Czynniki wpływające na występowanie grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych w osadach ściekowych

• Autorzy: Ulfig K.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ze względu na zasobność w mikro- i makroelementy, przede wszystkim w węgiel, azot, fosfor i potas, jak również z uwagi na właściwości strukturotwórcze i zwiększające stabilność agregatów glebowych osady ściekowe wykorzystywane są do użyźniania i rekultywacji gleb. Osady te zawierają jednak wiele szkodliwych składników oraz organizmów chorobotwórczych. Powoduje to, że przyrodnicze wykorzystanie osadów wiąże się z koniecznością wnikliwej oceny zagrożenia sanitarnego. Występowanie chorobotwórczych bakterii, wirusów, pierwotniaków i robaków w osadach ściekowych zostało już stosunkowo dobrze przebadane. Niewiele wiadomo jednak na temat występowania grzybów chorobotwórczych w tym środowisku. W dotychczasowych badaniach nie brano pod uwagę wyjątkowej zasobności osadów ściekowych w substraty keratynowe ludzkiego i zwierzęcego pochodzenia, głównie w widoczne nawet gołym okiem włosy. Wiadomo, że grzyby keratynolityczne są wyspecjalizowane w rozkładzie keratyny -podstawowego składnika powyższych substratów. Grzybom keratynolitycznym towarzyszą na substratach keratynowych grzyby keratynofilne o mniejszym stopniu specjalizacji pokarmowej. W korzystnych warunkach środowiskowych duża ilość substratów keratynowych pociąga za sobą obfity wzrost powyższych grzybów. Stwarza to unikatową możliwość przebadania wpływu czynników środowiskowych na skład ilościowy i jakościowy grzybów. Grzyby keratynolityczne i keratynofilne posiadają właściwości chorobotwórcze lub potencjalnie chorobotwórcze dla ludzi i zwierząt. Wiele tych grzybów ma również właściwości toksynotwórcze. Poznanie czynników wpływających na występowanie grzybów w osadach ściekowych na terenie oczyszczalni i poza nią - w rekultywowanych glebach - ma więc znaczenie epidemiologiczne i ekologiczne. Ze względu na szerokie wykorzystanie osadów do użyźniania i rekultywacji gleb, poważne luki w naszej wiedzy na temat występowania grzybów chorobotwórczych w osadach ściekowych oraz ich ekologii, jak również z uwagi na wzrastającą w ostatnich latach liczbę grzybic oportunistycznych podjęto niniejsze badania. Celem badań było określenie składu ilościowego i jakościowego grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych w osadach ściekowych. W szczególności praca miała określić wpływ procesów oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych oraz czynników fizyczno-chemicznych i mikrobiologicznych na powyższe grzyby w środowisku osadów. Przeprowadzono również ocenę przydatności składu grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych, jako wskaźników procesów technologicznych oraz stopnia stabilizacji i higienizacji materii organicznej osadów ściekowych. Wyniki badań mogą stanowić pewien przyczynek do oceny zagrożenia zdrowia człowieka i środowiska ze strony grzybów chorobotwórczych obecnych w osadach ściekowych. Badania dotyczyły osadów ściekowych będących końcowym produktem w procesie oczyszczania ścieków i przeróbki osadów na terenie oczyszczalni. Składały się z dwóch części. Najpierw przebadano skład grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych w 21 osadach ściekowych pochodzących z 16 komunalnych oczyszczalni ścieków i stosujących różne technologie oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych. Grzyby badano metodą przynęty włosowej, przy czym zastosowano cztery temperatury hodowli (23, 29, 33 i 37°C). Uzyskane dane poddano analizie statystycznej, która wskazała najważniejsze czynniki wpływające na skład ilościowy i jakościowy powyższych grzybów w osadach ściekowych. Następnie przeprowadzono doświadczenia modelowe, których celem było potwierdzenie kilku najważniejszych zależności zaobserwowanych w toku analizy statystycznej. Przeprowadzono również doświadczenie, którego celem było określenie wpływu higienizacji przy użyciu wapna palonego na grzyby keratynolityczne i keratynofilne w osadzie modelowym. Badania wykazały, że osady ściekowe charakteryzują się bogatą florą grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych. Skład powyższych grzybów w środowisku osadów jest odzwierciedleniem zarówno stosowanych technologii oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych, jak i oddziaływania różnych „kombinacji" czynników fizyczno-chemicznych i mikrobiologicznych, charakterystycznych dla danej aglomeracji miejskiej, oczyszczalni lub grupy oczyszczalni. Do najważniejszych czynników wpływających na grzyby zaliczono: temperaturę i odczyn, zawartość azotu amonowego i aktywność proteolityczną, zawartość węgla organicznego i azotu ogólnego oraz stosunek C:N, zawartość siarki ogólnej i stosunek C:S, zawartość fosforu przyswajalnego i skład granulometryczny. Badania potwierdziły słuszność podziału badanych grzybów na keratynolityczne i keratynofilne. Grzyby keratynolityczne oddziaływają antagonistyczne na grzyby keratynofilne na włosach. Grzyby keratynołityczne preferują osady o odczynie alkalicznym i obojętnym, grzyby keratynofilne - osady o odczynie kwaśnym. Azotany ograniczają lub eliminują wzrost grzybów keratynolitycznych, siarczany - wywierają taki wpływ na grzyby keratynofilne. Grzyby keratynolityczne charakteryzują się większą tolerancją wobec czynników środowiskowych niż grzyby keratynofilne. Wyniki badań świadczą również o przewadze czynników środowiskowych nad wielkością inokulum (liczbą propagul w osadach ściekowych) w kształtowaniu składu grzybów keratynolitycznych na włosach. Wzajemne stosunki ilościowe pomiędzy Trichophyton terrestre z teleomorfem Arthroderma ąuadrifidum i innymi dermatofitami geofilnymi a grzybami z rodzaju Chrysosporium (zwłaszcza Chrysosporium keratinophilum) odzwierciedlają zmiany zawartości azotu amonowego i odczynu (intensywność procesu amonifikacji), stosunek C:N, zawartość iłu koloidalnego i stopień uwodnienia osadów ściekowych. Występowanie grzybów z rodzaju Chrysosporiitm w osadach ściekowych związane jest przede wszystkim z wysoką zawartością azotu amonowego a nie - jak wcześniej sądzono -z alkalicznym odczynem. Chrysosporiitm keratinophilum, Chrysosporium an. Aphanoascus clathratus i - być może - kilka innych gatunków należy zaliczyć do grupy tzw. „ammonia fungi", obejmującej grzyby saprofityczne i mikoryzowe o wysokiej aktywności w środowisku bogatym w azot amonowy. Skład badanych grzybów może być wskaźnikiem stopnia stabilizacji materii organicznej osadów ściekowych zarówno w znaczeniu technologicznym, jak i w aspekcie mikrobiologicznych przemian związków organicznych. Ze względu na korelacje z NPL bakterii z grupy coli typu kałowego skład grzybów keratynolitycznych może być również zgrubnym wskaźnikiem stopnia higienizacji osadów ściekowych. Opisane w pracy zależności mogą być wykorzystane zarówno w stosunku do osadów na terenie oczyszczalni, jak i w praktyce rekultywacyjnej. Zmiany składu grzybów keratynolitycznych wywołane przez czynniki środowiskowe charakteryzują się pewną inercją, tzn. utrzymują się przez pewien okres czasu po zadziałaniu danego czynnika. Widać to było wyraźnie na tle obniżenia się stężeń azotu amonowego i pH. W osadach ściekowych głównym zagrożeniem dla zdrowia (w sensie mikologicznym) są grzyby oportunistyczne a zwłaszcza dermatofit geofilny Microsporum gypseum i gatunek keratynofilny Pseudailescheria boydii. Higienizacja osadu przy użyciu wapna palonego (pH>12 przez co najmniej 2 godziny i pH>11,5 przez kolejne 22 godziny) może być zabiegiem ograniczającym (przynajmniej na pewien okres czasu, uzależniony od obniżenia się wartości pH) zagrożenie epidemiologiczne ze strony grzybów keratynolitycznych, nie obniża jednak zagrożenia ze strony niektórych gatunków keratynofilnych. W świetle przedstawionych w tej pracy danych ignorowanie grzybów chorobotwórczych, jako elementu zagrożenia zdrowotnego i środowiskowego w przypadku stosowania osadów ściekowych do rekultywacji i użyźniania gleb jest podejściem nieuzasadnionym i błędnym. Z podejściem takim mamy niestety do czynienia zarówno w pracach amerykańskich, jak i europejskich. Przyszłe badania grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych w osadach ściekowych powinny się koncentrować na następujących kierunkach: 1. Opracowaniu metody oznaczania bezwzględnej liczby propagul grzybowych zdolnych do atakowania włosów; 2. Kontynuowaniu doświadczeń modelowych mających na celu określenie wpływu czynników środowiskowych na grzyby, zwłaszcza na gatunki chorobotwórcze; oraz 3. Oszacowaniu zagrożenia zdrowotnego i środowiskowego za strony grzybów chorobotwórczych w osadach ściekowych i glebach rekultywowanych osadami ściekowymi. W ostatnim kierunku badań szczególnego znaczenia nabiera określenie fizjologicznych, biochemicznych i genetycznych właściwości grzybów, determinujących ich wirulencję. Można sądzić, że wiedza ta pozwoli na opracowanie metod umożliwiających modyfikowanie, przewidywanie i kontrolowanie zmian w populacjach grzybów chorobotwórczych w osadach ściekowych, glebach rekultywowanych tymi odpadami i innych środowiskach. Ze względu na zdolność grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych do produkcji miko toksyn i antybiotyków oraz odporność tych grzybów na metale ciężkie i ksenobiotyki duże znaczenie mają badania ekotoksykologiczne. Należy również prowadzić badania zmierzające do wykorzystania grzybów oportunistycznych, jako wskaźników stanu zdrowotnego gleby.

