Doświadczenie estetyczne w metafizyce naturalizmu empirycznego Johna Deweya

• Autorzy: Rachoń N.

Warianty tytułu

EN

Aesthetic experience in John Deweys mataphysics of naturalism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu związków deweyowskiej koncepcji doświadczenia estetycznego z szerszymi, metafizycznymi poglądami Amerykanina. Głównym celem prowadzonej argumentacji jest określenie roli, jaką pełni kategoria doświadczenia estetycznego w ramach empirycznego naturalizmu, stanowiska filozoficznego, jakie sformułował Dewey w późnym okresie swojej twórczości. Zaproponowana w artykule interpretacja deweyowskiej kategorii doświadczenia ujawnia zasadnicze implikacje metafizyczne, które w konsekwencji prowadzą do wyróżnienia wysublimowanej formy doświadczenia estetycznego i uznania jej za centralny element całej teorii. Wedle tego stanowiska doświadczenie estetyczne wyraża istotę rozwoju natury, siłę kreatywną wypływającą ze szczególnej, rytmicznej koordynacji wymian wzajemnego oddziaływania pomiędzy organizmem a jego otoczeniem. Według Deweya sztuka, której istotą jest doświadczenie estetyczne, wyraża najgłębsze zasady rozwijającego się życia i stanowi najwyższy przejaw natury. Autor niniejszego artykułu dowodzi, że proponowane przez Deweya stanowisko naturalizmu empirycznego, chociaż wyraźnie zmienia tradycyjne znaczenie metafizyki, to jednak nie marginalizuje jej jako dziedziny filozofii. Przeciwnie, rozwija przed nią nowe zagadnienia i ciekawe perspektywy.

EN

The article deals with the issue of relations between Dewey’s idea of aesthetic experience and his account of metaphysics. The main aim of argumentation presented is to determine the role of the aesthetic experience in the field of natural empiricism, developed by Dewey in his late works. The interpretation of deweyan concept of experience, as proposed by the author, discloses the fundamental metaphysical implications, which in the long run entails distinguishing and favoring of the sublime form of aesthetic experience and regarding it as a central element of his whole theory. According to this position, the aesthetic experience expresses the essence of nature and the deepest spirit of its progress. It becomes the creative power originated from the specific sort of rhythmical coordination of mutual interactions between organism and its surroundings. From deweyan point of view, art expresses the deepest principles of advancing life and is seen as the highest manifestation of nature; as its climax. Author argues, that Dewey’s position of natural empiricism, however significantly changes the traditional meaning of metaphysics, it takes no efforts to push it aside as a philosophic discipline. On the contrary, Dewey’s processual metaphysics of experience raises new issues and proposes interesting perspective of reflection.

Słowa kluczowe

PL

doświadczenie; estetyka; metafizyka; metoda; empiryzm; natura; działanie; jakość

EN

experience; aesthetics; metaphysics; method; empiricism; activity; nature

• Wydawca: Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej
• Rocznik: 2010
• Tom: R. 51 nr 4 (183)
• Strony: 225--246
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz.

Twórcy

autor

Rachoń N.

• Akademia Marynarki Wojennej

Bibliografia

• [1] Alexander T., John Dewey’s Theory of Art, Experience, and Nature. The Horizons of Feeling, State University of New York Press, New York 1987.
• [2] Bernstein R., John Dewey’s Metaphysics of Experience, ‘The Journal of Philosophy’, 1961, Vol. LVIII, No 1.
• [3] Boisvert R., Dewey’s Metaphysics, Fordham Univ. Press, New York 1988.
• [4] Coplestone F., Historia filozofii, tłum. B. Chwedeńczuk, Instytut Wyd. PAX, Warszawa 1991.
• [5] Dewey J., Bentley A., Knowing and Known, Becon Press, Boston 1949.
• [6] Dewey J., Essays in Experimental Logic, Dover Publications, New York 1916.
• [7] Dewey J., Experience and Nature, Dover Publications, New York 1929.
• [8] Dewey J., Sztuka jako doświadczenie, tłum. A. Potocki, Wrocław 1975.
• [9] Dewey J., The Quest for Certainity: A Study of the Relation of Knowledge and Action, Minton, Balch & Company, New York 1929.
• [10] Dewey J., The Subject Matter of Metaphysical Inquiry, ‘The Journal of Philosophy, Psychology and Scientific Methods”, 1915, Vol. XII, No 13.
• [11] Dziemidok B., Teoria przeżyć i wartości estetycznych w polskiej estetyce dwudziestolecia międzywojennego, PWN, Warszawa 1980.
• [12] Gouinlock J., John Dewey’s Philosophy of Value, Humanities Press, New York 1972.
• [13] Gutowski P., Między monizmem a pluralizmem. Studium genezy i podstaw filozofii Johna Deweya, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002.
• [14] Heidegger M., Bycie i czas, tłum. B. Baran, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1994.
• [15] The Collected Works of John Dewey, 1882–1953: The Electronic Edition, ed. L. Hickman, InteLex Co., 1996 [wydanie elektroniczne przygotowane na podstawie wydania książkowego: The Collected Works of John Dewey, 1882–1953, t. 1–37, ed. Jo Ann Boydston, Southern Illinois University Press, Carbondale 1969–1990].
• [16] Kaczocha W., Studia z filozofii XX wieku, Wyd. Fundacji Humaniora, Poznań 2008.
• [17] Koczanowicz D., Doświadczenie sztuki, sztuka życia. Wymiary estetyki pragmatycznej, Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2008.
• [18] Dewey and His Critics. Esseys From The Journal of Philosophy, ed. S. Morgenbesser, New York 1977.
• [19] Murphy A. E., Dewey’s Epistemology and Metaphysics, ‘The Philosophy of John Dewey’, ed. Paul Arthur Schilpp (The Library of Living Philosophers), Northwestern University, 1939.
• [20] Pieter J., Analiza i krytyka teorii doświadczenia Johna Deweya, „Kwartalnik Filozoficzny”, 1932, nr 1.
• [21] Rescher, N., ‘Process Philosophy’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2009 Edition), ed. E. N. Zalt, http://plato.stanford.edu/archives/win2009/ entries/process-philosophy/.
• [22] Rorty R., Konsekwencje pragmatyzmu, tłum. C. Karkowski, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1998.
• [23] Santayana G., Dewey’s Naturalistic Metaphysics, ‘Journal of Philosophy’, 1925, Vol. XXII, No 25.
• [24] Sukale M., Comparative Studies in Phenomenology, Martinus Nijhof, The Hague 1976.
• [25] Wilkoszewska K., Sztuka jako rytm życia. Rekonstrukcja filozofii sztuki Johna Deweya, Universitas, Kraków 2003.
• [26] Wojnar I., Wstęp, [w:] J. Dewey, Sztuka jako doświadczenie, tłum. Andrzej Potocki, Wrocław — Warszawa — Kraków 1975.