Podróż botaniczna Josefa A. Knappa po Galicji jako element zbadania Autro-Węgier

• Autorzy: Wysokińska B.

Warianty tytułu

EN

Botanical journey of Josef A. Knapp in Galicia as a part of evploration of Austro-Hungarian monarchy

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podróże botaniczne od dawna stanowią wyraz zainteresowania roślinami w ich środowisku naturalnym i są podstawą kilku dziedzin botaniki np.: geobotaniki, geografii roślin (fitogeografii), florystyki. Podróże te umożliwiają uczonym naukowe zbadanie świata roślin w różnych krainach geograficznych, regionach historycznych, a także jednostkach administracyjnych danego kraju. Znaczny wpływ na rozwój badań w zakresie geografii roślin wywarły w XVIII i XIX wieku idee i badania terenowe wybitnego przyrodnika i podróżnika niemieckiego Aleksandra Humboldta (1769 1859}, które znalazły licznych zwolenników również wśród polskich badaczy. Na tym gruncie w kolejnych latach rozwijała się geobotanika dążąca do poznania roślin w środowisku geograficznym różnych regionów Europy i świata, a łącząca w jedno wiedzę botaniczną i geograficzną. Ważne prace o roślinach różnych regionów Polski pochodzą z XVIII i XIX wieku, wówczas gdy dla całego kraju w warunkach podziału na trzy zabory możliwe były jednak badania naukowe. Dla polskich badań botanicznych jako jeden z pierwszych zasłużył się; ksiądz Krzysztof Kluk (1739- 1796), którego prace z drugiej polowy XVIII wieku stały się, podstawą rozwoju polskiej florystyki opartej na systemie Linneusza. Florystyka jako dziedzina najmująca się inwentaryzacją flory w celu ustalenia spisu taksonów roślin (np. gatunków, odmian) dla wybranych stanowisk na określonym obszarze była częstym kierunkiem ówczesnych badań przyrodniczych, a zarazem warunkowała odbywanie wycieczek lub podróży botanicznych. Pionierskie prace szeroko uwzględniające świat roślinny publikował od lat trzydziestych XIX wieku wybitny poeta i geograf Wincenty Pol (1807 1872). Uznaje się go za twórcę, pierwszego podziału ziem polskich na krainy geobotaniczne. Współpracownik W. Pola - Hiacynt Łobarzewski (1814-1862), był autorem pierwszej Geografii roślinnej Polski, niestety, praca ta nie została opublikowana, a jej rękopis wraz z mapami uległ zniszczeniu. Autorami regionalnych prac botanicznych byli często uczeni znani ze swoich wszechstronnych zainteresowań, zarówno przyrodniczych jak i podróżniczych m.in.: Hugo Zapałowicz (1852-1917), który szczegółowo zbadał florę Babiej Góry, Bolesław Kotula {1848 -1898), który badał rozmieszczenie roślin naczyniowych w Tatrach, a także w okolicach Przemyśla i w Bieszczadach. Wielu danych o rozmieszczeniu roślin na terenach polskich dostarczyli ponadto m.in.: znany botanik i humanista Józef Rostafiński (1850-1928)' - w swoich opracowaniach florystycznych z obszaru Królestwa Polskiego czy austriacki botanik Josef A. Knapp (1843 - 1899), który zgromadził dane florystyczne dla terenów zaboru austriackiego. Ten ostatni jako przyrodnik i obywatel Monarchii Austrowęgierskiej zainteresowany był poznaniem botanicznym swojego kraju. Podczas długiego panowania cesarza Franciszka Józefa I, w latach 1848-1916, cesarstwo austriackie, a od 1867 roku Monarchia Austrowęgierska, stanowiły państwo duże, wielonarodowościowe, bardzo zróżnicowane geograficznie. J. A. Knapp swoimi obszernymi analizami naukowymi i badaniami botanicznymi objął sporą część Monarchii, w ramach, jak to można określić, celowego zamierzenia - zbadania peryferyjnych, mniej poznanych pod kątem florystycznym części Austro-Węgier. Pozostawił interesującą spuściznę naukową - publikacje przedstawiające efekty poznania botanicznego wybranych obszarów Monarchii, w tym polskiej części - Galicji. W dorobku J. A. Knappa warto zwrócić szczególną uwagę na jego prace badawcze wykonane osobiście w Galicji - w okolicach Jasła, Sanoka i w Bieszczadach. Zasługują one na specjalne podkreślenie i są przedmiotem niniejszego artykułu.

