Oddziaływanie anionowych i niejonowych surfaktantów na osad czynny

• Autorzy: Liwarska-Bizukojć E.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obecność syntetycznych substancji powierzchniowo czynnych (SPC) w ściekach dopływających do mechaniczno-biologicznych oczyszczalni może przyczynic się do poważnych zakłócen w procesie ich oczyszczania. Do tej pory zajmowano się głównie takimi negatywnymi skutkami obecności SPC, jak powstawanie piany, obniżanie wartości objętościowego współczynnika wnikania tlenu do fazy ciekłej oraz inhibicja wzrostu i aktywności mikroorganizmów osadu czynnego. Temu ostatniemu zagadnieniu poświęcono dotychczas stosunkowo niewiele miejsca. Niniejsze opracowanie jest studium porównawczym, w którym poddano dokładnej analizie oddziaływanie substancji powierzchniowo czynnych o różnej budowie chemicznej na proces osadu czynnego. Szczegółowo omówiono oddziaływanie na proces osadu czynnego pięciu surfaktantów, trzech anionowych i dwóch niejonowych. Skupiono się głównie na dwóch zagadnieniach. Pierwszym z nich jest oddziaływanie SPC na morfologię i aktywność oddechową osadu czynnego. Do ilościowego opisu wpływu SPC na morfologię kłaczków osadu czynnego zastosowano techniki cyfrowej analizy obrazów mikroskopowych. Drugim ważnym zagadnieniem podjętym w tej pracy jest oszacowanie parametrów kinetycznych dla aerobowej heterotroficznej biodegradacji ścieków zawierających wyższe niż w typowych ściekach komunalnych, ale odpowiadające niektórym ściekom przemysłowym, stężenia SPC. Ponadto na podstawie danych literaturowych opracowano szlaki biochemicznego rozkładu pięciu omawianych.SPC. W pracy wykazano, że obciążenie komór osadu czynnego ładunkiem SPC powyżej 15 mg I-I h-1 dla anionowych SPC oraz powyżej 5 mg I-I h-1 dla niejonowych SPC przyczynia się do zmniejszenia wielkości kłaczków oraz obniżenia aktywności oddechowej mikroorganizmów osadu czynnego. Skutkiem zmian morfologicznych kłaczków osadu czynnego, które przejawiają się głównie znacznym zmniejszeniem ich wielkości, są kłaczki typu pin point. Dominacja w osadzie kłaczków pin point pogarsza właściwości sedymentacyjne osadu oraz przyczynia się do zmętnienia scieków oczyszczonych odprowadzanych z osadnika wtórnego. Najsilniej na morfologię i aktywność oddechową mikroorganizmów osadu czynnego oddziałują surfaktanty należące do liniowych alkilobenzenosulfonianów (LAS) oraz w nieco mniejszym stopniu surfaktanty reprezentujące alkilofenole polietoksylowane (APE). Wyznaczone w pracy wartości parametrów kinetycznych i stechiometrycznych dla ścieków zawierających ilości SPC odpowiadające niektórym ściekom przemysłowym odbiegają od wartości znanych z literatury dla typowych ścieków komunalnych. Analiza wartości stałych nasycenia dla substratu wskazuje jednoznacznie, że obecność anionowych lub niejonowych surfaktantów w ściekach obniża powinowactwo biomasy do substratu. Dlatego do modelowania i projektowania procesów biologicznego oczyszczania tego typu ścieków nie powinno stosować się wartości parametrów kinetycznych i współczynników stechiometrycznych jak dla ścieków komunalnych. Natomiast mogą do tego celu zostać wykorzystane parametry kinetyczne i współczynniki stechiometryczne oszacowane w tej pracy.

