Właściwości tarciowe cienkich powłok hybrydowych krzemionkowoorganicznych

• Autorzy: Celichowski G.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Prezentowana rozprawa przedstawia wyniki wieloletnich badań obejmujących wytwarzanie i badania tarciowe materiałów hybrydowych krzemionkowo-organicznych. Celem prac badawczych było wytworzenie powłok hybrydowych zawierających w swojej strukturze związki aktywne tribologicznie, których efektem działania jest obniżenie współczynnika tarcia w warunkach tarcia suchego technicznego, czyli przy braku środków smarowych. Jako metodę wytwarzania tego typu materiałów wybrano technikę zol-żel pozwalającą poprzez zastosowanie odpowiednich prekursorów i modyfikatorów na wprowadzenie związków organicznych do struktury krzemionki zarówno na jej powierzchni, jak i w całej objętości. Przebadano następujące grupy modyfikatorów: pochodne fluoroalkilo-i fluoroarylocyklotriazynowe, pochodne fluoroarylocyklofosfazenowe i kwasy dialkiloditiofosorowe. Zastosowano szereg metod analitycznych (FTIR, NMR, ToF-SIMS) do potwierdzenia struktury chemicznej wytworzonych powłok hybrydowych oraz obserwacji zmian, jakim podlegają podczas ich syntezy i modyfikacji. Po przeprowadzeniu prac syntetycznych i testów tarciowych opracowano metody wytwarzania powłok hybrydowych posiadających bardzo niski współczynnik tarcia, osiągający wartość 0,05 w tarciu suchym technicznym. Wynik ten został osiągnięty dla powłoki zbudowanej z aminokrzemionki z wytworzoną w jej strukturze solą amoniową kwasu didodecyloditiofosforowego. Podczas realizacji prac badawczych okazało się konieczne skonstruowanie wyspecjalizowanego mikro-tribometru pracującego w mN zakresie obciążeń. Aparat ten dał unikalną możliwość korelacji budowy chemicznej wytwarzanych powłok hybrydowych z ich właściwościami tarciowymi. Pokazano również bardzo dobrą korelację wyników testów tarciowych pomiędzy mikrotribometrem a drugą techniką stosowaną do charakterystyki tarciowej materiałów, czyli mikroskopią sił atomowych z pomiarem siły bocznej. Dla głębszego poznania tych relacji wytworzono szereg modelowych powłok hybrydowych zbudowanych z metylokrzemionki, winylo-krzemionki, aminokrzemionki oraz modelowych monowarstw krzemionkowych i ich pochodnych fluoroalkilosilanowych. Materiał doświadczalny zebrany w czasie prowadzonych badań pozwolił na wyodrębnienie zjawisk fizycznych odpowiedzialnych za właściwości tarciowe badanych powłok charakterystyczne dla mN zakresu obciążeń. W części teoretycznej pracy dyskutowano ten problem, wskazując siły ścinania połączeń adhezyjnych występujących pomiędzy powłoką a przeciwpróbką jako determinujące właściwości tarciowe danego materiału hybrydowego. Wykazano korelacje pomiędzy łatwą do zmierzenia swobodną energią powierzchniową a zarejestrowanymi właściwościami tarciowymi szeregu badanych materiałów hybrydowych. Wykorzystano również spektroskopię siłową, jedną z technik mikroskopii sił atomowych, jako cenną metodę pozwalającą korelować właściwości adhezyjne danego materiału z jego właściwościami tarciowymi. Pomimo faktu, że bez kalibracji beleczek pomiarowych jest to technika porównawcza, daje ona jednak cenną możliwość charakteryzowania materiałów hybrydowych bardzo pomocną w procesie optymalizacji składu i warunków wytwarzania tego typu materiałów. Analizując wyniki prowadzonych prac badawczych, wskazano celowość budowy urządzenia pozwalającego mierzyć adhezję pomiędzy realnymi elementami styku tarciowego pracującego w mikrotribometrze. Jest to zadanie na przyszłe programy badawcze autora rozprawy, którego realizacja pozwoliłaby jeszcze sprawniej i szybciej korelować budowę chemiczną z właściwościami tarciowymi wytwarzanych materiałów hybrydowych i poprzez to dostosować ich cechy użytkowe do potrzeb aplikacyjnych.

