Ocena możliwości wykorzystania wybranych przedkenozoicznych kopalin ilastych z obszaru Polski do celów ochrony środowiska

• Autorzy: Brański P.

Warianty tytułu

EN

An estimate of possible use of selected pre-Cenozoic clays from Poland for environmental protection

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The paper presents the main results of the study of various Mesozoic (and Upper Carboniferous) clays from southern Poland and their capacities for pollution retention, water isolation and soil restoration. Laboratory testing was performed on 40 clay and claystone samples from 16 quarries in order to identify grain-size and mineral composition (XRD analyses), cation exchange capacity (CEC), filtration coefficient, pH reaction and contents of selected trace elements. The clay series were accumulated in various palaeoenvironmental and palaeoclimatic conditions. They have also had different burial histories. The main component of these rocks is illite and subordinately kaolinite. Smectite (beidellite) and chlorite are usually only accessory minerals. The permeability of the pre-Cenozoic clays is varied, but CEC is very low. The clay deposits are not particularly useful for environmental protection because of scarcity of smectite and due to diagenetic alterations. They are neither a natural sorbent (with the exception of some unexploited Carboniferous bentonitic clays), nor high-quality material for pollution retention. Some of the clays may be useful for water isolation and restoration of the near-surface layer in degraded areas.

Słowa kluczowe

PL

właściwości fizyczno-chemiczne; przedkenozoiczne kopaliny ilaste; Polska Południowa; skład mineralny; ochrona środowiska

EN

pre-Cenozoic clays; southern Poland; mineral composition; physicochemical properties; environmental protection

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2007
• Tom: Vol. 55, nr 6
• Strony: 467--474
• Opis fizyczny: bibliogr. 38 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Brański P.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa,