EN

Sewage sludges are used for soil fertilization and reclamation, because of the abundance of micro- and macro-elements (mainly carbon, nitrogen, phosphorus, and potassium), and the structure forming and soil aggregate stability-increasing properties. However, sludges contain many harmful components, including pathogenic organisms. Therefore, their land use must be preceded with thorough assessment of human/environmental health risks. The incidence of pathogenic bacteria, viruses, protozoa and helminths has been relatively well recognized. However, still little is known on the factors affecting the incidence of pathogenic fungi in the sludge environment. One special property, which has not been considered in previous studies, is that the exceptional abundance of keratinous substrata of human and animal origin (mainly hair observed even with naked eye) characterizes sewage sludges. It is known that keratinolytic fungi are specialized in degradation of keratin, which is the main component of keratinous substrata. On the substrata, keratinophilic fungi, with lower nutritional specialization, accompany keratinolytic fungi. Under favorable environmental conditions, high quantities of keratinous substrata imply the abundant growth of both fungal groups. This provides a unique opportunity for studying the influence of environmental factors on fungal qualitative and quantitative composition. Keratinolytic fungi and many keratinophilic species posses pathogenic or potential pathogenic properties to animals, including humans. Many fungi are also toxin and antibiotic producers. Therefore, recognition of the factors influencing the incidence of the fungi in sewage sludge on a wastewater treatment plant area and in sludge-reclaimed soil is of epidemiological and ecological significance. Due to the frequent land use and serious gaps in our knowledge on the ecology of keratinolytic and keratinophilic fungi in sewage sludge and other environments, and due to the increasing number of opportunistic mycoses, the present study was performed. The goal of the study was to determine the composition of keratinolytic and keratinophilic fungi in sewage sludge. In particular, the study was to determine the influence of wastewater/sludge treatment technologies along with physico-chemical/microbiological factors on these fungi in the sludge environment. The evaluation also was performed whether fungal composition could be an indicator of technological, organic matter stabilization, and sludge hygienic improvement processes. Results were to contribute to the assessment of human health and environmental risks posed by pathogenic fungi in sewage sludge and sludge-reclaimed soils. Sewage sludges being the final products of wastewater/sludge treatment processes at wastewater treatment plants were examined in the study. The study consisted of screening and model experimental parts. In the screening part, 21 sludges from 16 municipal wastewater treatment plants using different wastewater/sludge treatment technologies were examined for keratinolytic and keratinophilic fungi and microbiological/physico-chemical properties. Keratinolytic and keratinophilic fungi were examined by means of the hair baiting method, with four incubation temperatures (23, 29, 33, and 37°C) used. Results were statistically analyzed in order to indicate the most important factors influencing the qualitative and quantitative composition of keratinolytic and keratinophilic in the sludges. In the model experimental part, experiments were performed to confirm several relationships observed in the screening part. An experiment to determine the influence of liming on keratinolytic and keratinophilic fungi in the model sludge also was performed. The results showed that the abundance of keratinolytic and keratinophilic fungi generally characterizes sewage sludges. The fungal composition in the sludge environment reflects both wastewater/sludge treatment technologies and the influence of different combinations of physico-chemical/microbiological factors, characteristic for a given urban agglomeration, plant or group of plants. The most important factors influencing fungal composition were as follows: temperature, pH, ammonium, proteolytic activity, organic carbon, total nitrogen and C:N ratio, total sulfur and C:S ratio, available phosphorus, and particle size distribution. The results confirmed the division of the examined fungi into keratinolytic and keratinophilic. Keratinolytic fungi are antagonistic to keratinophilic fungi on hair. Keratinolytic fungi prefer alkaline and neutral sludges, whereas keratinophilic fungi occur more frequently in acidic sludges. Nitrates limit or eliminate the growth of keratinolytic fungi, whereas sulfates act against keratinophilic fungi in such a way. Keratinolytic fungi are higher tolerant to environmental factors. The results testify to the superiority of environmental factors over inoculum (number of propagules in sludges determined on solid media) in determining the fungal composition on hair. The quantitative relations between Trichophyton terrestre with its teleomorph, Arthroderma quadrifidum, and other geophilic dermatophytes and Chrysosporium (Chrysosporium keratinophilum in particular) reflect changes in ammonium concentration and pH (ammonification process intensity), C:N ratio, colloidal loam quantity, and moisture. The occurrence of Chrysosporium is strongly associated with high ammonium concentration in sewage sludge; the influence of pH on the fungi is of secondary importance. Chrysosporium keratinophilum, Chrysosporium anamorph of Aphanoascus clathratus and maybe some other species should fall under the ammonia fungi group, which includes both saprophytic and mycorrhizal species with high activity in high ammonia concentration environments. The fungal composition can be the indicator of organic matter stabilization in both technological and organic matter transformation aspects. Due to correlations with MPNs of fecal coliforms, the fungal composition can also be a rough indicator of sludge hygienic status. The relationships can be used in relation to both sludges on wastewater treatment plant areas and in reclamation practice. Certain inertia characterizes the changes in the composition of keratinolytic fungi in sewage sludge, i.e., fungal changes caused by a given factor maintain for a certain time after the factor has acted. It was clearly observed when ammonia concentration and pH considerably decreased. In the mycological aspect, opportunistic fungi, geophilic dermatophyte Microsporum gypseum and keratinophilic Pseudallescheria boydii in particular pose the main risk to human health. Liming (pH>12 for at least 2 hours and pH>11,5 for the following 22 hours) limit (at least for a certain time, dependent on pH decrease) the epidemiological risk posed by keratinolytic fungi. However, liming does not decrease the risk posed by keratinophilic fungi. In the light of the data presented in this study, further disregarding pathogenic fungi as the element of public and environmental health risks during sewage sludge land use is unjustified and fallacious. Unfortunately, this approach dominates in both American and European studies. Future studies of keratinolytic and keratinophilic fungi in sewage sludge and other environments should focus on the following directions: 1. Establishment of a method for determination of the number of fungal propagules capable of attacking hair; 2. Continuation of model experiments to determine the influence of environmental factors on fungal species with ecological and epidemiological knowledge gaps; and 3. Eyaluation of human health/environmental risks posed by pathogenic fungi in sewage sludge and sludge-reclaimed soils. In the last direction, studying physiological, biochemical and genetic properties determining fungal virulence is of special significance. It is believed that the knowledge will allow establishment of methods for modification, predicting and controlling pathogenic fungi populations in sewage sludge, sludge-reclaimed soils and other environments. Due to the fungal ability to produce mycotoxins and antibiotics and resistance to heavy metals and xenobiotics, ecotoxicological studies arę of great concern. Opportunistic fungi should also be used as indicators of soil health.

Słowa kluczowe

PL

grzyby keratynolityczne; grzyby keratynofilne; osady ściekowe

EN

keratinolytic fungi; keratinophilic fungi; sewage sludges

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Rozprawy Naukowe / Politechnika Łódzka
• Rocznik: 2003
• Tom: Z. 328
• Strony: 3--143
• Opis fizyczny: Bibliogr. 290 poz.

Twórcy

autor

Ulfig K.

Bibliografia

• [1] Abdel-Fattah H.M., Moubasher A.H., Maghazy S.M., 1982. Keratinolytic fungi in Egyptian soils. Mycopathologia 79: 49-53.
• [2] Abdel-Hafez A.I.I., El-Sharouny H.M.M., 1987. Seasonal fluctuations of fungi in Egyptian soils receiving city sewage effluents. Cryptogamia 8: 235-249.
• [3] Abdel-Hafez A.I.I., El-Sharouny H.M.M., 1990. The occurrence of keratinophilic fungi in sewage sludge from Egypt. J. Basic Microbiol. 30: 73-79.
• [4] Abdullah S.K., Hassan D.A., 1995. Isolation of dermatophytes and other keratinophilic fungi from surface sediments of the Shatt Al-Arab River and its creeks at Basrah, Iraq. Mycoses 38: 163-166.
• [5] Adams N., Bealing D., 1994. Organic pollution: biochemical oxygen demand and ammonia. [W:] P. Calow red., Handbook of Ecotoxicology, Oxford Blackwell Scientific Publications, London-Vienna, str. 264-285.
• [6] Aiello L., 1962. Present day concepts in the dermatophytes. Mycopathol. Mycol. Appl. 17: 315-324.
• [7] Ajello L., 1974. Natural history of the dermatophytes and related fungi. Mycopathol Mycol. Appl. 53: 93-110.
• [8] Al-Musallam A.A., 1989. Distribution of keratinophilic fungi in desert soil of Kuwait. Mycoses 32: 296-302.
• [9] Al-Musallam A.A. i Tan C.S., 1989. Chrysosporium zonatum, a new keratinophilic fungus. Persoonia 14: 69-71.
