Diagnozowanie ergonomiczne układu operator-pojazd szynowy-otoczenie

• Autorzy: Grabarek I.

Warianty tytułu

EN

Ergonomic diagnosis of the operator-railway vehicle-environment system

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono problemy diagnozowania ergonomicznego układu operator-pojazd szynowy-otoczenie. Podstawą sformułowanych założeń metodycznych procedur diagnozowania ergonomicznego były zarówno badania własne, jak i literaturowe, w wyniku czego opracowano trzy autorskie metody oceny: wagową, wagowo-rozmytą oraz rozmytą. Określają one poziom ergonomicznej jakości układu globalnym współczynnikiem diagnozy. Podstawą dwóch pierwszych metod są badania ankietowo-ekspertowe, w wyniku których uzyskuje się cechy priorytetowe i ich wagi, charakteryzujące czynnik ludzki, konstrukcyjno-techniczny i materialnego środowiska pracy oraz cząstkowe wskaźniki poziomu ergonomicznej jakości. Metodę wagową i wagowo-rozmytą zweryfikowano na przykładzie lokomotyw elektrycznych, tworząc zbiór cech priorytetowych i ich wag dla badanej grupy pojazdów. Warunkiem zastosowania metody wagowo-rozmytej było opracowanie lingwistycznego modelu heurystycznego oceny (z wykorzystaniem implikacji w dziedzinie zbiorów rozmytych). Sformułowano również 4-stopniowe kryteria oceny poszczególnych cech wraz z wytycznymi do jej przeprowadzenia. Badania ankietowe pozwoliły również określić poziom ergonomicznej jakości kabin badanych typów lokomotyw na podstawie ocen nadanych przez ekspertów. W metodzie rozmytej czas reakcji wykorzystano jako parametr sprawności działania operatora w różnych warunkach pracy. Wpływ tych warunków określono stosując metody modelowania i symulacji komputerowej. Opracowano oryginalny model opierający się na heurystycznych strukturach rozmytych (struktury Takagi-Sugeno-Kanga), który implementowano numerycznie w środowisku Matlab_Simulink. Model zastosowano do symulacji wpływu różnych cech (np. monotonii, hałasu itd.) na poziom ergonomicznej jakości układu maszynista-lokomotywa elektryczna-otoczenie. Poziom ten określono globalnym współczynnikiem diagnozy. Ponadto, analizowano wpływ warunków pracy na wybrane aspekty bezpieczeństwa jazdy. Wyniki badań symulacyjnych stanowią wymierne wskaźniki charakteryzujące oddziaływanie maszynisty w procesie pracy na wybrane urządzenia sterownicze.

EN

This paper concerns the problems of ergonomic diagnosis of the operator-railway vehicle-environment systems. The author's own research and solutions derived from the literature on the subject served as a basis for formulating the methodology (methodological) assumptions the ergonomic diagnosis procedures. With regarel to the procedures, the author developed three evaluation methods of her own, referred to respectively as the weighted, weighted juzzy and fluzzy procedures. These were designed to assess a system' s ergonomic level using global diagnosis coefficients. In the first two methods, questionnaire/expert-based surveys were used to determine the priority features (and their weighting) characterising the human factor, the design/technological factor and the material wark environment factor as well as the individual ergonomic quality components. The weighted and weighted-fuzzy methods were verified using the example of electric locomotives and a set of priority features was ereated and feature weightings were assigned for the studied group of vehicles. To use the weighted-fuzzy method, it was necessary to develop a linguistic heuristic evaluation model (using fuzzy set implications). Four-grade criteria including implementation guidelines were developed to evaluate each feature. A questionnaire-based survey was carried out to evaluate the ergonomic quality levels in the driver cockpits of the locomotives under examination by choosing one of the four expert-assigned grades for eaeh feature. In the fuzzy method, the reaction time was used as the parameter of the operator' s efficiency under different working conditions. The impact of such conditions was evaluated using the modelIing method and computer simulation. An original model based on heuristic fuzzy structures (Takagi-Sugeno-Kanga structures) was developed and numerically implemented in the Matlab_Simulink environment. The model was used to simulate the impact of different features (e.g. monotony, noise, etc.) on the ergonomic quality level within the driver-Iocomotive-environment system. This ergonomic quality level was expressed as aglobal diagnosis coefficient. In addition, the impact of working conditions on different aspects of driving safety was analysed. The results of the simulation studies constitute measurabIe indeces which characterise the driver' s impact on selected steering devices during the wark process.

Słowa kluczowe

PL

ergonomia; diagnozowanie ergonomiczne; pojazdy szynowe

EN

ergonomics; ergonomic diagnosis; railway vehicle

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport
• Rocznik: 2003
• Tom: z. 51
• Strony: 3--189
• Opis fizyczny: Bibliogr. 245 poz., schem., wykr., tab.

Twórcy

autor

Grabarek I.

