Review and reinterpretation of the pollen and diatom data from the deposits of the Southern Baltic lagoons

• Autorzy: Miotk-Szpiganowicz G. , Zachowicz J. , Uścinowicz Sz.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

According to their origin, geomorphology and hydrology, the fresh/brackish-water bays and coastal lakes of the Southern Baltic coast can be treated as lagoons. They developed at the time of and as a result of the Atlantic (Litorina) transgression of the Southern Baltica. There are many publications about the origin and evolution of the lagoons and lakes along the Polish coast of the Southern Baltic (e.g. Przybyłowska-Lange, 1973a, b, 1974, 1979, 1981; Zaborowska, 1977; Zachowicz, 1977, 1985; Wypych, 1980a, b; Zachowicz et al., 1982; Bogaczewicz-Adamczak, Miotk, 1985a, b; Dąbrowski et al., 1985; Zachowicz, Zaborowska, 1985; Borówka et al., 2001a, b, 2002). Nevertheless, the origin of the lagoons has not been fully explained. In the light of present-day information the results of earliest investigations often need to be reinterpreted. The aim of this work was the correlation of the published and unpublished pollen and diatom diagrams from Late Pleistocene and Holocene sediments of the Southern Baltic lagoons, and their relation with radiocarbon dating. The pollen and diatom diagrams from the area of north-east Germany and the Curonian Lagoon (Kabailiene., 1999; Jahns, 2000; Kaiser et al., 2000; Endtmann, 2002; Bitinas et al., 2002) have been used for comparison. For the palynological sites, the local pollen assemblage zones (L PAZ) have been identified according to Janczyk-Kopikowa (1987). Comparison of the biostratigraphical data allowed us to define the approach time of the formation of the lagoons in their present-day position on the coast as well as to determine the periods of an accelerated sea-level rise and increased frequency of storm surges (so-called marine transgression phases) when the investigated areas had been under the direct influence of the sea. Such influences are visible about 7000, 6000, 5000 and 4000 years BP. This period of marine influences, about 1000-year long, corresponds very well to the same period of climate oscillations mentioned by Stuiver and Braziunas (1993), Stuiver et al. (1995) and Chapman and Shackelton (2000). The influence of the sea in the Post-Litorina period was associated mainly with the inflow of sea water through more or less developed barriers, so they are not synchronous.

Słowa kluczowe

EN

pollen and diatom analyses; lagoons; sea-level changes; Baltic Sea

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Polish Geological Institute Special Papers
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 23
• Strony: 45--70
• Opis fizyczny: bibliogr. 88 poz. rys., wykr.

Twórcy

autor

Miotk-Szpiganowicz G.

autor

Zachowicz J.

autor

Uścinowicz Sz.

• Polish Geological Institute, Marine Geology Branch, 5 Kościerska str., 80-328 Gdańsk, Poland,