EN

Josef Armin Knapp (1843 1899) as Austrian botanist was interested in development of botanical knowledge of Austro-Hungarian Monarchy his maternal country. Monarchy, during the long regency of emperor Franz Josef I. was multinational, very much diversified geographically territory. This large empire had included, among others, such countries as present Austria, Hungary. Slovakia, Croatia, Ukraine, Romania and the southern part of present Poland - previously known as Galicia. J. A. Knapp was interested in studying these parts of empire which were considered peripheries and less-known. It seems to have met the requirements of science, economy and administration of Vienna. J. A. Knapp in his large floristic researches had included explorations of considerable part of the Monarchy and had left an interesting scientific legacy. His research papers were results of botanical explorations in selected areas of the Monarchy - area of Nitra (currently a city in Slovakia), Slavonia (presently a land in Croatia) and Galicia (the historical area in the south of Poland). This article refers to the botanical journey of J. A. Knapp in Galicia in summer 1868. The main purpose of his journey was to visit and explore selected places in Galicia-the surroundings of Jaslo and Sanok towns and some specific areas within the Bieszczady Mountains, which are part of the Carpathians Mountains. Botanical researches in the Bieszczady Mountains provided by J. A. Knapp can be considered nowadays as very important and pioneering in that area. In the second part of XIX century this area was highly populated and the observed anthropogenic pressure applied to the nature was strong. Now, the area is considered a very valuable natural territory since 1973 it has been occupied by the Bieszczady National Park - one of Polish national parks. J. A. Knapp had spent more than two months in Galicia thanks to the great hospitality of Polish people, especially botanists: A. Rehmann, I. R. Czerwiakowski. W. Jabłoński. Floristic data from Galicia were populated by J. A. Knapp in a research paper Przyczynek do flory obwodów jasielskiego i sanockiego (Flora of Jaslo and Sanok area) translated from German to Polish by W. Jabłoński and published in well known scientific magazine Sprawozdania Komisji Fizjograficznej (Reports of Physiographic Commission),edited in Cracow in 1869. The great part of this paper was occupied by a large floristic list, which included 800 species of vascular plants collected in Galicia by the author himself or sometimes by other botanists. The results of J. A. Knapp`s studies were also published in his book Die bisher bekannten Pftanzen Galiziens und der Bukowina. edited in Vienna 3 years later. In the publication in question the author proved to have possessed a profound knowledge of the flora of Galicia and Bukovina (now it's a region in Romania and Ukraine), thanks to the experience based on his own results obtained during the journey to Galicia, and based on others botanical data collected in the scientific literature by various botanists. Studies made by J, A, Knapp in Jaslo and Sanok towns and in the Bieszczady Mountains and his complete lists of plants collected in areas of Galicia and Bukovina could be very useful for contemporary botanists and ecologists as the basis for comparisons and evaluation of the flora changes in the natural environment over centuries.

Słowa kluczowe

PL

Knapp, Josef Armin; botanika; Galicja; badania botaniczne; florystyka

EN

Knapp, Josef Armin; botany; Galicia; botanical research; floristry

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2011
• Tom: R. 56, nr 2
• Strony: 99--116
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz.

Twórcy

autor

Wysokińska B.

