Rola zróżnicowania wytrzymałości skał w genezie rzeźby Masywu Ślęży (Przedgórze Sudeckie)

• Autorzy: Placek A.

Warianty tytułu

EN

The role of spatial variability in rock strength in the origin of relief of the Ślęża Massif (Sudetic Foreland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

This article presents the results of rock hardness tests conducted in the Ślęża Massif to decipher the relationships between the geological structure and relief. It has been shown that all rock types of the massif represent similar mechanical strength. The highest mean strength was found in granite of the western slopes and the foothills of Mt. Ślęża, whereas the lowest strength is typical of gabbro from the central part of the massif, its summit and the eastern and southern slopes. Thus, the traditional concept emphasizing gabbro as being the most resistant rock has not been confirmed. There is also no evidence of higher strength of rocks within the massif, as compared to those in most of its surroundings. Variable mechanical strength is probably responsible for slope mesorelief (mid-slope benches and ridge lines), yet the hypothesis that the resistance of gabbro changes perpendicularly to the contact with granitoid intrusion has not received support. Higher mean Schmidt hammer rebound values and lower standard deviation occurring below 450 m a.s.l. are interpreted as a result of interaction between the structural factor and glacial exaration during the Odra Glaciation.

Słowa kluczowe

PL

masyw Ślęży; skała wytrzymała; pochodzenie rzeźby terenu; wiertarka Schmidta

EN

Ślęża Massif; rock strength; relief origin; Schmidt hammer

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2007
• Tom: Vol. 55, nr 10
• Strony: 861--869
• Opis fizyczny: bibliogr. 42 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Placek A.

• Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Wrocławski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław,

