Chorwackie trzęsienie ziemi 8 października 1909 roku, Andrija Mohorovičić i granica Moho

• Autorzy: Grad M.

Warianty tytułu

EN

Croatian earthquake of 8 October 1909, Andrija Mohorovičić and Moho boundary

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W roku 1910 chorwacki sejsmolog Andrija Mohorovičić (1857-1936) opublikował ważną pracę Potres od 8.X.1909 (Trzęsienie ziemi 8 października 1909). W pracy tej studiował sejsmogramy trzęsienia ziemi w dolinie rzeki Kupy (Chorwacja) wraz z innymi wstrząsami z tego rejonu. Andrija Mohorovičić wydzielił dwie wyraźne pary fal podłużnych (P) i poprzecznych (S), których interpretacja doprowadziła go do wykrycia nieciągłości prędkości fal w Ziemi. Jej głębokość oszacował na 50 km, z prędkościami fal P 5,60 km/s powyżej i 7,747 km/s poniżej nieciągłości. Badania w następnych latach pokazały, że ostra nieciągłość sejsmiczna odkryta przez Mohorovičića występuje na całej Ziemi i oddziela skorupę od niżej leżącego płaszcza. Została ona nazwana nieciągłością Mohorovičića, lub w skróconej formie – Moho. Nowa cyfrowa mapa głębokości Moho została skompilowana dla całej płyty europejskiej, rozciągającej się od grzbietu śródatlantyckiego na zachodzie po Ural na wschodzie oraz od Morza Śródziemnego na południu do Morza Barentsa i Spitsbergenu w Arktyce na północy. Płyta europejska ma liczącą 4,5 miliarda lat złożoną historię tektoniczną. Znajduje to odzwierciedlenie w dzisiejszej wielkoskalowej strukturze skorupy ziemskiej. W ogólności możemy wyróżnić w płycie europejskiej trzy ogromne domeny. Najstarsza, archaiczna i proterozoiczna charakteryzuje się skorupą o grubości 40-60 km, kontynentalna skorupa waryscyjska i alpejska ma grubość 20-40 km, a najmłodsza oceaniczna skorupa Atlantyku ma grubość 10-20 km.

EN

In 1910 the Croatian seismologist Andrija Mohorovičić (1857-1936) published his important paper "Potres od 8.X.1909" (Earthquake of 8 October 1909). In this paper he studied seismograms of an earthquake in the Kupa Valley (Croatia) together with other events from this region. Andrija Mohorovičić discriminated two distinct pairs of compressional (P) and shear (S) waves and their interpretation led him to discover the existence of the velocity discontinuity in the uppermost Earth. He evaluated the depth to be at 50 km, with P-wave velocities 5.60 km/s above and 7.747 km/s below. Studies during the next years showed that the sharp seismic discontinuity discovered by Mohorovičić was found worldwide, and that it separates crust from underlying upper mantle. It was named the Mohorovičić discontinuity, or Moho in abbreviated form. The new digital Moho depth map is compiled for the whole European plate extending from the mid-Atlantic ridge in the west to the Ural Mountains in the east, and from the Mediterranean Sea in the south to the Barents Sea and Spitsbergen in the Arctic in the north. The European plate has a 4.5 Gy long and complex tectonic history. This is reflected in the present day large scale crustal structures. In general three large domains within the European plate crust are visible. The oldest Archean and Proterozoic crust has a thickness of 40-60 km, the continental Variscan and Alpine crust has a thickness of 20-40 km, and the youngest oceanic Atlantic crust has a thickness of 10-20 km.

Słowa kluczowe

PL

Mohorovičić Andrija; skorupa ziemska; mapa granicy Moho

EN

Mohorovičić Andrija; Earth's crust; Moho discontinuity map

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2009
• Tom: Z. 1-2
• Strony: 53--67
• Opis fizyczny: bibliogr. 45 poz., mapki.

Twórcy

autor

Grad M.

• Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki UW

Bibliografia

• 1.Bath M., 1984, A seismic refraction profile in Swedish Lapland. Seismol. Dept. Rep., Uppsala, 2-84.
• 2.Behm M., Brückl E., Chwatal W., Thybo H., 2007, Application of stacking and inversion techniques to three-dimensional wide-angle reflection and refraction seismic data of the Eastern Alps. Geophys. J. Int., 170, 275-298, doi: 10.1111/J.1365-246X.2007.03393.x.
• 3.Brückl E., Bleibinhaus E, Gosar A., Grad M., Guterch A., Hrubcova R, Keller G.R., Majdański M., Sumanovac E, Tiira T., Yliniemi J., Hegedus E., Thybo H.,2007, Crustal structure due to collisional and escape tectonics in the Eastern Alps region based on profiles AlpOl and AlpOl from theALP2002 seismic experiment. J. Geophys. Res., 112, B06308, doi:10.1029/2006JB004687.
• 4.Cassinis R., 2006, Reviewing pre-TRANSALP DSS models. Tectonophysics, 414, 79-86.
• 5.Cerveny V., Pšenčik I., 1983,SEJS83-numerical modeling ofseismic wave fields in 2-D laterally varying layered structure by the ray method, [w:] Documentation of Earthquake Algorithm, ed Engdahl E.R., World Data Center A for Solid Earth Geophys, Boulder, Rep. SE-35, 36-40.
• 6.Du Z., Fougler G.R., Julian B.R., Allen R.M., Nolet G., Morgan W.J., Bergson B.H., Erlendsson R, Jakobsdottir S., Regnarsson S., Stefansson R., Vogfjord K., 2002, Crustal structure beneth western and eastern Iceland from surface waves and receiver functions. Geophys. J. Int., 149,349-363.
• 7.Erinchek Yu.M., Milshtein E.D., Egorkin A.V., 2006, The structure of Moho boundary for Russia, adjoining regions and seas. SEISMIX'06 Hayama, Japan.
• 8.Giese P., Pavlenkova N.I., 1988, Structural maps of the Earth's crust in Europe. Izv. Akad. Nauk SSSR, Fiz. Zemli, 10, 3-14 (w j. rosyjskim).
• 9.Grad M., Jensen S.L., Keller G.R., Guterch A., Thybo H., Janik T., Tiira T., Yliniemi J., Luosto U., Motuza G., Nasedkin V, Czuba W, Gaczyński E., Środa P., Miller K.C., Wilde-Piórko M., Komminaho K., Jacyna J., Korabliova L, 2003, Crustal structure of the Trans-European suture zone region along POLONAISE'97 seismic profile PA. J. Geophys. Res., 108(B11), 2541, doi: 10.1029/2003JB002426.
• 10.Grad M., Guterch A., Keller G.R., Janik T, Hegediis E., Vozar J., Ślączka A., Tiira T, Yliniemi J., 2006, Lithospheric structure beneath trans-Carpathian transect from Precambrian platform to Pannonian basin: CELEBRATION 2000 seismic profile CEL05. J. Geophys. Res., 111(BO33O1), doi:10.1029/2005JB003647.
• 11.Grad M., Guterch A., Keller G.R., POLONAISE'97 and CELEBRATION 2000 Working Groups, 2007, Variations in lithospheric structure across the margin ofBaltica in Central Europe and the role of the Vaiiscan and Carpathian orogenies. The Geological Society of America Memoir, 200, 341-356.
• 12.Grad M., Tiira X, ESC Working Group, 2009, The Moho depth map of the European Plate. Geophys. J. Int., 176, 279-292, doi: 10.1111/J.1365-246X.2008.03919.x.
• 13.Guterch A., Grad M., Śliwiński Z., 1999, Sejsmiczne badania refrakcyjne i szerokokątowe refleksyjne w Basenie Polskim. Projekt POLONAISE'97. Prz. Geof., 44, (1-2), 3-13.
• 14.Guterch A., Grad M., Śpićak A., Bruckl E., Hegediis E., Keller G.R., Thybo H., CELEBRATION 2000, ALP 2002, SUDETES 2003 Working Groups, 2003, An overview of recent seismic refraction experiments in Central Europe. Studia Geophys. Geod., 47, 651-657.
• 15.Guterch A., Grad M., Keller G.R., 2007, Crust and Lithospheric Structure - Long Range Controlled Source Seismic Experiments in Europe, [w:] Treatise on Geophysics, red. Schubert G., Romanowi c z B., Dziewon ski A., Elsevier, Amsterdam, t.l, 533-558.
• 16.Herak D., Herak M., 2007a, Andrija Mohorovičić (185 7-1936) - On the occasion of the 150th anniversary of his birth. Seismological Research Letters, Historical Seismologist, November/December 2007, 671-674.
• 17.Herak M., Herak D., 2007b, Andrija Mohorovičić (1857-1936). New Zealand Geophys. Soc. Newsletter, 73, 27-29.
• 18.Kelly A., England R.W., Maguire P.K.H., 2007, A crustal seismic velocity model for the UK, Ireland and surrounding seas. Geophys. J. Int., 171, 1172-1184, doi: 10.111/j.l365-246X.2007.03569.x.
• 19.Kostyuchenko S.L., Sapozhnikov R.B., Egorkin A.V., Gee D.G., Berzin R.G.,Solodilov L.N., 2006, Crustal structure and tectonic model of the northeastern Baltica, based on deep seismic and potential field data, [w:] European Lithosphere Dynamics, red. Gee D.G., Stephenson R.A., Geological Society, London, Memoirs, 32, 521-639.
