Immunoreaktywność wybranych składników żywności i sposoby jej zmnieszania

• Autorzy: Leszczyńska J.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Do wykrywania i oznaczania białek potencjalnie alergennych lub wywołujących nietolerancje pokarmowe zastosowano metody immunometryczne ELISA, wykorzystując mono- i poliklonalne przeciwciała królicze. W badaniach immunoreaktywności gliadyn mąki pszennej zastosowano również surowice ludzkie (osób uczulonych) zawierające przeciwciała przeciwgliadynowe. Badania ukierunkowano na detekcję obecności głównych alergenów pokarmowych (białek soi i pszenicy) jako alergenów ukrytych oraz na charakterystykę zmian właściwości immunoreaktywnych białek pszenicy. Gliadynę oznaczano w żywności dostępnej na wolnym rynku, w tym również w wybranych produktach bezglutenowych. Stwierdzono, że żywność bezglutenowa jest w zasadzie bezpieczna, zawartość glutenu nie przekracza l mg/100 g produktu. W innych produktach, dostępnych na rynku, często stwierdzano zawartość gliadyny, mimo braku informacji o dodatku mąki pszennej na etykiecie. Podobnie w przypadku soi: wiele produktów spożywczych zawiera niezadeklarowany dodatek białka sojowego, co może być przyczyną reakcji anafilaktycznych u osób uczulonych. Redukcję antygenowości glutenu, którą badano za pomocą przeciwciał króliczych skierowanych przeciwko peptydowi QQQPP, powtarzającemu się motywowi głównego alergenu pokarmowego mąki pszennej, przeprowadzono enzymatycznie. Hydroliza za pomocą subtylizyny oraz sieciowanie za pomocą transglutaminazy powodowała ok. 80% spadek immunoreaktywności glutenu, co pozwala mieć nadzieję na zastosowanie tak zmodyfikowanej mąki w żywieniu osób z klasyczną alergią na gluten. W oparciu o reakcje z przeciwciałami surowic uczulonych pacjentów przebadano możliwość obniżenia immunoreaktywności białek pszenicy, stosując najczęstsze sposoby redukcji mmunoreaktywności: promieniowanie gamma i mikrofalowe, hydrolizę enzymatyczną, sieciowanie enzymatyczne i chemiczne, reakcje plasteinizacji oraz fermentację mlekową. Przebadano 17 rodów i odmian pszenicy ozimej pod kątem antygenowości frakcji gliadyn oraz ich podatności na enzymatyczną redukcję immunoreaktywności. Stwierdzono, że zastosowanie subtylizyny i kolagenazy pozwala na znaczne obniżenie antygenowości gliadyn o ok. 90% w przypadku niektórych surowic. Jednakże zróżnicowana odpowiedź immunologiczna nie pozwala na zastosowania otrzymanych produktów w żywieniu osób chorych na celiakię. Poza tym kolagenaza powodowała utratę właściwości glutenu, wpływających na jakość ciasta. Największy spadek immunoreaktywności uzyskano przy reakcji plasteinizacji enzymatycznej z udziałem subtylizyny i transglutaminazy. Zastosowanie hydrolaz glikozydów oraz stwierdzenie braku ich wpływu na immunoreaktywność badanych białek pozwoliło wykazać, że węglowodany nie wchodzą w skład epito-pów. Zastosowanie fermentacji mlekowej w procesie wypieku pieczywa obniża alergenność mąki pszennej, poprawia właściwości organoleptyczne i zdrowotne produktu. Tak zmodyfikowana mąka pszenna może być stosowana jako dodatek do mieszanek dla osób uczulonych, jako, że nie wszyscy pacjenci wykazują jednakową wrażliwość na ten alergen i nie zawsze konieczne jest całkowite wyeliminowanie glutenu z diety. Uzyskane wyniki wskazują na potrzebę dalszych badań nad możliwością otrzymania żywności o obniżonej immunoreaktywności. Szczególnie obiecującym wydaje się zastosowanie łączne elementów: doboru odmiany, modyfikacji enzymatycznej np. plasteinizacji oraz fermentaci mlekowej.

EN

Immunometric ELISA methods using mono- and polyclonal rabbit antibodies were applied to the detection and determination of proteins that are potentially allergenic or cause intolerances. For the evaluation of immunoreactivity of wheat flour gliadins human sera (from allergic people) containing antigliadin antibodies were also used. The research was focused on the detection of the presence of the main food allergens as hidden allergens (soybean and wheat proteins) and the characterization of the changes of wheat proteins immunoreactive properties. Gliadin was determined in food available on the market, including chosen gluten-free products. It was affirmed, that the gluten-free food is generally safe and the gluten content does not exceed l mg/100 g of the product. In other products available commercially, the content of gliadin was often determined, despite the lack of information about wheat flour addition on the label. It was similar in the case of soybean: many food products contains an undeclared soybean protein addition, which can be a cause of anaphylactic reactions among allergic people. The reduction of antigenicity of gluten, which was evaluated with rabbit antibodies against QQQPP peptide - a repeating motif of the main food allergen of wheat flour - was conducted enzymatically. Hydrolysis with subtilisin and cross-linking with transglutaminase caused an 80% decrease in gluten immunoreactivity, which allows to hope that such modified flour would find application in feeding of people with classical gluten allergy. The possibility of decreasing of the wheat flour immunoreactivity was investigated for the most common methods of immunoreactivity reduction: gamma and microwave irradiation, enzymatic hydrolysis, enzymatic and chemical cross-linking, plasteinization reactions and lactic fermentation. 17 lines and varieties of winter wheat were evaluated for their gliadins fraction's allergenicity and their susceptibility to enzymatic reduction of immunoreactivity. It was determined that the use of subtilisin and collagenase allows to significantly decrease the giladin antigenicity. The remaining immunoreactivity does not allow for the use of the obtained products in the coeliac patients' diet. What is more, collagenase caused the loss of gluten properties influencing the dough quality. The greatest decrease in the immunoreactivity was obtained for enzymatic plasteinization reaction with subtilisin and transglutaminase. The application of glycoside hydrolases and finding the lack of their influence on the immunoreactivity of the analysed proteins allowed to prove that carbohydrates are not the component of the epitopes. The application of lactic fermentation in the process of bread baking decreases the allergenicity of wheat flour, improves the organoleptic and health properties of the product. Such modified flour can be used as an additive to flour blends for allergic people, since not all patients express identical sensitivity to the allergen, so it is not always necessary to completely eliminate gluten from the diet. The obtained results point to the necessity of further research on the possibility of obtaining of food with decreased immunoreactivity. The combined application of several elements: choice of wheat variety, enzymatic modification (e.g. plasteinization and lactic fermentation) seems to be especially promising.