• Wydział Transportu, Politechnika Warszawska

Bibliografia

• [1] Austin A., Drummond P.D.: Work problems associated with suburban train driving, Applied Ergonomics, Vol. 17(2), 1986, pp. 111-116.
• [2] Bajon W., Grabarek I.: Wykorzystanie reguł ergonomicznych w procesie projektowania stanowiska pracy maszynisty lokomotywy elektrycznej . Materiały XVII Sympozjonu PKM, Lublin 1995, s. 24-29.
• [3] Bajon W., Grabarek I.: Application of Ergonomic Rules at Shaping of the Drivers Workplace of Electric Locomotive. Proceedings of Scientific Conference on Transport Systems Engineering, Section 3, Warsaw University of Technology, Warsaw 1995, pp. 5-11.
• [4] Bajon W., Grabarek I. : Èrgonomičeskaja ocenka uslovij truda na rabočem meste mašinista. Naučno-Issledovatelśkij Ispytatelńyj Institut Železnodorožnych Vojsk, Sbomik Naučnych Trudov, Moskva 1998, s. 174-187 (w j. rosyjskim).
• [5] Bańka J.: Technika a środowisko psychiczne człowieka. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1973.
• [6] Barrett G.V., Kobayashi M. and Fox B.H.: Feasibility of studying driver reaction to sudden pedestran emergencies in an automobile simulator. Human Factors, 1968, 10(1), pp. 19-26.
• [7] Batogowska A., Słowikowski J.: Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania. Prace i Materiały Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, Zeszyt 149, Warszawa 1994.
• [8] Bertelson P. and Boons J.P. : Time uncertainty and choice reaction time. Nature, 1960, 187, pp. 531-532.
• [9] Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. (red. D. Koradecka). CIOP, Warszawa 1997.
• [10] Biliński J., von Witzleben K.: COMBINO - nowoczesny tramwaj niskopodłogowy o konstrukcji modułowej . Technika Transportu Szynowego, 2000, Nr 9, s. 27-32.
• [11] Bridger R.S.: Introduction to ergonomics. McGraw-Hill, Inc., New York 1995.
• [12] Branton P.: Investigations into the skills of train - driving. Ergonomics, 1979, Vol. 22(2), pp. 155-164.
• [13] Brill E.A.: A car-following model relating reaction times and temporal headways to accident frequency. Transportation Science, 1972, 6, pp. 343-353.
• [14] Burger G.C.E., Boer K.: CET II - Ergonomic Task Analysis. Amsterdam 1968.
• [15] Cabon Ph., Coblent A., Mallard R. and Fouillot J.P.: Human vigilance in railway and long - haul flight operation. Ergonomics, 1993, Vol. 36, No. 9, pp. 1019-1033.
• [16] Cacioppo J.T, Tassinary L.G.: Principles of psychophysiology - physical, social and inferential elements. Camblidge, University Press, 1990.
• [17] Campbell G.E., Cannon-Bowers J.A. : The Application of Human Performance Models in the Design and Operation of Complex Systems. Proceedings of the IEA 2000/HFES 2000 Congress, 2001, pp. 1-733 - 1-736, CD.
• [18] Carolan T, Scott-Nash S., Corker K., Kellmeyer D.: An application of Human performance Modeling to the Evaluation of Advanced User Interface Features. Proceedings of the IEA 2000/HFES 2000 Congress, 2000, pp. 6-650 - 6-653, CD.
• [19] Case K.J., Porter M., Bonney M.C.: SAMMIE: a man and workplace modelling system. In: Karwowski W., Genaidy A.M. and Asfour S.S. (Ed.), Taylor & Frances, London 1990, pp. 31-56.
• [20] Cegliński L., Strzyżakowski Z .: Oddziaływanie drgań mechanicznych lokomotywy EU-07 na maszynistę. Materiały II Konferencji Naukowej IT PW, Warszawa 1978.
• [21] Choromański W.: Symulacja i optymalizacja w dynamice pojazdów szynowych. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej - Transport z. 42. Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 1999.
• [22] Chudzikiewicz A., Droździel J.: Ocena drgań wzdłużnych układu lokomotywa EP-09 -wagony. Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna, Radom 1998.
• [23] Chudzikiewicz A., Nader M.: Wykorzystanie modelu biomechanicznego człowieka do oceny wpływu drgań mechanicznych na organizm ludzki na przykładzie zespołu trakcyjnego. Materiały IV Konferencji Naukowej IT PW, Warszawa 1985, s. 78-89.
• [24] Cieślakowski J.: Ergonomiczna ocena pul1pitu sterowania elektrycznym zespołem trakcyjnym. COBiRTK (maszynopis), Warszawa 1984.
• [25] Classics in the History of Psychology (An internet resource developed by Christopher D. Green, York University, Toronto, Ontario) - The Principles of Psychology, William James, 890.
• [26] Coblentz A.M., Cabon Ph. and lgnazi G.: Human operator efficiency in monotonous transport operations. Proceedings of the 33rd Annual Meeting of the Human Factors Society, 1989, pp. 941-945.
• [27] Corfitsen M. T.: Tiredness and visual reaction time among young male nighttime drivers: a roadside survey. Accid. Anal. Prev. 1994, Oct; 26(5), pp. 617-624.
• [28] Corlett E. and Clarke TS.: The Ergonomics of Workspaces and Machines. 2nd Edition. Taylor and Francis, London 1995.
• [29] Czajka H.J.: Analiza metod narażenia na drgania w pojazdach. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej - Transport, z. 33. Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 1993.
• [30] Czajka H.J.: Ocena hałasu na stanowiskach w transporcie. Materiały Międzynarodowej Konferencji "Transport XXI wieku", Wrzesień, sek. III, Warszawa 2001, s. 65-72.
• [31] Czołgała E., Pedrycz W.: Elementy i metody teorii zbiorów rozmytych. PWN, Warszawa 1985.
• [32] Czynniki szkodliwe w środowisku pracy - wartości dopuszczalne. (red. D. Augustyńska, M. Pośniak). CIOP, Warszawa 1998.
• [33] Dąbrowa-Bajon M.: Podstawy sterowania ruchem kolejowym. Funkcje, wymagania, zarys techniki. Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 2002.
• [34] Diaper D.: Task Analysis in Human Computer Interaction. Ellis Horwood, Chichester, 1989.