• [10] Al-Musallam A.A., Radwan S.S., 1990. Wool-colonizing microorganisms capable of utilizing wool lipids and fatty acids as sole sources of carbon and energy. J. Appl. Bacteriol. 69: 806-813.
• [11] Al-Musallam A.A., Al-Zarban S.S., Al-Saně N.A., Ahmed T.M., 1995. A report on the predominant occurrence of a dennatophytes species in cultivated soil from Kuwait. Mycopathologia 130: 159-161.
• [12] Al-Sane N.A., Al-Musallam A.A., Onifade A.A., Al-Zarban S., Fasasi Y.A., 1999. Extracellular production of thermostable protease by Chrysosporium zonatum during bioprocessing of poultry feather. 88th Annual Meeting of the Poultry Science Association, Inc., Poultry Science 78 (Suppl. 1), str. 79.
• [13] Ali-Shtayeh M.S., Jamous R.M.F., Abu-Ghdeib S.I., 1999. Ecology of cycloheximide-resistant fungi in field soils receiving raw city wastewater or normal irrigation water. Mycopathologia 144: 39-54.
• [14] Ali-Shtayeh M.S., Jamous R.M.F., 2000. Keratinophilic fungi and related dermatophytes in polluted soil and water habitats. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 51-59.
• [15] Alkiewicz J., 1966. Mikologia lekarska. PZWL, Warszawa.
• [16] Al-Musallam A.A., 1989. Distribution of keratinophilic fungi in desert soil of Kuwait. Mycoses 32: 296-302.
• [17] Artis W.M., Wade T.R., Jones H.E., 1983. Restoration of Trichophyton mentagrophytes growth in medium depleted of metals by chelation. Importance of iron. Sabouraudia 21: 41-48.
• [18] Bahuguna S., Kushwaha R.K.S., 1992. Antifungal activity of some Chrysosporium spp. Biomed. Letters 47: 99-103.
• [19] Bahuguna S., Kushwaha R.K.S., 1993. Influence of different oils on penetration of human hair by fungi. Intern. J. Cosmetic Sei. 15: 1-5.
• [20] Barnard J.L., 1997. Zintegrowane usuwanie azotu i fosforu. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Kraków.
• [21] Batelli G., Bianchedi M., Frigo W., Amorati P., Mantovani A.C., Pagliani A., 1978. Survey of keratinophilic fungi in alpine marmot (Marmata marmata) burrow soil and in adjoining soils. Sabouraudia 16: 83-86.
• [22] Benedek T., 1962. Fragmenta Mycologica. I. Some historical remarks of the development of „hairbaiting” of Toma-Karling-Vanbreuseghem (the Tokava - hair baiting method). Mycopathol. Appl. 68: 104-106.
• [23] Bemabé M., Ahrazem O., Prieto A., Leal J.A., 2002. Evolution of fungal polysaccharides F1SS and proposal of their utilisation as antigens for rapid detection of fungal contaminants. Electron. J. Enviromn. Agric. Food Chem. 1 (1) ISNN: 1579-4377.
• [24] Bemacka J., Pawłowska L., 1996. Przeróbka i zagospodarowanie osadów z miejskich oczyszczalni ścieków. Ocena sposobów oraz kierunki rozwiązań. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.
• [25] Beuchat L.R., Pitt J.I., 2001. Detection and enumeration of heat-resistant molds. [W:] Compendium of Methods for the Microbiological Examination of Foods, F.P. Downes & K. Ito red., 4th Edition, American Public Health Association, str. 217-222.
• [26] Bewley R.J.F., Stotzky G., 1983a. Simulated acid rain (H2S04) and microbial activity in soil. Soil Biol. Biochem. 15: 425-429.
• [27] Bewley R.J.F., Stotzky G., 1983b. Anionic constituents of acid rain and microbial activity in soil. Soil Biol. Biochem. 15: 431-437.
• [28] Bitton G., Damron B.L., Edds G.T., Davidson J.M. (red.), 1980. Sludge Health Risk of Land Application, Ann Arbor Science, Ann Arbor.
• [29] Bodzek D., Janoszka В., 1999. Comparison of polycyclic compounds and heavy metals contents in sewage sludges from industrialized and non- industrializedregion. Water, Air, and Soil Pollution 111: 359-369.
• [30] Bougher N.L., Tommerup I.C., 1999. Australian fungi: much to learn about their taxonomy and ecology. Conference on Biodiversity in Australia, Australian Systematic Botany Society, Perth.
• [31] Böhme H., Ziegler H., 1969. The distribution of geophilic dermatophytes and other keratinophilic fungi in relation to the pH of the soil. Mycopathol. Mycol. Appl. 38: 247-254.
• [32] Braude G., Sagik B.P., Sorber C.A., 1978. Human health risk using sludge for crops. Water & Sewage Works Dec. 62-64.
• [33] Brookman J.L., Denning D.W., 2000. Molecular genetics in Aspergillus fumigatus. Current Opinion in Microbiology 3: 468-474.
• [34] Buckman H.C., Brady N.C., 1971. Gleba i jej właściwości. PWRiL, Warszawa.
• [35] Cano J.F., Guarro J., 1990. The genus Aphanoascus. Mycol. Res. 94: 355377.
• [36] Cano J., Sagués M., Barrio E., Vidal P., Castaňeda R.F., Gené J., Guarro J., 2002a. Molecular taxonomy of Aphanoascus and description of two new species from soil. [W:] Onygenales: the dermatophytes, dimorphics and keratin degraders in their evolutionary context, J. Guarro, R.C. Summerbell, R.A. Samson, red., Studies in Mycology, vol. 47, str. 153- 164.
• [37] Cano J., Sole M., Pitarch L.B., Guarro J., 2002b. Castanedomyces australiensis, gen. nov., sp. nov., a keratinophilic fungus from Australian soil. [W:] Onygenales: the dermatophytes, dimorphics and keratin degraders in their evolutionary context, J. Guarro, R.C. Summerbell, R.A. Samson, red., Studies in Mycology, vol. 47, str. 165-172.
• [38] Chitte R.R., Nalawade V.K., Dey S., 1999. Keratinolytic activity from the broth of a feather-degrading thermophilic Streptomyces thermoviolaceus strain SD8. Letters in Appl. Microbiol. 28: 131-136.
• [39] Chmel L., Hasilíková A., Hraško J., Vláčilíková A., 1972. The influence of some ecological factors on keratinophilic fungi in the soil. Sabouraudia 10: 26-34,
• [40] Chmel L., Vláčilíková A., 1975. The ecology of keratinophilic fungi at different depths of soil. Sabouraudia 13: 185-191.
• [41] Chmel L., Volleková A., 1981. Developpement du parasitisme chez les champignons keratinophiles. Lyon Medical 245: 37-40.
• [42] Cole G.T., 1996. Biochemistry of enzymatic pathogenicity factors. [W:] K. Esser i P.A. Lempke red., The Mycota, A comprehensive treatise on fungi as experimental systems for basic and applied research, Human and animal relationship, vol. VI, Springer, Berlin, str. 31-65.
• [43] Coleman P., 1997a. Chemiczne usuwanie fosforu. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Kraków.
• [44] Coleman P., 1997b. Przeróbka i gospodarka osadami w oczyszczalniach usuwających związki biogenne. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Kraków.
• [45] Cooke W.B., 1957. Check list of fungi isolated from polluted water and sludge. Ann. Mycol. Ser. 2: 146-175.
• [46] Cooke W.B., 1959. Trickling filter ecology. Ecology 40: 173-291.
• [47] Cooke W.B., 1963. A laboratory guide to fungi in polluted waters, sewage, and sewage treatment systems. Pub. Health Serv. Pub., 999-WP- 1, USDHEW, Cincinnati.
• [48] Cooke W.B., 1971. The effect of sludge additives on soil fungus populations. Mycopathol. Mycol. Appl. 44: 205-219.
• [49] Cooke W.B., Pipes W.O., 1970. The occurrence of fungi in activated sludge. Mycopathol. Mycol. Appl. 40: 249-270.
• [50] Currah R.S., 1985. Taxonomy of the Onygenales: Arthrodennataceae, Gymnoascaceae, Myxotrichaceae and Onygenaceae. Mycotaxon 24: 1-216.
• [51] Czeczuga B., Muszyńska E., 1994. Keratinophilic fungi in various types of water bodies. Acta Mycol. 29: 201-215.
• [52] de Bertoldi M., 1981. Pathogenic fungi associated with land application of sludge. World Health Organization, Regional Office for Europe.
• [53] de Haan S., 1980. Sewage sludge as phosphate fertilizer. Phosphorus Agricul. 78:33-41.
• [54] de Hoog G.S., 1996. Risk assessment of fungi reported from humans and animals. Mycoses 39: 407-417.
• [55] de Hoog G.S., Guarro J., 1995. Atlas of clinical fungi. Centraalbureau voor Schimmelcultures, Baam i Universität Rovira i Virgili, Reus.
• [56] de Vries G.A., 1962. Keratinophilic fungi and their action. Antonie van Leeuwenhoek 28: 121-133.
• [57] del Val C., Barea J.M., Azcón-Aguilar C., 1999. Assessing the tolerance of heavy metals of arbuscular mycorrhizal fungi isolated from sewage sludge-contaminated soils. Applied Soil Ecology 11: 261-269.
