The salinity of groundwater in Mesozoic and Cenozoic aquifers of NW Poland - origin and evolution

• Autorzy: Kaczor D.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Chemical composition of saline groundwaters occurring in the Mesozoic deposits of NW Poland, based on 285 archival chemical analyses from 113 deep boreholes, shows much similarity within particular aquifers. These are mostly chloride-sodium waters. Chloride-sodium-calcium waters predominate only within the Lower Triassic aquifer. Chloride-sodium-magnesium waters appear only at isolated locations. All the waters studied are typical of a high mineralization (TDS), the latter increases with the aquifer depth up to a maximum of 328 g/dm3 (Objezierze IG-1 well). The TDS of these brines, measured systematically over the last 40 years at production wells in the health resorts Kołobrzeg, Kamień Pomorski, Świnoujście and Połczyn Zdrój, is nearly constant and directly proportional to the concentration of Cl– ion. The brines in Mesozoic aquifers of NW Poland are polygenetic. Their main components are fossil seawater and meteoric water. Holocene infiltration water is a local admixture in the upper part of the Mesozoic succession only. The hydrochemical indicators (Br–:J–, Cl–:J–, Cl–:Br–, Ca2+:Sr2+, rNa+:rCl–) and the isotope ratios of oxygen, hydrogen and strontium suggest that the salinity of waters in the Mesozoic deposits is related to their marine origin and, to a lesser extent, to the dissolution of Zechstein and Triassic salts. Dissolution of Zechstein salts could occur in contact zones with groundwaters within the Mesozoic until the chemical balance between them has been established. Such contacts are currently observed at base of the Lower Triassic rock as well as in 18 salt structures piercing the Triassic aquifers. Brines within the Triassic rock contain an admixture of residual (evaporite-related) liquids associated with the Zechstein and Triassic salt series. The saline waters within the Mesozoic rock complex are under pressure, which enables their upward migration through a system of fractures and faults towards the Cenozoic aquifers. This process is most intense in hydrogeological windows developed in areas of erosional reduction of the overlying Oligocene clays on uplifted tectonic blocks and salt-cored anticlines. The extent of increased groundwater salinity zones in Cenozoic deposits depends on flow directions in the active circulation zones. Therefore, these salinity zones, which occupy 33% of the study area, do not always coincide with the zones of brine ascension. The ascent of saline water is hazardous to the quality of Major Groundwater Reservoirs (MGR). This concerns the MGRs of Uznam (101) and Wolin islands (102), Rościno (103) and Dębno (134), as well as large municipal groundwater intakes, such as those in Świnoujście (“Wydrzany”), Wolin, Trzebiatów, Gryfice, Kołobrzeg (“Rościęcino” and “Bogucino”), Koszalin, Goleniów, Nowogard, Gryfino (“Tywa” and “Dolna Odra”), Krzypnica, Stargard Szczeciński, Choszczno, Wałcz and Czarnków locations.

Słowa kluczowe

EN

groundwater; salinity; brine ascension; NW Poland

PL

woda podziemna; solanki; NW Polska

• Wydawca: Instytut Nauk Geologicznych PAN
• Czasopismo: Studia Geologica Polonica
• Rocznik: 2006
• Tom: Vol. 126
• Strony: 5--76
• Opis fizyczny: bibliogr. 193 poz., tab., wykr.

Twórcy

autor

Kaczor D.

• Polish Academy of Sciences, Institute of Geological Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland,