EN

The presence of the synthetic surfactants in the inflow to wastewater treatment plants (WWTPs) can deteriorate wastewater treatment processes seriously. So far one has dealt with such negative results of the presence of surfactants in the inflow to WWTPs as foaming, decrease of convective oxygen transfer coefficient to the liquid phase and inhibition of activated sludge microorganisms growth and activity. However, the latter has not been thoroughly investigated till now. This work is a comparative study focused on the analysis of the impact of surfactants of different chemical structure on activated sludge system. The effect of five surfactants, three anionics and two nonionics, was described in it. The attention was mainly paid to two issues. First of all, the influence of surfactants on flocs morphology and respirometric activity of activated sludge was determined. In order to describe the effect of surfactants on flocs morphology quantitatively, the digital image analysis techniques were 'applied. Secondly, the kinetic and stoichiometric parameters of aerobic heterotrophic biodegradation of wastewater containing surfactants at concentrations corresponding with some industrial wastewater were evaluated. Moreover, biochemical pathways for five surfactants studied were elaborated on the basis of the available literature data. The results obtained in this work indicate that at the surfactant volumetric loading rate higher than 15 mg 1-1 h-1 for anionics and 5 mg 1-1 h-1 for nonionics the decrease in flocs dimension as well as the decrease of the respirometric activity of activated sludge are observed. As a result of the morphological changes of the activated sludge flocs, the significant decrease of flocs size occurs and pin point flocs start to dominate. The domination of pin point flocs leads to the aggravation of the sedimentation properties of sludge and at the same time induces the turbidity of the purified wastewater flowing out of the secondary clarifier. The surfactant belonging to linear alkylbenzene sulphonates (LAS) and to a lower extent the surfactant representing alkyl phenol ethoxylates (APE) have the strongest impact on activated sludge morphology and respirometric activity. The kinetic and stoichiometric parameters evaluated in this study for wastewater containing anionic or nonionic surfactants at concentrations corresponding with some industrial wastewater deviate from such parameters for the typical municipal wastewater. The analysis of the saturation constant values showed that the presence of anionics or nonionics in wastewater decreased the affinity of biomass to substrate. Therefore, for proper designing and modelling of the biodegradation of wastewater containing the elevated surfactant concentrations, the application of the kinetic and stoichiometric parameters estimated in this study can be recommended.

Słowa kluczowe

PL

surfaktanty niejonowe; surfaktanty anionowe; osad czynny

EN

nonionic surfactant; anionic surfactants; activated sludge

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Rozprawy Naukowe / Politechnika Łódzka
• Rocznik: 2008
• Tom: Z. 370
• Strony: 6--166
• Opis fizyczny: Bibliogr. 134 poz., wykr., tab.

Twórcy

autor

Liwarska-Bizukojć E.