• [35] Dobrowolski M.: Lokomotywy elektryczne polskich kolei. Technika Transportu Szynowego, Nr 3, 1999, s. 18-31.
• [36] Drury C. G.: Human factors audits. In G . Salvendy (Ed.). Handbook of Human Factors and Ergonomics. 2nd Edition John Wiley & Sons. Inc., New York 1997, pp. 1593-1616.
• [37] Durzyński Z., Marciniak Z .: Propozycje modernizacji lokomotywy ET-22. Materiały XV Konferencji Naukowo-Technicznej "Pojazdy Szynowe 2002", Szklarska Poręba 2002, str. 141-152.
• [38] Dyduch J., Pawlik M.: Systemy automatycznej kontroli jazdy pociągu. Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2002.
• [39] Edworthy J., Hellier E., Walters K., Weedon B., and Adams A.: The relationship between task performance, reaction time, and perceived urgency in nonverbal auditory warnings. Proceedings of the IEA 2000/HFES 2000 Congress, CD.
• [40] Enander A.E., Hygge S.: Thermal stress and human performance. Scan. J. Work Environ, Health 1990, 16 (suppl. 1), pp. 44-50.
• [41] Endler N.S., Edwards J.: Stress and personality. In: Handbook of stress: theoretic and clinical aspects. L. Goldberg, S. Breznitz. (Ed.) The Free Press, New York 1982, pp. 36-48.
• [42] Endo T. and Kogi K.: Monotony effects of the work of motormen during high-speed train operation. Journal of Human Ergology, 1975, 4, pp. 129-140.
• [43] Evans G.W., Karwowski W.: A perspective on mathematical modeling in human factors. Applications of Fuzzy Set Theory In Human Factors, Elsevier 1998.
• [44] Everly G.S., Rosenfeld R.: Stres. Przyczyny, terapia i autoterapia. PWN, Warszawa 1992.
• [45] Fallon E.F.: Computer Simulation: Applications to Human Factors and Ergonomics. In W. Karwowski (Ed.): International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors. Taylor & Francis, London 2001, pp. 1771-1774.
• [46] Feller W.: An Introduction to Probability Theory and its Application. John Wiley and Sons, New York 1978.
• [47] Fery Y.A., Ferry A., Vom-Hofe A. and Rieu M.: Effect of physical exhaustion on cognitive functioning. Percept. Mot. Skills., 1997, Feb., 84(1), pp. 291-298.
• [48] Fijałkowski J.: Zwalczanie przyczyn i skutków wypadków na PKP. WKiŁ, Warszawa 1970.
• [49] Fitts P.M., Posner M.ł.: Human Performance. Belmont, California: Brooks/Cole, 1967.
• [50] Firlej P., Grobelny J., Nowakowski M., Popławski A., Szymański J., Ziobro F.: Ergonomiczne założenia i projekt zunifikowanych kabin maszynisty dla elektrowozów i jednostek trakcyjnych PKP. Metodyka, założenia projektowe (maszynopis). Politechnika Wrocławska, Wrocław 1982.
• [51] Fozard J.L., Vercryssen M., Reynolds S.L., Hancock P.A., and Quilter R.E.: Age difference and changes in reaction time: the Baltimore Longitudianal Study of Age., J. Gerontol, 1994, Jul., 49(4), pp. 179-189.
• [52] Franus E.: Model niezawodności człowieka i jego znaczenie dla ergonomii. Przegląd Psychologiczny, 1977.
• [53] Franus E.: Ergonomia jako nauka empiryczna. Ergonomia, tom 1, nr 1, 1978, s. 35-38.
• [54] Franus E.: Stratyfikacja celów i zadań ergonomii. Ergonomia, tom 5, nr 1 i 2, 1982, s. 19-32.
• [55] Franus E.: Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii, TA i WPN, UNIVERSITAS, 1992.
• [56] Galubińska K.: Środowisko pracy a sprawność psychofizyczna. PZWL, Warszawa 1976.
• [57] Gamst W.O.: Human factors analysis of diesel electric locomotive cab. Human Factors, 1993, Vol. 17(2), pp. 149-156.
• [58] Glencross D.J.: Response complexity and the latency of different movement patterns. Journal of Motor Behavior, 1973, 5(2), pp. 95-104.
• [59] Głuski F., Gierasimiuk J.: Ramowe wytyczne do oceny maszyn i urządzeń pod względem dostosowania do człowieka. CIOP, Warszawa 1974.
• [60] Górska E.: Diagnoza ergonomiczna. Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 1998.
• [61] Górska E., Tytyk E.: Ergonomia w projektowaniu stanowisk pracy. Podstawy teoretyczne. Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 1998.
• [62] Grabarek I.: Ergonomic aspects of electric locomotive driver's compartment and its impact on his quality of work. Proceedings of TRANSCOM'95, Zilina 1995, pp. 83-86.
• [63] Grabarek I.: Zastosowanie systemów eksperckich do oceny poziomu ergonomicznego stanowiska pracy maszynisty w lokomotywie elektrycznej. Materiały Konferencji Naukowej "Pojazdy Szynowe'96", Poznań-Rydzyna 1996, s. 81-86.
• [64] Grabarek I.: Nowoczesne tendencje w projektowaniu układów kontrolnych i sterowniczych w kabinach lokomotyw. Materiały XVIII Sympozjonu PKM, Kielce-Ameliówka 1997, s. 33-38.
• [65] Grabarek I.: Uwarunkowanie ergonomiczne niezawodności pracy maszynisty pojazdu trakcyjnego. Technika Transportu Szynowego Nr 5, 1998, s. 25-28.
• [66] Grabarek I. (kierownik pracy): Opracowanie systemu komputerowego do diagnozowania, symulacji i suboptymalizacji układu człowiek-stanowisko pracy w obszarze zagadnień ergonomicznych. Grant KBN, NR 4 P05D 05311, Warszawa 1998.
• [67] Grabarek I.: Ergonomična ocenka na rabotnoto mjasto v električeski lokomotiv s izpolzvane na ekspertna sistema. Zelezopten transport, 1, 2000, s. 29-31, (w j. bułgarskim).
• [68] Grabarek I.: Inquiry Research of Experts as the Basis for the Ergonomic Evaluation of Working Places. ERGON - AXIA'2000. Proceedings of the Second International Conference on Ergonomics and Safety for Global Business Quality and Productivity. Central Institute for Labour Protection, Warsaw 19-21 May, 2000, pp. 387-39.
• [69] Grabarek I.: Zagadnienia metodologiczne diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy w lokomotywach. Materiały konferencyjne "Ergonomia w środkach transportu". Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 2000, s. 9-34.