• [58] Deshmukh S.K., Agrawal S.C., 1998. Biology of keratinophilic fungi and related dermatophytes. [W:] A. Varma red., Microbes: For Health, Wealth and Sustainable Environment, Malhotra Publishing House, New Delhi, str. 253-272.
• [59] Diener U.L., Morgan-Jones G., Hagler W.M., Davis N.D., 1976. Mycoflora of activated sewage sludge. Mycopathologia 58: 155-116.
• [60] Dobosz M., 2001. Wspomagana komputerowo statystyczna analiza wyników badań. Akademicka Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• [61] Dominik T., Majchrowicz I., 1970. Further contribution to the knowledge of keratinolytic and keratinophilic fungi of the region of Szczecin keratinolytic and keratinophilic fungi in the excrements of farm animals. Ekol. Pol. (Seria A) 18:571-611.
• [62] Domsch K.H., Gams W., Traute-Heidi A., 1980. Compendium of Soil Fungi. London-San Francisco, Academic Press.
• [63] Dozie I.N.S., Okeke C.N., Unaeze N.C., 1994. A thermostable, alkalineactive, keratinolytic proteinase from Chrysosporium keratinophilum. World J. Microbiol. Biotechnol. 10: 563-567.
• [64] Dumontet S., Dinel H., Baloda S.B., 1999. Pathogen reduction in sewage sludge by composting and other biological treatments: a review. Biol. Agricul. Horticul. 16: 409-430.
• [65] Dvořák J., Hubálek Z., 1969. The growth of dermatophytes at 4°C and 37°C; the relation of this character to others. Mycopathol. Mycol. Appl. 38: 305-308.
• [66] Emerson K., Russo R.C., Lund R.E., Thurston R.V., 1975. Aqueous ammonia equilibrium calculations: effect of pH and temperature. J. Fish. Res. Board Can. 32: 2379-2383.
• [67] English M.P., 1965. The saprophytic growth of non-keratinophilic fungi on keratinized substrata, and a comparison with keratinophilic fungi. Trans. Brit. Mycol. Soc. 48: 219-235.
• [68] EPA (U.S. Environmental Protection Agency), 1993. Standards for the use or disposal of sewage sludge. Reg. 58, 32, 40 CFR, parts 257, 258, 403, 503, Washington DC.
• [69] EPA (U.S. Environmental Protection Agency), 1999. Enviromnental Regulations and Technology, Control of Pathogens and Vector Attraction in Sewage Sludge. EPA/625/R-92/013, Washington DC.
• [70] European Commission, 2001. Evaluation of sludge treatment for pathogen reduction. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.
• [71] European Union, 2000. Working document on sludge. Brussels (http://europa.eu.int/comm/environment/sludge/sludge_en.pdf)
• [72] Filipello Marchisio V., 2000. Keratinophilic fungi: their role in nature and degradation of keratinic substrates. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dennatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 86-92.
• [73] Filipello-Marchisio V., Curetti D., Cassinelli C., Bordese C., 1991. Keratinolytic and keratinophilic fungi in the soils of Papua New Guinea. Mycopathologia 115: 113-119.
• [74] Filipello-Marchisio V., Fusconi A., Rigo S., 1994. Keratinolysis and its morphological expression in hair digestion by airborne fungi. Mycopathologia 127: 103-115.
• [75] Filipello-Marchisio V., Preve L., Tullio V., 1995. Fungi responsible for skin mycoses in Turin (Italy). Mycoses 39: 141-150.
• [76] Fliessbach A., Martens R., Reber H.H., 1994. Soil Biol. Biochem. 26: 1201-1205.
• [77] Firon A., d’Enfert C., 2002. Identifying essential genes in fungal pathogens of humans. Trends in Microbiology 10: 456-462.
• [78] Franková E., 1993. Isolation and identification of filamentous soil Deuteromycetes from the water environment. Biologia (Bratislava) 48: 287-290.
• [79] Fusconi A., Filipello-Marchisio V., 1991. Ultrastructural Aspects of the demolition of human hair in vitro by Chrysosporium tropičům Carmichael. Mycoses 34: 153-165.
• [80] Galas E., Kałużewska M.T., 1992. Proteinases of Streptomyces fradiae II. Specificity. Acta Microbiol. Pol. 41; 157-167.
• [81] Gams W., van der Aa H.A., van der Plaats-Nitering A.J., Samson R.A., Stalpers J.A., 1987. CBS Course of Mycology. Centraalbureau voor Schimmelcultures, Baam, Delft.
• [82] Garg A.P., Gandotra S., Mukerji K.G., Pugh G.J.F., 1985. Ecology of keratinophilic fungi. Proc. Indian Acad. Sei. (Plant Sei.) 94: 149-163.
• [83] Geldreich E.E., 1975. Handbook for evaluating water bacteriological laboratories. Municipal Environmental Research Laboratory, Office of Research and Development, U.S. Environmental Protection Agency, EPA-670/9-75-006, Cincinnati.
• [84] Gerard P.J., 2002. The digestive system of the keratin-feeding larvae of Hofmannophila pseudospretella (Lepidoptera: Oecophoridae). New Zealand J. Zoology 29: 15-22.
• [85] Gihr R., Klöpffer W., Rippen G. Partscht E., 1991. Investigations on potential sources of polychlorinated dibenzo-dioxins and dibenzofurans in sewage sludges. Chemosphere 23: 1653-1659.
• [86] Gow N.A.R., Gadd G.M., 1995. The growing fungus. Chapman & Hall, London-Madras.
• [87] Gräser Y., de Hoog G.S., Kuijpers A.F.A., 2000. Recent advances in the molecular taxonomy of dermatophytes. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 17-21.
• [88] Griffin D.M., 1960. Fungal colonization of sterile hair in contact with soil. Trans. Brit. Mycol. Soc. 43: 583-596.
• [89] Grin E.I., Ožegovic, 1963. Influence of the soil on certain dermatophytes and their evolutionary trend. Mycopathol. Mycol. Appl. 21: 23-28.
• [90] Guarro J., Gené J., Stchigel A.M., 1999. Developments in fungal taxonomy. Clin. Microbiol. Rev. 12: 454-500.
• [91] Guarro J., Cano J., 2002. Phylogeny of Onygenalean fungi of medical interest. [W:] Onygenales: the dermatophytes, dimorphics and keratin degraders in their evolutionary context, J. Guarro, R.C. Summerbell, R.A. Samson, red., Studies in Mycology, vol. 47, str. 1-4.
• [92] Hallet R.A., Bowden W.B., Smith C.T., 1999. Nitrogen dynamics in forest soils after municipal sludge additions. Water, Air and Soil Pollution 112:259-278.
• [93] Hammadi K., Howell S.A., Noble W.C., 1988. Antibiotic production as a typical tool for the dermatophytes. Mycoses 31: 527-531.
• [94] Harrison E.Z., McBride M.B., Bouldin D.R., 1999. Land application of sewage sludges: an appraisal of the US regulations. Int. J. Environm. Pollution 11: 1-36.
• [95] Harrison E.Z., Oakes S.R., 2002. Investigation of alleged health incidents associated with land application of sewage sludges. New solutions 12: 387-408.
• [96] Hashimoto T., 1991. Infectious propagules of dermatophytes. [W:] G.T. Cole i H.C. Hoch red., The Fungal Spore and Disease Initiation in Plants and Animals, Plenum Press, New York-London, str. 181-200.
• [97] Hayashi N., Toshitani S., 1983. Human infections with Microsporum gypseum in Japan. Mykosen 26: 337-345.
• [98] Hayashi S., Naitoh K., Matsubara S., Nakahara Y., Nagasawa Z., Tanabe I., Kusaba K., Tadano J., Nishimura K., Sigler L., 2002. Pulmonary colonization of Chrysosporium zonatum associated with allergic inflammation in an immunocompetent subject. J. Clin. Microbiol. 40: 1113-1115.
• [99] Herrero O., Canet R., Albiach R., Pomares F., 1998. Enzymatical activities and content of mineral nitrogen in soil after application of two rates of different organic products. Agrochimica 42: 296-303.
• [100] Hosoe T., Fukushima K., Takizawa K., Miyaji M., Kawai K., 1999. Three pyrrolylotatetraenyl-a-pyrones from Auxarthron conjugation. Phytochemistry 52: 459-463.
• [101] Hubálek Z., 1974. Fungi associated with free living birds in Czechoslovakia and Yugoslavia. Acta Sei. Natl. Brun. 8: 1-62.
• [102] Hubálek Z., 1976. Occurrence of keratinophilic fungi in nests of tree sparrow (Passer montanus) in relation to the substrate moisture. Česka Mykol. 30: 106-109.
• [103] Hubálek Z., Homich M., 1976. Experimental infection of white mouse with Chrysosporium and Paecilomyces. Mycopathologia 62: 173-178.
• [104] Hubálek Z., Balat F., 1976. Seasonal distribution of keratinolytic fungi in the nests of tree sparrow (Passer montanus L.). Zentralbl. Bakteriol. Parasitenkol. Infektionskr. Myg. Zweite-Naturwiss (Abt. Allg. Landwirtsch. Tech. Mikrobiol.) 131: 179-197.
• [105] Hubálek Z., Rush-Munro F.M., 1973. A dermatophyte from birds: Microsporum ripariae sp. nov. Sabouraudia 11: 287-292.