• Politechnika Łódzka. Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska

Bibliografia

• [1] Ahel M., Giger W ., Koch M.: Behaviour of alkylphenol polyethoxylate surfactants in the aquatic environment: I. Occurrence and transformation in sewage treatment. Wat. Res., 28,1131-1142,1994.
• [2] Alves M., Cavaleiro A.J., Ferreira E.C., Amaral A.L, Mota M., da Motta M., Vivier H., Pons M.N.: Characterisation by image analysis an anaerobic sludge under shock conditions. Wat. Sci. Technol., 14,207-214,2000.
• [3] Anastasiu S., Jelescu E.: Środki powierzchniowo czynne. WNT, Warszawa, 1973.
• [4] Bałdyga J., Henczka M., Podgórska W.: Obliczenia w inżynierii bioreaktorów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1996.
• [5] Banat F .A., Prechtl S., Bischof F .: Aerobic thermophilic treatment of sewage sludge contaminated with 4-nonylphenol. Chemosphere, 41,297-302,2000.
• [6] Battersby N.S., Sherren A.J., Bumpus R.N., Eagle R., Molade I.K.: The fate of linear alcohol ethoxylates during activated sludge sewage treatment. Chemosphere, 45, 109-121, 2001.
• [7] Bednarski W ., Reps A.: Biotechnologia żywnosci. wyd. 2. Praca zbiorowa pod red. Bednarskiego W. i Repsa A., WNT , Warszawa, 2003.
• [8] Bitton G., Wastewater microbiology. 3rd ed., John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2005.
• [9] Błaszczyk M.K.: Mikroorganizmy w ochronie środowiska. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2007.
• [10] Bracklow U., Drews A., Vocks M., Kraume M.: Comparison of nutriens degradation in smallscale MBR fed with synthetic/domestic wastewater J. Hazard. Mat., 144,620-626,2007.
• [11] Brownawell B.J., Chen H., Zhang W., Westall J.C.: Sorption of nonionic surfactants on sediment materials. Environ. Sci. Technol., 31,1735-1741,1997.
• [12] Broze G.: Handbook of detergents. Part A: Properties. Marcel Dekker Inc., New York- Basel, 1999.
• [13] Buraczewski G.: Biotechnologia osadu czynnego. PWN, Warszawa, 1994.
• [14] Chmiel A.: Biotechnologia. Podstawy mikrobiologiczne i biochemiczne. PWN, Warszawa, 1998.
• [15] Contreras E.M., Gianuzzi L., Zaritzky N.E.: Use of image analysis in the study of competition between filamentous and non-filamentous bacteria. Wat. Res., 38, 2621-2630, 2004.
• [16] Cserhtiti T., Forgtics E., Oros G.: Biological activity and environmental impact of anionic surfactants. Env. Int., 2 (28),337-48, 2002.
• [17] Cutler W.G., Kissa E.: Detergency: Theory and Technology. CRC Press, Boca Raton, 1987.
• [18] da Motta N., Pons M.N., Roche N., Vivier H.: Characterisation of activated sludge by automated image analysis. Biochem. Eng. J., 9, 165-173, 2001a.
• [19] da Motta M., Pons M.N., Roche N.: Automated monitoring of activated sludge in a pilot plant using image analysis. Wat. Sci. Technol., 43/7, 91-96, 2001b.
• [20] De Voogt P., Kwast 0., Hendriks R., Jonkers N.: Alkylphenol ethoxylates and their degradation products in abiotic and biological samples from environment: Endocrine disruptors: Analrtical and toxicological aspects. Analysis, 28, 776-82, 2000.
• [21] Di Corcia A., Samperi R.: Monitoring aromatic surfactants and their biodegradation intermediates in raw and treated sewages by solid-phase extraction and liquid chromatography. Environ. Sci. Technol., 28, 850-858, 1994.
• [22] Dorn P .B., Salantiro J.P ., Evans S.H., Kravetz L.: Assessing the aquatic hazard of some branched and lineal nonionic surfactants by biodegradation and toxicity. Environ. Toxicol. Chem., 12,1751-1762, 1993.
• [23] Drzewicki A., Znaczenie morfologii kłaczka w procesie oczyszczania scieków metodą osadu czynnego. Gaz. woda i technika sanitarna, 9,26-27, 2005.
• [24] Dutkiewicz E.T.: Fizykochemia powierzchni. WNT, Warszawa, 1998.
