Bathonian ammonites of the families Sphaeroceratidae Buckman and Tulitidae Buckman from the Polish Jura Chain (Southern Poland)

• Autorzy: Kopik J.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Early to Middle Bathonian ammonites of the families Sphaeroceratidae Buckman and Tulitidae Buckman have been carefully examined. Specimens were collected from fine grained sediments, which belong to Middle Jurassic "Częstochowa Ore-bearing Clay Formation" of the Polish Jura Chain. Usually ammonites were found within sphaerosiderite nodules. Nodules were collected from numerous clay-pits of Częstochowa suburbs, and from underground mines of Włodowice and Zawiercie regions. Single, well preserved specimen of the rare, Early Bathonian genus Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.) is the only representative of the family Sphaeroceratidae Buckman. It was discovered in iron-ore mine, in Włodowice, and it represents the youngest known evolutionary member of the genus Praetulites. Family Tulitidae Buckman is widely represented among examined ammonites. It consists of representatives of two subfamilies: Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera and subgenera: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman and Holzbergia Torrens), and Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer (genera: Sphaeroptychius Lissajous and Bullatimorphites Buckman). New evaluation of the age of subgenera Tulites and Rugiferites is of special interest. Despite previous opinions about their occurrence only within Tulites subcontractus Zone (Middle Bathonian), they have been found within Lower Bathonian of Włodowice, Rudniki, and vicinity of Częstochowa regions. These subgenera were represented by both: new species, and widely known taxa, characteristic for Middle Bathonian of Western Europe. Other representatives of the subfamilies Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia), and Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) were present mostly within upper parts of Middle Bathonian, which confirms previous observations. State of preservation (as sideritic internal moulds with final growth stages of conchs preserved) allowed in many cases to make existing species’ diagnosis more complete.

PL

Szczegółowym badaniom poddano znaleziska dolno- i środkowobatońskich amonitów, należących do rodzin Sphaeroceratidae Buckman i Tulitidae Buckman, pochodzące z serii osadów mułowcowo-ilastych, wchodzących w skład środkowojurajskiej formacji osadowej Jury Polskiej (Polish Jura Chain) częstochowskich iłów rudonośnych. Amonity występowały najczęściej w sferosyderytach, odsłaniających się w licznych gliniankach na obrzeżach Częstochowy oraz w podziemnych wyrobiskach kopalnianych w rejonie Włodowic i Zawiercia. Rodzinę Sphaeroceratidae Buckman, w tym zespole fauny, charakteryzował jeden, dobrze zachowany, pochodzący z dolnego batonu okaz. Należy on do bardzo rzadko stwierdzanego rodzaju Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.). Znaleziony w kopalni rud żelaza we Włodowicach reprezentuje najmłodsze, z dotychczas poznanych, ogniwo ewolucyjne rodzaju Praetulites. Rodzina Tulitidae była w badanym zespole amonitów znacznie liczniej reprezentowana. Tworzy ją szereg gatunków, często nowych, należących do rodzajów i podrodzajów: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman i Holzbergia Torrens (podrodzina Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer) oraz taksony podrodziny Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer, na którą składają się gatunki rodzajów Sphaeroptychius Lissajous i Bullatimorphites Buckman. Szczególnie interesująca okazała się ocena wieku znalezionego we Włodowicach i Rudnikach, oraz w bliżej nieokreślonym stanowisku w okolicach Częstochowy, zespołu gatunków z podrodzajów Tulites i Rugiferites. Wbrew dotychczasowym poglądom o ich wyłącznym występowaniu w europejskim środkowym batonie (poziom Tulites subcontractus), znaleziska te odkryte zostały w dolnym batonie. Reprezentowane były zarówno przez nowe gatunki, jak i przez taksony dotychczas uznawane za typowe dla zachodnioeuropejskiego batonu środkowego. Kolejni reprezentanci podrodziny Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia) i Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami grupowały się w wyższych odcinkach środkowego batonu. Bardzo dobry na ogół stan ich zachowania (zsyderytyzowane ośródki z końcowymi stadiami wzrostowymi muszli) pozwalał częstokroć uzupełniać dotychczasowe diagnozy gatunkowe.

