 157. M. Sitting, Handbook of Toxic and Hazardous Chemicals and Carcinogens, Noyes Publications William Andrew Publishing, LLC, New York, 1991
• 158. T. Stareczek, G. Kaminska, J. Ermel, K. Kortylewska, Polimery, 44 (1999) 218-222
• 159. P. Prowans, M. El Fray, J. Jursa, I. Walaszek, Polymers in Medicine, 39 (3-4) (2000) 83-87
• 160. M. El Fray, P. Prowans, J. Jursa, Biomaterials, in preparation
• 161. A.F. von Recum, Handbook of Biomaterials Evaluation: Scientific, Technical and Clinical Testing of Implant Materials, Macmillan, New York, 1986, pp. 209-225
• 162. M. El Fray, M. Feldman, P. Prowans, Biomaterials, in preparation
• 163. C.B. Lombello, A.R. Santos Jr., S.M. Malmonge, S.H. Barbanti, M.L.F. Wada, E.A.R. Duck, J. Mater Sci - Mater Med, 13 (2002) 867-874
• 164. J. Kucias, Biol Zbl, 103 (1984) 123-138
• 165. R.J.B. Sekkas, J.R. deWijn, R.A.J. Dalmeyer, R. Brand, C.A. van Blittersvijk, J Mater Sci - Mater Med, 9 (1998) 375-379
• 166. P. Prowans, M. El Fray, Z. Deskur, W. Dobrzycki, Polymers in Medicine, 29 (1-2) (1999) 35-39
• 167. P. Prowans, M. El Fray, J. Slonecki, Biomatcrials, 23 (2002) 2973-2978
• 168. P. Prowans, M. El Fray, Z. Deskur, W. Dobrzycki, Polymers in Medicine, 29 (3-4) (1999) 41-48
• 169. M. Spector, C. Cease, X. Tong-Li., Crit Rev Biocompat., 5 (1989) 269-295
• 170. T. Okada, Y. Ikada, J Biomed Mater Res. 27 (1993) 1509-1518.
• 171. B. Gottenbos, H.C. van der Mei, H.J. Busscher, J Biomed Mater Res, 50 (2000) 208-214
• 172. Y.H. An, R.J. Friedman, J Biomed Mater Res., 43 (1998) 338-348
• 173. D. Stickler, G. Hughes, Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 18 (1999) 206-208
• 174. M. Böswald, K. Mende, W. Bernschneider, B. Bonakdar, H. Ruder, H. Kissler, E. Sieber, J.-P. Guggenbichler, Infection 27 (1999) S1-S80
• 175. M. El Fray, P. Prowans, Biomaterials, in preparation