• [25] Eckenfelder Jr W.W., Mustermann J.L.: Activated sludge treatment of industrial wastewater. Technomic Publishing Company Inc., Lancaster, 1995.
• [26] Eikelboom D.H., van Buijsen H.J.J.: Podręcznik mikroskopowego badania osadu czynnego. Wyd. "Seidel-Przywecki" sp. z o.o., Szczecin, 1999.
• [27] Fauser P., Vikelsoe J., Sorensen P.B., Carlsen L.: Phthalates, nonylphenols and LAS in an alternately operated wastewater treatment plant -fate modelling based on measured concentrations in wastewater and sludge. Wat. Res., 37, 1288-1295, 2003.
• [28] Gietdowska-Bulska A., Perkowski J., Kos L.: The application of ozone in the decomposition of aqueous solutions of nonionic surfactants. Ozone Sci. Eng., 26/2, 217-225, 2004.
• [29] Gillot S., Capela S., Heduit A.: Effect of horizontal flow on oxygen transfer in clean water and in clean water with surfactants. Wat. Res., 34/2,678-683, 2000.
• [30] Grabas K., Kotwzan B.: Środki powierzchniowo czynne -ocena podatności na biodegradację, W: Człowiek-środowisko-zagrożenie. Praca zbiorowa pod red. Zwoździaka J., Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 371-382, 2002a.
• [31] Grabas K., Kotwzan B.: Środki powierzchniowo czynne -ocena toksyczności. W: Człowiek-środowisko-zagrożenie. Pod red. Zwoździaka J., Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 393-402, 2002b.
• [32] Grijspeerdt K., Verstraete W .: Image analysis to estimate the settleability and concentration of activated sludge. Wat. Res., 31, 1126-1134, 1997.
• [33] Gujer W., Henze M., Mino T., van Loosdrecht M.C.M.: Activated Sludge Model No.3. Wat. Sci. Tech., 39(1),183-193, 1999.
• [34] Hartmann L., Biologiczne oczyszczanie scieków. Wydawnictwo Instalator Polski, Warszawa, 1996.
• [35] Hashim M.A., Kulandai J., Hassan R.S.: Biodegrability of branched alkylbenzene sulphonates. J. Chem. Technol. Biotechol., 54,207-214, 1992.
• [36] Heidrich Z., Witkowski A.: Urządzenia do oczyszczania scieków. Projektowanie. Przykłady obliczeń. Wyd. "Seidel-Przywecki" sp. z o.o., Warszawa, 2005.
• [37] Henze M., Harremoes P., Jansen J., Arvin E.: Wastewater treatment. Biological and chemical processes. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2002.
• [38] Henze M., Grady Jr C.P.L., Marais G.v.R., Matsuo T.: Activated Sludge Model No. 1. IAWPRC Sci. and Tech. Report No. 1, IAWPRC, London, 1987.
• [39] Hermanowicz W., Dojlido J., Dożańska W., Koziorowski B., Zerbe J.: Fizyczno-chemiczne badanie wody i ściekow. wyd. 2, Arkady, Warszawa, 1999.
• [40] Holmberg K., Jonsson B., Kronberg B., Lindman B.: Surfactants and polymers in aqueous solution. 2nd ed., John Wiley & Sons Ltd., Chichester. 2004.
• [41] Instrukcja MACH, Method 8237, Instrument Manual HACH Company (1991/96) Loveland, Colorado, USA.
• [42] Jakubke H-D., Jeschkeit H.: Aminokwasy, peptydy, białka. wyd. 2, PWN, Warszawa, 1989.
• [43] Jones F .W ., Westmoorland D.J.: Degradation of nonylphenol ethoxylates during the composting of sludges from wool scour effluents. Environ. Sci. Technol., 32, 2623-2627, 1998.
• [44] Kappeler J., Gujer, W.: Estimation of kinetic parameters of heterotrophic biomass under aerobic conditions and characterization of wastewater for activated sludge modelling. Water Sci. Tech., 25(6), 125-139, 1992.
• [45] Khin T., Annachhatre A.P.: Novel microbial nitrogen removal processes. Biotechnol. Adv., 22(7), 519-532, 2004.
• [46] Kiewiet A.T., de Beer K.G.M., Parsons J.R., Govers H.A.J.: Sorption of linear alcohol ethoxylates on suspended sediment. Chemosphere, 32/4, 675-680, 1996.
• [47] Klimiuk E., Łebkowska M.: Biotechnologia w ochronie środowiska. PWN, Warszawa,2003.
• [48] Krogh K.A., Halling-Sorensen B., Mogensen B.D., Vejmp K.V.: Environmental properties and effects of non-ionic surfactant adjuvants in pesticides: a review. Chemosphere, 50, 871-901, 2003.
