Akumulacja osadów na równinach zalewowych rzek silnie zmienionych antropogenicznie: górna Wisła i Odra

• Autorzy: Ciszewski D. , Czajka J.

Warianty tytułu

EN

Sediment accumulation on alluvial plains of the heavily impacted river reaches: upper Vistula and Odra, southern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Overbank sediment profiles of the channelized and heavily polluted Vistula and Odra rivers were investigated in southern Poland. The sediments are usually represented by sandy layers about a dozen centimetres thick, intercalated with black sandy muds few centimetres thick and rich in organic matter. Accumulation of these sediments started by the end of 19th century. The sediments are contaminated with heavy metals in amounts exceeding background values by two orders of magnitude and contain coal particles dispersed in black layers. These fine sediments initially accumulated over gravel bars at the channel banks due to lateral channel stabilization by stony groynes and bank revetments, constructed in 19th and 20th century. Progressively the sediments, which are up to 4 m thick, became a part of 20–30 m wide floodplain zones along many reaches of the upper Vistula and Odra. The distribution of these sediments is related to the degree of channel narrowing and incision induced by 19th and 20th century channelization.

Słowa kluczowe

PL

osady rzeczne; akumulacja; zmiany koryta; skażenie; metale ciężkie

EN

river sediments; accumulation; channelization; pollution; heavy metals

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2009
• Tom: Vol. 57, nr 7
• Strony: 576--576
• Opis fizyczny: –583, bibliogr. 41poz., wykr.

Twórcy

autor

Ciszewski D.

autor

Czajka J.

• Instytut Ochrony Przyrody PAN, al. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków,