Słowa kluczowe

PL

alergeny pokarmowe; alergen pszenny; immunometryczna metoda ELISA; obniżenie immunoreaktywności

EN

food allergens; wheat allergen; immunometric ELISA method; reduction of immunoreactivity

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Rozprawy Naukowe / Politechnika Łódzka
• Rocznik: 2009
• Tom: Z. 376
• Strony: 3--112
• Opis fizyczny: Bibliogr. 254 poz.

Twórcy

autor

Leszczyńska J.

• Wydział Chemii Spożywczej Politechniki Łódzkiej; Zakład Chemii Bionieorganicznej i Analitycznej

Bibliografia

• [1] Aalberse R.C., Akkerdaas L, van Ree R.: Allergy (2001) 56, 478-490.
• [2] Aleanzi M., Demonte A.M., Esper C., Garcilazo S., Waggener M.: Clin Chem (2001) 47, 2023-2028.
• [3] Alfonso P., Soto C., Albar J.P., Camafeita E., Escobar H., Suarez L., Rico M., Bruix M., Mendez E.: FEBS Lett (1998) 427, 36-40.
• [4] Amano M., Ogawa H., Kojima K., Kamidaira T., Suetsugu S., Yoshihama M., Satoh T., Samejima T.: Biochem J (1998) 330, 1229-1234.
• [5] Andersen J.A.: Crit Rev Food Sci Nutr (1996) 36, S19-S38.
• [6] Andersen O.D., Greene F.C.: Theor Appl Genet (1997) 95, 59-65.
• [7] Andersen O.D., Hsia C.C., Torres V.: Theor Appl Genet (2001) 103, 323-330.
• [8] Arentz-Hansen H., Korner R., Molberg O., Quarsten H., Vader W., Kooy Y.M.: J Exp Med (2000) 191, 603-612.
• [9] Armentia A., Rodriguez R. Callejo A., Martin-Esteban M., Martin-Santos J.M., Salcedo G., Pascual C., Sanchez-Monge R., Pardo M.: Clin Exp Allergy (2002) 32, 1216-1222.
• [10] Armentia A., Sanchez-Monge R., Gomez L., Barber D., Saalcedo G.: Clin Exp Allergy (1993) 23,410-415.
• [11] Asero R., Mistrello G., Roncarolo D., Amato S., Caldironi G., Barocci F., van Ree R.: Allergy (2002) 57, 900-906.
• [12] Astwood J.D., Leach J.N., Fuchs R.L.: Nat Biotechnol (1996) 14, 1269-1273.
• [13] Autio K., Kruus K., Knaapila A., Gerber N., Flander L., Buchert J.: J Agric Food Chem (2005) 53, 1039-1045.
• [14] Bartnikowska E.: Przegl Piek Cukiern (2001) 9, 16-20.
• [15] Battais F., Courcoux P., Popineau Y., Kanny G., Moneret-Yautrin D.A., Denery-Papini S.: J Cereal Sci (2005)a 42, 109-117.
• [16] Battais F., Mothes T., Moneret-Yautrin D.A., Pineau F., Kanny G., Popineau Y.. Bodinier M., Denery-Papini S.: Allergy (2005)b 60, 815-821.
• [17] Battais i F., Pineau F., Popineau Y., Aparicio C., Kanny G., Guerin L., Moneret-Yautrin D.A., Denery-Papini S.: Clin Exp Allergy (2003) 33, 962-970.
• [18] Bauer N., Koehler P., Wieser H., Schieberle P.: Cereal Chem (2003)a 80, 787-790.
• [19] Bauer N., Koehler P., Wieser H., Schieberle P.: Cereal Chem (2003)b 80, 781-786.
• [20] Baur X., Posh A.: Allergy (1998) 53, 562-566.
• [21] Belitz H.D., Grosch W., Schieberle P.: Food Chemistry (2004)3rd ed., Springer.
• [22] Belozersky M.A., Sarbakanova S.T., Dunaevsky Y.E.: Planta (1989) 177, 321-326.
• [23] Bermudo M.C., Redondo P.B., Griffin P.B., Garzon Ransanz M., Ellis H.J., Ciclitira P.J., O'Sullivan C.K.: (2005) 551, 105-114.
• [24] Berti C., Roncoroni L., Falini M.L., Caramanico R., Dolfini E., Bardella M.T., Elli L., Terrani C., Forlani F.: J Agric Food Chem (2007) 55, 2482-2488.
• [25] Berti C., Trovato C, Bardella M.T., Forlani F.: Food Agric Immunol (2003) 15, 217-223.
• [26] Bertrand-Harb C., Ivanova LV., Dalgalarrondo M., Haertle T.: Intern Dairy J (2003) 13, 39-45.
• [27] Besler M., Steinhart H., Paschke A.: J Chromatogr B (2001 )a 756, 207-228.
• [28] Besler M.: Trends Anal Chem (2001)b 20 (l 1), 662-672.
• [29] Bleukx W., Brijs K., Torrekens S., Van Leuven F.: Biochim Biophys Acta (1998) 1387,317-324.
• [30] Bonet A., Caballero P.A., Gomez M., Rosell C.M.: Cereal Chem (2005) 82, 425-430.
• [31] Bonet A., Rosell C.M., Cabarello P.A., Gomez M., Perez-Munuera L, Lluch M.A.: Food Chem (2006) 99, 408-415.
• [32] Bredehorst R., David K.: J Chromatogr B (2001) 756, 33.