EN

Presented thesis shows findings from many years of research in field of synthesis and frictional research of hybrid organic-inogranic materials. The aim of this research was obtaining of hybrid films containing tribologicaly active compounds, which decrease friction coefficient in dry technical friction, i.e. with no lubricants. Sol-gel technique was chosen for production of this kind of materials, which allowed, by using proper precursors and modifiers, introduction of organie compounds to silica structure, both on its surface and across its volume. Following groups of modificators were taken under research: fluoralkyl-, fluorarylcyclotriazine, fluorarylcyclophosphazene derivatives and dialkyldithio-phosphoric acid. Multiple analytic methods were used (FTIR, NMR, ToF-SIMS) to confirm chemical structure of produced hybrid films and to observe changes undergoing in synthesis and modification. After conducting synthetic research and frictional tests, methods were developed to produce thin hybrid films, with a very Iow friction coefficient, achieving 0,05 in dry technical friction. This result has been achieved for a film of aminosilica modified in bulk by dialkyldithiophosphoric acid. During research it occurred that construction of highly specialised microtribometer working in milinewton rangę of load is necessary. This device gave unique possibility of correlation of hybrid films chemical structure with its frictional properties. It also showed very good correlation of findings in friction tests between microtribomter and the other technique used to characterise friction properties of materials -friction force microscopy with lateral f orce measurements (FFM). For further investigation of those relations, a number of model hybrid films were created e.g. made of methylsilica, vinylsilica, aminosilica, model silica monolayers, so called glass monoleyers, and its fluoralkylsilane derivatives. Experimental materiał gathered during this research allowed to distinguish physical phenomena responsible for frictional properties of films under research, characteristic for mN range of load. In theoretical part this issue was further discussed, to demonstrate shearing forces of adhesives junction present between a film and a countersample, as determining frictional properties of specific hybrid material. Correlation between easy to measure free surface energy and registered frictional properties of number of hybrid materials was illustrated. Force spectroscopy was applied, one of atomie force microscopy techniques, as valuable method allowing to correlate adhesive properties of a materiał with its frictional properties. Despite the fact that without cantilivers calibration it is a comparative technique, it offers valuable opportunity of characterising hybrid materials, very useful in process for optimisation composition and conditions of production of this type of materials. Research findings analysis showed purposefulness of constructing a device allowing for measuring adhesion between real elements of contact spot working in microtibometer. This is a task for author's future research programmes, allowing for even morę efficient and faster correlation of chemical structure with frictional properties of hybrid materials, thus adapting their functional characteristics to application needs. Findings of comparative research conducted with the use of FFM turned out to be highly consistent with measurements conducted with microtribometer. This proves microtribometer to be a highly useful device, fulfilling gap between nanoscale (FFM) and macroscale measurements where classical tribotesters are used.

Słowa kluczowe

PL

powłoka hybrydowa; tarcie; powłoki krzemionkowoorganiczne

EN

hybrid coating; friction; silica-organic coating

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Rozprawy Naukowe / Politechnika Łódzka
• Rocznik: 2010
• Tom: Z. 392
• Strony: 5--144
• Opis fizyczny: Bibliogr. 157 poz.

Twórcy

autor

Celichowski G.