Bibliografia

• ABSALON D. & MATYSIK M. 2007 - Changes in water quality and runoff in the Upper Oder River Basin. Geomorphology, 92: 106-118.
• BABIŃSKI Z. 1992 - Hydromorphological consequences of regulating the Lower Vistula, Poland. Regul. Rivers Res. Manag., 7: 337-348.
• BORN A. 1948 - Regulacja Odry i rozbudowa urządzeń technicznych. [W:] Grodek A., Kiełczewska-Zalewska M. & Zierhofer A. (red.) Monografia Odry. Instytut Zachodni, Poznań: 419-553.
• CISZEWSKI D. 2006 - Wpływ regulacji koryta Odry na akumulację osadów zanieczyszczonych metalami ciężkimi: zróżnicowanie, zmiany w czasie, zagrożenie środowiskowe. Stud. Naturae, 52.
• CISZEWSKI D., CZAJKA A. & BŁAŻEJ S. 2008 - Rapid migration of heavy metals and 137Cs in alluvial sediments, Upper Odra River valley, Poland. Environ. Geol., 55: 1577-1586.
• CISZEWSKI D. & DUBICKI A. 2008- Reżim hydrologiczny i współczesne przemiany koryta i równiny zalewowej Odry. [W:] Starkel L., Kostrzewski A., Kotarba A. & Krzemień K. (red.) Współczesne przemiany rzeźby Polski. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 371-385.
• CISZEWSKI D. & MALIK I. 2004 - The use of heavy metal concentrations and dendrochronology in the reconstruction of sediment accumulation, Mała Panew River valley, southern Poland. Geomorphology, 58: 161-174.
• CZAJA S. 2005 - Changes in river discharge structure and regime in mining-industrial-urban areas. Reg. Environ. Chang., 5: 18-26.
• CZAJKA A. 2005- Accumulation of sediments within the channelized reach of the Upper Odra River, Poland. [In:] Batalla R.J. & Garcia C. (eds.) Geomorphological Processes and Human Impacts in River Basins. IAHS Publications, 299: 191-196.
• CZAJKA A. 2007 - Środowisko sedymentacji osadów przykorytowych rzek uregulowanych na przykładzie górnej Odry i górnej Wisły. Wyd. UŚ, Katowice.
• HELIOS-RYBICKA E.,WARDAS M., ADAMIEC E. & STRZEBOŃSKA M. 2001 - Ocena zanieczyszczenia rzek Odry i Wisły - przeszłość i teraźniejszość. Geol. AGH, 27: 559-671.
• Hoch, mittel und niedrig Wasserstände der Oder, 1908 - Theiner & Meinicke, Breslau.
• Jahrbuch für die Gewäserkunde des Weichselgebietes, 1935-1937 - Warszawa, wyd. 1941.
• Jarbuch für die Gewässerkunde Norddeutschlands Preussischen
• Landesanstalt für Gewässerkunde, 1901-1939 - E.S. Mittler & Sohn, Königliche Hofbuchhandlung und Hofbuchdruckerei, Berlin.
• KESEL R.H. 2003 - Human modifications of the sediment regime of the Lower Mississippi River flood plain. Geomorphology, 56: 325-334.
• KNOX J.C. 2006 - Floodplain sedimentation in the upper Mississippi Valley: Natural versus human accelerated. Geomorphology, 79: 286-310.
• KUMMERER C. 1855 - Administrativ-karte von den Koenigreichen Galizien und Londomerien [skala ok. 1 : 115 200]. BL. 7. Verlag & Eigenthum von Autaria, Wien.
• LECCE S.A. & PAVLOVSKY R.T. 2001 - Use of mining-contaminated sediment tracers to investigate the timing and rate of historical flood plain sedimentation. Geomorphology, 38: 85-108.
• LIS J. & PASIECZNA A. 1995-Atlas geochemiczny Polski 1 : 250 000. Państwowy Instutut Geologiczny, Warszawa.
• ŁAJCZAK A. 1995-The impact of river regulation, 1850-1990, on the channel and floodplain of the upper Vistula River, southern Poland. [In:] Hickin E.J. (ed.) River geomorphology.Wiley, Chichester-NewYork: ŁAJCZAK A. 2003 - Contemporary transport of suspended material and its deposition in the Vistula River, Poland. Hydrobiologia, 494: 43-49.
• MACKLIN M. 1985 - Flood-plain sedimentation in the upper Axe Valley, Mendip, England. Trans. Inst. Br. Geogr., 10: 235-244.
• MACKLIN M.G. & KLIMEK K. 1992 - Dispersal, storage and transformation of metal-contaminated alluvium in the upper Vistula basin, southwest Poland. Appl. Geogr., 12: 7-30.
• Mapa topograficzna w skali 1:10 000, 1982a-Ark. 532.331, 162.342. OPGK, Kraków.
• Mapa topograficzna w skali 1: 10 000, 1982b-Ark. 484.233, 530.444. OPGK, Katowice.
• MARRON D. 1992 - Floodplain storage of mine tailings in the Belle Fourche River system: a sediment budget approach. Earth Surf. Process. Landf., 17: 675-685.
• MIEG F. 1779-1782 - Karte des Koenigreichs Galizien und Lodomerien [skala 1 : 28 800]. Col. II, sec. 4. Wien.
• Roczniki c.k. Centralnego Biura Hydrograficznego 1893-1912. Dorzecze Wisły - Wyd. Służba Hydrograficzna w Austrii.
• Roczniki Hydrograficzne 1913-1934. Dorzecze Wisły - Wyd. Służba Hydrograficzna w Polsce.
• RUMSBY B. 2000 - Vertical accretion rates in fluvial systems: a comparison of volumetric and depth-based estimates. Earth Surf. Process. Landf., 25: 617-631
• RUTKOWSKI J. 1986 - The occurrence on carboniferous coal of anthropogenic origin in the contemporaneous Vistula River sediments near Cracow, southern Poland. Earth Surf. Process. Landf., 11: 321-326.
• SIMON A. & RINALDI M. 2006 - Disturbance, stream incision and channel evolution: the roles of excess transport capacity and boundary materials in controlling channel response. Geomorphology, 79: 361-383.
• Spezialkarte der Osterreichisch-Ungarischen Monarchie, 1905 - Ark. Myslovitz-Ooewięcim. K. & K. Militär-Geographisches Institut, Wien.
• Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej obejmujące pogląd na czynności dokonane w roku... oraz materiały do fizjografii Galicji, 1867-1893 -Kraków.
• STERNITZKI 1844-Oderstrom Karte [skala ok. 1 : 5000]. Oderstrombauverwaltung, Breslau.
• SWENNEN R., VAN KEER I. & DE VOS W. 1994 - Heavy metal contamination in overbank sediments of the Geul river (east Belgium): its relation to former Pb-Zn mining activities. Environ. Geol., 24: 12-21.
• TRAFAS K. 1992 - Zmiany biegu Wisły pomiędzy ujściem Przemszy a Sandomierzem. [W:] Trafas K. (red.) Zmiany biegu górnej Wisły i ich skutki. Wisła w dziejach i kulturze Polski. Wyd. UW, Warszawa: 31-61.
• WALLING D.E., HE Q. & NICHOLAS A.P. 1996 - Floodplains as suspended sediment sinks. [In:] Anderson M.G., Walling D.E. & Bates P.D. (eds.) Floodplain processes.Wiley, Chichester-New York: 399-439.
• WAROWNA J. 2003 - Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na warunki sedymentacji w korycie powodziowym Wisły na odcinku Zawichost-Puławy. Wyd. UMCS, Lublin.
• WREDE F.C. 1753-Kriegskarte von Schlesien [skala 1 : 33 333]. Glatz.
• WYŻGA B. 2001 - Impact of the channelization-induced incision of the Skawa and Wisłoka rivers, southern Poland, on the conditions of overbank deposition. Regul. Rivers Res. Manag., 17: 85-100.