• [33] Brett G.M., Mills E.N.C., Goodfellow B.J., Fido R.J., Tatham A.S., Shewry P.R., Morgan M.R.A.: J Cereal Sci (1999) 29, 117-128.
• [34] Brouns F.: Food Res Intern (2002) 35, 187-193.
• [35] Buchanan B.B., Adamidi C., Lozano R.M., Mee B.C., Somma M., Kobrehel K., Ermel R., Frick O.L.: Proc Natl Acad Sci USA (1997) 94, 5372-5377.
• [36] Buczyłko K.: Alergia (2004) 8-13.
• [37] Bufe A., Gehlhar K., Schramm G., Schlaak M., Becker W.M.: Am J Respir Crit Care Med (1998) 157, 1269-1276.
• [38] Byun M.W., Lee J.W., Yook H.S., Jo C., Kim H.Y.: Radiat Phys Chem (2002) 63, 369-370.
• [39] Caballero PA., Bonet A., Rosell CM., Gomez M.: J Cereal Sci (2005) 42(1), 93-100.
• [40] Capparelli R., Costabile A., Yiscardi M., Longobardo L., Fenizia D., lannelli D.: Cereal Chem (2004) 81, 456-458.
• [41] Capparelli R., Venimiglia L, Longobardo L., lannelli D.: Cytometry Part A (2005) 63A, 108-113.
• [42] Cassidy B.G., Dvorak J., Anderson O.D.: Theor Appl Genet (1998) 96, 743-750.
• [43] Chapman M.D., Pomes A., Breitender H., Ferreira F.J.: Allergy Clin Immunol (2007) 119(2), 414-420.
• [44] Chung S.Y., Maleki S.J., Champagne E.T.: J. Agric Food Chem (2004) 52, 4541-4545.
• [45] Ciclitira P.J., Ellis H.J., Lundin K.E.A.: Best Pr Res (2005) 19(3), 359-371.
• [46] Ciclitira P.J., Moodie S.J.: (2003) Best Pr Res 17 (2), 181-195.
• [47] Ciclitira P.J., Hellis H.J., Evans D.J.: J. Immunol Methods (1983) 62, 231-239.
• [48] Cieśla K., Roos Y., Głuszewski W.: Denaturation process in gamma irradiated proteins studied by differential scanning calorimetry, Radiat. Phys. Chem., 2000, 58, 233-243.
• [49] Clemente A., Vioque J., Sanchez-Monge R., Pedroche J., Millan F.: J Agric Food Chem (1999) 47, 3776-3781.
• [50] Constantin C., Huber W.D., Granditsch G., Weghofer M., Valenta R.: Int Arch Allergy Immunol. (2005) 138, 200-204.
• [51] Cornell H.J., Stelmasiak T.: Amino Acids (2007) 33, 43-49.
• [52] Curtis B.C., Rajam S., Macpherson H.G. (eds.): Bread wheat: improvement and production, FAO plant production and protection series, No. 30, Food and Agriculture Organisation of the United Nations, Rome, 2002.
• [53] Daengsuwan T., Palosuo K., Phankingthongkum S., Visitsunthorn., Jirapongsananuruk H., Alenius P., Vichyanond P., Reunala T.: Allergy (2005) 60, 506-509.
• [54] Daniel C., Triboi E.: J Cereal Sci (2000) 32, 45-56.
• [55] Davis P.J., Williams S.C.: Allergy (1998) 53(suppl.46), 102-105.
• [56] Dewar D., Pereira S.P., Ciclitira P.J.: Intern J Biochem Celi Biol (2004) 36, 17-24.
• [57] Di Cagno R., De Angelis M., Alfonsi G., De Vincenzi M., Silano M., Vincentini O., Gobbetti M.: J Agric Food Chem (2005) 53, 4393-4402.
• [58] Di Cagno R., De Angelis M., Auricchio S., Greco L., Clarke C., De Vincenzi M., Giovannini C., D'Archivio M., Landolfo F., Parrilli G., Minervini F., Arendt E., Gobbetti M.: Appl Environ Microbiol (2004) 70, 1088-1096.
• [59] Di Cagno R., De Angelis M., Lavermicocca P., De Vincenzi M., Giovannini C., Faccia M., Gobbetti M.: Appl Environ Microbiol (2002) 68, 623-633.
• [60] Dohi M., Suko M., Sugiyama H., Yamashita N., Tadokoro K., Juji F., Okudaira H., Sano Y., Ito K.: J Allergy Clin Immunol (1991) 87, 34-40.
• [61] Domenek S., Feuilloley P., Gratraud J., Morel M.-H., Guilbert S.: Chemosphere (2004) 54, 551-559.
• [62] Drago S.R., Gonzalez R.J.: Innov Food Sci Emerging Technol (2001) l, 269-273.
• [63] DuPont F.M., Yensel W.H., Chan R., Kasarda D.D.: Cereal Chem (2000) 77, 607-614.
• [64] Faergemand M., Otte J., Qvist K.B.: J Agric Food Chem (1998) 46, 1326-1333.
• [65] FAO, FAOSTAT Agricultural Database, http://www.fao.org
• [66] Fassano A., Berti L, Gerarduzzi T., Not T., Colletti R.B., Drago S., Elitsur Y., Green P.H., Guandalini S., Hill I.D., Pietrzak M., Ventura A., Thorpe M., Kryszak D., Fornaroli F., Wasserman S.S., Murray J.A., Horvath K.: Arch Intern Med (2003) 163, 286-292.