• [106] Hughes T., Rogers T.R., Haynes К., 1998. PCR diagnostics in medical mycology. [W:] P.D. Bridges, D.K. Arora, C.A. Reddy, R.R. Elander red., Applications of PCR in Mycology, CAB International.
• [107] Ignatova Z., Gousterova A., Spassov G., Nedkov P., 1999. Isolation and partial characterization of extracellular keratinase from a wool degrading thermophilic actinomycete strain Thermoactinomyces candidus. Can. J. Microbiol. 45: 217-222.
• [108] Instytut Higieny Wsi, 1985. Metody kontroli stanu sanitarnego osadów ściekowych, Lublin.
• [109] Jain M., Shukla P.K., Srivastava O.P., 1985. Keratinophilic fungi and dennatophytes in Lucknow soils with their global distribution. Mykosen 28: 148-153.
• [110] Jeffery S., Foran C.L., Williams E.A., Ly T., Muir D.B., Roeber R.U., 1997. Potting mixes - reservoirs of human fungal pathogens. Proceedings of the international symposium on growing media and plant nutrition in agriculture, Freising, Acta Horticulture 450: 527-533.
• [111] Jennings D.H., 1995. The physiology of fungal nutrition. Cambridge University Press, Cambridge.
• [112] Jesenská Z., Piecková E., Bernat D., 1993. Heat resistance of fungi from soil. Intern. J. Food Microbiol. 19: 187-192.
• [113] Johri B.N., 1980. Biology of thermophilous fungi. [W:] K.S. Bilgrami iK.M. Vyas red., Recent Advances in Biology of Micro-organisms no.l, Bishen Singh Mahendra Pal Singh, Dehra Dun, str. 265-278.
• [114] Kaliciński J., Prochacki H., Engelhardt-Zasada C., 1975. Aflatoxin-like compounds produced by dermatophytes. Mycopathologia 55: 23-24.
• [115] Kamalam A., Thambiah A.S., 1980. Growth pattern and constituents of dermatophytes in varied substrates. Mykosen 23: 141-150.
• [116] Katiyar S., Kushwaha R.K.S., 1998. Influence of some homeopathic drugs on human hair penetration by keratinophilic fungi. Biomed. Letters 57:153-158.
• [117] .Kaul S., Sumbali G., 1999. Impact of some ecological factors on the occurrence of poultry soil-inhabiting keratinophiles. Mycopathologia 143: 155-159.
• [118] Kelling K.A., Peterson A.E., Walsh L.M., Ryan J.A., Keeney P.R., 1977. A field study of the agriculture use of sewage sludge. I. Effect on crop yield and uptake of N and P. J. Environm. Quality 6: 339-345.
• [119] Khaleel R., Reddy K.R., Overcash M.R., 1981. Changes in soil physical properties due to organic waste applications: a review. J. Environm. Quality 10: 133-141.
• [120] Kim J.M., Lim W.J., Suh H.J., 2001. Feather-degrading Bacillus species from poultry waste. Process Biochemistry 37: 287-291.
• [121] Kirk P.M., Cannon P.F., David J.C., Stalpers J.A., 2001. Ainsworth & Bisby’s Dictionary of Fungi. 9th Edition, CAB International, Wallington, Oxon, str. 500.
• [122] Kladívko E.J., Nelson D.W., 1979. Changes in soil properties from application of anaerobic sludge. JWPCF 51: 325-332.
• [123] Kobus J., 1980. Wpływ na organizmy roślinne. Wpływ na drobnoustroje. [W:] J. Siuta i M. Rejman-Czajkowska, red., Siarka w biosferze, PWRiL, Warszawa, str. 210-212.
• [124] Komiłłowicz T., 1993a. Częstotliwość występowania i rozmieszczenia grzybów keratynofilnych w wybranych glebach uprawnych. Acta Mycol. 28: 3-17.
• [125] Komiłłowicz T., 1993b. Występowanie geofilnych grzybów keratynofilnych w osadach dennych jezior o różnej trofii. Acta Mycol. 28: 171-184.
• [126] Komiłłowicz T., 1994. Methods for determining keratinolytic activity of saprophytic fungi. Acta Mycol. 29: 169-178.
• [127] Komiłłowicz-Kowalska T., 1999. Estimation of efficiency of N-mineral and sulfates release during waste feathers decomposition by saprophytic keratinolytic fungi differing with growth rates. Fol. Univ. Agric. Stetin. 200(77): 161-166.
• [128] Komiłłowicz-Kowalska T., Bohacz J., 2002. Some correlations between the occurrence frequency of keratinophilic fungi and selected soil properties. Acta Mycologica 37: 101-116.
• [129] Kowal N.E., 1982. Health Aspects of Land Treatment. Microbiological. U.S. EPA, 600/1-82-007, Cincinnati.
• [130] Kowal T., 1998. Sedymentacyjny sposób prowadzenia anaerobowej fazy procesu defosfatacji biologicznej ścieków. Gaz, Woda i Technika Sanitarna 3: 124-128.
• [131] Kunert J., 198la. Inorganic sulphur sources for the growth of the dermatophyte Microsporum gypseum. Folia Microbiol. 26: 196-200.
• [132] Kunert J., 1981b. Organic sulphur sources for the growth of the dermatophyte Microsporum gypseum. Folia Microbiol. 26: 201-206.
• [133] Kunert J., 2000. Physiology of keratinophilic fungi. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 77-85.
• [134] Kunert J., Traper H.G., 1986. Cystine catabolism in mycelia of Microsporum gypseum, a dermatophytic fungus. Arch. Microbiol. 145: 181-186.
• [135] Kushwaha R.K.S., 1998. Biodegradation of keratin by soil inhabiting keratinophilic fungi. [W:] Microbes: For Health, Wealth & Sustainable Environment, Malhotra Publishing House, New Delhi, str. 273-280.
• [136] Kushwaha R.K.S., Agrawal S.C., 1976. Some keratinophilic fungi and related dermatophytes from soil. Proc. Indian Nation. Sei. Acad. 42: 102110.
• [137] Kwiatkowski Z.A., 1992. Oporność bakterii na antybiotyki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• [138] Kwon-Chung K.J., Bennet J.E., 1992. Medical Mycology. Lea & Febiger, Philadelphia-London.
• [139] Lai K.M., Ye D.Y., Wong W.С., 1999. Enzyme activities in a sandy soil amended with sewage sludge and coal fly ash. Water, Air and Soil Pollution 113:261-272.
• [140] Latgé J.P., Calderone R., 2002. Host-microbe interactions: fungi. Invasive human fungal opportunistic infections. Current Opinion in Microbiology 5: 355-358.
• [141] Leita L., de Nobili M., Mondini C., Muhlbachova G., Marchiol L., Bragato G., Contin M., 1999. Influence of inorganic and organic fertilization on soil microbial biomass, metabolic quotient and heavy metal bioavailability. Biol. Fertil. Soils 28: 371-376.
• [142] Lin X. Lee C.G., Casale E.S., Shih J.C.H., 1992. Purification and characterization of a keratinase from a feather-degrading Bacillus licheniformis strain. Appl. Environm. Microbiol. 58: 3271-3275.
• [143] Lilly V.G., Barnett H.L., 1959. Fizjologia grzybów. PWRiL, Warszawa.
• [144] Lima J.A., Nahas E., Gomes A.C., 1996. Microbial populations and activities in sewage sludge and phosphate fertilizer-amended soil. Applied Soil Ecology 4: 75-82.
• [145] Lityński T., Jurkowska H., Gorlach E., 1976. Analiza chemicznorolnicza. PWN, Warszawa.
• [146] Lockwood J.L., Filonow A.B., 1981. Responses of fungi to nutrientlimiting conditions and to inhibitory substances in natural habitats. [W:] M. Alexander red., Advances in Microbial Ecology vol. 5, Plenum Publishing Corporation, str. 1-61.
• [147] Lorenz M.C., 2002. Genomic approaches to fungal pathogenicity. Current Opinion in Microbiology 5: 372-378.
• [148] Łukasik К., Dziewięcka В., 1995. Oznaczanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w próbkach środowiskowych metodą HPLC z zastosowaniem kolumn i systemu SPE. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, 103/DL/95, Katowice.
• [149] Łukasik K., Dziewięcka B., 1996. Oznaczanie związków ropopochodnych w wodzie, glebie i odpadach. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, 118/DL/96, Katowice.
• [150] Macura A.B., 1998. Czynniki sprzyjające zakażeniom grzybiczym. [W:] Baran E., red., Zarys mikologii lekarskiej, Volumed, Wrocław, str. 289-295.
• [151] Magdoff F.R., Amadon J.F., 1980. Nitrogen availability from sewage sludge. J. Environm. Quality 9: 451-455.
• [152] Majchrowicz I., Dominik T., 1969. Further contribution to the knowledge of keratinolytic and keratinophilic soil fungi of the region of Szczecin - keratinolytic and keratinophilic fungi in the immediate surroundings of cattle. Ekol. Pol. (Seria A) 17: 87-116.
• [153] Majchrowicz I., 1968. Studium nad mikoflorą mysz na tle infekcji Microsporon boullardii Dominik et Majchrowicz. Wyższa Szkoła Rolnicza w Szczecinie, Rozprawa nr 14, Szczecin.
• [154] Marples M., 1965. The distribution of keratinophilic fungi in soils from New Zealand, and from two Polynesian islands. Mycopathol. Mycol. Appl. 25: 361-372.