Słowa kluczowe

EN

ammonites; taxonomy; biostratigraphy; Bathonian; Middle Jurassic; southern Poland

PL

amonity; taksonomia; biostratygrafia; baton; jura środkowa; południowa Polska

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Polish Geological Institute Special Papers
• Rocznik: 2006
• Tom: Vol. 21
• Strony: 1--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 70 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Kopik J.

• Polish Geological Institute, Carpathian Branch, Skrzatów St., 1, PL-31-560, Kraków, Poland

Bibliografia

• 1. ARKELL W.J., 1933 - The Jurassic system ill Great Britain. Clarendon Press, Oxford.
• 2. ARKELL W.J., 1951 a - A Middle Bathonian Ammonite fauna from Schwandorf, northern Bavaria. Mem. Suiss. Pal.. 69, 1: 1-18.
• 3. ARKELL W.J., 1951, 1952, 1954, 1955, 1956, 1958 - A monograph of the English Bathonian Ammonites. Monogr. Palaeont. Soc. London, I-VIII: 1-264. London.
• 4. ARKELL W.J., 1952a - Jurassic ammonites from Jebel Tuwaiq, central Arabia. Phil. Tram. Roy. Soc. London, B, 236:241-313.
• 5. ARKELL W.J., 1953 - Seven new genera of Jurassic ammonites. Geol. Mag.. 90: 36-40.
• 6. ARKELL W.J., 1957 - Jurassic Ammonoidea. In: Treatise on invertebrate palaeontology, L, Cephalopoda (ed. R.C. Moore). Geol. Soc. Amer., Univ. Kansas Press. Kansas, New York.
• 7. BOEHM G., 1912 - Beitrage zur geologie von Niederlandisch-Indien, I. Die siidkiisten der Sula-Inseln Taliabu und Mangoli. Palaentographica, suppl., 4, B, 1 (3): 12] 179.
• 8. BUCKMANS.S., 1920,1921,1922,1923 -Type Ammonites,3,4. London.
• 9. CALLOMON J.H., 1963 - Sexual dimorphism in Jurrasic ammonites. Trans. Leicest. Lit. Phil. Soc, 57: 21-56.
• 10. CALLOMON J.H., DIETL G., GALÁCZ A., GRADL H., NIE-DERHÓFER H.J., ZEISS A., 1987 - Zur Stratigraphie des mittel-und unteren Oberjuras in Sengenthal bei Neumarkt (Opf. Frankische Alb). Stuttg. Beitr. Naturk. B, 132: 1-43.
• 11. CALLOMON J.H., DIETL G., NIEDERHÓFER H.J., 1992 - On the true stratigraphie position of Macrocephalites macrocephalus (Schlotheim) and the nomenclature of the standard Middle Jurassic "Macrocephalus Zone". Stung. Beitr. Naturk., B, 185: 1-65.
• 12. DADLEZ R., MAREK S., POKORSKIJ., eds., 2000 - Geological map of Poland without Cainozoic deposits. Pansrw. Inst. Geol.
• 13. DAYCZAK-CALIKOWSKA K., KOPIK J., MYCZYŃSKI R., 1988 - Middle Jurassic: Ammonitida. In: Geology of Poland, III. Atlas of guide and characteristic fossils (ed, L. Malinowska), 2b. Wyd. Geol., Warsaw.
• 14. DIENERC, 1915 - Zursystematischen Stellung der Pelecypoden-gattung Pomarangina. Zbl. Min.. Geol.. Pal: 129-131.
• 15. DIETL G., EBEL K., HUGGER R., 1979 - Zur Stratigraphie und Ammonitenfauna der varians-Schichten (mittel- und unteres Bathonium) von Talheim am Luphen (siidwestl. Schwabische Alb). Paldont. Z, 53, 3/4,: 182-197.
