Rola halokinezy w powstawaniu trzeciorzędowych złóż węgla brunatnego na Niżu Polskim

• Autorzy: Kasiński J. R. , Czapowski G. , Piwocki M.

Warianty tytułu

EN

Halokinetic impact on origin of the Tertiary lignite deposits on the Polish Lowlands

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Large concentrations of lignite, creating economic lignite deposits, occur frequently in a close vicinity or directly above salt domes. Those lignite accumulations, common in the northern and central parts of Szczecin-Łódź-Miechów Synclinorium (Polish Lowlands), were partially produced by halotectonic processes active during Tertiary. Generally, differentiated activity of halotectonics did not secure proper conditions controlling extensive accumulation of phytogenic matter and even destroyed the uplifted lignite seams. However, conditions convenient for phytogenic matter accumulation were rather common locally. The following processes: 1) salt subrosion of a dome upper part, 2) halokinetic salt outflow along opened fault surfaces, 3) formation of secondary peripherial sinks nearby the domes and 4) development of extensional depressions on the top of disrupted antyclines formed within a salt-dome overburden during the uplift, all were responsible for generating of salt-related sinks. In a regional scale, development of the primary peripherial sinks between salt structures (mostly salt crests, walls and pillows) could be also related to the halokinetics. Detailed analysis of geological setting in vicinities of some major salt domes on the Polish Lowlands evidenced that more than 80% of lignite resources are directly or indirectly related to these structures. Those lignite resources are most profitable due to an advantagenous overburden ratio. Application of complex research methods (including high-resolution seismic profilling) enables a model construction of those areas and precise defining the relations between stages of salt structure development and a rate of phytogenic accumulation, offering/bringing significant data for lignite prospection.

Słowa kluczowe

PL

halotektonika; halokineza; subrozja; słupy solne; fitogeniczna akumulacja; trzeciorzęd; węgiel brunatny

EN

halotectonics; halokinetics; subrosion; salt domes; phytogenic accumulation; Tertiary; lignite

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2009
• Tom: Vol. 57, nr 11
• Strony: 964--964
• Opis fizyczny: –975, bibliogr. 43 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Kasiński J. R.

autor

Czapowski G.

autor

Piwocki M.