• [67] Fassano A., Catassi C.: Gastroenterology (2001) 120, 636-651.
• [68] Fergusson D.M., Horwood L.J., Shannon F.T.: Pediatrics (1990) 86, 541-546.
• [69] Fleckenstein B., Molberg O., Qiao S.W., Schmid D.G., von der Mulbe F., Elgstoen K., Jung G., Sollid L.M.: J Biol Chem (2002) 277, 34109-34116.
• [70] Fouckard T., Malmheden Yman L: Allergy (1999) 54, 261-265.
• [71] Fränken J., Stephan U., Meyer H.E., König W.: Int. Arch Allergy Immunol (1994) 104,171-174.
• [72] Fraser J.S., Engel W., Ellis H.J., Moodie S.J., Pollock E.L., Wieser H., Ciclitira P.J.: Gut, 2003, 52, 1698-1702.
• [73] Fremont S., Kanny G., Nicolas J.P., Moneret-Vautrin D.A.: Allergy (1997) 52, 224-230.
• [74] Garcia E., Llorente M., Hernando A., Kieffer R., Wieser H., Mendez E.: Eur J Gastroenterol Hepatol (2005) 17(5), 529-39.
• [75] Gerrard J.A., Brown P.K., Fayle S.E.: Food Chem (2002) 79, 343-349.
• [76] Gerrard J.A., Fayle S.E., Brown P.A., Sutton K.H., Simmons L., Rasiah L: J Food Sci (2001) 66, 782-786.
• [77] Gerrard J.A., Fayle S.E., Wilson A.J., Newberry M.P., Ross M., Kavale S.: J Food Sci (1998) 63,472-475.
• [78] Gerrard J.A.: Trends Food Sci Technol (2002) 13, 389-397.
• [79] Gianfrani C., Auricchio S., Troncone R.: Immunol Lett (2005) 99, 141-145.
• [80] Gobbetti M., Smacchi E., Corsetti A.: Appl Environ Microbiol (1996), 62, 3220-3226.
• [81] Gobbetti M., Rizello C.G., Di Cagno R., De Angelis M.: Food Microbiol (2007) 24, 187-196.
• [82] Gocmen D., Gurbuz O., Kumral A.Y., Dagdelen A.F, Sahin L: Eur Food Res Technol, (2007) 5-6, 821-830.
• [83] Gomez L., Martin E., Hernandez D., Sanchez-Monge R., Barber D., Del Pozo V., de Andreas B., Armentia A., Lahoz C., Salcedo D.: FEBS Lett (1990) 261, 85-88.
• [84] Gass J., Khosla C.: Celi Mol Life Sci (2007) 64, 345-355.
• [85] Hadjhassiliou M., Chattopadhyay A.K., Grunewald R.A., Jarratt J.A., Handler R.H., Rao D.G., Sanders D.S., Wharton S.B., Davies-Jones A.B.: Muscle Nerve (2007) 35, 443-450.
• [86] Hamer R.J.: Biotechnol Advances (2005) 23, 401-408.
• [87] Hausch F., Shan L., Santiago N.A., Gray G.M., Khosla C.: Am J Physiol (2003) 283, 996-1003.
• [88] Hayakawa K., Linko Y.Y., Linko P.: Lebensm-Wiss u-Technol (1999) 32, 1-11.
• [89] Hefle S.: Food Technology (1996)a 50(3), 86-92.
• [90] Hefle S.L., Nordle J.A., Taylor S.L.: Crit Rev Food Sci Nutr (1996)b 36, S69-S89.
• [91] Holm K., Maki M., Vuolteenaho N., Mustalahti K., Ashorn M., Ruuska T., Kaukinnen K.: Aliment. Pharmacol. Ther. (2006) 23 (10), 1463-1472.
• [92] Hourigan C.S.: Clin Exp Med (2006) 6, 53-59.
• [93] International Standard ISO 8981:1993(E) Wheat identification of varieties by electrophoresis.
• [94] Irissin-Mangata J., Bauduin G., Boutevin B., Gontard N.: Eur Polymer J (2001)37, 1533-1541.
• [95] Ives A.J., Hourihane J.O'B.: Curr Paediatrics (2002) 12, 357-364.
• [96] James J.M., Sixbey J.P., Helm R.M., Bannon G.A., Burks A.W.: J Allergy Clin Immunol (1997) 99, 239-244.
• [97] Jankiewicz A., Baltes W., Bogl K.W., Dehne L.L., Hoffman A., Haustin D., Viets S.: J Sci Food Agric (1997) 75, 359-370.
• [98] Jędrychowski L., Wróblewska B.: Food Agric Immunol (1999) 11, 91-99.
• [99] Kączkowski J.: Pol J Food Nutr Sci (2005) 14, 3-12.
• [100] Kahlenberg F., Sanchez D., Łachman L, Tuckova L., Tlaskalova H., Mendez E., Mothes T.: Eur Food Res Technol (2006) 222, 78-82.
• [101] Kasarda D.D., Okita T.W., Bernardin J.E., Baecker P.A., Nimmo C.C., Lew E.J.L., Dietler M.D., Greene F.C.: Proc Natl Acad Sci USA (1984) 81, 4712-4716
• [102] Kasarda D.D., Autran J.C., Lew E.J.L., Nimmo C.C., Shewry P.R.: Biochim Biophys Acta (1983) 747, 138-150.
• [103] Kaukinen K., Partanen J., Maki M., Collin P.: Am J Gastroenterol (2002) 97, 695-699.
• [104] Kaukinen K., Turjanmaa K., Maki M., Partanen J., Venalainen R., Reunala T., Collin P.: Scand J Gastroent (2000) 35, 942-946.