• 16. DIETL G., KAPITZKE M., 1983 - Das Bathonium (mittlerer Jura) zwischen Aalen und Bopfingen, ostlichen Schwabische Alb. 1. Mittel Bathonium. Stuttg. Beitr. Naturk, B, 93:1-27.
• 17. DONOVAN D.T., CALLOMON J.H., HOWARTH M.K., 1980 - Classification of the Jurassic Ammonitina. Syst. Assoc. Spec, 18:101-155. ENAY R., 1959 - Note sur quelques Tulitides (Ammonitina) du Bathonien. Bull. Soc. Geol. France., 7, 1: 252-259.
• 18. ENAY R., MANGOLD Ch., 1985 - The ammonite succession from Toarcian to Kimmeridgian in Saudi Arabia. Intern. Symp. Jurassic Strat. Erlangen, 1984. Cophenhagen.
• 19. ENAY R., MANGOLD Ch., 1994 - Premiere zonation par ammonites du Jurassique d'Arabie Saeoudite, une reference pour la province arabique. Geobios, M.S., 17: 161-174.
• 20. FERNÁNDEZ-LÓPEZ S., MELENDEZ HEVIA G., SAURES-VEGA L.C., 1978 - El Dogger y Malm en Moscardon (Teruel). Gr. Esp. Mesoz., Jurasico Cordil. Iberica. Guia excurs. Madrit.
• 21. GALÁCZ A., 1980 - Bajocian and Batonian ammonites of Gyenespuszta, Bakony Mts., Hungary. Geol. Hung., Ser. pal., 39: 1-227.
• 22. GALÁCZ A., 1982 - Ammonites and stratigraphy of the Bathonian at Ófalu, eastern Mecsek Mts. (South Hungary). Ann. Univ. Sc. Budapest., sect, geol., 24: 169-187.
• 23. GALÁCZ A., 1994 - The age of the ammonites fauna from the classic Middle Jurassic locality of Swinitza (Banat, Romania). Palaeopelagos.. Spec. Pubi, 1: 167-179.
• 24. HAHN W., 1971 - Die Tulitidae, Sphaeroceratidae und Clydoni-ceratidae (Ammonoidea) des Bathoniums (brauner Jura epsilon) im südwestdeutschen Jura. Jh. Geol. Land. Baden-Wu'rtt., 13: 55-122.
• 25. IMLAY R.W., 1970 - Some Jurassic ammonites from Central Saudi Arabia. Geol. Surv. Prof. Pap., 343-D: 1-15.
• 26. KONTKIEWICZ S., 1949 - Częstochowski obszar rudonośny i jego zasoby. Bibl. Hutnika, B 12. Częstochowa.
• 27. KOPIK J., 1969 - Stratygraficzno-geologiczne opracowanie amonitów rodziny Stephanocerataceae Jury Częstochowskiej (unpubl.). Arch. Państ. Inst. Geol. Warszawa.
• 28. KOPIK J., 1974 - Genus Cadomites Munier Chalmas, 1892 (Ammonitina) in the Upper Bajocian and Bathonian of the Cracow-Wieluń Jurassic Range and the Góry Świętokrzyskie Mountains (Southern Poland). Biul. Państ. Inst. Geol., 276, 7: 7-53.
• 29. KOPIK J., 1998 - Lower and Middle Jurassic of the north-eastern margin of the Upper Silesian Coal Basin [Eng. Sum.]. Biul. Państ. Inst. Geol., 378: 67-120.
• 30. KOPIK J., ZNOSKO J., 1974 - Bajocian-Bathonian boundary and the problem of the Vesulian and Kuiavian stages in Poland. Coll. Jurassic Luxembourg, 1967. Mem. B.R.G.M., France, 75(1971).
• 31. KRUIZINGA P., 1926 - Ammonilen en eenige andere Fossielen uit de Jurassische Afzettingen der Soela Eilanden. Jb. Mijn. Ned Oost. Indie, Verb.., 1925, 1: 195-310.
• 32. KRYSTYN L., 1972 - Die Oberbajocium- und Bathonium-Ammoiten der Klaus-Schichten des Steinbruches Neumuhle bei Wien (Ósterreich). Ann. Naturhist. Muz. Wien, 76: 195-310.