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Bibliografia

• BIENIEWSKI J. 1962 - Problemy geologiczne złoża węgla brunatnego Rogóźno. Kwart. Nauk Techn. Przem. Węgla Brunatnego, 4: 3-8.
• BOUROZ A. 1966 - La sédimentation des séries houillières dans leur contexte paléogèographique. [W:] Congress pour lÉtudes de Stratigraphie Carbonifere, Compte Rendu, L. van der Waals (ed.). van Aelst, Heerlen, 4: 65-78.
• BURLIGA S. 1997 - Ewolucja wysadu solnego Kłodawa. [W:] Tektonika solna regionu kujawskiego, S. Burliga (red.), Wind, Wrocław.
• BURLIGA S., KOYI H.A. & KRZYWIEC P. 2003 - Decoupling of deformation between the basement and cover during normal- to reverse- slip movement on a basement fault; model results. Proceed. 8th Meeting of the Czech Tectonic Studies Group, 1st Meeting of the Central European Tectonics Group, Geolines - Papers in Earth Science, 16: 20.
• CIUK E. 1961 - Charakterystyka chemiczna węgla brunatnego ze złoża w Rogóźnie na północ od Łodzi i możliwości jego zużytkowania. Geol. Quart., 5: 956-957.
• CIUK E. 1974 - Schematy litostratygraficzne paleogenu Polski poza Karpatami i zapadliskiem przedkarpackim. Biul. Państw. Inst. Geol., 281: 7-48.
• CZAPOWSKI G., KASIŃSKI J., KRZYWIEC P., POLECHOŃSKA O., TOMASSI-MORAWIEC H., WRÓBEL G., BURLIGA S. & WILKOSZ P. 2005 - Ocena złóż solnych w rejonie Pomorza i Kujaw pod kątem ich przydatności do eksploatacji metodą otworową. Archiwum IKS Solino S.A., Inowrocław.
• DADLEZ R. 1997 - Ogólne rysy tektoniczne bruzdy środkowopolskiej. Pr. Państw. Inst. Geol., 153: 410-414.
• DADLEZ R. (red.) 1998 - Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na Niżu Polskim, skala 1 : 500 000. Państw. Inst. Geol.
• DADLEZ R. & MAREK S. 1974 - General Outline of the Tectonics of the Zechstein-Mesozoic Complex in Central and Northwestern Poland. Biul. Państw. Inst. Geol., 274: 11-140.
• DECZKOWSKI Z. & GAJEWSKAW. 1980 - Mezozoiczne i trzeciorzędowe rowy obszaru monokliny przedsudeckiej. Prz. Geol., 28: 151-156.
• DECZKOWSKI Z. & GAJEWSKA I. 1983 - Budowa geologiczna podłoża trzeciorzędu w rowach Złoczewa i Gostynia (monoklina przedsudecka). Geol. Quart., 27: 535-546.
• FELISIAK I. & SZEWCZYK E. 1994 - Tektonika osadów mezozoiku w rejonie złoża Bełchatów. [W:] Konf. Nauk.-Techn. nt. Tektonika rowu Kleszczowa - stan badań i główne zadania w aspekcie eksploatacji górniczej, J. Tułecki (red.). Kop. Węgla Brunatnego Bełchatów.
• HAGER H. 1981 - Das Tertiär der Rheinischen Braunkohlenreviers- Ergebnisse und Probleme. Fortschr. Geol. Rheinland u. Westf., 29: 529-564.
• JAROSIŃSKI M. & KRZYWIEC P. 2006 - Zapis zmian reżimów tektonicznych wokół wysadów solnych w Polsce na przykładzie struktury Damasławek. Prz. Geol., 54: 305.
• KASIŃSKI J.R. 2004 - Paleogen i neogen w zapadliskach i rowach tektonicznych. [W:] Budowa geologiczna Polski. Stratygrafia. Trzeciorzęd, T.M. Peryt & M. Piwocki (red.). Państw. Inst. Geol.: 134-161.
• KASIŃSKI J.R. & PIWOCKI M. 1994 - Tektonika a złoża węgla brunatnego rejonu Bełchatowa. [W:] Konf. Nauk-Techn. nt. Tektonika rowu Kleszczowa - stan badań i główne zadania w aspekcie eksploatacji górniczej, J. Tułecki (red.). Kop. Węgla Brunatnego "Bełchatów", Rogowiec.
• KASIŃSKI J.R., DYLĄG J.K. & SATERNUS A. 1996 - Ocena możliwości dalszych poszukiwań złóż węgla brunatnego w rejonie konińskim. Ocena obszarów perspektywicznych dla prac geologiczno-poszukiwawczych węgla brunatnego. Arch. Kop. Węgla Brunatnego "Konin".
• KASIŃSKI J.R., DYLĄG K., SATERNUS A. & PIWOCKI M. 1998 - Analiza wpływu udostępniania i eksploatacji złóż węgla brunatnego oraz procesów utylizacji surowca na stan środowiska naturalnego w procesie gospodarczego wykorzystania złóż (z badaniami modelowymi na przykładzie wybranych złóż). CAG PIG [3098/98].
• KASIŃSKI J.R., CZARNECKI L., FRANKOWSKI R. & PIWOCKI M. 2000 - Geology of the Bełchatów lignite deposit and environmental impact of exploitation. [W:] 4th European Coal Conference - guide to field trips, J. Jureczka & J.R. Kasiński (eds.). Państw. Inst. Geol.
• KASIŃSKI J.R., CZAPOWSKI G., KRZYWIEC P. & PIWOCKI M. 2001a - Halokineza a powstawanie złóż węgla brunatnego - studium przywysadowych złóż węgla z obszaru Niżu Polskiego. CAG PIG [269/2002].