Bibliografia

• BAUER W., 1963 - Hydrographische Beobachtungen im Kleinem Haff und seinen Nebengewässern in den Jahren 1958-1960. Z. f. Ficherei u. deren Hilfswiss., 11, 7/8.
• BERGLUND B.E., 1964 - The Postglacial shore displacement in eastern Blekinge, southeastern Sweden. Sveriges Geologiska Undersökning, C599.
• BERGLUND B.E., 1971 - Litorina transgressions in Blekinge, south Sweden, a preliminary survey. Geol. FØren. Stockholm - Forhandl., 93: 625-652.
• BITINAS A., DAMUSYTE A., STANCIKAITE M., ALEKSA P., 2002 - Geological development of the Nemunas River Delta and adjacent areas, West Lithuania. Geol. Quart., 46, 4: 375-389.
• BOGACZEWICZ-ADAMCZAK B., 1980 - Późnoglacjalna i holoceńska flora okrzemek w osadach dennych Zalewu Wiślanego. Late-Glacial and Holocene diatom flora in bottom sediments from the Vistula Lagoon. Zeszyty Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Geografia, 11: 53-59.
• BOGACZEWICZ-ADAMCZAK B., MIOTK G., 1985a - Z biostratygrafii osadów Zalewu Wiœlanego. Peribalticum III, Gdańskie Towarzystwo Naukowe: 113-127.
• BOGACZEWICZ-ADAMCZAK B., MIOTK G., 1985b - From biostratigraphical studies of sediment from the region of Lake Gardno [in Polish, Eng. summ.]. Peribalticum III, Gdańskie Towarzystwo Naukowe: 79-96.
• BOGACZEWICZ-ADAMCZAK B., FEDOROWICZ S., GOŁĘBIEWSKI R., MIOTK G., 1981 - Polodowcowa historia jeziora Gardno. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Geografia, 12: 27-49.
• BORÓWKA K.R., OSADCZUK A., WITKOWSKI A., 2001 - Late Glacial and Holocene stages of the Szczecin Lagoon development. In: 15 Treffen Deutschsprachiger Diatomologen (eds. Witkowski, W. Kowalski): 6-12. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
• BORÓWKA K.R., OSADCZUK A., WITKOWSKI A., WAW- RZYNIAK-WYDROWSKA B., 2001 - The deposit sequences of the Szczecin Lagoon. In: 15 Treffen Deutschsprachiger Diatomologen (eds. A. Witkowski, W. Kowalski): 13-33. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
• BORÓWKA R., LATAŁOWA M., OSADCZUK A., ŚWIĘTA J., WITKOWSKI A., 2002 - Palaeogeography and palaeoecology of the Szczecin Lagoon. Greifswalder Geographische Arbeiten, 27: 107-113.
• BORÓWKA R., OSADCZUK A., LATAŁOWA M., DUDA T., WOZIŃSKI R., WITKOWSKI A., ŚWIĘTA-MUSZNICKA J., KOSIŃSKA B., 2005 - Pokrywa osadowa Zalewu Szczecińskiego i jej wymowa paleogeograficzna. In: Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego (eds. R.K. Borówka, S. Musielak): 93-103. Wybrane aspekty. Szczecin.
• BRANDT K., 1906 - Vergleichende Untersuchungen des Stettiner Haffes und des Papenwassers. Die Beteiligung Deutschlands an der Internationelen Meeresforschung 3. Jahresber. Berlin.
• BROCKMANN Chr., 1954 - Die Diatomeen in den Ablagerungen der ostpreussischen Haffe. Meyniana 3. Kiel.
• CHAPMAN M.R., SHACKELTON N.J., 2000 - Evidence of 550-year and 1000-year cyclicities in North Atlantic circulation patterns during the Holocne. The Holocene, 10, 3: 287-291.
• DĄBROWSKI J., M., LUBLINER-MIANOWSKA K., ZACHOWICZ J., WYPYCH K., 1985 - Bottom sediments of Lake Jamno in the light of palynological studies [in Polish, Eng. summ.]): 37-52. Peribalticum III, Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