• [105] Kimoto M., Yoshikawa M., Takahashi K., Bando N., Okita M., Tsuju H.: Ann Report Interdiscipl Res Inst Enyiron Sci (1998) 17, 53-60.
• [106] Koepel E., Stadler M., Luethy J., Huebner P.: Z Lebensm Unters Forsch A (1998) 206, 399-403.
• [107] Kong X., Zhou H., Qian H.: Food Chem (2007) 102, 759-763.
• [108] Koning F., Schuppan D., Cerf-Bebsussan N., Sollid L.M.: Best Pr Res (2005) 19(3), 373-387.
• [109] Koppelman S.J., Wensing M., de Jong G.A.H., Knulst A.: Lancet (1999) 354, 2136.
• [110] Kurne T., Matsuda T.: Radiat Phys Chem (1995) 46, 225-231.
• [111] Kurne T., Ischii T., Matsuda T.: J Sci Food Agric (1994) 65, 1-4.
• [112] Kunachowicz H., Nadolna L, Iwanów K., Rutkowska U.: Żywienie Czł Metab (1996) 2,99-108.
• [113] Kunachowicz H.: Żywienie Med Prakt (1998) 2, 21-26.
• [114] Kurek M.: Pęd. Poi. (1996) 71, 835-843.
• [115] Kushimoto H., Aoki T.: Arch Dermatol (1985) 121, 355-360.
• [116] Larre C., Denery P.S., Popineau Y., Deshayes G., Desserme C., Lefevre J.: Cereal Chem (2000) 77(1), 32-38.
• [117] Lee J.W., Yook H.S., Lee K.H., Kim J.H., Kim W.J., Byun M.W.: Radiat Phys Chem (2000) 58, 271-277.
• [118] Leszczyńska J.: The content of soya protein in food products of animal origin, przygotowywane do druku.
• [119] Leszczyńska J., Bryszewska M., Łącka A., Wolska K.: Czech J Food Sci (2008)b 26(1), 24-30.
• [120] Leszczyńska J., Bryszewska M., Łącka A., Wolska K., Żegota H.: Poi J Food Nutr Sci (2008)a przyjęta do druku.
• [121] Leszczyńska J., Diowksz A., Łącka A., Bryszewska M., Wolska K., Ambroziak W.: Food Agric Immunol (2008)c w druku.
• [122] Leszczyńska J., Łącka A., Bryszewska M.: Food Agric Immunol (2006) 17(2), 105-113.
• [123] Leszczyńska J., Łącka A., Pytasz U., Szemraj J., Lukamowicz J., Lewiński A.: Poi J Nutr Sci (2002), 11/52 (SI2), 145-148.
• [124] Leszczyńska J., Łącka A., Szemraj J., Lukamowicz J., Żegota H.: Eur Food Res Technol (2003)a 217, 387-391.
• [125] Leszczyńska J., Łącka A., Szemraj J., Lukamowicz J., Żegota H.: Eur Food Res Techno (2003)b, 217, 143-147.
• [126] Leszczyńska J., Masłowska J., Owczarek A., Pytasz U.: Chem Anal (1997) 42,715-719.
• [127] Leszczyńska J., Więdłocha M.: Fleischwirtschaft (2002) l, 49-50.
• [128] Lisowska E.: Celi. Mol Life Sci (2002) 59,445-455.
• [129] Loponen J., Mikola M., Katina K., Sontag-Strohm T,, Salovaara H.: (2004) 81, 87-93.
• [130] Macedo Silva A., Shimokomaki M., Vaz A.J., Yamamoto Y.Y., Tenuta-Filho A.: J Food Comp Anal (2001) 14,469-478.
• [131] Madsen Ch.: Environ Toxicol Pharmacol (1997) 4, 163-167.
• [132] Mamone G., Ferranti P., Melck D., Tafuro F., Longobardo L., Chianese L., Addeo F.: FEBS Letters (2004) 562, 177-182.
• [133] Marsh M.N., Morgan S., Ensari A., Wardle T., Lobley R., Mills C., Auricchio S.: Gastroenterology (1995) 108, A871.
• [134] Maruyama N., Ichise K., Katsube T., Kishimoto T., Kawase S., Matsumura Y., Takeuchi Y., Sawada T.: Eur J Biochem (1998) 255, 739-745.
• [135] Matsuo H., Morita E., Tatham A.S., Korimoto K., Horikawa T., Osuna H., Ikezawa Z., Kaneko S., Kohno K., Dekio S.: J Biol Chem (2004) 279, 12135- 12140.
• [136] Matysiak-Budnik T., Candalh C., Cellier Ch., Dugave Ch., Namane A., Vidal- Martinem T., Ceruf-Bensussan N., Heyman M.: Gastroenterol (2005) 129, 786- 96.
• [137] Mesa-del-Castillo M., Martinez-Cicera C., Caballero M.L., Vazquez L., Moneo L: Allergy (2004) 59,1229-1232.
• [138] Mills E.N.C., Breitender H.: Biotechnol Adv (2005) 23, 409-414.
• [139] Mimouni B., Azanza J.L. Raymond J.: J. Sci Food Agric (1999) 79, 1048-1053.
• [140] Mine Y., Sasaki E., Zhang J.W.: Biochem Biophys Res Commun (2003) 302, 133.
• [141] Mittag D., Niggemann B., Sander L, Reese L, Fiedler E.M., Worm M.: Mol Nutr Food Res (2004) 48, 380-389.
• [142] Molberg O., Solheim Flaete N., Jensen T., Lundin K.E., Arentz-Hansen H., Andersen O.D.: Gastroenterology (2003) 125, 337-344.