• [49] Kunicki-Goldfinger W.J.H.: Życie bakterii. PWN, Warszawa, 1998.
• [50] Langford K.H., Scrimshaw M.D., Birkett J. W ., Lester J.N.: Degradation of nonylphenolic surfactants in activated sludge batch tests. Wat. Res., 39, 870-876, 2005.
• [51] Langford K.H., Lester J.N.: Fate and behaviour of endocrine disruptors in wastewater treatment processes. In: Endocrine Disruptors in Wastewater and sludge Treatment Processes, Editors: Birkett J.W., Lester J.N., CRC Press, Florida, 2002.
• [52] Ledakowicz S., Perkowski J., Bulska A., Jamroz T., Sencio B.: Ozonation impact on degradation and toxicity of non-ionic surfactants. Ozone Sci. Eng., 27(6), 437-445, 2005.
• [53] Lee W ., Kang S., Shin H.: Sludge characteristic and their contribution to microfiltration in submerged membrane bioreactors. J. Membr. Sci., 216, 217-227 , 2003.
• [54] Leon V.M., Lopez C., Lara-Martin P.A., Prats D., Varo P., Gonzalez-Mazo E.: Removal of linear alkylbenzene sulfonates and their degradation intermediates at low temperatures during activated sludge treatment. Chemosphere, 64, 1157-1166, 2006.
• [55] Li D.H., Ganczarczyk J.J.: Structure of activated sludge flocs. Biotechnol. Bioeng. 35, 57-65, 1990.
• [56] Li R.Q., Jiku F., Schroder R.F.: Assessment of the pollutant elimination efficiency by gas chromatography/mass spectrometry, liquid chromatographymass spectrometry and - tandem mass spectrometry. Comparison of conventional and membrane-assisted biological wastewater treatment processes. J. Chromat. A., 889, 155-176, 2000.
• [57] Liwarska-Bizukojć E., Ledakowicz S.: Estimation of viable biomass in aerobic biodegradation processes of organic fraction of municipal solid waste (MSW). J. Biotechnol., 101, 165-172, 2003.
• [58] Liwarska-Bizukojć E.: Application of image analysis techniques in activated sludge wastewater treatment processes. Biotechnol. Lett., 27, 1427-1433,2005.
• [59] Liwarska-Bizukojć E, Bizukojć M.: Digital image analysis to estimate the influence of sodium dodecyl sulphate on activated sludge flocs. Proc. Biochem., 40, 2067-2072, 2005a.
• [60] Liwarska-Bizukojć E., Bizukojć M.: Ocena parametrów morfologicznych osadu czynnego z Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Zgierzu. Inżynieria i Aparatura Chemiczna, 44(36),49-51, 2005b.
• [61] Liwarska-Bizukojć E., Miksch K., Malachowska-Jutsz A., Kalka J.: Acute toxicity and genotoxicity of five selected anionic and nonionic surfactants. Chemosphere, 58, 1249-1253, 2005.
• [62] Liwarska-Bizukojć E., Urbaniak M.: Wpływ anionowych surfaktantów na właściwości osadu czynnego, Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 32(1),817-824, Lublin, 2005.
• [63] Liwarska-Bizukojć E., Bizukojć M.: Biodegradation of sodium dodecyl sulphate (SDS) by activated sludge in the flow system, Archives of Environmental Protection, (32/1), 33-42, 2006a.
• [64] Liwarska-Bizukojć E., Bizukojć M.: Effect of selected anionic surfactants on activated sludge flocs. Enz. Microb. Technol., 39,660-668, 2006b.
• [65] Liwarska-Bizukojć E., Bizukojć M.: Changes of activated sludge flocs morphology induced by anionics in the batch system. Book of Abstracts, International Symposium on Environmental Biotechnology ISEB ESEB JSEB, 341, Leipzig, Germany, July 9-14, 2006c.
• [66] Liwarska-Bizukojć E., Sochacka E., Urbaniak M.: Oznaczanie niejonowych substancji powierzchniowo czynnych metodą. spektrofotometryczną. z porfiryną T(DBHP)P. Gaz, woda i technika sanitama, 4,18-20, 2006.
• [67] Liwarska-Bizukojć E., Urbaniak M.: Impact of anionic surfactants on activated sludge properties. In: Environmental Engineering, Taylor & Francis Group, London, 289-294, 2007a.
• [68] Liwarska-Bizukojć E., Urbaniak M.: Evaluation of phytotoxic effect of wastewater contaminated with anionic surfactants, Biotechnologia, 1(76), 203-214, 2007b.