• [70] Grabarek I.: Ergonomiczna diagnoza stanowiska pracy maszynisty metodą uogólnionych współczynników wagowych. Materiały Międzynarodowej Konferencji "Transport XXI wieku", Warszawa 2001, s. 89-96.
• [71] Grabarek I.: Modelling and Simulation of the Driver's Activity in the Man-Machine-Environment System. Archives of Transport, Vol. 14, issue 1, 2001, pp. 5-28.
• [72] Grabarek I. (kierownik pracy): Modelowanie i symulacja układu człowiek-maszyna-otoczenie ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień ergonomicznych i wpływu destruktorów na zachowanie człowieka. Grant KBN, NR4 P05D 01917, Warszawa 2001.
• [73] Grabarek I.: Ergonomic Diagnosis of the Driver's Workplace in an Electric Locomotive. JOSE, 2002, No. 2, Vol. 8, 225-242.
• [74] Grabarek I., Bajon W.: Ergonomika v formirovanij truda na rabocem meste mašinista. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej TEMPT'96, Sofia 1996, s. 16-23, (w j. rosyjskim).
• [75] Grabarek I., Bogdanow CH.: Wybrane problemy środowiska materialnego w kabinie maszynisty lokomotywy elektrycznej. Przegląd Kolejowy Nr 10, 1998, s. 1-6.
• [76] Grabarek I., Choromański W.: Computer Simulation for Ergonomic Level Evaluation of Man-Machine System-Focus on Man-Railway Vehicle System. Proceedings of 11th European Simulation Multiconference ESM'97, 1997, pp. 29-33.
• [77] Grabarek I., Choromański W.: Wybrane zagadnienia diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy w lokomotywach elektrycznych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej - Transport, z. 32, 1998, s. 63-70.
• [78] Grabarek I., Choromański W.: Computer Simulation of Dynamic and Ergonomics Properties of the Man - Railway Vehicle System. CAES'99, Proceedings of the International Conference on Computer-Aided Ergonomics and Safety, May 19th-21st, 1999, Barcelona, Spain 1999. CD.
• [79] Grabarek I., Choromański W.: Kompleksowa diagnoza ergonomiczna stanowisk pracy warunkiem prawidłowego ich konstruowania. XIX Sympozjon PKM 13-17 września, Zielona Góra-Świnoujście. Materiały konferencyjne T. I, 1999, s. 423-428.
• [80] Grabarek I., Choromański W.: Fuzzy Sets in Modelling of Human Factor of Driver-Locomotive-Environment System. Proceedings of the IASTED International Conference "Modelling & Simulation", May 16-18, Pittsburgh, USA, 2001, pp. 287-290.
• [81] Grabarek I., Choromański W.: Computer Simulation of Dynamic Properties of the Complex Man-Railway Vehicle-Environment System. Proceedings of ASME, New York USA, 2001.
• [82] Grabarek I., Gągorowski A.: Wpływ czynnika konstrukcyjno-technicznego na ergonomiczność maszyn i urządzeń. Zeszyty Naukowe Politechniki Opolskiej, 2001, z. 68, s. 345-352.
• [83] Grabarek I., Bajon W., Choromański W.: New simulation methods for ergonomic level evaluation of man-machine system focus on man railway vehicle system. Proceedings of CSME FORUM 1996, May 7-9 McMaster University, Hamilton, Canada, 1996, pp. 266-273.
• [84] Grabarek I., Choromański W., Bajon W.: Computer Aided Simulation of Dynamic Properties of Man-Vehicle System. HAAMAHA' 98, 6th International Conference on Human Aspects of Advanced Manufacturing Agility & Hybrid Automation. Hongkong 1998, pp. 407-410.
• [85] Grabarek I., Choromański W., Juchełko H.: Koncepcja modelowania i symulacji komputerowej układu człowiek-pojazd-otoczenie, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień ergonomicznych. Materiały Seminarium "Modelowanie i symulacja komputerowa w ergonomii'', CIOP, 1998, s. 31-50.
• [86] Grabarek I., Cwietkow C., Bogdanow Ch.: Ergonomični parametri na rabotnata sreda v kabinite za upravlenie na električeskite lokomotivi. Zelezopten transport VI-VII, Sofia-Bułgaria, 1997, s. 30-33 (w j. bułgarskim).
• [87] Grabarek I., Lachowicz P., Nader M.: Ergonomiczna ocena warunków pracy w procesie kształtowania konstrukcji kabiny maszynisty. Materiały V Konferencji Naukowej IT PW, Serock, z. IV - Techniczne Środki Transportowe, Warszawa 1990, s. 103-108.
• [88] Grabarek I., Nader M., Lachowicz P.: Analiza konstrukcji kabiny pojazdu szynowego w aspekcie nowych wymagań ergonomicznych. Materiały XVI Sympozjonu PKM, Referaty, Szczyrk 1993, s. 116-121.
• [89] Grabarek I., Lachowicz P., Nader M.: Analiza i ocena hałasu na stanowisku pracy maszynisty-operatora. Materiały XVI Sympozjonu PKM, Komunikaty, Szczyrk 1993, s. 61-62.
• [90] Grajnert J. (red.): Nowoczesne pojazdy komunikacji miejskiej. Wydawnictwo Navigator, Wrocław 1995.
• [91] Grandjean E.: Ergonomia mieszkania. Aspekty fizjologiczne i psychologiczne w projektowaniu. Arakady, Warszawa 1978.
• [92] Gray W.D., John B.E., and Atwood M.E.: Project Ernestine. Validating a GOMS analysis for predicting and explaining real - world task performance. Human-Computer Interaction, 1993, 8, pp. 237-309.
• [93] Green M.: How Long Does It Take To Stop. Methodological Analysis Perception-Brake Time. Transportation Human Factors, 2000, 2, pp. 195-216.
• [94] Griffin M.J., Lewis C.H.: A review of the effects of vibration on visual acuity and continuous manual control. Part I: visual acuity. J. Sound and Vibration, 1978, 56, pp. 383-413.
• [95] Grobelny J.: Metoda agregowania lingwistycznych ocen obciążenia na stanowiskach pracy. Ergonomia, 1985, 8, 1-2, s. 59-67.
• [96] Grobelny J.: Fuzzy logic controller as a model of the thermal regulation processes in man. (Ed. Karwowski W. and Mital A.). Applications of Fuzzy Set Theory in Human Factors. Elsevier Science Publishers B.V., Amsterdam 1986, pp. 315-328.