• Wyższa Szkoła Organizacji Turystyki i Hotelarstwa Warszawa

Bibliografia

• 1. Krzysztof Kluk-przyrodnik i pisarz rolniczy (red. J. B. Babicz, W.Grębecka, S. Inglot), "Monografie z dziejów nauki i techniki". T. 102, IHN PAN,ss. 372.
• 2. Słownik biologów polskich, (red. S. Feliksiak), IHN PAN, Warszawa 1987.
• 3. H. Zapałowicz: Roślinność Babiej Góry pod względem geograficzno-botanicznym, "Sprawozdania Komisji Fizjograficznej". T: 14, 1880.
• 4. A. Zemanek (red.): Józef Rostafiński botanik i humanista, Polska Akademia Umiejętności, Monografie l, 2000.
• 5. J. A. Knapp; Prodromus florae Comitatus Nitriensis, Vindobonae. 1863, ss. 86.
• 6. P. Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815-1952), [w:] Studia i materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności, Tom II, Kraków 2002, s 296; P. Ascherson, P. Graebner: Synopsis der mitteleuropäischen Flora, Leipzig. 6 (1), 1904, s. 733; E. Gombocz: A Magyar botanika története. A Magyar flora kutatói, Budapest 1936; J. Dörfler: Botaniker - Adressbuch. Sammlung von Namen und Adressen der lebenden Botaniker aller Länder, Wien l896, s. 114.
• 7. Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, http://www.biographien.ac.at/oebl?frames=yes. z dnia 14 stycznia 2011.
• 8. Österreichisches Biographisches Lexikon 1815 1950, http// www.biographien.ac.at/oebl?frames=yes. z dnia 15 stycznia 2011.
• 9. J. A. Knapp: Die bisher bekannten Pftanzen Galiziens und der Bukowina, W. Braumüller, Wien 1872, s. 7. 8.
• 10. S. Schulzer von Müggenhurg, A. Kanitz, J. A. Knapp: Die bisher bekannten Pflanzen Slavonien, Wien, 1866, ss. 172.
• 11. J. A. Knapp: Przycinek do flory obwodów jasielskiego i sanockiego, "Sprawozdania Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności". T. 3: 1869 (za 1868), s. 74-108.
• 12. J. Dybiec: Polska Akademia Umiejętności 1872-1952, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1993; P Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815-1952), dz. cyt.
• 13. I.R. Czerwiakowski: Instrykcya dla członków sekcyi botanicznej komisyi fizjograficznej, "Sprawozdania Komisji Fizjograficznej", R. 1:1867, s. 91-94.
• 14. http://www.kolaczyce.parafia.info.pl/index.php?p=showart&id=95&ak=12&what=1, z dnia 10 stycznia 2011.
• 15. "Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie", 1876, Kraków 1877.
• 16. R. Marcinek: Dane historyczne dla miejscowości w obrębie Bieszczadzkiego Parku Narodowego i otuliny, "Monografie Bieszczadzkie", Tom XII, Ustrzyki Dolne 2001.
• 17. R. Marcinek: Dane historyczne dla miejscowości w obrębie Bieszczadzkiego Parku Narodowego i otuliny, "Monografie Bieszczadzkie", Tom XIII Ustrzyki Dolne 2001.
• 18. P. Köhler: Edward Hückel (1830-1896). .Wiadomości Botaniczne". 2008 52 (1/2):51.
• 19. E. Wołoszczak: Wo liegt die Kaschau-Eperieser Bruchlinie? "Magyar botanikai lapok".vol.7, 1908, s. 110-113.
• 20. Historja botaniki 1927 (odbitka z Tomu jubileuszowego "Kosmosu"), s. 45-63.
• 21. J. Siekierski: Regionalna polityku rolna na obszarach górskich ze szczególnym uwzględnieniem Bieszczadów, [w:] Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej. ,,Ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gospodarczego Karpat Piłudniowo-Wschodnich", Ustrzyki Dolne 1995, s. 16.
• 22. T. Winnicki, B. Zemanek: Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Wydawnictwo BdPN, Ustrzyki Dolne 2003, s. 156-157.