Potencjalnie lecznicze wody radonowe Masywu Ślęży

• Autorzy: Przylibski T. A. , Fijałkowska L. , Bielecka A.

Warianty tytułu

EN

Potentially therapeutic radon waters of Ślęża Massif

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The authors have conducted research on radon occurrence in the groundwater system of Ślęża Massif in the Fore-Sudetic block. The research included documenting occurrence of radon waters in the granitoids of Strzegom-Sobótka Massif, buildingNWandWslopes of Ślęża. Among several springs flowing out from the granitoids and their waste, the Klasztorne Spring is characterized by constant radon (222Rn) concentration (306 ±39 Bq/dm3), but also constant though small discharge during the year, which enables estimating the admissible volume of this spring at 0.3 m3/h. The results obtained during the research show that this water can be treated as potentially medicinal. It generates the opportunity for the nearby town of Sobótka to develop as a health resort. Confirming the presence of radon groundwater in the granitoid part of Ślęża Massif implies a great probability that such w occur in the whole area of the Strzegom-Sobótka intrusion. It opens possibilities of recognizing new resources of potential therapeutic water and entails the necessity to take suitable actions for radiological protection of people living in this area.

Słowa kluczowe

PL

radon; 222Rn; wody podziemne; wody radonowe

EN

radon; 222Rn; groundwater; radon water; medicinal water; potential therapeutic water

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 56, nr 8/2
• Strony: 763--771
• Opis fizyczny: bibliogr. 68 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Przylibski T. A.

autor

Fijałkowska L.

autor

Bielecka A.

• Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże S. Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław,