• 33. LISSAJOUS M, 1923 - Etude sur la faune du Bathonien des environs de Macon. Trav. Lab. Geol. Fasc. Sci. Lyon, 3, 3: 1-286.
• 34. LYCETT J., 1863 - Supplementary monograph on the Mollusca from the Stonesfield Slate, Great Oolite, Forest Marble and Cornbrash. Palaeont. Soc. Monogr. London.
• 35. MAKOWSKI H., 1963 - Problem of sexual dimorphism in ammonites. Palaeont. Pol., 12 (1962): 1-92.
• 36. MANGOLD Ch., 1993 - Une simplification de la nomenclature chez les Tulitidae (Ammonitina, Perisphinctaceae): Rugiferites Buckman, 1921 est un synonyme subjectif plus recent de Bulatimorphites Backman 1921. Compt. rendue Acad. Sc. Paris, 2, 316:1017-1022.
• 37. MANGOLD Ch., ELMI S., GABILLY J., 1974 - Les faunes du Bathonien dans la moitie sud de la France. Coll. Jurassique, Luxembourg, 1967. Mem. B.R.G.M. France, 75 (1971).
• 38. MANGOLD Ch., RIOULT M., 1997 - Bathonien. In: Biostratigraphie du Jurassique ouesteuropeen et mediterraneen (eds. H. Cariou, P. Hantzperque/ Bull. Centre Rech. Explor. Elf-Aquit.: 134-139.
• 39. MATYJA B.A., WIERZBOWSKI A., 2000 - Ammonites and stratigraphy of the uppermost Bajocian and Lower Bathonian between Częstochowa and Wieluń, Central Poland. Acta Geol. Pol, 50, 2: 191-209.
• 40. MAUBEUGE P.L., 1969-Catalogue des ammonites du Jurassique inferieur et moyen (Hettangien a Bathonien) du Musee cantonal de Bale-Campagne, 3. Tatigk. Naturf. Ges. Baselland, 26(1966-1967): 13-79.
• 41. MORRIS J., LYCETT J., 1851-1855 - A monograph of the Mollusca from the Great Oolite, chiefly from Minchinhampton and the coast of Yorkshire. Monogr. Palaeont. Soc. London: 1-147. London.
• 42. OPPEL A., 1856-1858 - Die Juraformation Englands, Frankreichs und des stidwestlichen Deutschlands. Wu'rtt. Natur. Jahresh., 12-14: 1-857. Stuttgart.
• 43. PASSENDORFER E., 1935 - Studien iiber die Stratigraphie und die Palaontologie des hochtatrischen Jura in Tatry. Rocz. Pol. Tow. Geol., 11: 83-102.
• 44. PATRULIUS D., 1969 - Geologia Masivului Bucegi si a Culoarului Dimbovicioara. Acad. RPR.
• 45. PATRULIUS D., POPA E., 1971 - Lower and Middle Jurassic ammonite zones in the Roumanian Carpathians. Ann. Inst. Geol. Publ. Hung., 54, 2: 131-147.
• 46. POMPECKJ J., 1910 - Gegen Steinmann's geologische Grund-lagen der Abstammungslehre. Jber. Niedersdchs. Geol. Ver., 3: 1-40.
• 47. POTOCKI K., 1972 - Litologia i stratygrafia batonu okolic Częstochowy. Unpublished M.Sc. thesis. Arch. Uniw. Warsz., Warszawa.
• 48. REHBINDER B., 1914 - Die mitteljurassischen eisenerzführe-nden Tone langs de siidwestlichen Rande des Krakau-Wieluner Zuges in Polen. Z. Deutsch. Geol Ges., 65 (1913): 181-349.
• 49. ROEMER J., 1911 - Die Fauna der Aspidoides-Schichten von Lechstedt beiHildesheim. Dissert. Univ. Göttingen., Göttingen.
• 50. ROMAN F., 1933 - Note sur le Bathonien inferieur du Djebeles-Sekika pres Nemours (Oran). Buli. Soc. Geol. France, 5, 3: 59-73.