Bibliografia

• 7.1 Wykaz publikowanych prac własnych stanowiących podstawę rozprawy habilitacyjnej
• [1] Cichomski M., Grobelny J., Celichowski G., Preparation and tribological test of thin fluoroorganic films, App. Surf. Sci., 254, 4273, 2008.
• [2] Celichowski G., Właściwości tribologiczne wybranych materiałów kompozytowych na bazie krzemionki, Tribologia, 2, 127, 2007.
• [3] Mizerski M., Piwoński I., Celichowski G., Płaza S., Friction properties of triazine- containing hybrid composites, Tribol. Lett., 24, 119, 2006.
• [4] Piwoński I., Grobelny J., Cichomski M., Celichowski G., Rogowski J., Investigation of 3-mercaptopropyltrimethoxysilane self-assembled monolayers on Au(111) surface. Appl. Surf. Sci., 242, 147, 2005.
• [5] Grobelny J., Celichowski G., Cichomski M., Kulik A.J., Piwoński I., Płaza S., Comparison of two methods of methyl group grafting to the silica thin film surface and its tribological properties measured by atomic force microscopy, Tribol. Lett. 16,181,2004.
• [6] Koralewski K., Celichowski G., Tribologiczna charakterystyka cienkich warstw APTES modyfikowanych fosfazenami, Tribologia, 5, 105, 2004.
• [7] Mizerski M., Celichowski G., Kolesińska J., Tribological properties of triazine composite materials, Tribologia 5, 195, 2004.
• [8] Celichowski G., Piwoński I., Cichomski M., Koralewski K., Plaza S., Olejniczak W., Grobelny J., The influence of methyl group content on tribological properties of organo-silica thin films, Tribol. Lett., 14, 181, 2003.
• [9] Grobelny J., Celichowski G., Cichomski M., Koralewski K., Piwoński I., Friction force microscopy study of porous methylsilica thin films, Tribologia, 2, 19, 2003.
• [10] Celichowski G., Psarski M., Wiśiewski M., Cichomski M., Hard nanocomposite texture as antiwear protection for soft substrates, Fibres and Textiles in Easter Europe, 17, 91, 2009.
• Konferencje
• [11] Wiśniewski M., Plaza S., Celichowski G., Psarski M., Noncontinuous Hard Nanocomposite Pattern as Antiwear Protection for Polymer Substrates. 16th International Colloquium Tribology Lubricants, Materials and Lubrication Engineering, January 15-17, 2008, Stuttgart/Ostfildern, Germany,
• [12] Celichowski G., referat, Tribological properties of functionalised sol-gel thin films, Polycomtrib-2007, July 16-19, Gomel, Białoruś,
• [13] Plaza S., Celichowski G., Psarski M. - referat, Hard nanocomposite texture as antiwear protection for soft substrates Polycomtrib-2007, July 16-19, Gomel, Białoruś,
• [14] Celichowski G., Chrobak K., Improving of tribological properties of nanocomposites sol-gel thin films by fluorocyclophosphazene derivatives. World Trybology Congress III, Washington, September 11-16. 2005, WTC2005-64261.
• [15] Chrobak K., Celichowski G., Dana K. - poster Aminosilica Sol-Gel Thin Films Functionalised by Alkyldithiophosphoric Acids, IV International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• [16] Chrobak K., Celichowski G., Kubus M. - poster, Vinylsilica sol-gel gradient thin films. IV International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• [17] Chrobak K., Celichowski G. - referat Tribological Properties of vinylsilica sol-gel gradient thin films modified by alkyldithiophsphate acids, IV International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• [18] Celichowski G. - referat Tribological Properties of Aminosilica Sol-Gel Thin Films Functionalised by Alkyldithiophosphoric Acids, IV International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• [19] Celichowski G., Koralewski K., Piwoński I., Płaza S., Self-lubricating properties of organosilica- fluoroderivatives phosphazenes nanocomposites thin films obtained by sol-gel method. 2nd International Conference on Sol-Gel Materials, Research, Technology, Applications, 15-20.06.2003 Szklarska Poręba, Poland.