Bibliografia

• ADAMCZYK-LORENC A. 2007 - Tło hydrogeochemiczne radonu w wodach podziemnych Sudetów. Arch. Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław.
• ÅKERBLOM G. 1999 - Radon legislation and national guidelines. European Research into Radon in Construction Concerted Action (ERRICCA) Report F14P-CT96-0064(DG12-WSMN): 19-20.
• ALEKSANDROWSKI P., KRYZA R., MAZUR S., PIN C. & ZALASIEWICZ J.A. 2000 - The Polish Sudetes: Caledonian or Variscan? Transactions of the Royal Society of Edinburgh: Earth Sci., 90: 127-146.
• ALEKSANDROWSKI P. & MAZUR S. 2002 - Collage tectonics in the northeasternmost part of the Variscan Belt: the Sudetes, Bohemian Massif. [In:] Winchester J.A., Pharaoh T.C. & Verniers J. (eds.) Palaeozoic Amalgamation of Central Europe. Geol. Soc., London, Spec. Publ., 201: 237-277.
• BOGEN K.T. 2001 - Biologically based prediction of empirical nonlinearity in lung cancer risk vs. residential/occupational radon exposure. Human and Ecological Risk Assessment, vol. 7, no. 4: 811-827.
• CALABRESE E.J. & BALDWIN L.A. 2002a - Defining hormesis. Human & Experimental Toxicology, vol. 21: 91-97.
• CALABRESE E.J. & BALDWIN L.A. 2002b - Radiation hormesis and cancer. Human and Ecological Risk Assessment, vol. 8, no. 2: 327-353.
• CALABRESE E.J. & BALDWIN L.A. 2003 - Toxicology rethinks its central belief. Hormesis demands a reappraisal of the way risks are assessed. Nature, vol. 421, no. 6924: 691-692.
• CIĘŻKOWSKI W., KIEŁCZAWA B., LATOUR T., LIBER E., PRZYLIBSKI T.A., SZIWA D. & ŻAK S. 2007 - Dopuszczalne wahania eksploatacyjnych i fizyczno-chemicznych parametrów wód leczniczych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
• COLLÉ R. 1995a - A precise determination of the 222Rn half-life by 4π-α liquid scintillation measurements. Radioactivity & Radiochemistry, vol. 6, no. 1: 16-29.
• COLLÉ R. 1995b - Critically evaluated half-life for 222Rn radioactive decay and associated uncertainties. Radioactivity & Radiochemistry, vol. 6, no. 1: 30-40.
• Commission Recommendation of 20 December 2001 on the protection of the public against exposure to radon in drinking water supplies. 2001/928/EURATOM.
• CWOJDZIŃSKI S. & ŻELAŹNIEWICZ A. 1995 - Podłoże krystaliczne bloku przedsudeckiego. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 11-28.
• DARBY S., HILL D., AUVINEN A., BARROS-DIOS J.M., BAYSSON H., BOCHICCHIO F., DEO H., FALK R., FORASTIERE F., HAKAMA M., HEID I., KREIENBROCK L., KREUZER M., LAGARDE F., MÄKELÄINEN I., MUIRHEAD C., OBERAIGNER W., PERSHAGEN G., RUANO-RAVINA A., RUOSTEENOJA E., SCHAFFRATH ROSARIO A., TIRMARCHE M., TOMÁŠEK L., WHITLEY E., WICHMANN H.E. & DOLL R. 2005 - Radon in homes and risk of lung cancer: collaborative analysis of individual data from 13 European case-control studies. British Medical Journal, vol. 330, no. 7485: 223-226.
• DARBY S., HILL D. & DOLL R. 2001 - Radon: A likely carcinogen at all exposures. Annals of Oncology, vol. 12: 1341-1351.
• DOJLIDO J.R. 1995 - Chemia wód powierzchniowych. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok.
• DOWGIAŁŁO J. 2002 - Klasyfikacja i geneza wód leczniczych. [W:] Paczyński B. (red.) Ocena zasobów dyspozycyjnych wód leczniczych i potencjalnie leczniczych. Poradnik metodyczny. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• FIJAŁKOWSKA L. 2007 - Zasoby potencjalnie leczniczych wód radonowych w Masywie Ślęży. Arch. Wydziału Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław.
• FISTEK J., STAŚKO S. & ZIELIŃSKI W. 1995 - Wody podziemne bloku przedsudeckiego. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 255-271.
• FRANKE W. & ŻELAŹNIEWICZ A. 2000 - The eastern termination of the Variscides: terrane correlation and kinematic evolution. [In:] Franke W., Haak V., Oncken O. & Tanner D. (eds.) Quantification and modelling in the Variscan belt. Geol. Soc., London, Spec. Publ., vol. 179: 63-86.
• GAŹDZIK J. 1957 - Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów. Skala 1 : 25 000. Arkusz Sobótka. Instytut Geologiczny, Warszawa.
• HEM J.D. 1985 - Study and interpretation of the chemical characteristics of natural water. U.S. Geological Survey Water-Supply Paper 2254, United States Government Printing Office.
• HRYNKIEWICZ A.Z. (red.) 2001 - Człowiek i promieniowanie jonizujące. WN PWN, Warszawa.
• JAMROZIK L. 1995 - Tektonika osłony masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 181-191.