• DIGERFELDT G., 1975 - Investigations of Litorina transgressions in the ancient lagoon Barsebäckmossen, western Skåne. University of Lund. Department of Quaternary Geology. Report 7.
• ENDTMANN E., 2002 - Das " Herthamoor " - ein palynostratigraphisches Leitprofil fûr das Holozän der Insel Rűgen. Greifswalder Geographische Arbeiten, 26: 143-147.
• GROSS H., 1941 - Beitrag zur Entwicklungsgeschichte des Frischen Haffs. Geologie das Meere und Binnengewässer, 5, 4: 39-68.
• HAACK E., 1960 - Das Achterwasser. Eine geomorphologische und Hydrographische Untersuchung. Neuere Arbeiten zur Mecklenb. Küstenforschung, 4. Berlin.
• HUNTLEY B., BIRKS H.J.B., 1983 - An atlas of past and present pollen maps for Europe: 0-13 000 years ago. Cambridge Univ. Press.
• IVERSEN J., 1937 - UndersÝgelser over Litorinatransgressioner i Danmark. (ForelÝbelig Meddelelse). Meddelelser fra Dansk Geologisk Forening, 9: 223-232.
• JAHNS S., 2000 - Late-glacial and Holocene woodland dynamics and land-use history of the Lower Oder velley, north-eastern Germany, based on two, AMS 14C-dated, pollen profiles. Veget. Hist. Archaeobot., 9: 111-123.
• JANKE W., 2002 - Pollen and diatom analyes from sediment cores of the Szczecin Lagoon. Greifswalder Geographische Arbeiten, 27: 115-117.
• JAŃCZYK-KOPIKOWA Z., 1987 - Uwagi na temat palinostratygrafii Czwartorzędu. Kwart. Geol., 31: 155-163.
• JUSPINA L., SAVUKYNIENE N., 2002 - Pollen grains, spores and diatoms. In: Geology of the Gdansk Basin, Baltic sea. In: Holocene sediments of the Gdansk Basin (ed. E.E. Emelyanov): 118-134. Russian Academy of Sciences, Yantarny Skaz, Kaliningrad.
• KABAILENÉ M., 1998 - Vegetation history and climate changes in Lithuania during the Late Glacial and Holocene, according pollen and diatom data. PACT, 54: 13-30.
• KABAILENÉ M., 1999 - Water level changes in SE Baltic based on diatom stratigraphy of Late Glacial and Holocene deposits. Geologija, 29: 15-29.
• KAISER K., ENDTMANN E., JANKE W., 2000 - Befunde zur Relief-, Vegetations- und Nutzungsgeschichte an Ackersöllen bei Barth, Lkr. Nordvorpommern. Bodendenkmalpflage in Mecklenburg-Vorpommern, 47: 151-180.
• KRAMARSKA R., USCINOWICZ Sz., ZACHOWICZ J., 1995 - Origin and evolution of the Puck Lagoon. J. Coast. Res., Spec. Issue, 22: 187-191.
• LATAŁOWA M., 1982a - Major aspects of the vegetational history in the eastern Baltic coastal zone of Poland. Acta Palaeobot., 22, 1: 47-63.
• LATAŁOWA M., 1982b - Postglacial vegetational changes in the eastern Baltic coastal zone of Poland. Acta Palaeobot., 22, 2: 179-249.
• LATAŁOWA M., 1989 - Type region P-t: Baltic Coastal Zone. Acta Palaeobot., 29, 2: 103-108.
• LATAŁOWA M., 1992 - Man and vegetation in the pollen diagrams from Wolin Island (NW Poland). Acta Palaeobot., 32, 1: 123-249.
• LATAŁOWA M., 1994 - Gospodarka mezolityczna i początki rolnictwa na obszarze polskiego Pobrzeża Bałtyku w świetle danych palinologicznych. Polish Botanical Studies, Guidebook Series, 11: 135-153.
• LATAŁOWA M., 1995 - Zarys problematyki palinostratygrafii holocenu polskiego pobrzeża Bałtyku. In: Geologia i Geomorfologia Pobrzeża i Południowego Bałtyku 2 (ed. W. Florek): 111-125. WSP Słupsk.
• LATAŁOWA M., 1997 - Impact of the late Bronze and early Iron Age settlement on the late Holocene history of forests in the Baltic coastal zone of Poland [in Polish, Eng. sum]. In: Dynamika i ochrona roślinności Pomorza (eds. W. Fałtynowicz et al.):113-124. Bogucki Wyd. Nauk., Gdańsk-Poznań.