• [97] Grobelny J.: Apolinex wspomaga projektowanie ergonomiczne w środowisku AutoCad. Ergonomia, 1994, 17, 1, s. 143-150.
• [98] Gronowicz J.: Ochrona środowiska w transporcie szynowym - niezbędne kierunki działań. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Transport z. 32, Gliwice 1998.
• [99] Gronowicz J.: Transport szynowy a ochrona środowiska. Materiały XIV Konferencji Naukowej-Pojazdy Szynowe'2000. Instytut Pojazdów Szynowych Politechniki Krakowskiej, 2000, T. 1, s. 115-120.
• [100] Grzesik J.: Lekarska profilaktyka zawodowych uszkodzeń słuchu. Inst. Med. Pracy i Zdrow. Środ., Sosnowiec 1994.
• [101] Handbook of Human Factors (Ed.) Salvendy, G., Wiley and Sons, New York 1997.
• [102] Handbook of Human Vibration. (Ed.) Griffin M.J., London Academic Press, 1990.
• [103] Hansen A. (red.): Ergonomiczna analiza uciążliwości pracy. IW CRZZ, Warszawa 1970.
• [104) Harazin B.: Drgania mechaniczne. Ocena narażenia i ryzyka zdrowotnego oraz zapobieganie uszkodzeniom zdrowia. Inst. Med. Pracy i Zdr. Środ., Sosnowie 1996.
• [105] Hedberg G.: Evaluation of the driver's cab in the Re engine. App. Ergon., 1987, 18, pp. 35-42.
• [106] Hedberg G., Bjorksten M., Ouchterlony-Jonsson E., Jonsson B.: Rheumatic complaints among Swedish engine drivers in relation to the dimensions of the driver's cab in the Re engine. App. Ergon., 1981, 12, pp. 93-97.
• [107] Hendrick H. W.: Macroergonomics: a concept whose time has come. Human Factors Society Bulletin, 1986, 30, pp. 1-3.
• [108] Heron R.M., Cavanaugh S.D.: Ergonomics of the redesign of a road freight locomotive cab. In: Megaw E.D. (Ed.): Contemporary Ergonomics 1989. Proceedings of the Annual Conference of the Ergonomics Society, April, 1989, pp. 308-312.
• [109] Holahan C.J., Culler R.E. and Wilcox B.L.: Effects of visual distraction on reaction time in a simulated traffic environment. Human Factors, 1978, 20(4), 409-413.
• [110] Inui N.: Simple reaction times and timing of serial reactions of middle-aged and old men. Percept. Mot. Skills, Feb. 1997, 84(1), pp. 219-25.
• [111] Jasiak A., Pacholski L.: Zagadnienie ocen i wartości w ergonomii. Ergonomia. 1991, 14, 1, 109-121.
• [112] Jasiak A.: Kryterium czynnika ludzkiego w projektowaniu systemów wytwarzania., Rozprawy Nr 283, Politechnika Poznańska, Poznań 1993.
• [113] Jethon Z.: Działalność operatorowa - nowa postać pracy człowieka. PWN, Warszawa 1976.
• [114] Jordan P. et al.: Usability Evaluation in Industry. Taylor and Francis, London 1996.
• [115] Józefik A.: Próba określenia zakresu merytorycznego ergonomii i jej związków z pokrewnymi dziedzinami i dyscyplinami. Ergonomia, 1982, tom 5, nr 1-2, s. 13-18.
• [116] Jóźwiak J., Podgórski J.: Statystyka od podstaw. PWE, Warszawa 1995.
• [117] Jóźwiak Z. (tł.): Ergonomiczna lista kontrolna. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1998.
• [118] Kacprzyk J.: Zbiory rozmyte w analizie systemowej. PWN, Warszawa 1986.
• [119] Kacprzyk J.: Wieloetapowe sterowanie rozmyte. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2001.
• [120] Kania J.: Metody ergonomiczne. PWE, Warszawa 1980.
• [121] Karlin L.: Reaction time as a function of foreperiod duration and varability. Journal of Experimental Psychology, 1959, 58, pp. 185-191.
• [122] Karwowski W.: Complexity, fuzziness and ergonomic incompatibility issues in the control of dynamic work environments. Ergonomics, 1991, 34 (6), pp. 671-686.
• [123] Karwowski W.: The human world of fuzziness, human entropy, and the need for general fuzzy systems theory. Journal of Japan Society for Fuzzy Theory and Systems, 1992, 4 (5), pp. 591-609.
• [124] Karwowski W., Grobelny J.: Yang Yang Wook Gee Lee. Applications of Fuzzy Systems in Human Factors. In: Zimmermman H. (Ed.): Handbook of Fuzzy Sets and Possibility Theory. Kluwer Academic Publishers, Boston 1999, pp. 589-620.
• [125] Kasabov N.K.: Foundations of neural networks, fuzzy systems and knowledge engineering. MA MIT Press, Cambridge 1996.
• [126] Keele S.W.: Motor Control. In: Boff K., Kaufman L. and Thomas J.P. (Eds.): Handbook of Perception and Human Performance, Vol. II. Cognitive Processes and Performance, Wiley, New York 1986, pp. 30.1-30.60.
• [127] Kirwan B.: A Guide to Practical Human Reliability Assessment. Taylor and Francis, London 1994.
• [128] Kirwan B. and Ainsworth L.: A Guide to Task Analysis. Taylor and Francis, London 1992.
• [129] Kisilowski J.: O niektórych źródłach hałasu i wibracji w układzie pojazd szynowy-tor. Liga Walki z Hałasem. Materiały II Krajowego Seminarium "Oddziaływanie hałasów pojazdów szynowych na środowisko". Warszawa 1994.
• [130] Kjellberg A.: Subjective, behavioural and psychophysiological effects of noise. Scan. J. Work Environ, Health 1990, 16 (suppl 1), pp. 29-38.
• [131] Kjellberg A.: Psychological aspects of occupational vibration. Scan. J. Work Environ. Health 1990, 16 (suppl 1), pp. 39-43.
• [132] Kjellberg A., Skoldstrom B.: Noise annoyance during the performance of different non-auditory tasks. Pecept. Mot. Skills, 1991, Aug. 73(1), pp. 39-49.
• [133] Kogi K.: Basic Ergonomics Checklists. In: Karwowski W. (Ed.): International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors. Taylor and Francis, London 2001, pp. 1747-1750.
• [134] Kogi K., Onishi N., Saki K.: Requirements of a driving cab seat. In: 10th Proceedings of the Asian Conference on Occupational Health, Singapore 5-10 September, 1982, pp. 262-270.
• [135] Kopczyk-Myszlon T.: Niektóre czynniki środowiska pracy a kształtowanie się struktury zachorowań maszynistów. Zbiór Prac COZ, 1968, z. 2, s. 69-149.