• [155] Marschall R.C., Orwin D.F.G., Gillespie J.M., 1991. Structure and biochemistry of mammalian hard keratin. Electron Microsc. Rev. 4: 47- 83.
• [156] Matthews D.E., Farewell V.T., 1996. Using and understanding medical statistics. Karger, Basel-Sydney.
• [157] McAleer R., 1980. Investigation of keratinophilic fungi from soils in western Australia. A preliminary study. Mycopathologia 72: 155-165.
• [158] Medoff G., Kobayashi G.S., 1980. Strategies in the treatment of systemic fungal infections. New England J. Med. 302: 145-155.
• [159] Meinhoff W., Grabowski A., 1972. Geophile Dermatophyten und andere keratinophile Bodenpilze in Erdproben aus einer Alpenregion. Hautarzt 23:359-268.
• [160] Mercantini R., Marsella R., Moretto D., Finotti E., 1993. Keratinophilic fungi in the Antarctic environment. Mycopathologia 122: 169-175.
• [161] Mizgajska H., 2000. Wykorzystanie osadów ściekowych na cele nieprzemysłowe. Przegląd Komunalny 3: 27.
• [162] Morel J.L., Guckert A., 1981. Influence of limed sludge on soil organic matter and soil physical properties. [W:] G. Catroux, P. L’Hermite, E. Suess, wyd., The influence of sewage sludge application on physical and biological properties of soils, Proceedings of a Seminar organized jointly by the Commission of the European Communities, Directorate-General for Science, Research and Development and the Bayerische Landesanstalt für Bodenkultur and Pflanzenbau, Munich, Federal Republic of Germany, Munich, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht-Boston-London, str. 25-42.
• [163] NERI (National Enviromnental Research Institute), 2002. Microorganisms as indicators of soil health. Technical Report No. 388, Roskilde, Denmark.
• [164] Nigam N., Kushwaha R.K.S., 1989. Occurrence of non-keratinophilic fungi on keratin. Trans. Mycol. Soc. Japan. 30: 1-8.
• [165] Nigam N., Kushwaha R.K.S., 1990. Hyphal interference among Chrysosporium tropičům, keratinophilic and saprotrophic fungi. Trans. Mycol. Soc. Japan 31: 399-404.
• [166] Nigam N., Kushwaha R.K.S., 1992a. Biodegradation of keratinous substrates. [W:] K. Toishi, H. Arai, T. Kenjo, K. Yamano red., Biodegradation of cultural property 2, Proceedings of the 2nd International Conference on Biodegradation of Cultural Property, Pacifico Yokohama.
• [167] Nigam N., Kushwaha R.K.S., 1992b. Biodegradation of wool by Chrysosporium keratinophilum acting singly or in combination with other fungi. Trans. Mycol. Soc. Japan 33: 481-486.
• [168] Nigam N., Kushwaha R.K.S., 1993. Ecology of soil inhabiting keratinophilic fungi with special reference to Chrysosporium. [W:] B. Rai, D.K. Arora, N.K. Dubey, P.D. Sharma red., Fungal Ecology and Biotechnology, Rastori Publications, Meerut, str. 173-182.
• [169] Nitisinprasert S., Pornwirun W., Keawsompong S., 1999. Characterization of the bacterial strains showing high keratinase activities and their synergism in feather degradation. Kasetsart J. (Nat. Sei) 33: 191-199.
• [170] North M.J., 1982. Comparative biochemistry of the proteinases of eucaryotic microorganisms. Microbiological Reviews 46: 308-340.
• [171] Nowosielski О., 1974. Metody oznaczania potrzeb nawożenia. PWRiL, Warszawa.
• [172] Nylund K., Asplund L., Jansson B., Jonsson P., 1992. Analysis of some polyhalogenated organic pollutants in sediment and sewage sludge. Chemo sphere 24: 1721-1730.
• [173] Oleszkiewicz J.A., 1997a. Obiegi związków biogennych i ich wpływ na środowisko wodne. Usuwanie związków biogennych ze ścieków. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Kraków.
• [174] Oleszkiewicz J.A., 1997b. Biologiczne usuwanie azotu. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Kraków.
• [175] Oleszkiewicz J.A., 1998. Gospodarka osadami ściekowymi. Poradnik decydenta. Lem s.c., Kraków.
• [176] Oleszkiewicz J.A., Mavinia D.S., 2002. Wastewater biosolids: an overview of processing, treatment, and management. J. Environm. Eng. Sei. 1: 75-88.
• [177] Oltuszak-Walczak E., 2000. Oczyszczanie ścieków. [W:] Z. Libudzisz i K. Kowal, red., Mikrobiologia techniczna, tom I, Politechnika Łódzka, Łódź, str. 269-275.
• [178] Onifade A.A., Al-Sane N.A., Al.-Musallam A.A., Al-Zarban S., 1998. A review: potentials for biotechnological applications of keratindegrading microorganisms and their enzymes for nutritional improvement of feathers and other keratins as livestock feed resources. Bioresource Technology 66: 1-11.
• [179] Otčenášek M., 1978. Ecology of the dermatophytes. Mycopathologia 65: 67-72.
• [180] Oudeh M., Khan M., Scullion J., 2002. Plant accumulation of potentially toxic elements in sewage sludge as affected by soil organic matter and mycorrhizal fungi. Environmental Pollution 116: 293-300.
• [181] Padhye A.A., 1969. Thermotolerance of Chrysosporium tropičům differentiates it from C. keratinophilum. Mycologia 61: 1162-1164.
• [182] Padhye A.A., Cannichael J.W., 1971. The genus Arthroderma Berkeley. Can. J. Botany 49: 1525-1540.
• [183] Pagliai M., Guidi G., La Marca M., Giachetti M., Lucamante G., 1981. Effects of sewage sludges and composts on soil porosity and aggregation. J. Environm. Quality 10: 556-561.
• [184] Parker C.F., Sommers L.E., 1983. Mineralization of nitrogen in sewage sludges. J. Environm. Quality 12: 150-156.
• [185] Philpot C.M., 1977. The use of nutritional tests for the differentiation of dermatophytes. Sabouraudia 15: 141-150.
• [186] Plaza G., Łukasik W., Ulfíg K., 1998. Effect of cadmium on growth of potentially pathogenic fungi. Mycopathologia 141: 93-100.
• [187] Podgórski L., 1997. Sanitarne aspekty kontroli osadów ściekowych. [W:] Gospodarka osadami ściekowymi, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, str. 137.
• [188] Porro A.M., Yoshioka M.C.N., Kaminski S.K., Palmeira M.C.A., Fischman O., Alchome M.M.A., 1997. Disseminated dermatophytosis caused by Microsporum gypseum in two patients with the acquired immunodeficiency syndrome. Mycopathologia 137: 9-12.
• [189] Prochacki H., 1969. Observations on the antibiosis of dermatophytes. Mykosen 12: 353-358.
• [190] Prochacki H., 1975. Podstawy mikologii lekarskiej. PZWL, Warszawa
• [191] Prochacki H., Biełuńska S., 1968. Keratinophilic fungi in the soil of Szczecin. Acta Mycol. 4: 345-349.
• [192] Przystaś W., Ulfig K., Miksch K., Grabowska I, 2000. Wstępne badania usuwania węglowodorów ropy naftowej przez grzyby keratynolityczne. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Inżynieria Środowiska z. 45, str. 195-202.
• [193] Przystaś W., Ulfig K., Miksch K., Kunert J., 2003. Extracellular enzyme profiles of geophilic dermatophytes and related fungi from waste and waste-contaminated habitats. Mikol. Lek. 10: 9-14.
• [194] Pugh G.J.F., 1966. Associations between birds, nests, their pH and keratinophilic fungi. Sabouraudia 5: 49-53.
• [195] Pugh G.J.F., Allsopp D., 1982. Microfungi on Signy Island, South Orkney Islands. Br. Antarct. Surv. Bull. 57: 55-67.
• [196] Pugh G.J.F., Evans M.D., 1970. Keratinophilic fungi associated with birds. I. Fungi isolated from feathers, nests and soils. Trans. Br. Mycol. Soc. 54: 233-240.
• [197] Pugh G.J.F., Garg A.P., Smith S.N., 1984. Inhibition of the keratinophilic fungus Chrysosporium keratinophilum. Int. Biodeterior. Confi, Washington D.C., pp. 142-147.
• [198] Punsola L., Guarro J., 1984. Keratinomyces ceretanicus sp. nov., a psychrophilic dermatophyte from soil. Mycopathologia 85: 185-190.
• [199] PZiTS (Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych), 1997. Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków. Lem s.c., Kraków.
• [200] Rao M.B., Tanksale A.M., Ghatge M.S., Deshpande V.V., 1998. Molecular and biotechnological aspects of microbial proteases. Microbiology & Molecular Biology Review 62: 597-635.
• [201] Raper K.B., Fennel K.D., 1977. The genus Aspergillus. R.E. Krieger Publishing Company, Huntington, New York.
• [202] Rdzanek I., Stäuber M. (red.), 1963. Proceedings of the International Symposium of Medical Mycology, Warsaw.
• [203] Rdzanek I., Weyman-Rzucidło D., 1963. Isolation of the geophilic dermatophytes from the soil in Warsaw and in central territories of Poland. [W:] I. Rdzanek i M. Stauber red., Proceedings of the International Symposium of Medical Mycology, Warsaw, str. 47-52.