• [143] Molberg O., McAdam S., Korner R., Quarsten H., Kristiansen C., Madsen L., Fugger L., Scott H., Noren O., Roepstorff P., Lundin K.E.A., Sjostrom H., Sollid L.M.: Nat Med (1998) 4, 713-717.
• [144] Morita E., Kameyoshi Y., Mihara S., Hiragun T., Yamamoto S.: Br J Dermatol (2001) 145, 182-184.
• [145] Morita E., Matsuo H., Mihara S., Morimoto K., Savage A.WJ. Tatham A.S.: J Dermatol Sci (2003) 33, 99-104.
• [146] Morita E., Yamamura Y., Mihara S., Kameyoshi Y., Yamamoto S.: Br J Dermatol (2000) 143, 1059-1063.
• [147] Mujoo R., Ng P.K.W.: Cereal Chem (2003) 80, 703-706.
• [148] Nakamura T., Sado H., Sykunobe Y., Hirota T.: Milchwissenschaft (1993) 48, 667-670.
• [149] Nicolas Y., Denery-Papini S., Martinant J.-P., Popineau Y.: Food Agric Immunol (2000) 12, 53-65.
• [150] Nowowiejska B., Semeniuk J., Kaczmarski M.: Terapia (1999) 6, 14-21.
• [151] O'Neil, Lehrer S.B.: Food Technol (1995) 49, 103-116.
• [152] Osman A.A., Uhlig H., Thamm B., Schneider-Mergener J., Mothes T.: FEBS Lett(1998)433, 103-107.
• [153] Osman A.A., Grunnel T., Dietl A., Uhlig H.H., Amin M., Fleckenstein B., Richter T., Mothes T.: B celi epitopes of gliadin, Clin Exp Immunol (2000) 121,248-254.
• [154] Palosuo K., Alenius H., Varjonen E., Kohululita M., Mikkola J., Keskinen H., Kalkkinen N., Reunala T.: J Allergy Clin Immunol (1999) 103, 912-917.
• [155] Palosuo K.: Update on wheat hypersensitivity, Curr Op Allergy Clin Immunol (2003) 3, 205-209.
• [156] Palosuo K., Varjonen E., Kekki O.M., Klemola T., Kalkkinen N., Alenius H., Reunala T.: J Allergy Clin Immunol (2001)b, 108, 634-638.
• [157] Palosuo K., Varjonen E., Nurkkala J., Kalkkinen N., Haryima R., Reunala T., Alenius H.J.: J Allergy Clin Immunol (2003) 111, 1386-1392.
• [158] Pasini G., Simonato B., Giannattasio M., Peruffo A., Curioni A.: J Agric Food Chem (2001) 49, 2254-2261.
• [159] Pequet C., Lauriere M.: Rev Fr Alergol Immunol Clin (2003) 43, 21-23.
• [160] Periolo N., Chernavsky A.C.: Autoimm Rev (2006) 5, 202-208.
• [161] Piesiewicz H.: Przegl Piek Cuk (1998) 10, 10-12.
• [162] Pfeil T., Schwabl U., Ulmer W.T., Konig W.: Int Arch Allergy Appl Immunol (1990)91,224-231.
• [163] Picarelli A., Di Tola L., Sabbatella M., Greco L., Silano R., De Vincenzi M.: Scand J Gastroenterol (1999) 34, 1099-1102.
• [164] Piper J.L., Gray G.M., Khosla C.: J Pharmacol Exp Ther (2004) 311, 213-219.
• [165] Pommet M., Morel M.-H., Redl A., Guilbert S.: Polymer (2004) 45, 6853-6860.
• [166] Pommet M., Redl A., Morel M.-H., Guilbert S.: Polymer (2003) 44, 115-122.
• [167] Posh A., Weiss W., Wheeler C., Dunn M.J., Gorg A.: Electrophoresis (1995) 16, 1115-1119.
• [168] Pyle G.G., Paaso B., Anderson B.E., Allen D.D., Marti T., Li Q., Siegel M., Khosla Ch., Gray G.M.: Clin Gastroneterol Hepatol (2005) 3, 687-694.
• [169] Räsänen L., Lehto M., Turjanmaa K., Savolainen J., Reunala T.: Allergy (1994)49,871-876.
• [170] Restani P., Plebani A., Velona T., Cavagni G., Ugazio A.G., Poiesi C., Muraro A., Galii C.L.: Clin Exp Allergy (1996), 26, 1182-1187.
• [171] Ring J., Brodrow K., Behrendt H.: J Chromatography (2001) 7, 3-10.
• [172] Rizzello C.G., De Angelis M., Coda R., Gobbetti M.: Eur Food Res Technol (2006)223,405-411.
• [173] Rollan G., De Angelis M., Gobbetti M., de Yaldez G.F.: J Appl Microbiol (2005)99,149-1502.
• [174] Rosell C.M., Wang J., Aja S., Bean S., Lookhart G.: Cereal Chem (2003) 80, 52-55.
• [175] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 28.05.2008, Dz.U. nr 93.
• [176] Rumbo M., Chirdo F.G., Fossati C.A., Anon M.C.: Food Agric Immunol (1996) 8, 195-203.
• [177] Sadler M.J.: Trends Food Sci Technol (2004) 15, 250-260.
• [178] Sampson H.A., Mendelson L., Rosen J.P.: N Engl J Med. (1992) 327, 380-x.
• [179] Sampson H.A.: J Allegy Clin Immunol (2003) 111(2), S540-S547.
• [180] Sampson H.A.: J Allergy Clin Immunol (2001) 107, 891-896.