• LATAŁOWA M., TOBOLSKI K., 1989 - Type region P-u: Baltic Shore. Acta Palaeobot., 29, 2: 109-114.
• LATAŁOWA M., BORÓWKA R.K., 2003 - Palino - i chrono-stratygrafia osadów dennych Zalewu Szczecińskiego. Paleogeografia Zalewu Szczecińskiego w świetle badań inter-dyscyplinarnych. Sesja naukowa. Prace Komisji Paleogeografii Czwart. PAU. Tom I. Kraków: 105-108.
• LATAŁOWA M., BADURA M., 2003 - Pollen and macrofossil analysis of the sediments in the area of the underwater medieval site at Puck. Rapid transgressions into semi-enclosed basins. 8-10 May 2003. Gdańsk-Jastarnia. PGI. Excursion Guide Book: 131-134.
• LATAŁOWA M., ŚWIĘTA J., 2003 - Późnoglacjalna i holoceńska sukcesja roślinności lokalnej na obszarze Zalewu Szczecińskiego. In: Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II Środowisko abiotyczne (eds. R.K.Borówka, A.Witkowski): 123-129. Oficyna IN PLUS, Szczecin.
• LATAŁOWA M., WITKOWSKI A., WAWRZYNIAK-WYDROWSKA B., ŚWIĘTA J., WOZIŃSKI R. BORÓWKA R.K., 2003 - Ewolucja ekosystemów na obszarze Zalewu Szczecińskiego w późnym glacjale i holocenie. In: Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II Środowisko abiotyczne (eds. R.K. Borówka, A. Witkowski): 119-122. Oficyna IN PLUS, Szczecin.
• MANGERUD J., SVEND T., BERGLUND B.E., DONNER J.J., 1974 - Quaternary stratigraphy of Norden, a proposal for terminology and classification. Boreas, 3: 109-128.
• MÖRNER N.A., 1976 - Eustatic changes during the last 8000 years in view of radiocarbon calibration and new information from the Kattegatt region and other northwestern European coastal areas. Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Palaeoecol., 19: 63-85. 381-400.
• MIOTK G., BOGACZEWICZ-ADAMCZAK B., 1987 - Marine transgressions on the basis of investigations of subfossil biogenic sediments in the Sarbska Bar, Southern Baltica. Quaternary Studies in Poland, 7: 65-72.
• MIOTK-SZPIGANOWICZ G., 1997 - Results of palynological investigations in the Rzucewo area. In: The Built Environment of Coast Areas during the Stone Age (ed. D. Król): 153-162. The Baltic Sea-Coast Landscapes Seminar, Session No 1. Gdańsk.
• NEUHAUS E., 1933 - Studien über das Stettiner Haff und seine Nebengewässer. I Untersuchungen über die allgemeinen hydrographischen und biologischen Verhältnisse. Zeitsschrift f. Fischerei, 31: 1-92.
• NOWACKI J., 1993 - Morfometria Zatoki. In: Zatoka Pucka (ed. K. Korzeniewski): 71-78. Instytut Oceanografii Uniwersytetu Gdanskiego, Gdańsk.
• OSADCZUK K., 2004 - Geneza i rozwój wałów piaszczystych Bramy Świny w świetle badań morfometrycznych i sedymentologicznych. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Rozprawy i Studia, 552.
• POMIAN I., LATAŁOWA M., ŁĘCZYŃSKI L., BADURA M., 2000 - Water or land? Preliminary results of interdisciplinary Project of palaeoenvironmental reconstruction At the site of the mediewal harbour In Puck (N. Poland). In: Down the river to the sea (ed. J. Litwin): 27-36. Proceedings of the Eighth Interna-tional Symposium on Boat and Ship Archaeology, 1997, Gdańsk.