• KASIŃSKI J.R., CZAPOWSKI G. & PIWOCKI M. 2001b - Halokinetyczne uwarunkowania akumulacji materii fitogenicznej w utworach trzeciorzędowych Niżu Polskiego. [W:] Deformacje osadów nieskonsolidowanych, reologia i struktury, W. Włodarski (red.). Uniw. A. Mickiewicza, Poznań.
• KASIŃSKI J.R., SATERNUS A. & URBAŃSKI P. 2008 - Analiza występowania zasobów węgla brunatnego w rejonie Turka i program uzupełniających badań poszukiwawczych. [W:] J. Bednarczyk (red.), Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego. Arch. Inst. Górn. Odkrywkowego "Poltegor- Instytut", Wrocław.
• KOSSOWSKI L. 1974 - Budowa geologiczna złoża węgla brunatnego Bełchatów ze szczególnym uwzględnieniem tektoniki podłoża. Górn. Odkryw., 16: 336-344.
• KOZYDRA Z. & PIWOCKI M. 1985 - Nowopoznany (ESE) odcinek rowu Bełchatowa. Prz. Geol., 33: 458-460.
• KRZYWIEC P. 2004a - Triassic evolution of the Klodawa salt structure: basement-controlled salt tectonics within the Mid-Polish Trough (Central Poland). Geol. Quart., 48: 123-134.
• KRZYWIEC P. 2004b - Basement vs. Salt Tectonics and Salt-Sediment Interaction - Case Study of the Mesozoic Evolution of the Intracontinental Mid-Polish Trough. Salt-Sediment Interactions and Hydrocarbon Prespectivity: Concepts, Applications and Case Studies for the 21st Century: 343-370.
• KRZYWIEC P. 2006 - Structural inversion of the Pomeranian and Kuiavian segments of the Mid-Polish Trough - lateral variations in timing and structural style. Geol. Quart., 51: 151-168.
• KRZYWIEC P., JAROSIŃSKI M., TWAROGOWSKI J., BURLIGA S., SZEWCZYK J., WYBRANIEC S., CZAPOWSKI G., ZIENTARA P., PETECKI Z. & GARLICKI A. 2000 - Geologiczno-geofizyczne badania stropu i nadkładu wysadu solnego Damasławek. Prz. Geol., 48: 1005-1014.
• KRZYWIEC P.,. FRANKOWSKI Z,. JAROSIŃSKI M., KASIŃSKI J. R, PAPIERNIK B., SŁODKOWSKA B., SZEWCZYK J., TWAROGOWSKI J., WYBRANIEC S., GIENTKA D., GUMULAK K., JÓŹWIAK W., ŻÓŁTOWSKI Z., MUSIATEWICZ M., HAŁUSZCZAK A., SZEWCZYK E. & BURLIGA S. 2001 - Kompleksowa analiza geofizyczno-geologiczna wysadu solnego Dębina i jego najbliższego otoczenia. Arch. Kop. Węgla Brunatnego "Bełchatów S.A, Rogowiec.
• KRZYWIEC P., WYBRANIEC S. & PETECKI Z. 2006 - Budowa tektoniczna podłoża bruzdy śródpolskiej w oparciu o wyniki analizy danych sejsmiki refleksyjnej oraz grawimetrii i magnetyki. [In:] P. Krzywiec & M. Jarosiński (ed.), Struktura litosfery w centralnej i północnej Polsce - obszar projektu POLONAISE'97. Pr. Państw. Inst. Geol., 188: 107-130.
• KURAL S. 1982 - Występowanie surowców kaolinowych na Dolnym Śląsku. Charakterystyka geologiczno-surowcowa. Rejon Strzegomia. [W:] Surowce kaolinowe, H. Leszczyszyn (red.). Państw. Inst. Geol.
• MEIBURG P. 1980 - Subrosions-Stockwerke im Nordhessischen Bergland. Aufschluss, 31: 265-287.
• PIWOCKI M. 1966 - Zarys budowy geologicznej i węglonośności trzeciorzędu okolic Rogowa, Skierniewic i Rawy Mazowieckiej. Biul. Państw. Inst. Geol, 202: 61-94.
• PIWOCKI M. 1978 - Warunki geologiczne i perspektywy wykorzystania złoża węgla brunatnego w rejonie Nakła nad Notecią. Prz. Geol., 26: 584-588.
• PIWOCKI M. 1983 - Brown coals in Poland: charcteristic of occurrence. Prz. Geol., 31: 364-370.
• PIWOCKI M. &. KASIŃSKI J.R. 1995 - Outline of development of the Lower Oligocene transgression in Northern Poland. Techn. Poszukiwań Geol. - Geosynoptyka i Geotermia, 34: 47-52.
• PIWOCKI M. & ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M. 1997 - Neogene of the Polish Lowlands - lithostratigraphy and pollen-spore zones. Geol. Quart., 41: 21-40.
• ŚLIZOWSKI K. & SAŁUGA P. 1996 - Surowce chemiczne. Sól kamienna. Centrum PPGSMiE PAN.
• TARKA R. 1991 - The Tectonic Evolution of Polish Salt Diapirs. Bull. Pol. Acad. Sci, Earth Sci., 39: 85-91.
• WAGNER R. 1994 - Stratygrafia osadów i rozwój basenu cechsztyńskiego na Niżu Polskim. Pr. Państw. Inst. Geol., 146: 1-95.
• WIDERA M. 1997 - Wpływ struktur solnych na rozwój elewacji konińskiej. [W:] Tektonika solna regionu kujawskiego, S. Burliga (red.). Wind, Wrocław.
• WIDERA M. 2000 - Geneza i główne etapy rozwoju rowu Lubatowa w alpejskiej epoce tektonicznej. Prz. Geol., 48: 935-941.