• 20.Laske G., 2002, Crustal model at 2°x2. http://mahi.ucsd.edu/Gabi/rem.dir/crust/crust2.html
• 21.Leftwich T.E., von Frese R.R.B., Potts L.V., Kim H.R., Roman D.R., Taylor RT, Barton M., 2005, Crustal modeling of the North Atlantic from spectrally correlated free-air and terrain gravity. J. Geodynamics, 40, 23-50.
• 22.Luosto U., 1991, Structure and dynamics ofthe Fennoscandian lithosphere. Inst. Seismology, Univ. Helsinki Rep., S-25, 43-49.
• 23.Makris J., Yegorova X, 2006, A 3-D density-velocity model between the Cretan Sea and Libya. Tecto-nophysics, 417, 201-220.
• 24.Marone E, van der Meijde M., van der Lee S., Giardini D., 2003, Joint inversion of local, regional and teleseismic data for crustal thickness in the Eurasia-Africa plate boundary region. Geophys. J. Int., 154, 499-514.
• 25.Mechie J., 2007, A 3-D P-wave velocity crustal structure model for Germany derived from seismic refraction / wide-angle reflection data. 67th Annual Meeting of the German Geophysical Society (DGG), Aachen.
• 26.Meier U., Curtis A., Trampert J., 2007, Global crustal thickness from neural network inversion of surface wave data. Geophys. J. Int., 169, 706-722, doi:10.1111/j.l365-246X.2007.03373.x.
• 27.Meissner R., 1986, The Continental Crust - A Geophysical Approach. International Geophysics Series, Academic Press Inc., Orlando, 34, 426 pp.
• 28.Meissner R., Wever T., Flueh E.R., 1987, The Moho in Europe-implications for crustal development. Annales Geophysicae, 5B, 357-364.
• 29.Mohorovičić A., 1910, Potres od 8.X.1909. Godiśnje izvjesce zagrebackog meteorolośkog opserva-torija, 9(4/1), 1-56 (tłumaczenie angielskie z roku 1992: Earthquake of 8 October 1909. Geofizika, 9,3-55).
• 30.Mohorovičić A., 1913, Razvoj seizmologije posljednjih pedeset godina. Ljetopis JAZU, sv. 27, Zagreb, reprint, 1-31.
• 31.Mooney W.D., Laske G., Masters T.G., 1998, CRUST 5.1: A global crustal model at 5°x5°. J. Geophys. Res., 103, 727-747.
• 32.Olsson S., 2007, Analyses of Seismic Wave Conversion in the Crust and Upper Mantle beneath the Baltic Shield. PhD-thesis, Digital Comprehensive Summaries of Uppsala Dissertations from the Faculty of Science and Technology, 319.
• 33.Pasyanos M.E., Walter W.R., Flanagan M.P., Goldstein P., Bhattacharyya J., 2004, Building and testing an a priori geophysical model for Western Eurasia and North Africa. Pure and Applied Geophysics, 161,235-281.
• 34.Radulescu F, 1988, Seismic models of the crustal structure in Romania. Rev. Roum. Geol. Geophys. Geogr. Ser. Geophys., 32, 13-17.
• 35.Raykova R., Nikolova S., 2007, Tomography and velocity structure of the crust and uppermost mantle in southeastern Europe obtained from surface wave analysis. Studia Geophys. Geod., 51, 165-184.
• 36.Ritzmann O., Maercklin N., Faleide J.I., Bungum H., Mooney W.D., Detweiler S., 2007, A three-dimensional geophysical model of the crust in the Barents Sea region: model construction and basement characterization. Geophys. J. Int., 170, 417-435, doi: 10.1111/j.l365-246X.2007.03337.x.
• 37.Scarascia S., Cassinis R., 1997, Crustal structures in the central-eastern Alpine sector: a revision of the available DSS data. Tectonophysics, 271, 157-188.
• 38.Skoko D., 1992, Introduction to the translation of A. Mohorovičić's "Earthquake of 8 October 1909". Geofizika, 9, 1-2.
• 39.Starostenko V., Buryanov V., Makarenko I., Rusakov O., Stephenson R., Nikishin A., Georgiev G., Gerasimov M., Dimitriu R., Legostaeva O., Pchelarov V., Sava C, 2004, Topography of the crust-mantle boundary beneath the Black Sea Basin. Tectonophysics, 381,211-233.
• 40.Tesauro M., Kaban M.K., Cloetingh S.A.P.L., 2008, EuCRUST-07: A new reference model for the European crust. Geophys. Res. Lett., 35, LO5313, doi:10.1029/2007GL032244.
• 41.Wessel P., Smith W.H.F., 1991, Free software helps map and display data. EOS Trans. AGU, 72(41), 441,445-446.
• 42.Wessel P., Smith W.H.F., 1998, New, improved version of Generic Mapping Tools released. EOS Trans. AGU, 79(47), 579.
• 43.Wiechert E., 1907, Vber Erdbebenwellen. I. Theoretischen über die Ausbreitung der Erdbebenwellen. Nachr. Ges. Wiss. Gottingen, Math.-Phys. Kl., 415-529.
• 44.Wilde-Piórko M., 2005, Określenie struktury skorupy ziemskiej na podstawie sejsmicznej funkcji odbioru. Prz. Geof., 50 (1-2), 31-45.
• 45.Zöppritz K., 1907, Ober Erdbebenwellen. U. Laufzeitenkurven. Nachr. Ges. Wiss. Göttingen, Math.-Phys. Kl., 529-549.