• JOHANSSON L. 2003 - Hormesis, an update of the present position. European Journal of Nuclear Medicine and Molecular Imaging, vol. 30, no. 6: 921-933.
• KOCHAŃSKI J.W. 2002 - Przegląd badań nad leczniczym zastosowaniem radonu 222 w polskich uzdrowiskach. Folia Medica Lodziensia, vol. 29, no. 1/2: 31-68.
• KOZŁOWSKA B., HETMAN A. & ZIPPER W. 1999 - Determination of 222Rn in natural water samples from health resorts in the Sudety Mountains by the liquid scintillation technique. Applied Radiation and Isotopes, vol. 51: 475-480.
• KRYZA J. 1995 - Wody podziemne i problemy ochrony środowiska bloku przedsudeckiego. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 41-57.
• LÁZÁR I., TÓTH E., MARX G., CZIEGLER I. & KÖTELES G.J. 2003 - Effects of residential radon on cancer incidence. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, vol. 258, no. 3: 519-524.
• MAJEROWICZ A. 1979 - Granity masywu Strzegom-Sobótka. [W:] Dziedzic K., Kozłowski S., Majerowicz A. & Sawicki L. (red.) Surowce mineralne Dolnego Śląska. Ossolineum, Wrocław: 233-238.
• MAJEROWICZ A. 1994 - Textural features and symptoms of ocean floor metamorphism in the top part of the Ślęża ophiolite (SW Poland). Arch. Miner., vol. 50, z. 2: 97-139.
• MAJEROWICZ A. & MACIEJEWSKI S. 1979 - Gabra. [W:] Dziedzic K., Kozłowski S., Majerowicz A. & Sawicki L. (red.) Surowce mineralne Dolnego Śląska. Ossolineum, Wrocław: 207-211.
• MAJEROWICZ A. & MIERZEJEWSKI M. 1995 - Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna skał krystalicznych NE i SE osłony masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 59-84.
• MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., KRYZA R. & OBERC-DZIEDZIC T. 2006 - The Variscan Orogen in Poland. Geol. Quart., vol. 50: 89-118.
• MIGOŃ P. 2005a-Regiony fizycznogeograficzne. [W:] Fabiszewski J. (red.) Przyroda Dolnego Śląska. Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 19-37.
• MIGOŃ P. 2005b - Rozwój rzeźby terenu. [W:] Fabiszewski J. (red.) Przyroda Dolnego Śląska Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 135-170.
• OBERC J. 1972 - Sudety i obszary przyległe. [W:] Budowa geologiczna Polski. T. 4. Tektonika, cz. 2. Wyd. Geol., Warszawa.
• OBERC J. 1995 - Schemat budowy geologicznej Dolnego Śląska. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 2: 3-9.
• OBERC-DZIEDZIC T., KRYZA R., KLIMAS K., FANNING M.C. & MADEJ S. 2005 - Gneiss protolith ages and tectonic boundaries in the NE part of the Bohemian Massif (Fore-Sudetic Block, SW Poland). Geol. Quart., vol. 49, nr 4: 363-378.
• OLCHOWA A. 2005 - Ocena możliwości udokumentowania zasobów potencjalnie leczniczych wód radonowych w Masywie Ślęży. Arch. Wydziału Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław.
• PIISPANEN R. 2000 - Radon and lung cancer in Finland: are there signs of radiation hormesis? Environmental Geochemistry and Health, vol. 22: 113-130.
• PIN C., MAJEROWICZ A. & WOJCIECHOWSKA I. 1988 - Upper Paleozoic oceanic crust in the Polish Sudetes: Nd-Sr isotope and trace element evidence. Lithos, 21: 195-205.
• PRZYLIBSKI T.A. 2004 - Concentration of 226Ra in rocks of the southern part of Lower Silesia (SW Poland). Journal of Environmental Radioactivity, vol. 75, no. 2: 171-191.
• PRZYLIBSKI T.A. 2005a - Radon. Składnik swoisty wód leczniczych Sudetów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
• PRZYLIBSKI T.A. 2005b - Concentrations of 222Rn in groundwaters flowing through different crystalline rocks: An example from Ślęża Massif (SW Poland). [In:] Proceedings from the International NORM IV (Naturally Occurring Radioactive Materials) Conference, Szczyrk 2004, May 16-21. CD: 201-213; IAEA-TECDOC-1472, Vienna: 299-304.
• PRZYLIBSKI T.A. 2006a - Radon w wodzie - występowanie i konsekwencje. [W:] Brząkała W., Ciężkowski W., Haladyn K., Mikłaszewski A., Przylibski T., Solecki A. & Wojtyszyn B. Radon w środowisku życia, pracy i nauki mieszkańców Dolnego Śląska. Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski, Wrocław: 42-47.
• PRZYLIBSKI T.A. 2006b - Zagadnienia prawne związane z występowaniem radonu w środowisku. [W:] Brząkała W., Ciężkowski W., Haladyn K., Mikłaszewski A., Przylibski T., Solecki A., Wojtyszyn B. Radon w środowisku życia, pracy i nauki mieszkańców Dolnego Śląska. Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski, Wrocław: 89-94.