• [204] Richardson M.L., Gangolli S., 1994. The Dictionary of Substances and their Effects. The Royal Society of Chemistry, Clays Ltd., London.
• [205] Riffaldi R., Sartori F., Levi-Minzi R., 1982. Humic substances in sewage sludges. Environmental Pollution (Series B) 3: 139-146.
• [206] Rippon J.W., 1982. Medical mycology. W.B. Saunders Co., Philadelphia.
• [207] Rosenberg S.L., 1975. Temperature and pH optima for 21 species of thermophilic and thermotolerant fungi. Can. J. Microbiol. 21: 1535-1540.
• [208] Ross A.D., Lawrie R.A., Keneally J.P., Whatmuff M.S., 1992. Risk characterization and management of sewage sludge on agriculture land - implications for the environment and the food-chain. Austr. Vet. J. 69: 177-181.
• [209] Russel S., 1972. Metody oznaczania enzymów glebowych. PTG, Warszawa.
• [210] Ryan J.A., Keeney D.R., 1975. Ammonia volatilization from surfaceapplied wastewater sludge. JWPCF 47: 386-393.
• [211] Saez H., Battesti M.R., 1970. Temperature maximale de development de queiques dermatophytes. Note preliminare. Parasitologia 3: 179-183.
• [212] Saridomichalakis M.N., Koutinas A.F., Bourdzi-Hatzopoulou E., Petridou E., Hatziefremidis I., Leontides L., 1999. Recovery of Microsporum gypseum and Malassezia pachydermis from the nasal bridge in various dog groups. Veterinary Record 145: 171-172.
• [213] Schaumberg G.D., Holtzclaw K.M., LeVesque C.S., Sposito G., 1982. Characterization of sulfur in fulvic acids extracted from anaerobically digested sewage sludge. Soil Science Amer. J.: 310-314.
• [214] Schippers В., Meijer J.W., Liem J.I., 1982. Effect of ammonia and other soil volatiles on germination and growth of soil fungi. Trans. Br. Mycol. Soc. 79: 253-259.
• [215] Schlegel H.G., 2003. Mikrobiologia ogólna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• [216] Senapati V., 1999. Studies on nutritional pattem and growth retardation of some gymnoascaceous fungi. Ph.D. thesis, Sambalpur University, Rourkela.
• [217] Sigler L., 2002a. Ascomycetes. The Onygenaceae and other fungi from the order Onygenales. [W:] D.H. Howard red., Pathogenic Fungi in Humans and Animals, Second Edition, Mercel Dekker, Inc., New York- Basel, str. 195-236.
• [218] Sigler L., 2002b. Miscellaneous opportunistic fungi. Microascaceae and other Ascomycetes, Hyphomycetes, Coelomycetes, and Basidiomycetes. [W:] D.H. Howard red., Pathogenic Fungi in Humans and Animals, Second Edition, Mercel Dekker, Inc., New York-Basel, str. 637-676.
• [219] Sigler L., Carmichael J.W., 1976. Taxonomy of Malbranchea and some other Hyphomycetes with arthroconidia. Mycotaxon 4: 349-488.
• [220] Sigler L., Flis A.L., Carmichael J.W., 1998. The genus Uncinocarpus (Onygenaceae) and its synonym Brunneospora: new concepts, combinations and connections to anamorphs in Chrysosporium, and further evidence of relationship with Coccidioides immitis. Can. J. Botany 76: 1624-1636.
• [221] Simpanya M.F., 2000. Dermatophytes: their taxonomy, ecology and pathogenicity. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micoloąia, str. 1-12.
• [222] Simpanya M.F., Baxter M., 1996. Isolation of fungi from soil using the keratin-baiting technique. Mycopathologia 136: 85-89.
• [223] Singh K.V., Agrawal S.C., 1982. Nutritional requirements of keratinophilic fungi and dermatophytes for conidial germination. Mycopathologia 80: 27-32.
• [224] Singh C.J., Singh B.G., 1997. Antifungal activity of some plant extracts against dermatophytes and related keratinophilic fungi. Ad. Plant Sei. 10: 249-251.
• [225] Singh C.J., Singh B.S., Singh B.G., 1997. In vitro antifungal activity of essential oils of official plants against dermatophytes and allied keratinofers. Adv. Plant Sei. (II Suppl.) 9: 35-37.
• [226] Slater G.P., Haskins R.H., Hogge L.R., 1971. Metabolites from a Chrysosporium sp. Can. J. Microbiol. 17: 1576-1579.
• [227] Smith J.M.B., 1989. Opportunistic Mycoses of Man and other Animals. CAB International Mycological Institute, Wallingford, Oxon.
• [228] Sole M., Cano J., Pitarch L.B., Stchigel A.M., Guarro J., 2002. Molecular phytogeny of Gymnoascus and related genera. [W:] Onygenales: the dermatophytes, dimorphics and keratin degraders in their evolutionary context, J. Guarro, R.C. Summerbell, R.A. Samson, red., Studies in Mycology, vol. 47, str. 141-152.
• [229] Sort X., Alcaňiz J.M., 1999a. Modification of soil porosity after application of sewage sludge. Soil & Tillage Res. 49: 337-345.
• [230] Sort X., Alcaňiz J.M., 1999b. Effects of sewage sludge amendment on soil aggregation. Land Degrad. Develop. 10: 3-12.
• [231] Stehr F., Kretschmar M., Kröger C., Hube В., Schäfer W., 2003. Microbial lipases as virulence factors. J. Molecular Catalysis B: Enzymatic 22: 347-355.
• [232] Stevens D.C., Kan V.L., Judson M.A., Morrison V.A., Dummer S., Denning D.W., Bennett J.E., Walsh T.J., Patterson T.F., Pankey G.A., 2000. Practice guidlines for diseases caused by Aspergillus. Clinical Infections Diseases 30: 696-709.
• [233] Straub T.M., Pepper I.L., Gerba C.P., 1993. Hazards from pathogenic microorganisms in land-disposed sewage sludge. Rev. Environm. Contam. Toxicol. 132: 55-91.
• [234] Suzuki A., Tommerup I., Bougher N., 1998. Ammonia fungi in the jarrah forest of Western Australia and parallelism with other geographic regions of the world. ICOM II, 2nd International Conference on Mycorrhiza, Uppsala (http://www-icom2.slu.se/abstracts/suzuki.htlm).
• [235] Šimordová M., Hejtmánek M., 1969. Výskyt dermatofytů v půdé a vodách aglomerace Gottwaldov. Československá Hygiena 14: 89-96.
• [236] Śpiewak R., 1998. Zoophilic and geophilic fungi as a cause of skin disease in farmers. Ann. Agric. Environm. Med. 5: 97-102.
• [237] Takashio M., 1973. Etudes des phénoménes de reproduction lies au vieillissement et au rajeunissement des cultures de champignons. Ann. Soc. Beige Méd. Trop. 53: 427-580.
• [238] Tansey M.R., Murrman D.N., Behnke B.K., Behnke E.R., 1977. Enrichment, isolation, and assay of growth of thermophilic and thermotolerant fungi in lignin-containing media. Mycologia 64: 463-476.
• [239] Terry R.E., Nelson D.W., Sommers L.E., Meyer G.J., 1978. Ammonia volatilization from wastewater sludge applied to land. JWPCF 50: 2657- 2665.
• [240] Tester G.F., Sikora L.J., Taylor J.M., Parr J.F., 1977. Decomposition of sewage sludge compost in soil: I. Carbon and nitrogen transformation. J. Environm. Quality 6: 459-463.
• [241] Tomlinson T.G., Williams L.L., 1975. Fungi. Academic Press, London.
• [242] Ulfig K., 1986a. Grzyby keratynofilne w ściekach i wodach. Ochrona Środowiska (Wydawnictwo PZITS, Wrocław) 488/3 (29): 43.
• [243] Ulfig К., 1986b. Wstępne badania wzrostu i przeżywalności wybranych dermatofitów chorobotwórczych na osadach dennych i ściekowych. Roczn PZH 37: 336-340.
• [244] Ulfig K., 1988. Wzrost i przeżywalność wybranych dermatofitów chorobotwórczych w osadach dennych i ściekowych. Roczn. PZH 39: 151- 155.
• [245] Ulfig K., 1991. Grzyby keratynofilne w osadach ściekowych. Roczn. PZH 42: 309-315.
• [246] Ulfig K., 1994. Występowanie grzybów keratynolitycznych w zanieczyszczonym środowisku dzielnicy Gliwic - Łabędy. Roczn. PZH 45: 337-346.
• [247] Ulfig K., 1996. Interactions between selected geophilic fungi and pathogenic dermatophytes. Roczn. PZH 47: 137-142.
• [248] Ulfig K., 2000. The occurrence of keratinolytic fungi in waste and waste contaminated habitats. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 44-50.
• [249] Ulfig K., 2003. Studies of keratinolytic and keratinophilic fungi in sewage sludge by means of a multi-temperature hair baiting method. Polish J. Environ. Studies 12: 461-466.
• [250] Ulfig К., Korcz M., 1983. Isolation of keratinophilic fungi from sewage sludge. Sabouraudia 21: 247-250.
• [251] Ulfig K., Ulfig A., 1990. Keratinophilic fungi in bottom sediments of surface waters. J. Med. Vet. Mycol. 28: 419-422.