• [69] Liwarska-Bizukojć E., Bizukojć M.: The influence of the selected nonionic surfactants on the activated sludge flocs morphology and kinetics of the organic matter removal in the flow system. Enz. Microb. Technol., 41,26-34, 2007.
• [70] Liwarska-Bizukojć E.: Zmiany składu scieków podczas ich transportu w sieci kanalizacyjnej. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 233-242, Lublin, 2007.
• [71] Liwarska-Bizukojć E., Scheumann R., Drews A., Bracklow U., Kraume M.: Effect of anionic and nonionic surfactants on the kinetics of the aerobic heterotrophic biodegradation of organic matter in industrial wastewater. Wat. Res., 42, 923-930, 2008a.
• [72] Liwarska-Bizukojć E., Drews A., Kraume M.: Effect of selected nonionic surfactants on the activated sludge morphology and activity in a batch system. J. Sulj: Vet., DOI: 10.1007/s11743-008-1066-6, 2008b.
• [73] Lopez C., Pons M.N., Morgenroth E.: Evaluation of microscopic techniques (epifluorescence microscopy, CLSM, TPE-LSM) as a basis for the quantitative image analysis of activated sludge. Wat. Res., 39,456-468, 2005.
• [74] Łomotowski J., Szpindor A.: Nowoczesne systemy oczyszczania scieków. Arkady, Warszawa, 1999.
• [75] Madsen T., Petersen G., Seiero C., Torslov J.: Biodegradability and aquatic toxicity of glycoside surfactants and a nonionic alcohol ethoxylate. J. Am. Oil Chem. Sac., 72,929-933, 1996.
• [76] Mann M.R., Boddy M.R.: Biodegradation of a nonylphenol ethoxylate by the autochthonous microflora in lake water with observations on the influence of light. Chemasphere, 41,1361-69, 2000.
• [77] Margesin R., Schiner F .: Biodegradation of the anionic surfactant sodium dodecyl sulfate at low temperatures. Int. Biadeg.. Biadet., 41, 139-143, 1998.
• [78] Matthijs E., Debaere G., ltrich N., Masscheleyn P ., Rot tiers A., Stalmans M., Federle T.: The fate of detergent surfactants in sewer systems. Wat. Sci. Tech., 31,321-330,1995.
• [79] Matthijs E., Holt M.S., Kiewiet A., Rijs G.BJ.: Environmental monitoring for linear alkylbenzene sulfonate, alcohol ethoxylate, alcohol ethoxy sulfate, alcohol sulfate and soap. Enviran. Taxical. Chem., 18,2634-2644, 1999.
• [80] McAvoy D.C., Eckhoff W .S., Rapaport R.A.: Fate of the linear alkylbenzene sulphonate in the environment. Enviran. Taxical. Chem., 12,977-987, 1993.
• [81] Mezzanotte V., Castiglioni F., Todeschini R., Pavan M.: Study on anaerobic and aerobic degradation of different non-ionic surfactants. Biares. Technal., 87, 87-91, 2003.
• [82] Mędrzycka K., Pastewski S., Tomczak-Wandzek R., Hallmann E.: Surfactants in the environment. W: Pathways of pollutants and mitigation strategies of their impact on the ecosystems. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 27, 287-309, Lublin, 2004.
• [83] Mędrzycka K., Zwierzykowski W .: Effect of some volatile organic compounds on the foaming of detergents from their aqueous solutions. Sep.. Sci. Technal., 16, 253, 1981.
• [84] Miliotis T., Knutsson M., Jonsson A., Mathiasson L.: Ion-pair extraction of aromatic anionic surfactants using the supported liquid membrane technique. Int. J. Enviran. Anal. Chem., 64,35-46, 1996.
• [85] Miksch K.: Auswahl einer optimalen Methodik flir die Aktivittitsbestimmung des Belebtschlammes mit Hilfe des TTC-Testes. Vom Wasser; 64,187-98, 1985.
• [86] Miksch K.: Biotechnologia scieków. Praca zbiorowa pod red. Mikscha K., Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2000.
• [87] Nielsen J., Villadsen J.: Bioreaction engineering principles, Plenum Press, New York, London, 1994.
• [88] Novak, L., Larrea, L., Wanner, J.: Estimation of maximum specific growth rate of heterotrophic and autotrophic biomass: A combined technique of mathematical modelling and batch cultivations. Waf. Sci. Tech., 30(11), 171-180, 1994.