• PRZYLIBSKI T.A. & ADAMCZYK A. 2003 - Nowe stanowisko do pomiarów stężeń radonu 222Rn w wodzie w Laboratorium Hydrogeologicznym na Wydziale Górniczym Politechniki Wrocławskiej. [W:] "Zagadnienia interdyscyplinarne w górnictwie i geologii". III Konferencja Doktorantów, Szklarska Poręba, 24-26.01.2003. Pr. Nauk. Inst. Gór. P.Wroc., nr 103, Konf. 2003 nr 36: 329-343.
• PRZYLIBSKI T.A. (red.), ADAMCZYK-LORENC A. & ŻAK S. 2007a - Obszary występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych w Sudetach. Część II. [W:] Wołkowicz S. (red.) Potencjał radonowy Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 107-179.
• PRZYLIBSKI T.A. (red.), BIEL A., CIĘŻKOWSKI W., CZERSKI M., KIEŁCZAWA J., MARSZAŁEK H., MICHNIEWICZ M., STAOEKO S., TARKA R., WOJTKOWIAK A., WĄSIK M. & ŻAK S. 2007b - Studium możliwości rozpoznania nowych wystąpień wód zmineralizowanych, swoistych i termalnych na obszarze bloku przedsudeckiego. Raport Ser. SPR. I-11/S-5/2007. Instytut Górnictwa, Politechnika Wrocławska, Wrocław.
• PRZYLIBSKI T.A., MAMONT-CIEŚLA K., STAWARZ O., KŁOS B. & DORDA J. 2005 - Polish national intercalibrations of measurement methods of 222Rn concentration in waters. Proceedings from the International NORM IV (Naturally Occurring Radioactive Materials) Conference, Szczyrk 2004, May 16-21. CD: 329-349; IAEA-TECDOC-1472, Vienna 2005: 532-541.
• PRZYLIBSKI T.A. & OLSZEWSKI J. 2006 - Oddziaływanie radonu na organizm człowieka. [W:] Brząkała W., Ciężkowski W., Haladyn K., Mikłaszewski A., Przylibski T., Solecki A. & Wojtyszyn B. Radon w środowisku życia, pracy i nauki mieszkańców Dolnego Śląska. Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski, Wrocław: 23-28.
• PUZIEWICZ J. 1990 - Masyw granitowy Strzegom-Sobótka. Aktualny stan badań. Arch. Miner., vol. 45: 135-154.
• PUZIEWICZ J. & OBERC-DZIEDZIC T. 1995 - Wiek i geneza granitoidów bloku przedsudeckiego. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 273-284.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości. Dz. U. z dn. 11 maja 2006 r. nr 80, poz. 565.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych. Dz. U. z dn. 27 lutego 2006 r., nr 32, poz. 220.
• SACHANBIŃSKI M., AWDANKIEWICZ M., GÓRECKA-NOWAK A., NOWAK G.J., LORENC S., KOSZELA S., KRYZA G., KRYZA R., PIESTRZYŃSKI A., PROTAS A. & RATAJCZAK T. 2005 - Surowce mineralne. [W:] Fabiszewski J. (red.) Przyroda Dolnego Śląska. Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 191-264.
• SACHANBIŃSKI M., CHOLEWICKA-MEYSNER D., FARBISZ J., JAMROZIK L., NIŚKIEWICZ J. & SIEMIĄTKOWSKI J. 1995 - Mineralizacja i problemy ochrony środowiska ofiolitu Ślęży. [W:] Geologia i ochrona środowiska bloku przedsudeckiego. 50 lat badań geologicznych na Dolnym Śląsku. 66. Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wrocław, 21-24.09.1995. Ann. Soc. Geol. Pol. wyd. spec., cz. 1: 285-306.
• SCHÖLLNBERGER H., MÉNACHE M.G. & HANSON T.E. 2001 - A biomathematical modeling approach to explain the phenomenon of radiation hormesis. Human and Ecological Risk Assessment, vol. 7, no. 4: 867-890.
• STAŚKO S. 1996 - Wody podziemne w skałach krystalicznych na podstawie badań wybranych obszarów Sudetów polskich. Acta Univ. Wratisl., nr 1870 Pr.Geol.-Miner. T. 53.
• STAŚKO S. 2005 - Wody powierzchniowe i podziemne. [W:] Fabiszewski J. (red.) Przyroda Dolnego Śląska. Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 267-280.
• STUPNICKA E. 1989 - Geologia regionalna Polski. Wyd. Geol., Warszawa.
• WHO, 2004 - Guidelines for Drinking-water Quality. Third Edition, World Health Organization, Geneva.
• ZIELIŃSKI R. 1972 - Tablice statystyczne. PWN, Warszawa.
• ŻELAŹNIEWICZ A. 1995 - Introduction to chapter VI. [In:] Dallmeyer R.D., Franke W. & Weber K. (eds.) Pre-Permian geology of central and eastern Europe. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg: 311-314.
• ŻELAŹNIEWICZ A. 1997 - The Sudetes as a Palaeozoic orogen in central Europe. Geol. Mag., vol. 134, no. 5: 691-702.
• ŻELAŹNIEWICZ A., 2005 - Przeszłość geologiczna. [W:] Fabiszewski J. (red.) Przyroda Dolnego Śląska. Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, Wrocław: 61-134.
• ŻELAŹNIEWICZ A., KEMNITZ H. & HERMSDORF N. 1995 - Structure. Chapter VIC. [In:] Dallmeyer R.D., Franke W. & Weber K. (eds.) Pre-Permian geology of Central and Eastern Europe. Springer- Verlag, Berlin-Heidelberg: 328-340