Morfologia i topografia spiętrzeń lodowych na polskich jeziorach przybrzeżnych

• Autorzy: Girjatowicz J.P.

Warianty tytułu

EN

Morphology and topography of the ice piles in the polish coastal lakes

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono budowę i warunki formowania się wybranych spiętrzeń lodowych na jeziorach Jamno, Gardno i Łebsko w zimach 2001/02, 2002/03, 2004/05. Do tego celu wykorzystano 5 profili lodowych obrazujących przekrój poprzeczny lodu stłoczonego i zwałowanego, usytuowanych w różnych miejscach strefy przybrzeżnej. Na początku sezonu lodowego pojawiają się stosunkowo niewysokie (<1 m) spiętrzenia lodowe (lód stłoczony), uformowane z połamanego i ściśniętego szkła lodowego, jeszcze przed zestaleniem się stałej pokrywy lodowej, przeważnie w zachodnich rejonach jezior. Z kolei wyższe postacie lodu spiętrzonego (>1 m) - zwały lodowe formują się z nasuwającej się kry (tafli lodowej) po rozpadzie stałej pokrywy lodowej. Na skutek silnego wiatru przeważnie z kierunków zachodnich zwały pojawiają się zwykle przy wschodnich brzegach jezior i na płyciznach. Zbocze nawietrzne zwału jest zwykle wklęsłe, dłuższe i o mniejszym średnim spadku w porównaniu ze zboczem zawietrznym. Im bliżej wierzchołka zwału, tym zbocze to staje się coraz bardziej nachylone. Niekiedy w części szczytowej zwału tafla lodowa przyjmuje położenie pionowe, a nawet może przechylać się na stronę nawietrzną. Zwykle jednak nasuwająca się tafla lodowa po przejściu w partii szczytowej na stronę zawietrzną obłamuje się tam pod własnym ciężarem na gruz lodowy. Zsuwający się i odkładany tam gruz lodowy buduje zbocze zawietrzne, zgodne z kątem naturalnego spoczynku zsypującego się gruzu lodowego. Zwał lodowy przypomina wyglądem od strony nawietrznej zbocze wulkanu, a od strony zawietrznej - zbocze zawietrzne wydmy. Nasuwające się tafle lodowe i ich zwałowanie oddziaływują destrukcyjnie na brzeg i obiekty tam występujące. Mogą one ścinać brzegi wraz z kępami roślinności, blokować ujścia cieków i kanałów portowych, uszkadzać i wyorywać krzewy i drzewa, uszkadzać lub niszczyć pomosty i nabrzeża portowe itp.

EN

The paper presents the structure and conditions of the formation of selected piled ice on Jamno, Gardno and Łebsko Lakes in winters 2001/2002, 2002/2003 and 2004/2005. For this purpose five ice-sections picturing cross-section of pressured ice and hummock ice were used, situated in different places of the coastal zone. At the beginning the ice-season not very high (<1m) piled ice (pressured) formed from the broken and compressed ice rind appears. They come into being from drifting ice rind still before the solidification of fast ice cover largely in western regions of lakes. Higher forms of piled ice (>1m) - hummocks come into being from the pushing floe (sheet ice) after the break-up of fast ice cover. As the result of the strong wind mostly from the west, hummocks appear at eastern banks of lakes and on shallows. The windward slope of the hummock is usually concave, longer and about the smaller average fail comparatively with the leeward slope. The nearer the top of the hummock the more the slope becomes slanting. Sometimes at the top part of hummock, sheet ice takes the vertical position and it can even incline towards windward site. However, usually, pushing sheet ice after the passage from the top-part on the leeward site breaks off under the own weight on the brash ice. Slipping off and accumulating brash ice builds the leeward slope in compliance with the angle of natural slip (angle of repose) the brash ice. The hummock reminds with the appearance from the windward site the slope of the volcano and from the leeward site - the leeward site of the dune. Pushing sheet ice and their hummocking influence destructively on the shore and on the objects which there occur. They can cut off banks together with clusters of the plant, block outlets of water-courses mouth and haven channels, damage and plough up shrubs and trees, damage or to destroy foot-bridges and wharves etc.

Słowa kluczowe

PL

spiętrzenia lodowe; jezioro przybrzeżne; pokrywa lodowa jezior

EN

piled ice; coastal lake; ice cover on lakes

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2008
• Tom: Z. 3-4
• Strony: 289--302
• Opis fizyczny: bibliogr. 23 poz., fot., tab., wykr.