• [20] Koralewski K., Celichowski G., Piwoński I., Płaza S. - referat, Tribological characterization of the Phosphazene Modified Organo-Silica Thin Films, Junior Euromat 2004, Lozanna 2004.
• [21] Mizerski M., Celichowski G., Dudek K. - referat, FT-IR spectroscopy for investigation changes of silica surface materials, 14th International Colloquium Tribology, TAE Esslingen, Germany January 2004, Confernce Materials p. 641.
• [22] Celichowski G., Koralewski K., Grobelny J. - referat, Tribological Properties of Organo-Silica Thin Film, 13th International Colloquium Tribology, January 15-17, 2002, Esslingen, Germany.
• [23] Grobelny J.. Celichowski G., Cichomski M., Koralewski K. - referat, Friction Force Microscopy Study of Porous Methylsilica Thin Films, III International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• [24] Celichowski G., Grobelny J., Cichomski M. - referat, Influence of Methyl Group Concentration in Hybrid Inorganic-Organic Monolithic Silica Films on Friction Coefficient, III International Symposium on Tribochemistry, 10-12 September 2001, Cracow. Poland.
• Podręcznik
• [25] Płaza S., Margielewski L., Celichowski G., Wstęp do Tribologii. Tribochemia, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.
• 7.2. Wykaz cytowanej literatury
• Aegerter M.A., Characterization of the Mechanical Propertiesof Sol-Gel Coatings, rozdział 15, Handbook of Sol-Gel Science and Technology, Vol II, Springer 2005.
• Aegerter M. A., Menning M., Sol-gel Technologies for Glass Producers and Users, Kluwer Academic Publishers, Boston/Dordrecht/New York/London, 2004.
• Allcock R., Phoshorus - Nitrogen Compound, Academic Press, New York and London, 1972.
• Allcock R., Chemistry and Applications of Polyphosphazenes, Wiley-Interscience, A. John Wiley & Sons, Inc., Publication, 2003.
• Amberg-Schwab S., Handbook of Sol-Gel Science and Technology, ed. S. Sakka, Kluwer Academic Publishers, Norwell, MA. USA, Vol. 3, 2004.
• Andrew W., Helbert J.N., Handbook of VLSI Microlithography, William Andrew, 2001.
• Artaki I., Zerda T.W., Jonas J., J. Non-Cryst. Solids, 81, 381, 1986.
• Asomoza M., Mater. Lett., 36, 249, 1998.
• Atkins G.R., Krolikowska M., Samoc A., J. Non-Cryst. Solids, 265, 210, 2000.
• Bhushan B., Nanotribology and Nanomechanics 2nd edition, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2008.
• Bhushan B., Scanning Probe Microscopy in Nanoscience and Nanotechnology, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2010.
• Bhushan B., Applied Scanning Probe Methods XI: Scanning Probe Microscopy Techniques, Springer, 2008.
• Bhushan B., Handbook of Micro/Nanotribology - 2nd ed, CRC Press LLC, 1999.
• Bhushan B., Micro/Nanotribology and Its Applications, Vol. E330, Kluwer Academic, Dordrecht, 1997.
• Bhushan B., Tribology and Mechanics of Magnetic Storage Devices, 2nd edition, Springer, New York, 1996.
• Bico J., Marzolin C., Que're' D., Europhys. Lett., 47, 743, 1999.