Bibliografia

• CYMERMAN Z. 1987 - Connection of the Ślęża ophiolite with the Variscan structure of the Sowie metamorphic rocks. Prz. Geol., 35: 304-312.
• CZARNECKA B. & JANIEC B. (red.) 2003 - Sudety. Przewodnik dydaktyczny dla przyrodników. Wyd. UMCS Lublin.
• DAY M.J. & GOUDIE A.S. 1977 - Field assessment of rock hardness using the Schmidt test hammer. British Geomorphological Research Group, Technical Bull., 18: 19-29.
• DUBIŃSKA E., BYLINA P., KOZŁOWSKI A., DÖRR W. & NEJBERT K. 2004 - U-Pb dating of serpentinization: hydrothermal zircon from a metasomatic rodingite shell (Sudetic ophiolite, SW Poland). Chem. Geol., 203: 183-203.
• DUMANOWSKI B. 1967 - Zależność rozwoju stoku od budowy geologicznej. Acta Univ. Wratisl. 61, Stud. Geogr., 9: 122.
• FINCKH L. 1928 - Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preussen. Blatt Zobten, 1-95.
• FRECH F. & KAMPERS F. 1913 - Schlesische Landeskunde. Naturwissenschaftiche Abteilung, Leipzig.
• GAJEWSKI Z. 1970 - Występowanie i własności magnezytów masywu serpentynitowego Gogołów-Jordanów na tle budowy geologicznej obszaru. Z badań złóż surowców skalnych w Polsce. Biul. Inst. Geol. 240: 55-156.
• GAŹDZIK J. 1969 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Sudetów, arkusz Sobótka (M 33-46 Ad), 1 : 25 000. Wyd. Geol.
• GELLERT J. 1931 - Geomorphologie des mittelschlesischen Inselberglandes. Z. Dtsch. Geol. Ges., 83: 431-447.
• GILEWSKA S. 1991 - Rozwój środowiska Polski w trzeciorzędzie. [W:] Starkel L. (red.), Geografia Polski. Środowisko Przyrodnicze. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 37-80.
• KLIMASZEWSKI M. 1946 - Podział morfologiczny południowej Polski. Czas. Geogr., 17: 133-182.
• KLIMASZEWSKI M. 1958 - Rozwój geomorfologiczny terytorium Polski w okresie przedczwartorzędowym. Prz. Geogr., 30: 3-43.
• KONDRACKI J. 1998 - Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• KOTARBA A., KRÓL K. & RUTKOWSKI J. 2000 - Wietrzenie granitów tatrzańskich w świetle badań młotkiem Schmidta. Sprawozdania z posiedzeń Komisji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, 42: 142-144.
• MAJEROWICZ A. 1994 - Textural features and symptoms of ocean floor metamorphism in the top part of the Ślęża ophiolite (SW Poland). Arch. Miner., 50: 97-136.
• MAJEROWICZ A. 2006 - Krótki przewodnik terenowy po skałach ofiolitowego zespołu Ślęży oraz ich petrologicznej i geologicznej historii. Acta Univ. Wratisl., 2830: 62.
• MAJEROWICZ A. & PIN C. 1992- The main petrological problems of the Mt. Ślęża ophiolite complex, Sudetes, Poland. Zbl. Geol. Paläont., 1: 989-1018.
• MATTHEWS J. & SHAKESBY R. 1984 - The status of the Little Ice Age in southern Norway: relative age-dating of neoglacial moraines with Schmidt hammer and lichenometry. Boreas, 13: 333-346.
• MC CARROLL D. 1989 - Potential and limitations of the Schmidt hammer for relative age dating: field tests on Neoglacial moraines, Jotunheimen, southern Norway. Arctic Alpine Res., 21: 268-275.
• MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., KRYZA R. & OBERC-DZIEDZIC T. 2006 - The Variscan Orogen in Poland. Geol. Quart., 50: 89-118.
• MIGOŃ P. 1997 - Crystalline rock inselbergs in southwestern Poland. Origin and paleoenvironmental significance. Acta Univ. Wratisl. 1872, Stud. Geogr., 56: 102.
• MIGOŃ P. 2004a - Inselberg. [W:] Goudie A.S. (red.), Encyclopedia of Geomorphology, vol. 1, Routledge, London: 564-566.
• MIGOŃ P. 2004b - Structural landform. [W:] Goudie A.S. (red.), Encyclopedia of Geomorphology, vol. 2, Routledge, London: 1007-1009.
• OLIVER G.J.H., CORFU F. & KROGH T.E. 1993 - U-Pb ages from SW Poland: evidencefor a Caledonian suture zone between Baltica and Gondwana. J. Geol. Soc., 150: 355-369.
• PIN C., MAJEROWICZ A. & WOJCIECHOWSKA I. 1988 - Upper paleozoic oceanic crust in the polish Sudetes: Nd-Sm isotope and trace element evidence. Lhitos, 21: 195-209.
• PLACEK A. & MIGOŃ P. 2005 - Zastosowanie młotka Schmidta w adaniach geomorfologicznych - potencjał, ograniczenia i wstępne wyniki badań w Sudetach. [W:] Kotarba A., Krzemień K. & Święchowicz J. (red.), Współczesna ewolucja rzeźby Polski. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, 19-22 września 2005, Kraków: 367-371.
• PLACEK A. 2006 - Młotek Schmidta w badaniach geomorfologicznych - ewaluacja i przykłady zastosowania. Czas. Geogr., 77: 182-205.
• PLACEK A. & MIGOŃ P. 2007 - Rock-landform relationships in the Sudetes in the light of rock strength assessment using the Schmidt hammer. [W:] Goudie A. S. & Kalvoda J. (red.), Geomorphological variations, Nakladatelství P3K, Prague: 287-311.
• PRZYBYLSKI B. & BADURA J. 1998 - Zasięgi lądolodów plejstoceńskich i deglacjacja obszaru między Sudetami i Wałem Śląskim. Biul. Państw. Inst. Geol., 385: 9-28.
• PUZIEWICZ J. & OBERC-DZIEDZIC T. 1995 - Wiek i geneza granitoidów bloku przedsudeckiego. Wycieczka L. Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, Wrocław: 273-284.
• SELBY M.J. 1980 - A rock-mass strength classification for geomorphic purposes: with tests from Antarctica and New Zealand. Z. Geomorph. N.F., 24: 31-51.
• SYNOWIEC G. & MIGOŃ P. 2002 - Rzeźba strukturalna Sudetów Środkowych. Przyroda Sudetów Zachodnich, Zesz. Spec., Jelenia Góra: 57-76.
• SZCZEPANKIEWICZ S. 1958 - Peryglacjalny rozwój stoków Masywu Ślęży. Biul. Perygl., 6: 8-92.
• TRACZYK A. & ENGEL Z. 2005 - Przyczynek do problematyki zlodowacenia kontynentalnego północnych Czech: zagadnienie maksymalnego zasięgu lądolodu na północnych stokach Jizerských hor w okolicy Hejnic. [W:] Rypl J. (red.). Geomorfologický sborník 4, České Budějovice: 141-144.
• TWIDALE C.R. & BOURNE J.A. 1975 - Episodic exposure of inselbergs. Geol. Soc. America, Bull., 86: 1473-1481.
• WALCZAK W. 1970 - Obszar Przedsudecki. PWN, Warszawa: 1-414.
• WINKLER S. 2005 - The Schmidt hammer as a relative-age dating technique: potential and limitations of its application on Holocene moraines in Mt Cook National Park, Southern Alps, New Zealand. New Zealand Journ. Geol. Geoph., 48: 105-116.
• ŻURAWEK R. 1997 - Wpływ procesów rzeźbotwórczych na kształtowanie się gleb Masywu Ślęży. Arch. Wydz. Nauk Przyrodniczych Uniw. Wrocławskiego.
• ŻURAWEK R. 1999 - Reliktowe lodowce skalne - nowa interpretacja form akumulacji na wschodnich i południowych stokach Ślęży. Prz. Geogr., 71: 77-94.
• ŻURAWEK R. 2002 - Geneza głównych rysów rzeźby Masywu Ślęży. Prz. Geogr., 74: 41-59.
• ŻURAWEK R. & MIGOŃ P. 1999 - Peryglacjalna morfogeneza Ślęży w kontekście długotrwałej ewolucji rzeźby. Acta Geogr. Lodz., 76: 133-153.