• [181] Sanchez-Martinez M.L., Aguilar-Caballos M.P., Gomez-Hens A.: Anal Chim Acta (2004) 523, 35-41.
• [182] Sanchez-Monge R., Garcia-Casado G., Lopez-Otin C., Armentia A., Salcedo G.: Clin Exp Allergy (1997) 27, 1130-1137.
• [183] Sanchez-Monge R., Gomez L., Barber D., Lopez-Otin C., Armentia A., Salcedo G.: Biochem J (1992) 281, 401-405.
• [184] Sandberg M., Lundberg L., Ferm M., Yman I.M.: Eur Food Res Technol (2003) 217, 344-349.
• [185] Sander L, Flagge A., Merget R., Halder T.M., Meyer H.E., Baur X.: J Allergy Clin Immunol (2001) 107, 907-913.
• [186] Sandiford C.P., Tatham A.S., Fido R., Welch J.A., Jones M.G., Tee R.D., Shewry P.R., Newman Taylor A.J.: Clin Exp Allergy (1997) 27, 1120-1129.
• [187] Sathe S.K., Teuber S.S., Roux K.H.: Biotechnol Adv (2005) 23, 423-429.
• [188] Saulnier L., Andersson R., Aman P.J.: Cereal Sci (1997) 25, 121-127.
• [189] Saylor J.D., Bahna S.L.: J Pediatr (1991) 118, 71-74.
• [190] Seguro K., Kumazawa Y., Kuraishi C., Sakamoto H., Motoki M.: J Nutrition (1996) 126, 2557-2562.
• [191] Seilmeier W., Valdez L, Mendez E., Wieser H.: Eur Food Res Technol (2001) 212, 355-363.
• [192] Selinheimo E., Autio K., Kruus K., Buchert J.: J Agric Food Chem (2007) 55, 6357-6365.
• [193] Selo L, Negroni L., Creminon C., Yvon M., Peltre G., Wal J.M.: Int. Arch Allergy Immunol (1998) 117, 20-28.
• [194] Shan L., Molberg O., Parrot I., Hausch F., Filiz F., Gray G.M., Sollid L.M., Khosla C.: Science (2002) 297, 2275-2279.
• [195] Shan L., Qiao S.W., Arentz-Hansen H., Molberg O., Gray G.M., Sollid L.M., Khosla C.: J Proteome Res (2005) 4, 1732-1741.
• [196] Shewry P.R., Lookhart I.G.L.: Wheat gluten protein analysis (2003).
• [197] Sicherer S.H.: Cur Rev Allergy Clin Immunol (2001) 108(6), 881-890.
• [198] Sicherer S.H., Sampson H.: J Allergy Clin Immunol (2006) 117(2), S470-S475.
• [199] Simonato B., De Lazzari F., Pasini G., Polato F., Giannattasio M., Gemignani C., Peruffo A.D.B., Santucci B., Plebani M., Curioni A.: Clin. Exp. Allergy (2001)b 31, 1771-1778.
• [200] Simonato B., Pasini G., De Zorzi M., Vergo M., Curioni A.: It J Food Sci (2004) 16, 151-163.
• [201] Simonato B., Pasini G., Giannattasio M., Dal Belin Peruffo A., De Lazzari F., Curioni A.J.: Agric Food Chem (2001)a, 49, 5668-5673.
• [202] Sissons M.J., Blundell M.J., Hill A.S., Skerritt J.H.: J Cereal Sci (1999) 30, 283-301.
• [203] Skerritt J.H., Hill A.S., Andrews J.L.: J Cereal Sci (2000) 32, 259-279.
• [204] Skorbjerg H., Nareb O., Anthonson D., Meller J., Sjestrom H.: Scandin J Gastroent (2002) 37, 812-817.
• [205] Skorbjerg H., Koch C., Anthonsen H., Sjestrom H.: Biochem Biophys Acta (2004) 1690, 220-230.
• [206] Solid L.: Nat Rev Immunol (2002) 2, 647-655.
• [207] Sollid L.M., Khosla C.: Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol (2005) 2, 140-147.
• [208] Son D.Y., Scheurer S., Hoffmann A., Haustein D., Vieths S.: Eur J Nutr (1999) 38, 201-215.
• [209] Stepniak D., Spaenij-Dekking L., Mitea C., Moester M., de Ru A., Baak- Pablo R., van Yeelen P., Edens L., Koning F.: Am J Physiol Gastroenterol Liver Physiol (2006) 291, G621-G629.
• [210] Sturgess R., Day P., Ellis J.H., Lundin K.E.A., Gjertsen H.A., Kontakou M., Ciclitira P.J.: Lancet (1994) 343, 758-761.
• [211] Sumnu G.: Int J Food Sci Technol (2001) 36, 117-127.
• [212] Sutton R., Hill D.H., Baldo B.A. Wrigley C.W.: Clin. Exp. Allergy (1982) 12, 63-74.
• [213] Tanabe S., Arai S., Watanabe M.: Biosci Biotechnol Biochem (1996)a, 60, 1269-1272.
• [214] Tanabe S., Arai S., Yanagihara Y., Mita H., Takahashi K., Watanabe M.: Biochem Biophys Res Commun (1996)b, 219, 290-293.
• [215] Tanabe S., Watanabe J., Oyama K., Fukushi E., Kawabata J., Arai S., Nakijama T., Watanabe M.: Biosci Biotechnol Biochem (2000) 64, 1675-1680.
• [216] Tatham A.S., Marsh M.N., Wieser H., Shewry P.R.: Biochem J (1990) 270, 313-318.