• Bradley D. C., Mehrotra R. C., Rothwell I. P., Singh A., Alkoxo and Aryloxo Derivatives of Metals, Elsevier, 2001.
• Brinker C.J., Hurd A.J., J. Phys. III France. 4, 1231, 1994.
• Brinker C.J., Scherer G.W., Sol-Gel Science: The Physics and Chemistry of Sol-Gel Science, Academic Press, San Diego, CA, 1990.
• Brinker C.J.; Schaefer, D.W., J. Non-Cryst. Solids, 70, 301, 1985.
• Butt H., Cappella B., Kappl M., Force measurements with the atomic force microscope: Technique, interpretation and applications, Surface Science Reports 59, l, 2005.
• Cai M., Ho M., Pemberton J. E., Langmuir 16, 3446, 2000.
• Chou T.P., Chandrasekaran C., Limmer S.J., J. Non-Cryst. Solids, 290. 153, 2001.
• Colby M.W., Osaka, A., Mackenzie J.D., J. Non-Cryst. Solids, 99, 129, 1988.
• Corriu R., Angew. Chem. Int. Ed.,39, 1376, 2000.
• Corriu R., Trong N., Molecular Chemistry of Sol-Gel Derived Nanomaterials, John Wiley & Sons, Ltd. 2009.
• Culler S.R., Ishida H., Koenig J. K., Appl. Spectrosc., 38, l, 1984.
• Dekura T.,US Pat. 5034525, 1991.
• Devreux F., Boilot J., Chaput F., Lecomte A., Phys. Rev., 41, 6901, 1990.
• Dinguo Ch., Solar Energy Materials & Solar Cells, 68, 313, 2001.
• Dugger M.T., Senft D.C., Nelson G.C., ACS Symp. Ser. 74, 428, 2000.
• Dumont B., Thiery R., Welter J.M., Duterne J.P., Surf. Eng.,17, 254, 2001.
• Ebelmann M., Ann. Chim. Phys., 16, 129, 1846.
• Ebelmann M., C.R. Acad. Sci. Paris, 25, 854, 1847.
• Fabes B.D., Uhlmann D.R, J. Amer. Ceram. Soc., 73, 978, 1990.
• Fischer-Cripps A.C., Introduction to Contact Mechanics, 2nd ed., Springer Science +Business Media, LLC, 2007.
• Framery E., Mutin P.H., J. Sol-Gel Sci. Technol., 24, 191, 2002.
• Freuler H.C, Modified lubricating oil. U.S. Patent 2364284, 1944.
• Friedrich K., Schlarb A., Tribology of Polymeric Nanocomposites, Elsevier Ltd., 2008.
• Gad-el-Hak M., MEMS : introduction and Fundamentals, Taylor & Francis Group, LLC. 2006.
• Głuszek J., Tlenkowe powłoki ochronne otrzymywane metodą sol-gel. OWPW, 1998.
• Gómez-Romero P., C. Sanchez C., Functional Hybrid Materials, WILEY-VCH Verlag GmbH, 2004.
• Good J.R., Fundamentals of Adhesion, Ed. Lee L., New York, Dekker, 1991.
• Good J.R.. Modern Aspect of Wetability, Ed. Schrader M., New York, Plenum Press, 1992.
• Gorb S., Functional Surfaces in Biology, Adhesion Related Phenomena, Volume 2, Springer Science+Business Media B.V., 2009.
• Goryacheva I.G., Contact Mechanics in Tribology, Kluwer Academic Publishers, 1998.
• Guotuan G., Zhijun Z., Hongxin D., Mater. Res. Bull., 39, 1037, 2004.
• Guotuan G., Zhijun Z., Hongxin D., Appl. Surf. Sci. 221. 129, 2004.
• Hai-dou W., Bin-shi X., Jia-jun L., Da-ming Z., Carbon, 43, 2013, 2005.
• Halfpenny D.R., Kane D.M., Lamb R.N., Gong B., Appl. Phys. A 71. 147, 2000.
• Hebda M., Wachal A., Trybologia, WNT, Warszawa 1980.
• Hertz H., Über die Berührung fester elastischer Körper. Journal für die reine und angewandte Mathematik, 92, 156, 1882.
• Holmberg K., Matthews A., Coatings tribology: contact mechanisms, deposition techniques and application. - 2nd ed., Elsevier Science, 2009.
• Iller R.K., The Chemistry of Silica, Wiley, New York, 1979.
• Israelachvili J., Intermolecular and Surface Forces, Academic Press, New York, 1992.
• Iwa R., US Pat. 5681921, 1997.
• Johnson K., Contact Mechanics, Cambridge University Press, Cambridge, 1985.