Twórcy

autor

Girjatowicz J.P.

• Instytut Nauk o Morzu US- Szczecin

Bibliografia

• 1.Alestalo J., Haikió J., 1976, Ice features and ice-thurst shore forms at Luodonselkd, Gulf of Bothnia in winter 1972/73. Fennia, 144, Helsinki.
• 2.Banzhaf W., 1931, Eisschubberge am Stettiner Haff. Natur und Museum, 61, (12), Frankfurt a. M., s. 491-494.
• 3.Choinski A., 1991, Katalog jezior Polski. Część pierwsza: Pojezierze Pomorskie, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
• 4.Correns M., 1973, Eisverhdltnisse des Peenestrom-Haffgebietens-ein Beitrag zur Hydrographie der Gewasser an der Siidlichen Ostseekuste. Petermanns Geographischen Mitteilungen, 117, (4).
• 5.Cyberski J., 1984, Zasoby wodne zlewni rzecznych. [W:] Pobrzeże Pomorskie, red. B. Augustowski, Wyd. Ossolineum, Gdańsk, s. 189-213.
• 6.Cyberski J., 1992, Charakterystyka hydrologiczna dorzecza. [W:] Zlewnia przymorskiej rzeki Łupawy i jej jeziora, red. K. Korzeniewski, Wyd. WSP, Słupsk, s. 43-86.
• 7.Derjugin K.K., Stepanjuk I.A., 1974, Morskaja gidrometńja. red. A. M. Muromcev, Gidromieteoizdat, Leningrad.
• 8.Girjatowicz J.P., 1981, Zjawiska lodowe na Jeziorze Dąbie i w rejonie ujścia Odry. Wiadomości IMGW, 1-2, s. 111-128.
• 9.Girjatowicz J.P., 1999, Structural variability of near-shore ice and its abrasive effects in sheltered and exposed areas. Quaternary Studies in Poland, Special issue, Poznań, s. 103-107
• 10.Girjatowicz J.P., 2001, Studies on the formation and disintegration of grounded ice hummocks in sheltered areas of the southern Baltic coast. Oceanological Studies, 3-4, s. 3-16
• 11.Girjatowicz J.P., 2003, Ice conditions in coastal lakes of the Southern Baltic Sea. International Journal of Limnology, 39 (4), s. 317-331.
• 12.Girjatowicz J.P., 2004a, Ice thrusts and piles on the shores ofthe Southern Baltic sea coast (Poland) lagoons. Baltic Coastal Zone, 8, s. 5-22.
• 13.Girjatowicz J.P., 2004b, Lodowe warunki polskich jezior przybrzeżnych. Prz. Geogr., 1, s. 51-64.
• 14.Gołek J., 1973, Termika i zlodzenie wód. (W:) Atlas Narodowy Polski, Warszawa.
• 15.Gołek J, 1986, Zjawiska lodowe na rzekach i jeziorach. (W.) Atlas Hydrologiczny Polski, Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• 16.Jańczak J. (red.), 1997, Atlas jezior Polski. T. II, Wyd. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• 17.Kraus E., 1930, UberEisschubberge. III Hydrologische Konferenz der Baltichen Staaten, Warschau.
• 18.Lepparanta M., 1999, Ice thickness mapping in the Baltic Sea. Publicationes Instituti Geographici Universitatis Tartuensis, 84, s. 16-25.
• 19.Muszkalay L., 1973, A Balaton wize'nek jellemzó mozgasai. Vizgazdalkodasi Tudomanyas Kutató Intezet, Budapest.
• 20.Pasławski Z., 1982, Zlodzenie jezior w Polsce. Prz. Geof., 1-2, s. 79-92.
• 21.Udin I., Ullerstig A., 1976, A numerical model for forecasting the ice motion in the Bay und Sea of Bothnia. Styrelsen for Vintersjofartsforskning (Winter Navigation Research Board), 18, Helsinki.
• 22.Verbolov V.I., Sokolnikov V.M., Simarajev M.M., 1965, Cidrometeorologićeskij rezim i teplovyj balans ozera Bajkal. Izdatelstvo "Nauka", Moskva.
• 23.Wadhams P., 1996, Sea Ice Morphology. In: Physics of Ice-Covered Seas. Lecture Notes from a Summer School in Savonlinna, University of Helsinki, s. 231-288.