• [217] Tseng C.S., Lai H.M.: J Food Sci (2002) 67, 750-755.
• [218] Tsuji H., Okada N., Yamanishi R., Bando N., Kimoto M., Ogawa T.: Biosci Biotech Biochem (1995) 59, 150-151.
• [219] Van der Wal Y., Kooy M.C., van Veelen P., Vader W., August S.A., Drijfhout J.W., Pena S.A., Koning F.: Eur J Immunol (1999) 29, 3133-3139.
• [220] Van Puttem M.C., Frewer L.J., Gilissen L.J.W.J., Gremmen B., Peijnen-burg A.A.C.N., Wichers H.J.: Trends Food Sci Technol (2006) 17, 289-299.
• [221] Vidal C., Perez-Carral C., Chomon B.: Ann Allergy Asthma Immunol (1997) 79, 350-352.
• [222] Varjonen E., Petman L., Makinen-Kiljunen S.: Immediate contact allergy from hydrolysed wheat in a cosmetic cream, Allergy (2000)a, 55, 294-296.
• [223] Varjonen E., Vainio E., Kalimo K.: Lifethreatening, recurrent anaphylaxis caused by allergy to gliadin and exercise, Clin Exp Allergy (1997) 27 162-166.
• [224] Varjonen E., Vainio E., Kalimo K.: Allergy (2000)b, 55, 386-391.
• [225] Vasil I.K.: Plant Celi Rep (2007) 26, 1133-1154.
• [226] Waga J., Kączkowski J., Zientarski J.: Poi J Food Nutr Sci (2003) 12, 13-16.
• [227] Waga J., Zientarski J.: Poi J Food Nutr Sci (2007)a 57, 125-130.
• [228] Waga J., Zientarski J.: Poi J Food Nutr Sci (2007)b 57, 91-96.
• [229] Walsh B.J., Howden M.E.: J Immunol Methods (1989) 121, 275-280.
• [230] Walsh D.J., Clery D., McCarthy E., Murphy S., Fitzgerald R.J.: Food Res Intern (2003) 36, 677-683.
• [231] Walsh B.J., Wrigley C.W., Musk A.W., Baldo B.A.: J Allergy Clin Immunol (1985) 76, 23-28.
• [232] Wang M., Vliet T., Hanier R.J.: J Cereal Sci (2004)a 39, 341-349.
• [233] Wang M., Vliet T., Hamer R.J.: J Cereal Sci (2004)b 39, 395-402.
• [234] Wang J., Zhao M., Zhao Q., Bao Y., Jiang Y.: J Food Sci (2007) 72, 103-107.
• [235] Watanabe J., Tanabe S., Watanabe M., Shinmoto H., Sonoyama K.: BioFactors (2004) 22, 295-297.
• [236] Watanabe M., Ikezawa Z., Arai S.: Biosci Biotech Biochem (1994)a 58, 2061-2065.
• [237] Watanabe M., Suzuki T., Ikezawa Z., Arai S.: Biosci Biotech Biochem (1994)b, 58, 388-390.
• [238] Watanabe M., Tanabe S., Suzuki T., Ikezawa Z., Arai S.: Biosci Biotech Biochem (1995) 59, 1596-1597.
• [239] Watanabe M., Tanimoto S., Seguro K.: Japanese patent no JP 1992-126039, 1992.
• [240] Watanabe M., Watanabe J., Sonoyama K., Tanabe S.: Biosci Biotech Biochem (2000) 64, 2663-2667.
• [241] Weichel M., Glaser A.G., Ballmer-Weber B.K., Schmid-Gendelmeier P., Crameri R.: I Allergy Clin Immunol (2006)a, 117, 676-681.
• [242] Weichel M., Vergoossen N.J., Bonomi S., Scibilia J., Ortolani C., Ballmer-Weber B.K.: Allergy (2006)b, 61, 128-135.
• [243] Weiss W., Huber G., Engel K.H., Pethran A., Dunn M.J., Gooley A.A.: Electrophoresis (1997) 18, 826-833.
• [244] Weiss W., Vogelmeier C., Görg A.: Electrophoresis 1993,14, 805-81.
• [245] WHO, Food irradiation. A techniąue for improving the safety of food, Genewa, 1988.
• [246] Wieser H.: Acta Paediatr (1996) 412(85 Suppl.), 3-9.
• [247] Williamson D., Marsh M.N.: Mol Biotechnol (2002), 22, 293-299.
• [248] Wróblewska B., Jedrychowski L.: Food Agric Immunol (2002) 14, 155-162.
• [249] Wróblewska B., Jędrychowski L.: Alergia Astma Immunologia (2003) 8 suplement, 3, 157-164.
• [250] Yokoyama K., Ohisuka T., Kureishi O., Kita Y., Arakawa T., Eijma D.: Biosci Biotech Biochem (2003) 47, 291-294.
• [251] Yunginger J.W., Sweeney K.G., Sturner W.Q., Giannandrea L.A., Teigland J.D., Bray M., Benson P.A., York J.A., Biedrzycki L., Squillace D.L.: J Am Med. Assoc (1988) 260, 1450-1452.
• [252] Zotta T., Piraino P., Ricciardi A., NcSweeney P.L.H., Parente E.: J Agric Food Chem (2006) 54, 2567-2574.
• [253] Zhu Y., Rinzema A., Tramper J., Boi J.: Appl Microbiol Biotechnol 1995, 44, 277-282.
• [254] Zuercher A.W., Fritsche R., Corthesy B., Mercenier A.: Curr Opinion Biotech (2006) 17, 198-203.