• PRUSINKIEWICZ Z., NORYSKIEWICZ B., 1966 - Problem of age of podzols on brown dunes of bay bar of River Świna in the light of palynological analysis and dating by radiocarbon [Eng. summ.]. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Geografia, 5: 75-88.
• PRZYBYŁOWSKA W., 1973a - Analiza okrzemkowa osadów dennych Zalewu Wiślanego. Prz. Geof., 18, 1/2: 121-126.
• PRZYBYŁOWSKA W., 1973b - Wyniki analizy okrzemkowej profilu osadów dennych Zalewu Wiślanego. Prz. Geof., 18 (25), 1/2: 121-126.
• PRZYBYŁOWSKA-LANGE W., 1974 - Development of the Vistula Firth in the light of diatom analysis [in Polish, Eng. summ.] Pr. Inst. Met. Gosp. Wodnej, 2: 129-164.
• PRZYBYŁOWSKA-LANGE W., 1979 - Diatoms of lake deposits from the Polish Baltic Coast. II Lake Jamno. Acta Palaeobot., 20, 2: 227-244.
• PRZYBYŁOWSKA-LANGE W. 1981 - Diatoms of lake deposits from the Polish Baltic Coast. III Lake Sarbsko. Acta Palaeobot., 21, 2: 145-160.
• RALSKA-JASIEWICZOWA M., NALEPKA D., GOSLAR T. 2003 - Some problem of forest transformation at the transition to the oligocratic/Homo sapiens phase of the Holocene interglacial in the northern lowlands of central Europe. Veget. Hist. Archaeobot., 12: 233-247.
• RALSKA-JASIEWICZOWA M., LATAŁOWA M., WASYLI- KOWA K., TOBOLSKI K., MADEYSKA E., WRIGHT H., TURNER CH. (eds.), 2004 - Late Glacial and Holocene his-tory of vegetation in Poland based on isopollen maps. Szafer Inst. Of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• ROSA B., 1963 - O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w œwietle dawnych form brzegowych. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, 5.
• ROSA B., 1968 - The South Baltic area during the last glaciations and the Holocene [in Polish, Eng. summ.]. In: Last Scandinavian Glaciation in Poland (ed. R. Galon). Pr. Geogr., 74: 121-155.
• SONNTAG P., 1915-1918 - Hela, die Frische Nehrung und das Haff. Schriften d. Naturforschenden Ges., N.F., 14, 1.
• STUIVER M., BRAZIUNAS T.F., 1993 - Modeling atmospheric 14C influences and 14 C ages of Marine samples to 10,000BCA. Radiocarbon, 35; 137-189.
• STUIVER M., GROOTES P.M., BRAZIUNAS T.F., 1995 - The GISP218O record of the past 16,500 years and the role of the sun, ocean, and volcanoes. Quater. Res., 44: 341-354.
• TOBOLSKI K., 1967 - The palynological analysis of the deposits from the Lake of Sarbsko [in Polish, Eng. summ.]. Bad. Fizjogr. Nad Polską Zach., 20: 173-177.
• TOBOLSKI K., 1987 - Holocene vegetational development based on the Kluki reference site in the Gardna-Łeba Plain, Acta Palaeobot., 27, 1: 179-222.
• TOBOLSKI K., 1989 - Holoceńskie transgresje Bałtyku w świetle badań paleoekologicznych Niziny Gardzieńsko-Łebskiej. Studia i Materiały Oceanologiczne, 56, Geologia Morza, 4: 257-265.
• UHL I., 1939 - Neue Anschaungen üEntstehnung des Frischen Haffs und der Frischen Nehrung. Geologie d.Meere und Binnegewässer, 3.
• UŚCINOWICZ Sz., ZACHOWICZ J., 1996 - Geochemical Atlas of the Vistula Lagoon. Pol. Geol. Inst., Warszawa.
• UŚCINOWICZ Sz., MIOTK-SZPIGANOWICZ G., 2003 - Holocene shoreline migrations In the Puck Lagoon (Southern Baltic Sea) based on the Rzucewo Headland case study. Landform Analysis, 4: 83-97.
• UŚCINOWICZ Sz., ZACHOWICZ J., 2003 - Environment around the Mediaeval harbor in Puck. In: Rapid transgressions into semi-enclosed basins (eds. Sz. Uścinowicz, J. Zachowicz): 121-130. Abstracts and excursion guidebook. Pol. Geol. Inst., Gdansk.