• [89] Ogonowski J., Tomaszkiewicz-Potępa A.: Analiza związków powierzchniowo czynnych, Wyd. Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków, 2004.
• [90] Olympus MicroImageTM Reference Guide. Version 4.0 for WindowsTM, 1999.
• [91] Paul G.C., Thomas C.R.: Characterisation of Mycelial Morphology Using Image Analysis. Adv. Biochem. Eng./Biofechnol., 60,2-59, 1998.
• [92] Pawlaczyk-Szpilowa M.: Biologia i ekologia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1997.
• [93] Pazdan P .: Wpływ detergentów na sprawność systemu napowietrzania drobnopęcherzykowego. Gaz, woda i technika sanitarna, 1,26-29, 2003.
• [94] Petersen B., Gernaey K., Henze M., Vanrolleghem P.A.: Calibration of activated sludge models: A critical review of experimental designs. In: Biotechnology for the Enivonment: Wastewater Treatment and Modelling. Waste Gas Handling. Editors: Agathos S.N., Reineke W., Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, 102-186, 2003.
• [95] Petrovic M., Barcelo D.: Fate and removal of surfactants and related compounds in wastewater and sludges. In: The Handbook of Environmental Chemistry. Editor: Barcelo D, vol. 5 (1),1-28, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2004.
• [96] Pollard P .C., Steffens M.A., Biggs, C.A., Lant, P .A.: Bacterial growth dynamics in activated sludge batch assays. Waf. Sci. Tech., 32(3),587-596, 1998.
• [97] Polska Norma. Woda i ścieki. Oznaczanie anionowych syntetycznych substancji powierzchniowo czynnych metodą kolorymetryczną z błękitem metylenowym. PN -85/C-04550/02.
• [98] Polska Norma. Środki powierzchniowo czynne. Związki niejonowe: Pochodne polioksyetylenowe. Oznaczanie temperatury zmętnienia. PN-86/C-04835.
• [99] Pons M.N., Vivier H.: Biomass quantification by image analysis. Adv. Biochem. Eng./Biofechnol.,66, 133-184, 1999.
• [100] Prats D., Ruiz F., Vazquez B., Rodriguez-Pastor M.: Removal of anionic and nonionic surfactants in a wastewater treatment plant with anaerobic digestion. A comparative study. Waf. Res., 31,1925-1930, 1997.
• [101] Proksova M., Vrbanova A., Sladckova D., Gregorova D., Augustin J.: Dialkyl sulfoccinate toxicity towards Commonas terrigena N3H. J. Trace Microprobe Techn., 16,475-80, 1998.
• [102] Rao P., He M.: Adsorption of anionic and nonionic surfactant mixtures from synthetic detergents on soils. Chemosphere, 63,1214-1221, 2006.
• [103] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 24 Lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. Nr 137, poz. 984.
• [104] Rieger M.M., Rhein L.D.: Surfactants in cosmetics. 2nd ed., Marcel Dekker Inc., New York Basel Hong Kong, 1997.
• [105] Russ J.C.: Computer assisted microscopy: the measurement and analysis of images. Plenum Press, New York, 1990.
• [106] Rzeznickova I., Hoffmann J., Komarek K.: Biodegradation of technical mixtures of oxyethylenated aliphatic alcohols in an aqueous environment. Chemosphere, 48, 83-87, 2002.
• [107] Schmidt I., Sliekers 0., Schmid M., Bosk E., Fuerst J., Kuenen J.G., Jetten M.S.M., Strous M.: New concepts of microbial treatment processes for the nitrogen removal in wastewater. FEMS Microbiol. Rev., 27,481-492,2003.
• [108] Schoeberl P., Bock K.J., Huber L.: Oekologisch relevante Daten von Tensiden in Wasch- und Reinigungs-mitteln. Tens. Surf. Det., 25, 86-98, 1988.
• [109] Schroeder F.R., Schmitt M., Reichensperger U.: Effect of waste water treatment on the elimination of anionic surfactants. Waste Management, 19(2), 125-131, 1999.
• [110] Scott M.J., Jones M.N.: The biodegradation of surfactants in the environment, Biochim. Biophys. Acta, 1508, 235-51, 2000.
• [111] Scragg A.H.: Bioreactors in biotechnology. A practical approach. Ellis Horwood Ltd., London, 1991.