• Johnson K.L., Kendall K., and Roberts A.D., Surface energy and the contact of elastic solids. Proceedings of the Royal Society of London, Series A-Mathematical & Physical Sciences, 324, 301, 1971.
• Jones R.W., Fundamentals of Sol-Gel Technology, Institute of Metals, North American Publication Center, Brookfield, VT, 1989.
• Kabachnik M.I., Mastryukova T.A., Izv. Akad. Nauk SSSR Otd. Khim. Nauk., 121, 1954.
• Kajdas C., Bhushan B., J. Info. Storage Proc. Syst., 1, 303, 1999.
• Kamiya K., Yoko T., Tanaka K., Takeuchi M., J. Non-Cryst. Solids, 121, 182, 1990.
• Kar K., Pawlowski C., U. S. Patent 5099055, 1992.
• Karis T., Lubricants for the Disk Drive Industry, Lubricant additives: chemistry and applications, editor, Leslie R. Rudnick. 2nd ed. Taylor & Francis Group, LLC 2009.
• Kärkkäinen A.H., Hormi O.E.O., Rantala J.T., Sol-Gel Optics V, 3943. 194, SPIE, Washington, 2000.
• Kasai P.H., J. Info.Storage Proc. Syst., l, 23, 1999.
• Kickelbick G., Hybrid Materials, Synthesis, Characterization, and Applications, WILEY- VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, 2007.
• Klein L.C., Sol-Gel Optics: Processing and Applications (The Springer International Series in Engineering and Computer Science), Springer, 1994.
• Klein, L.C., Ann. Rev. Maler. ScL, 15, 227, 1985.
• Klein L.C., Ed., Sol-Gel Technology for Thin Films, Fibers, Preforms, Electronics, and Specialty Shapes, Noyes, Park Ridge, NJ, 1988.
• Kozuka H., Handbook of Sol-Gel Science and Technology, Springer 2005.
• Kron J., Schottner G., Deichmann K.J., Thin Solid Films, 392. 236, 2001.
• Krysztafkiewicz A., Jesionowski T., Przem. Chem., 82, 844, 2003.
• Lambert P., Capillary Forces in Microassembly, Microtechnology and MEMS, Springer Science+Business Media, LLC, 2007.
• Langlois E., Shaw G., Kramar J., Pratt J., Hurley D., Rev. Sci. Instrum. 78, 093705, 2007.
• Lawrowski Z., Tribologia. Tarcie, zużywanie i smarowanie, PWN, Warszawa 1993.
• Lee B.L., and Pope E.J.A., Eds., Chemical Processing of Ceramics, Marcel Dekker, New York, 1994.
• Legrand A., The Surface Properties of Silicas, John Wiley & Sons, Ltd., 1998.
• Levy D., Einhorn S., Avnir D., J. Non-Cryst. Solids, 113, 137, 1989.
• Li C., Tseng J.Y., Morita K., Lechner C.L., Hu Y., Proc. SPIE, Vol., 1758. 410, 1992.
• Li C., Jordens K., Wilkes G.L., Wear, 242. 152, 2000.
• Liu W., Chen Y., Kou G., Xu T., Wear 254, 994, 2003.
• Mackenzie J.D., Bescher E.P., J. Sol-Gel Sci. Technol., 27, 7, 2003.
• Mackenzie J.D., Bescher E.P., J. Sol-Gel Sci. Technol. 19, 23, 2000.
• Marciniec B., Guliński J., Mirecki J., Foltynowicz Z., Polimery. Tworzywa wielkocząsteczkowe, 213, 1990.
• Mate C.M., McClelland G.M., Earlandsson R., Chiang S., Phys. Rev. Lett., 59, 1942, 1987.
• Mate C.M., Tribology on the Small Scale - A Bottom Up Approach to Friction, Lubrication, and Wear, Oxford University Press, 2008.
• Mate C.M., Wu J., ACS Symp. Ser., 741, 405, 2000.
• Mitzi D., Solution processing of inorganic materials, John Wiley & Sons, 2009.
• Nader B.S., Kar K.K., Morgan T.D., Pawloski C.E., and Dilling W.L., Tribol. Trans. 35, 37, 1992.
• Narula C.K., Ceramic Precursor Technology and Its Applications, Marcel Dekker, New York, 1995.
• Nibert R.K., US Patent Application 851,635, 1988.
• Pawloski C.E., US Patent 5032301, 1991.
• Persson B.N., Sliding friction. Springer, Berlin, Heidelberg, New York, 1998.
• Płaza S., Margielewski L., Celichowski G., Wstęp do Tribologiii Tribochemia, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.