• [252] Ulfig K., Korcz M., 1994. Keratinolytic fungi in sewage sludge applied to devastated urban soil. A preliminary experiment. Inter. J. Environm. Health Res. 4: 244-253.
• [253] Ulfig K., Korcz M., 1995a. Isolation of keratinolytic fungi from a coal mine dump. Mycopathologia 129: 83-86.
• [254] Ulfig K., Plaza G., Terakowski M., 1995b. Badania grzybów keratynolitycznych w siedliskach o różnym stopniu uwodnienia i mikrobiologicznego skażenia. Doświadczenia in situ i ex situ. Nr 118/DG/95, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice.
• [255] Ulfig K., Terakowski M., Płaza G., Kosarewicz O., 1996a. Keratinolytic fungi in sewage sludge. Mycopathologia 136: 41-46.
• [256] Ulfig K., Łukasik W., Plaza G., 1996b. Further statistical evaluation of the occurrence of keratinolytic fungi in dam sediments. Intern. J. Environm. Health Res. 6: 39-47.
• [257] Ulfig K., Guarro J., Cano J., Gené J., Vidal P., Figueras M.J., 1997a. General assessment of the occurrence of keratinolytic fungi in river and marine beach sediments of Catalonian waters (Spain). Water, Air & Soil Pollution 94: 275-287.
• [258] Ulfig K., Guarro J., Cano J., Gené J., Vidal P., Figueras M.J., 1997b. The seasonal changes of keratinolytic fungi in sediments of Catalonian rivers (Spain). Water, Air & Soil Pollution 96: 269-290.
• [259] Ulfig K., Plaza G., Terakowski M., Staszewski T., 1998a. A study of keratinolytic fungi in mountain sediments. I. Hair-baiting data. Roczn. PZH 49: 469-479.
• [260] Ulfig, K., Guarro, J., Cano, J., Gené, J., Vidal, P., Figueras, M.J., Łukasik, W., 1998b. A preliminary study of the occurrence of actidione- resistant fungi in sediments of Catalonian river mouths (Spain). I. Keratinolytic fungi and related Onygenales. Mycopathologia 141, 143- 151.
• [261] Ulfig K., Plaza G., Łukasik К., Krajewska J., Mańko T., Wypych J., Dziewięcka В., Worsztynowicz А., 1998с. Wybrane grzyby strzępkowe jako wskaźniki toksyczności odcieków i postępów bioremediacji. Ogólnopolskie Sympozjum Naukowo-Techniczne “Bioremediacja Gruntów”, Wisła-Bukowa, str. 47-53.
• [262] Ulfig K., Płaza G., Sztyłer A., Bronder J., Terakowski M., Guarro J., 2000a. General assessment of the influence of a municipal landfill site and environmental factors on the occurrence of keratinolytic fungi in soil. Roczn. PZH51: 167-181.
• [263] Ulfig K., Plaza G., Wypych J., Łukasik К., Dziewięcka В., Mańko Т., Krajewska J., Terakowski M., Staszewski T., 2000b. Badania wstępne nad usuwaniem węglowodorów ropopochodnych przez Trichophyton ajelloi szczep R66 w czasie biodegradacji keratyny. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Inżynieria Środowiska z. 45, str. 101-108.
• [264] Ulfig K., Płaza G., Terakowski M., 2001. Wstępne badania grzybów keratynolitycznych i keratynofilnych w osadzie dennym zmodyfikowaną metodą przynęty włosowej. VII Ogólnopolskie Sympozjum Naukowo- Techniczne “Biotechnologia Środowiskowa”, Wisła-Jarzębata, str. 405- 417.
• [265] Ulfig K., Płaza G., Terakowski M., Worsztynowicz A., 2002. Keratinolytic fungi in an acidic waste lagoon at a petroleum refinery. Roczn. PZH53: 267-276.
• [266] Ulfig K., Płaza G., Worsztynowicz A., Mańko T., Tiep A.J., Brigmon R.L., 2003a. Keratinolytic fungi as indicators of hydrocarbon contamination and bioremediation progress in a petroleum refinery. Polish J. Environm. Studies 12: 245-250.
• [267] Ulfig K., Plaza G., Terakowski M., Mańko T., 2003b. A use of the MPN method for enumeration of keratinolytic and keratinophilic fungi in soils from municipal landfills. [W:] R.W.K. Kushwaha red., Fungi in Human and Animal Health. Scientific Publishers, Jodhpur (w druku).
• [268] Utz R., Cole G.T., Riichel R., Monod M., 2000. Molecular cloning and targeted deletion of PEP2 which encodes a novel aspartic proteinase from Aspergillus fumigatus. Int. J. Med. Microbiol. 290: 85-96.
• [269] van Oorschot C.A.N., 1980. A revision of Chrysosporium and allied genera. Studies in Mycology 20: 1-89.
• [270] Vanbreuseghem R., 1952. Technique biologique pour l’isolment des dermatophytes du sol. Ann. Soc. Beige Med. Trop. 32: 173.
• [271] Vidal P., Vinuesa M.A., Sánchez-Puelles J.M., Guarro J., 2000. Phylogeny of the anamorphic genus Chrysosporium and related taxa based on rDNA internal transcribed spacer sequences. [W:] R.K.S. Kushwaha i J. Guarro red., Biology of Dermatophytes and other Keratinophilic Fungi, Revista Iberoamericana de Micologia, str. 22-29.
• [272] Vidal P., Guarro J., 2002. Identification and phylogeny of Chrysosporium species using RFLP of the rDNA PCR-ITS region. [W:] Onygenales: the dermatophytes, dimorphics and keratin degraders in their evolutionary context, J. Guarro, R.C. Summerbell, R.A. Samson, red., Studies in Mycology, vol. 47, str. 189-199.
• [273] Volleková A., 1992. Keratinofilné huby v štyroch lesných pódach. Biologia (Bratislava) 47: 477-482.
• [274] Volleková A., Vollek V., 1993. The effect of some fungicides on mycelial biomass growth of the soil keratinophilic fungi. Biologia (Bratislava) 48: 611-614.
• [275] von Arx J.A., 1986. The ascomycete genus Gymnoascus. Persoonia 13: 173-183.
• [276] von Arx J.A., 1987. A re-evaluation of the Eurotiales. Persoonia 13: 273300.
• [277] Washburn R.G., 1996. Opportunistic mold infections. [W:] K. Esser i P.A. Lempke red., The Mycota, A comprehensive treatise on fungi as experimental systems for basic and applied research, Human and animal relationship, vol. VI, Springer, Berlin, str. 147-158.
• [278] Wawrzkiewicz K., Ziółkowska G., Wawrzkiewicz J., 1997. In vitro biodegradation of hair from different animal species by Microsporum canis. Inter. Biodeter. Biodegrad. 39: 15-25.
• [279] Weissenhom I., Mench M., Leyval C., 1995. Bioaavailability of heavy metals and arbuscular mycorrhiza in a sewage sludge-amended sandy soil. Soil Biol. Biochem. 27: 287-296.
• [280] Weitzman I., McGinnis M.R., Padhye A.A., Ajello L., 1986. The genus Arthroderma and its later synonym Nannizzia. Mycotaxon 25: 505-518.
• [281] Weitzman I., Summerbell R.C., 1995. The dermatophytes. Clin. Microbiol. Rev. 8: 240-259.
• [282] WHO (World Health Organization), 1981. The risk to health of microbes in sewage sludge applied to land. Euro Repts and Studies No 54, Copenhagen.
• [283] Wild S.R., Berrow M.L., McGrath S.P., Jones K.C., 1992. Polynuclear aromatic hydrocarbons in crops from long-term field experiments amended with sewage sludge. Environm. Pollution 76: 25-32.
• [284] Wilde S.R., Jones K.C., 1992. Organic chemicals entering agricultural soils in sewage sludges: screening for their potential to transfer to crop plants and livestock. Science and the Total Environment 119: 85-119.
• [285] Williams J.I., Pugh G.J.F., 1974. Fungal biological flora Chrysosporium pannorum (Link) Hughes. Int. Biodeterior. Bull. 10: 75-80.
• [286] Wolski T., 1985. Zmodyfikowane białka keratynowe, ich właściwości fizyko-chemiczne, analiza oraz zastosowanie. Akademia Medyczna w Lublinie, Rozprawa habilitacyjna, Lublin.
• [287] YuossefN., Wyborn C.H.E., Holt G., Noble W.C., Clayton Y.M., 1979. Ecological effects of antibiotic production by dermatophyte fungi. J. Hyg. Camb. 82: 301-307.
• [288] Zabawski J., Baran E., 1998. Charakterystyka częściej występujących grzybów chorobotwórczych i grzybów oportunistycznych z podgromad: Zygomycotina, Ascomycotina i Deuteromycotina. [W:] E. Baran red., Zarys mikologii lekarskiej, Volumed, Wrocław, str. 37-254.
• [289] Zaghloul T.I., 1998. Cloned Bacillus subtilis alkaline protease (aprA) gene showing high level of keratinolytic activity. Appl. Biochem. Biotechnol. 70-72: 199-205.
• [290] Zibilske L.M., Wagner G.H., 1982. Bacterial growth and fungal genera distribution in soil amended with sewage sludge containing cadmium, chromium, and copper. Soil Science 134: 364-370.