• [112] Shcherbakova V .A., Laurinavichius K.S., Akimenko V .K.: Toxic effect of surfactants and probable products of their biodegradation on methanogenesis in an anaerobic microbial community. Chemosphere, 29,1861-1890,1999.
• [113] Singleton P.: Bakterie w biologii, biotechnologii i medycynie, PWN, Warszawa, 2000.
• [114] Spanjers H., Vanrolleghem P.A.: Respirometry as a tool for rapid characterization wastewater and activated sludge. Wat. Sci. Tech., 31(2), 105-114, 1995.
• [115] Stomer B., Loft G.: Oxidative degradation of p-toluenesulfonic acid using hydrogen peroxide. Chemosphere, 38, 1035-1048, 1999.
• [116] StryerL.: Biochemia. PWN,Warszawa, 1997.
• [117] Surmacz-Górska J., Cema G., Wiszniowski J., Raszka A., Żabczyński S., Zabłocka-Godlewska E.: Usuwanie wysokich stężeń azotu za pomocą,. Procesu Anammox oraz nitryfikacji i denitryfikacji w złożu tarczowym, Materiały kongresowe, s. 68, III Krajowy Kongres Biotechnologii, 9-12 września, Poznań, 2007.
• [118] Swisher R.D.: Surfactants biodegradation. 2nd ed., Marcel Dekker Inc., New York, 1987.
• [119] Szymański A., Łukaszewski Z.: Determination of poly(ethylene glycols) in environmental samples by the indirect tensammetric method. Analyst, 121, 1897-1901, 1996.
• [120] Szymański A., Wyrwas B., Swit Z., Jaroszyński T., Łukaszewski Z.: Biodegradation of fatty alcohol ethoxylates in the continuous flow activated sludge test. Wat. Res., 34/16,4101-4109, 2000.
• [121] Szymański A., Wyrwas B., Bubien E., Kurosz T., Hreczuch W., Zembrzuski W., Łukaszewski Z.: Biodegradation of oxo-alcohol ethoxylates in the continuous flow activated sludge simulation test. Wat. Res., 36, 3378-3386, 2002.
• [122] Temmink H., Klapwijk B.: Fate of linear alkylbenzene sulfonate (LAS) in activated sludge plants, Wat. Res., 38,903-912, 2004.
• [123] Tomaszewski K., Szymański A., Łukaszewski Z.: Separation of poly(ethyleneglycols) into fractions by sequentialliquid-liquid extraction. Talanta, 50, 299-306, 1999.
• [124] Tsuji K.: Surface activity. Principles, phenomena and applications. Academic Press Inc., San Diego, 1998.
• [125] Verstraete W., van Vaerenbergh E.: Aerobic activated sludge. In: Biotechnology. Microbial Degradations. vol. 8, ed. H.-J. Rehm, & G. Reed, VCH Verlagsgesellschaft, Weinheim, 1986.
• [126] Wagener S., Schink B.: Anaerobic degradation of nonionic ans anionic surfactants in enrichment cultures and fixed-bed reactors. Wat. Res., 21,615-622., 1987.
• [127] Wagner M., Poepel J.: Surface active agents and their influence on oxygen transfer. Wat. Sci. Technol., 34 (3-4),249-256, 1996.
• [128] Wilderer P.A., Bungartz H.J., Lemmer H., Wagner M., Keller J, Wuertz S.: Modern scientific methods and their potential in wastewater science and technology. Wat. Res., 36,370-393, 2002.
• [129] Wingender J., Flemming H.C.: Autoaggregation of microorganisms: flocs and biofilms. In: Biotechnology. Environmental processes. vol. 11a, 2nd ed. H.-J. Rehm, & G. Reed, VCH Verlagsgesellschaft, Weinheim, 1999.
• [130] Wiesmann U., Choi I.S., Dombrowski E.M.: Fundamentals of biological wastewater treatment. WILEY -VCH Verlag GmbH&Co., Weinheim, 2007.
• [131] Ying G.G.: Fate, behaviour and effects of surfactants and their degradation products in the environment. Env Int., 32,417-31,2006.
• [132] Zhang C., Valsaraj K.T., Constant W.D., Roy D.: Aerobic biodegradation kinetics of four anionic and nonionic surfactants at sub- and supra-critical micelle concentrations (CMCs). Wat. Res., 33(1), 115-124, 1999.
• [133] Zieliński R.: Surfaktanty. Towaroznawcze i ekologiczne aspekty ich stosowania. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań, 2000.
• [134] Zita A., Hermansson M.: Effects of bacterial cell surface structures and hydrophobicity on attachement to activated sludge flocs. Appl. Environ. Microb., 63/3,1168-1170, 1997.