• WITAK M., 2001 - A Late Glacial flora from lacustrine sediments of Puck Bay, Southern Baltic Sea, Poland. In: Studies on diatoms (ed. R. Jahn et al.): 457-475. Lange-Bertalot-Festschrift, Ganter, Rugell.
• WITAK M., 2002 - Postglacial History of the development of the Puck Lagoon (the Gulf of Gdansk, Baltic Sea) based on the Diatom Flora. Diatom Monogr., 2: 1.
• WITKOWSKI A., 1991 - Diatoms of the Puck Bay coastal shal- lows (Poland, Southern Baltic). Nord. J. Bot., 11: 689-701.
• WITKOWSKI A., WITAK M., 1993 - Budowa geologiczna dna Zatoki. In: Zatoka Pucka (ed. K. Korzeniewski): 309-315. Inst. Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego, Gdansk.
• WITKOWSKI A., BĄK M., LUTYŃSKA M., OLAS M., GREGOROWICZ P., BERNAT D., 2003 - Paleogeografia Zalewu Szczecińskiego w œwietle badań interdyscyplinarnych. Sesja naukowa. Prace Komisji Paleogeografii Czwart. PAU. Tom I. Kraków: 113-117.
• WITKOWSKI A., LATAŁOWA M., BORÓWKA R.K., GREGOROWICZ P., BĄK M., OSADCZUK A., ŚWIĘTA J., LUTYŃSKA M., WAWRZYNIAK-WYDROWSKA B., WOZIŃSKI R., 2004 - Palaeoenvironmental changes in the area of the Szczecin Lagoon (the south western Balic Sea) as recorded from diatoms. Studia Quaternaria, 21: 153-165.
• WOJCIECHOWSKI A., 1990 - Lithofacies analysis of Lake Gardno deposits [in Polish, Eng. summ.]. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Geografia, 49: 1-120.
• WYPYCH K., 1975 - Geologia, charakterystyka geomorfologiczna, ukształtowanie dna i osady denne zalewu. Historia zalewu. Hydrometeorologiczny ustrój Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• WYPYCH K., 1980a - Osady denne Zalewu Szczecińskiego. In: Zalew Szczeciński (ed. A. Majewski): 54-72. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• WYPYCH K., 1980b - Powstanie i rozwój Zalewu Szczecińskiego. In: Zalew Szczeciński (ed. A. Majewski): 72-89. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• ZABOROWSKA K., 1977 - Analiza flory okrzemek osadów dennych jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne nr 19, Podstawy Gospodarki w środowisku morskim I. Bad. Geol. Geof., 4: 304-306.
• ZACHOWICZ J., 1973 - Results of the pollen analysis of the profile no.2 from the Lake Jamno [in Polish, Eng. summ.]. Prz. Geof., 18, 1/2: 127-131.
• ZACHOWICZ J., 1977 - Analiza palinologiczna osadów jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19. Podstawy Gospodarki w Środowisku Morskim I. Bad. Geol. Geof., 4: 299-303.
• ZACHOWICZ J., 1985 - Z badań biostratygraficznych nad osadami Zalewu Wiślanego. Peribalticum III, Gdańskie Towarzystwo Naukowe: 97-111.
• ZACHOWICZ J., PRZYBYŁOWSKA-LANGE W., NAGLER J., 1982 - The Late-Glacial and Holocene Vegetational History of the Żuławy Region, N. Poland. A biostratigraphic study of Lake Drużno sediments. Acta Palaeobot., 22, 1: 141-161.
• ZACHOWICZ J., ZABOROWSKA K., 1985 - Bottom sediments of Lake Gardno in the light of biostratigraphical studies [in Polish, Eng. summ.]. Peribalticum III: 67 -77. Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
• ZACHOWICZ J., KĘPIŃSKA U., 1987 - The Paleoecological Development of Lake Druzno (Vistula Deltaic Area). Acta Palaeobot., 27, 1: 227-249.