• 51. RÓŻYCKJ S.Z., 1953 - Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Pr. Inst. Geol., 17: 1-412.
• 52. RÓŻYCKI S.Z., 1960 - O nazwę Jura Polska zamiast Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Prz. Geol, 8, 8: 408, 439.
• 53. SANDOVAL J., 1983 - Bioestratigrafla y paleontologia (Stephanocerataceae y Perisphinctaceae) del Bajocense y Bathonense en las Cordilleras Beticas. Univ. Granada.
• 54. SCHLIPPE A.O., 1888 - Die Fauna des Bathonien im Ober-rheinischen Tieflande. Abh. Geol. Specialk. Elsass-Lothr., 4: 1-266.
• 55. SCHMIDTILL E., KRUMBECK L, 1931 - Uber die Parkin-sonien-Schichten Nordbayerns mit besonderer Berilcksichtigung der Parkinsonien-Schichten Nordwestdeutschlands. Jb. Preuss. Geol. Landesant, (1930), 51 (II): 819-894.
• 56. SIEMIRADZK1 J., 1922 - Geologia ziem Polskich, 1. Muz. Dzieduszyckich, Lwów.
• 57. SCHINDEWOLF O.H., 1965 (1961-1968) - Studien zur Stammesgeschichte der Ammoniten. Akad. Wiss. Mainz. Abh., math.-natur. Kl. 5 (1-8): 1-901.
• 58. SPATH L.F., 1924 - On the Blake collection of ammonites from Kachh, India. Palaeont. Indica, n. ser., 9, 1: 1-29.
• 59. SPATH L.F., 1932 - The invertebrate faunas of the Bathonian-Callovian deposits of Jameson Land (East Greenland). Medd. Grønl., 87, 7: 1-158.
• 60. STEPHANOV J., 1963 - Bathonian ammonites of the superfamily Stephanocerataceae in Bulgaria [Engl. Sum.]. Trav. Geol Bulg., ser. pal., 5: 194-197.
• 61. STURANI C, 1964 - Ammoniti mediogiurassiche del Veneto. Faune del Baiociano terminale. Mem. Inst. Geol , Min., Univ. Padova, 24: 1-43.
• 62. THIERRY J., 1976 - Paleobiographie de quelques Stephanocerataceae (Ammonitina) du Jurassique moyen et superieur. Geobios, 9, 3.
• 63. TORRENSH.S., 1971 -New names for two microconch ammonite genera from the Middle Bathonian (Jurassic) of Europe and their macroconch counterparts. Boll. Soc. Pal Ital, 9, 2 (1970): 136-148.
• 64. TORRENS H.S., 1974 - Standard zones of the Bathonian. Coll. Jurassique, Luxembourg, 1967. Mem. B.R.G.M. France, 75 (1971).
• 65. TORRENS H.S., 1980 - Bathonian correlation. In: A correlation of Jurassic rocks in the British Isles (ed. P.F. Rawson), 2. Middle and Upper Jurassic. Geol. Soc. Spec. Rep., 15: 21-45.
• 66. TSERETELI I.D., 1968 - Batskije ammonity Gruzji. Metsniereba, Tbilisi
• 67. WESTERMANN G.E.G., CALLOMON J.H., 1988 - The Mac, rocephalitinae and associated Bathonian and Early Callovian (Jurrasic) ammonoids of the Sula Islands and New Guinea, Palaeontographica, A, 203: 1-90.
• 68. WESTERMANN G.E.G., 1956 -Monographie der Bajocien-Gattungen Sphaeroceras und Chondroceras (Ammonoidea). Beih. Geol. Jb., 24: 1-125.
• 69. ZAKRZEWSKI I.M., 1976 - Charakterystyka geologiczna spągowego poziomu rud syderytowych w obszarze częstochowim. Pr. Geol.Kom. Nauk. Geol. PAN, 96: 1-61.
• 70. WESTERMANN G.E.G., 1958 - Ammoniten-Fauna und Stratigraphie des Bathonien NW-Deutschlands. Beih. Geol. Jb., 32: 1-103.