• [136] Koradecka D., Bugajska J.: Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowiskach roboczych, CIOP, Warszawa 1998.
• [137] Koradecka D., Łotach H.: Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowiskach roboczych. Materiały do Studiów i Badań nr 58. CIOP, Warszawa 1981.
• [138] Kownacki S., Rummel-Syska Z.: Metody socjopsychologiczne. PWE, Warszawa 1982.
• [139] Laughery K.R.: Computer modelling and simulation. In: G. Salvendy (Ed.): Handbook of Human Factors and Ergonomics. John Wiley and Sons, New York 1997, pp. 1375-1408.
• [140] Laurell H. and Lisper H.O.: Changes in subsidiary reaction time and heart rate during car driving, passenger travel and stationary conditions. Ergonomics, 1976, 19, 149-156.
• [141] Lowden A., Kecklund G., Axelsson J., and Akerstedt T.: Change from an 8-hour shift to 12-hour shift, attitudes, sleep, sleepiness and performance. Scan. J. Work Environ, Health 1998, 24 Suppl, pp. 369-375.
• [142] Luczak H., Schlich Ch. and Springer J.A.: Guide to Scientific Sources of Ergonomics Knowledge. In: Karwowski W. and Marras W.S. (Eds): The Occupational Ergonomics Handbook. CRC, Press, Boca Raton., 1999, pp. 27-50.
• [143] Luszniewicz A.: Metody wnioskowania statystycznego. PWE, Warszawa 1994.
• [144] Łomow B.: Człowiek i technika. Zarys psychologii inżynieryjnej. KiW, Warszawa 1966.
• [145] Łuczak A., Sobolewski A.: Charakterystyka psychometryczna testów psychologicznych. CIOP, Warszawa 2000.
• [146] Maciejczyk J., Szczechura J.: Lęk a sprawność kierowania lotami, Medycyna Lotnicza, 1992, 3-4, s. 44-48.
• [147] Maciszewski H., Pawlus J., Sumiński S.: Lokomotywy elektryczne serii EU06 i EU07. WKiŁ, Warszawa 1974.
• [148] Mamdani E.H., Gaines B.R.: Fuzzy reasoning and its applications. Academic Press, New York 1981.
• [149] Marciniak Z.: Propozycje modernizacyjne lokomotywy EP09 i elektrycznego zespołu trakcyjnego EN-57. Materiały Konferencji Jubileuszowej "Pojazdy Szynowe", Kraków-Zakopane 1997.
• [150] Marcinkowski J.S., Zieleniewicz P.: Ergonomiczność kabiny motorniczego tramwaju 105N/2. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej - Organizacja i Zarządzanie, Nr 23, Poznań 1998.
• [151] Markiewicz L: Wibracje. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1980.
• [152] Mashour M.: Human Factors in Signalling Systems: Specific Applications to Railway Signalling. Stockholm Almqvist & Wiksell International and New York, Wiley 1974.
• [153] Mateja B.: Diagnozowanie ergonomiczne jako punkt wyjścia kompleksowych działań modernizacyjnych. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, Organizacja i Zarządzanie, Nr 21, Poznań 1998.
• [154] Mateja B.: Harmonogramowanie kompleksowych działań modernizacyjnych jako następstwo diagnozy ergonomicznej. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej - Organizacja i Zarządzanie, Nr 24, Poznań 1998.
• [155] McCormick E.J.M.: Antropotechnika. Przystosowanie konstrukcji maszyn i urządzeń do człowieka. PWN, Warszawa 1964.
• [156] McCormick E.J.M.: Job Analysis: Methods and Applications. American Management Association, New York 1979.
• [157] McDaniel J.W.: Models for ergonomic analysis and design: COMBIMAN & CREW CHIEF. In: Karwowski W., Genaidy A.M. and Asfour S.S. (Ed.). Taylor and Frances, London 1990, pp. 138-156.
• [158] McLeod R.W., Griffin M.J.: A review of the effects of transitional whole-body vibration on continuous manual control performance. Journal of Sound and Vibration, 1989, No. 133, pp. 55-115.
• [159] McMillan G.R., Beevis D., Salas E., Strub M.H., Sutton R. and Van Breda L.: Applications of human performance models to system design. Plenum Press, New York 1989.
• [160] Medycyna w kolejnictwie. (red. B. Gajda, F. Kokot, M. Pertkiewicz). WKiŁ, Warszawa 1983.
• [161] Mollard R., Coblentz A. and Cabon Ph.: Vigilance in transport operations: field studies in air transport and railways. Proceedings of the 34th Annual Meeting of the Human Factors Society, 1990, pp. 1062-1066.
• [162] Meister D.: Simulation and modeling. In: Wilson and Corlett (Eds.): Evaluation of Human Work. A practical ergonomics methodology. Taylor and Francis, London 1995, pp. 202-228.
• [163] Michalski T.: Statystyka. WSziP, Warszawa 1994.
• [164] Murrell K. F. H.: Ergonomics. Man and His Environment. Chapman and Hall, London 1965.
• [165] Myrtek M., Deutschmann-Janicke E., Strohmaier H., Zimmermann W., Lawerenz S., Brugner G. and Muller W.: Physical, mental, emotional, and subjective workload components in train drivers. Ergonomics, 1994, Vol. 37, No. 7, pp. 1192-1203.
• [166] Nader M., Lachowicz P., Grabarek I.: Ergonomiczne kształtowanie konstrukcji i wyposażenia kabin pojazdów szynowych przystosowanych do prędkości jazdy ponad 200 km/h. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Nr 79 - Komunikaty, Rzeszów 1991, s. 223-224.
• [167] Nader M.: Investigation of infrasonic noise in rail transport. Machine Dynamics Problems. Warsaw University of Technology, 1999, Vol. 23, No. 2, pp. 113-123.
• [168] Nader M.: Investigation of ultrasonic noise in the cabins of rail vehlcles. Archives of Transport, Warsaw 1999, pp. 79-85.
• [169] Nader M.: Modelowanie oddziaływania drgań mechanicznych na organizm ludzki w środkach transportu. Materiały Międzynarodowego Seminarium "Oddziaływanie drgań technicznych środków transportu na organizm ludzki". Wydział Transportu Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999, s. 7-46.
• [170] Nader M.: Modelowanie i symulacja oddziaływania drgań pojazdów na organizm człowieka. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej - Transport z. 46, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 2001.