• Pulker H.K., Coatings on Glass, Elsevier 1999.
• Rennie A.C., Dickrell P.L., Sawyer W.G., Tribol. Lett., 18, 499, 2005.
• Romanesa M., D'Souza N.A., Coutinho D., Balkus K.J., Scharf T.W., Wear 265, 88, 2008.
• Rosser R.W., US Pat. 4434106, 1984.
• Rossnagel S.M., Handbook of plasma processing technology: fundamentals, etching, deposition, and surface interactions, Noyes Publications, 1990.
• Rudnick L., Lubricant additives: chemistry and applications - 2nd ed., Taylor & Francis Group, LLC, 2009. Rudnick L., Shubkin R., Synthetic Lubricants and High-Performance Functional Fluids. Marcel Dekker, Inc, 1999.
• Rudnick L., Synthetics, Mineral Oils, and Bio-Based Lubricants Chemistry and Technology, Chapter 38, CRC Press, Taylor & Francis Group, 2006.
• Ruhe J., Blackman G., Novotny V.J., Clarke T., Street G.B., Kuan S., J. Appl. Polym. Sci., 53, 825, 1994.
• Sader J., Larson L, Mulvaney P., White L., Rev. Sci. Instrum. 66, 7, 1995.
• Sanchez C., Beatriz J., Belleville P., Popall M., J. Mater. Chem., 15, 3559, 2005.
• Schaefer D.W., Mater. Res. Bull., 8, 22, 1988.
• Schmidt H., J. Non-Cryst. Solids, 178. 302, 1994.
• Schmidt H., J. Sol-Gel Sci. Technol., l, 217, 1994.
• Schottner G., Kron J., Deichmann K. J., J. Sol-Gel Sci., Technol., 13, 183, 1998.
• Schottner G., Rose K., Posset U., J. Sol-Gel Sci. Technol., 27, 71, 2003.
• Segal D., Chemical Synthesis of Advanced Ceramic Materials, Cambridge University Press, London, 1989. Shanefield D.J., Organic Additives and Ceramic Processing, Kluwer Academic. Boston. 1995.
• Shubkin R.L., Synthetic Lubricants and High-Performance Functional Fluids, edit Marcel Dekker, 1999.
• Singer I., Pollock H.M., Fundamentals of Friction: Macroscopic and Microscopic Processes, Vol. E220, Kluwer Academic, Dordrecht, 1992.
• Singler R.E., Gomba F.J., Synthetic Lubricants and High-Performance Functional Fluids, edited by R.L. Shubkin, Marcel Dekker, New York, Basel, Hong Kong, 1999.
• Singler R., Dunn A., Bieberich M., Ind. Eng. Chem. Prod. Res. Dev., 25, 46, 1986.
• Taylor L., Dratva A., Spikes H.A., Trib. Trans. 43, 469, 2000.
• Thompson W.R., Cai M., Ho M., Pemberton J.E., Langmuir 13, 2291, 1997.
• Tripaldi G., Vettor A., Spikes H.A., Friction behavior of ZDDP films in the mixed boundary/ EHD regime. SAE Tech. paper 962036, 1996.
• Ulman A., Chem. Rev. 96, 153, 1996.
• Ulman A., Introduction to Ultrathin Organic Films, Academic Press, San Diego, CA, 1991.
• Van Oss C.J., Chaudhury M.K., Good R.J., J. Colloid Interface Sci., 128. 313, 1988.
• Van Oss C.J., Good R.J., Chaudhury M.K., J. Colloid Interface Sci., 111, 378, 1986.
• Vansant E.F., Van Der Voort P., Vrancken K.C., Cheracterisation and Chemical Modification of the Silica Surface, Elsevier, 1997.
• Waltman R.J., Kobayashi N., Shirai K., Khurshudov A., Deng H., Tribol. Lett., 16, 151, 2004.
• Wood B.J., Lumb R.N., Raston C.L., Surf. Interface Anal., 23, 680, 1995.
• Ye C.F., Zang Z.F., Liu W.M., Chin. Chem. Lett., 12, 301, 2001.
• Zang W., Liu W., Wang C., J. Eur. Ceram. Soc., 22, 2869, 2002.
• Zang W., Liu W., Xue Q., Appl. Surf. Sci., 185, 34, 2001.
• Zang W., Liu W., Xue Q., Li B., Mai G. X., J. Am. Ceram. Soc. 85, 1770, 2002.
• Zang W., Liu W., Xue Q., Mater. Res. Bull., 36, 1903, 2001.
• Żenkiewicz M., Adhezja i modyfikowanie warstwy wierzchniej tworzyw wielkocząsteczkowych, WNT, Warszawa 2000.