Bibliografia

• BRAŃSKI P. 1994 - Możliwości wykorzystania iłów serii poznańskiej w ochronie środowiska. Prz. Geol., 42: 446-449.
• BRAŃSKI P. 1995-Perspektywy wykorzystania iłów mioceńskich zapadliska przedkarpackiego w ochronie środowiska. Prz. Geol., 43: 493-496.
• BRAŃSKI P. 1998a - Badania trzeciorzędowych iłów o podwyższonej zawartości smektytów (montmorillonitu). [W:] S. Kozłowski (red.), Ochrona litosfery. Państw. Inst. Geol.: 197-200.
• BRAŃSKI P. 1998b-Analiza przydatnooeci ilastych utworów czwartorzędowych w ochronie środowiska przyrodniczego. CAG Państw. Inst. Geol.
• BRAŃSKI P. 2004-Formacja zagajskawregionie świętokrzyskim- zapis zdarzenia tektonicznego na przełomie triasu i jury. Tomy Jurajskie, 2: 161-162.
• BRAŃSKI P. 2005 - Wpływ warunków paleogeograficznych i paleoklimatycznych na skład mineralny iłów dolnojurajskich z południowej części basenu polskiego (zarys problemu). Tomy Jurajskie, 3: 127-128.
• BRAŃSKI P. 2006 - Lower Hettangian in the Holy Cross Mountains region - an example of tectonically-controlled sedimentation in the epicontinental basin of Poland. Volumina Jurassica, 4: 80-81.
• CHAMLEY H. 1989 - Clay sedimentology. Springer-Verlag. Berlin.
• CHANDLER M.A., RIND D. & RUEDY R. 1992 - Pangean climate during the Early Jurassic: GCM simulations and the sedimentary record of palaeoclimate. Geol. Soc. America Bull., 104: 543-559.
• FRAKES L.A. 1979 - Climates throughout Geologic Time. Elsevier. Amsterdam.
• HAKENBERG M. & ŚWIDROWSKA J. 1998-Rozwój południowowschodniego segmentu bruzdy polskiej i jego związek ze strefami uskoków ograniczających (od permu do późnej jury). Prz. Geol., 46: 503-508.
• HALLAM A. 1985 - A review of Mesozoic climates. J. Geol. Soc., 142: 433-445.
• HAQ B.U., HARDENBOL J. & VAIL P.R. 1987 - Chronology of fluctuating sea level since the Triassic. Science, 235: 1156-1167.
• HESSELBO S.P. & JENKYNS H.C. 1998 - British Lower Jurassic Sequence Stratigraphy. [W:] De Graciansky P.C., Hardenbol J., Jacquin T. & Vail P.R. (red.) - Mesozoic and Cenozoic Sequence Stratigraphy of European Basins. Soc. Econ. Paleont. Miner. Sp. Publ., 60: 561-581.
• KABATA-PENDIAS A. & PENDIAS H. 1993 - Biogeochemia pierwiastków oeladowych. PWN.
• KŁAPYTA Z. 1975 - Bentonity i iły bentonitowe Polski. Pr. Miner. Komis. Nauk. Miner. PAN Oddział w Krakowie, 43: 6-108.
• KOOECIÓWKO H. & WYRWICKI R. (red.) 1996 - Metodyka badań kopalin ilastych. Państw. Ins. Geol.
• KOZŁOWSKI S. 1990 - Problematyka krajowych sorbentów mineralnych. [W:] S. Kozłowski (red.), Wykorzystanie surowców skalnych w ochronie oerodowiska. SGGW-AR: 66-70.
• KOZYDRA Z. & WYRWICKI R. 1975-Iły kredowe z Wąwału i Komprachcic i ich przydatność dla ceramiki budowlanej. Prz. Geol., 23: 68-71
• KOZYDRAZ. & WYRWICKI R. 1977-Wstępne wyniki badań iłów górnotriasowych jako surowców ceramicznych. Biul. Inst. Geol., 299: 149-192
• KUBISZ J. & ŚRODOŃ J. 1973 - Studium mineralogiczno-petrograficzne skał poziomu bentonitowego z niecki bytomskiej. Pr. Miner. PAN Oddział w Krakowie, 31.
• MAREK S. & PAJCHLOWAM. (red.) 1997 - Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Państw. Inst. Geol., 153.
• MATYJA B.A. & WIERZBOWSKI A. 2000 - Ammonites and stratigraphy of the uppermost Bajocian and Lower Bathonian between Częstochowa and Wieluń, Central Poland. Acta Geol. Pol., 50: 191-209.
• NARKIEWICZ M. 2002 - Przedpole orogenu waryscyjskiego w południowej Polsce - etapy tektonicznego rozwoju basenów w dewonie i karbonie. Prz. Geol., 50: 1216.
• PIEŃKOWSKI G. 1988 - Analiza facjalna najwyższego triasu i liasu Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej oraz perspektywy występowania surowców ilastych. Prz. Geol., 36: 449-456.
• PIEŃKOWSKI G. 2004 - The epicontinental Lower Jurassic of Poland. Polish Geological Institute Special Papers, 12: 1-154.
• POPRAWA P. 1997-Late Permian to Tertiary dynamics of the Polish Trough. EUROPROBE TESZ -Meeting, Potsdam. Terra Nostra, 97: 104-109.
• PRICE G.D., VALDES P.J. & SELLWOOD B.W. 1998 - A comparison of GCM simulated Cretaceous "greenhouse" and "icehouse" climates: implications for the sedimentary record. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 142: 123-138.
• PRZENIOSŁO S. (red.) 2005 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na 31.XII.2004 roku. Państw. Inst. Geol.
• ROSALES I., ROBLES S. & QUESADA S. 2004 - Elemental and oxygen isotope composition of Early Jurassic belemnites: salinity vs. temperature signals. J. Sediment. Res., 74: 342-354.
• RYSZKA J. 1973 - Krystalochemiczne własności minerałów ilastych z karbonu produktywnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Kwart. Geol., 17: 410-422.
• SELLWOOD B.W. & VALDES P.J. 2006 - Mesozoic climates: General circulation models and rock record. Sediment. Geol., 190: 269-287.
• SZAMAŁEK K. 1983 - Charakterystyka mineralogiczna dolnotriasowych surowców ilastych ze Skoków (Góry Świętokrzyskie). Kwart. Geol., 27: 69-84.
• UNRUG R. & DEMBOWSKI Z. 1971-Rozwój diastroficzno-sedymentacyjny basenu Morawsko-Śląskiego. Rocz. Pol. Tow. Geol., 61: 119-168.
• WITZKE B.J. 1990 - Palaeoclimatic constraints for Paleozoic palaeolatitudes of Laurentia and Euramerica. [W:] McKerrow W.S. & Scotese C.R. (red.), Paleozoic Paleogeography and Biogeography. Geol. Soc. (London) Memoirs, 12: 57-73.
• WYRWICKI R. 1988 - Litologia i właściwości ceramiczne zasiarczonych skał ilastych neokomu z Olszewic (niecka tomaszowska). Kwart. Geol., 32: 405-422.
• WYRWICKI R. & SZAMAŁEK K. 1986-Litologia i własności surowcowe baranowskich glin kamionkowych. Kwart. Geol., 30: 533-557.
• WYSOKIŃSKI L. 1998 - Budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych. [W:] Materiały VIII Międzynarodowej Konferencji "Budowa bezpiecznych składowisk odpadów", Wisła, 25-27 luty 1998: 113-144.