• [171] Nalewajko J., Kozłowski B., Pikuła A., Tylutki E., Wróbel J.: Vademecum maszynisty. WKiŁ, Warszawa 1988.
• [172] Nickerson R.S.: Response time to the second of two successive signals as a function of absolute and relative duration of intersignal interval. Perceptual and Motor Skills, 1965, 21, pp. 3-10.
• [173] Niersiesian L.S., Konopkin O.A.: Psychologia inżynieryjna i niezawodność maszynisty kolejowego. WKiŁ, Warszawa 1983.
• [174] Ocena ryzyka zawodowego. T. 1.Podstawy metodyczne (red. Zawieska W.M.). CIOP, Warszawa 2001.
• [175] Ogiński A., Krasucki P.: Ergonomia w praktyce lekarza przemysłowego. PZWL. Warszawa 1972.
• [176] Okóń J., Paluszkiewicz L.: Psychologia inżynieryjna. Dostosowanie maszyn i urządzeń do człowieka. PWN, Warszawa 1963.
• [177] Pacholski L.: Metodologia diagnozowania ergonomicznego w przedsiębiorstwie przemysłu meblarskiego. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Rozprawy, nr 81, Poznań 1977.
• [178] Pacholski L. (red.): Ergonomia. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1986.
• [179] Parasuraman R., Riley V.A.: Human and automation: use, misuse, disuse, abuse. Human Factors, 1997, 39, pp. 230-253.
• [180] Parasuraman R.: Designing automation for human use: empirical studies and quantitative models. Ergonomics, 2000, vol. 43, No. 7, pp. 931-951.
• [181] Parsons K.C.: Environmental ergonomics: a review of principles, methods and models. Applied Ergonomics, 2000, No. 31, pp. 581-594.
• [182] Pew R.W., Mavor A.S.: Modelling human and organisational behaviour. National Academy Press, Washington 1998.
• [183] Pieczonka-Osikowska M.: Wpływ hałasu przemysłowego na odbiór informacji wzrokowych. Uwarunkowania osobowościowe. Ergonomia, 1988, 11-12, s. 237-244.
• [184] Pietrzak M., Sawicka M.: Krytyczne godziny doby a wypadki kolejowe. Eksploatacja Kolei, 1979, 7-8, s. 249-252.
• [185] Płatonow G.A.: Ergonomika na železnodorožnom transporte. Transport, Moskva 1986 (w j. rosyjskim).
• [186] Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Wydawnictwo Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy. CIOP, Nr 1(27), Warszawa 2000.
• [187] Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Wydawnictwo Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy. CIOP, Nr 2(28), Warszawa 2001.
• [188] Porter J.M., Case K., Freer M.T.: Computer Aided Design and Human Models. In: Karwowski W., Genaidy A.M. and Asfour S.S. (Eds.). Taylor and Frances, London 1990, pp. 479-499.
• [189] Praca zbiorowa: Opracowanie kryteriów, wymagań i metod oceny bezpieczeństwa prac i ergonomii dla lokomotyw elektrycznych. Zlecenie CIOP w ramach CPBR 11.1. Praca Instytutu Transportu PW. Część I - s. 176, 1986, Część II - s. 66, 1987, Część III - s. 30, 1988 (Grabarek I. - współautor opracowania).
• [190] Praca zbiorowa pod kier. W. Grolla - CNTK. Zakład Taboru: Zadanie nr 40002/21 "Ocena istniejącego stanu środowiska pracy maszynistów we wszystkich typach pojazdów trakcyjnych PKP". CNTK, Warszawa 1995.
• [191] Prochorow A.A., Elizarow B.B.: Gigiena i fizjologia truda na železnodorožnom transporte. Transport, Moskva 1973 (w j. rosyjskim).
• [192] Prussak W.: Pomiar i ocena jakości stanowiska pracy. Prace Naukowe Instytutu Metrologii Elektrycznej Politechniki Warszawskiej, 1988, Nr 31, Konferencje Nr 14, s. 134-138.
• [193] Prussak W.: Próba standaryzacji ocen cech fizycznego środowiska pracy. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej - Organizacja i Zarządzanie, Nr 18, Poznań 1995.
• [194] Pszczołowski T.: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Ossolineum, Wrocław 1978.
• [195] Ratajczak Z.: Niezawodność człowieka w pracy. Studium psychologiczne. PWN, Warszawa 1988.
• [196] Rohmert W. and Landau K.: A New Technique of Job Analysis. Taylor and Francis, London 1985.
• [197] Roberts Jr., Ch.C.: Measuring Driver Response Time. Claims Magazine 7, 1998.
• [198] Rosner J.: Podstawy ergonomii. PWN, Warszawa 1982.
• [199] Rusak Z.: Tramwaje niskopodłogowe w Polsce. Technika Transportu Szynowego, 2000, Nr 3, s. 23-33.
• [200] Rusak Z.: NGd 99 - pierwszy polski tramwaj z rodziny Citadis 100. Technika Transportu Szynowego, 2000, Nr 1-2, s. 16-18.
• [201] Rusak Z.: Poznański test tramwaju NGT 8D - CITADIS 200 Magdeburg. Technika Transportu Szynowego, 2000, Nr 12, s. 32-36.
• [202] Rutkowska D., Piliński M., Rutkowski L.: Sieci neuronowe, algorytmy genetyczne i systemy rozmyte. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
• [203] Sarter N.B., Woods D.D., Billings C.E.: Automation susprises. In: G. Salvendy (Ed.): Handbook of Human Factors and Ergonomics, Wiley, New York 1997, pp. 1926-1943.
• [204] Schellekens J.M., Sijtsma G.J., Vegter E. and Meijman T.F.: Immediate and delayed after-effects of long lasting mentally demanding work. Biol-Psychol. 2000, 53(1), pp. 37-56.
• [205] Scholl J.: Analiza wybranych czynników wpływających na bezpieczeństwo pracy maszynistów na podstawie badan przeprowadzonych w lokomotywowni Szczecin Port. Lekarz Kolejowy, 1996, 1(11), s. 13-24.
• [206] Setyawati L.: Relation between feelings of fatigue, reaction time and work productivity. J. Hum. Ergol., 24(1), Tokyo 1995, pp. 129-135.
• [207] Sheridan T.B., Ferrell W.R.: Man - machine Systems: Information, Control and Decision Models of Human Performance. Mass., MIT Press, Cambridge 1974.
• [208] Shoaf Ch., Genaidy A., Shell R.: A perspective on work system analysis: classification and evaluation of methods. Ergonomics, 1998, 41(6), pp. 881-898.
• [209] Sivak M., Flannagan M.J., Sato T., Traube E.C. and Aoki M.: Reaction times to neon, LED, and fast incandescent brake lamps. Ergonomics, 1994, Vol. 37, No. 6, pp. 989-994.
• [210] Słowikowski J.: Zagadnienia diagnostyki ergonomicznej w budowie maszyn. Prace i Materiały IWP, zeszyt 56, Warszawa 1980.
• [211] Słownik Psychologiczny (red. Szewczuk W.). Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.
• [212] Smith E.E.: Choice reaction time: An analysis of the major theoretical positions. Psychological Bulletin, 1968, 69, pp. 77-110.
• [213] Sołoma L.: Metody i techniki badan socjologicznych. Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1999.
• [214] Stacewicz P.: Zastosowania sieci neuronowych do wnioskowań rozmytych. Prace Instytutu Podstaw Informatyki PAN, Warszawa 1995.
• [215] Stanton N.A., Young M.S.: A Survey of Ergonomics Methods. In: Karwowski W. (Ed.) International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors, 2001, pp. 1903-1907.
• [216] Stanton N.A., Barber C.: Factors affecting the selection of methods and techniques prior to conducting a usability evaluation. In: Jordan P.W., Thomas B., B.A. Weermeester & I.L. McClelland (eds.) Usability Evaluation in Industry, Taylor and Francis, London 1996, pp. 39-48.
• [217] Stanton N.A., Young M.S.: Is utility in the mind of the beholder? A review of ergonomics methods. Applied Ergonomics, 1998, 29 (1), pp. 41-54.
• [218] Stanton N.A.: Human Factors in Consumer Products. Taylor and Francis, London 1998.
• [219] Stanton N.A., Young M.S.: Ergonomics Methods in the design of Consumer Products. In: Karwowski W. and Marras W.S. (Eds.): The Occupational Ergonomics Handbook. CRC, Press, Boca Raton 1999, pp. 741-759.
• [220] Stanton N. and Baber C.: Ergonomic Methods: Selection Criteria. In: Karwowski W. (Ed.): International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors, 2001, pp. 1817-1821.
• [221] Stevenson M.G., Coleman N., Long A.M., Williamson A.M.: Assessment, re-design and evaluation of changes to the driver's cab in a suburban electric train. App. Ergon., 2000, 31, pp. 499-506.
• [222] Swensson R.G.: The elusive trade-off: Speed versus accuracy in visual discrimination task. Perception and Psychophisics, 1972, 12, pp. 16-32.
• [223] Szczechura J., Maciejczyk J., Skibniewski F., Kwarecki K.: Prognostic value of some psychological measures for candidate in air training. Applied Military Psychology Symposium, 15-19 May, Lisbon 1995.
• [224] Szopa T.: Niezawodność w systemie człowiek-technika-środowisko. W: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, t. 2. CIOP, Warszawa 1997, s. 1185-1210.
• [225] Tadeusiewicz R.: Sieci neuronowe. Akademicka Oficyna Wydawnicza RM, Warszawa 1993.
• [226] Teichner W.H.: Recent studies in simple reaction time. Psychological Bulletin, 1976, 83(2), pp. 161-191.
• [227] Tichauer R. W.: Industrial Hygene and Toxycology, Rev. New York, Wiley 1987.
• [228] Triggs T.J., Harris W.G.: Reaction time of drivers to road stymuli. Human Factors Report No. HFR-12, Monash University, Australia, June 1982.
• [229] Tytyk E.: Metodologia projektowania ergonomicznego w budowie maszyn. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Rozprawy, nr 252, Poznań 1991.
• [230] Tytyk E.: Projektowanie ergonomiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
• [231] Van-Gemmert A.W., Van-Galen G.P.: Stress, neuromotor noise, and human performance: a theoretical perspective. J. Exp. Psychol. Hum. Percept. Perform. 1997, 23(5), pp. 1299-1231.
• [232] Vorderegger Ir.J.: Ergonomics moulds Europe - wide cab display. Railway Gazette International, 1997, 12, pp. 859-861.
• [233] Wei Z., Macwan A.P. and Wieringa P.A.: A quantitative measure for degree of automation and its relation to system performance. Human Factors, 1998, 40, pp. 277-295.
• [234] Welford A. T.: Fundamentals of skill. Methuen, London 1968.
• [235] Whitefield A., Wilson E., and Dowell J.: A framework for human factors evaluation. Behaviour and Information Technology, 1991, 10(1), pp. 65-80.
• [236] Wickens C.D., Carswell M.: Information Processing. In: G. Salvendy (Ed.): Handbook of Human Factors and Ergonomics. Wiley, New York 1997, pp. 89-129.
• [237] Wickness C.D., Mavor A., Parasuraman R. and Me Gee J.: The future of Air Traffic Control. Human Operators and Automation. Academy Press, Washington 1998.
• [238] Wilde G.J.S., Stinson J.F.: Injuries in locomotive cabs. Journal of Safety Research, Vol. 12(4), 1980, pp. 179-184.
• [239] Wilson J. and Corlett N.: Evaluation of Human Work. 2nd Edition, Taylor and Francis, London 1995, pp. 1-39.
• [240] Wilson J., Corlett N.: Evaluation of Human Work. 2nd Edition, Taylor and Francis, London 1995.
• [241] Winter P., Frosig P., Sterner B.: Dokumentacja UIC europejskiego systemu sterowania pociągiem (ETCS). Telekomunikacja i Sterowanie Ruchem - Technika Transportu Szynowego, 1997, Nr 1, s. 25-31.
• [242] Wood T.E., Fraser N.B., Wilson A.D.: The ergonomic design of a tube train driver's cab. In: Megaw E.D. (Ed.): Contemporary Ergonomics 1988. Proceedings of the Annual Conference of the Ergonomics Society, Manchester, April, 1988, pp. 279-284.
• [243] Yager R.R., Filev D.P.: Podstawy modelowania i sterowania rozmytego. WNT, Warszawa 1995.
• [244] Zadeh L.: The Concept of a Linguistic Variable and its Application to approximate reasoning. Part I and II. Information Sciences 8, pp. 199-249; 301-357, 1975.
• [245] Wolfram T.: Nowoczesne lokomotywy elektryczne dużych mocy kolei europejskich. Technika Transportu Szynowego, 1995, 8-9, s. 14-37.