Bibliografia

• Ascherson, P., 1859. Die Salzstellen der Mark Brandenburg in ihrer Flora nachgewiesen. Zeitschrift der deutschen Geologischen Gesellschaft, 11: 90-100.
• Berry, F. A. F., 1969. Relative factors influencing membrane filtration effects in geologic environments. Chemical Geology, 4: 295-301.
• Błaszczyk, T. & Górski, J., 1977. Środowisko hydrogeochemiczne w utworach pradolinnych oraz jego przeobrażenia w warunkach zmian reżimu wód podziemnych (Hydrogeochemical environment in ice-marginal valley deposits, and its alterations induced by changes in groundwater flow regime - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 21: 217-227.
• Bojarska, J. & Bojarski, L., 1968. Jurajskie solanki termalne Polski północnej i zachodniej (Jurassic thermal brines in north and west Poland - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 12 (3): 576-588.
• Bojarski, L., 1966. Jod i brom jako wskaźniki hydrochemiczne występowania węglowodorów w mezozoiku i paleozoiku Polski północnej i zachodniej (Iodine and bromine as hydrochemical indicators of hydrocarbons in Mesozoic and Palaeozoic deposits in North and West Poland - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 10: 177-193.
• Bojarski, L., 1970. Ocena hydrochemiczna możliwości występowania węglowodorów w nadbałtyckiej części antyklinorium i synklinorium pomorskiego (Hydrochemical estimation of hydrocarbons occurence in the peri-Baltic port of the Pomeranian Anticlinorium and Synclinorium - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 1: 88-98.
• Bojarski, L., 1972. Wyniki opróbowania poziomów zbiornikowych (Results of aquifer tests - in Polish). In: Dadlez R. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 1, Kamień Pomorski IG-1. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 134-145.
• Bojarski, L., 1973. Wyniki opróbowania poziomów wodonośnych (Results of aquifer tests - in Polish), In: Jaskowiak-Schoeneichowa, M. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 6, Szczecin IG-1. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa: 122-129.
• Bojarski, L., 1975. Wyniki opróbowania poziomów zbiornikowych (Results of aquifer tests - in Polish). In: Dembowski, J. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 22, Wolin IG. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 101-111.
• Bojarski, L., 1977a. Wyniki opróbowania skał zbiornikowych (Results of aquifer tests - in Polish). In: Jaskowiak-Schoeneichowa, M. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 41, Chociwel IG-1. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 105-106.
• Bojarski, L., 1977b. Wyniki opróbowania poziomów zbiornikowych (Results of aquifer tests - in Polish). In: Szyperko-Śliwczyńska, A. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 37, Koszalin IG-1. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 170-185.
• Bojarski, L., 1979. Wyniki opróbowania poziomów zbiornikowych pstrego piaskowca i kajpru (Results of Buntsandstein and Keuper aquifer tests - in Polish). In: Szyperko-Śliwczyńska, A. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 48, Połczyn IG-1. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 114-133.
• Bojarski, L., 1986. Wyniki opróbowania poziomów zbiornikowych (Results of aquifer tests - in Polish). In: Szyperko-Teller, A. (ed.), Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego (Deep boreholes of the Polish Geological Institute - in Polish), Zeszyt 62, Ustronie IG-1. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 86-104.
• Bojarski, L., 1993. Ascenzyjne zagrożenie poziomów wód zwykłych solankami paleozoiku i mezozoiku (The threat to freshwater aquifers by brines ascending from the Palaeozoic and Mesozoic - in Polish). Przegląd Geologiczny, 3: 171-173.
• Bojarski, L., 1996. Atlas hydrochemiczny i hydrodynamiczny paleozoiku i mezozoiku oraz ascensyjnego zasolenia wód podziemnych na Niżu Polskim (Hydrochemical and hydrodynamic Atlas of the Palaeozoic and Mesozoic and of groundwaters of ascensive salinity in the Polish Lowlands - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Bojarski, L. & Depowski, S., 1963. O hydrochemicznych wskaźnikach możliwości występowania węglowodorów w południowej części obniżenia litewskiego (On the hydrochemical indicators for the possibility of hydrocarbon occurrence in the southern part of the Lithuanian Depression - in Polish). Przegląd Geologiczny, 2: 86-90.
• Bojarski, L., Pazdro, Z. & Sobol, K., 1977. Anomalne ciśnienia złożowe na Niżu Polskim (Anomalous reservoir pressures in the Polish Lowlands - in Polish). Przegląd Geologiczny, 6: 312-316.
• Bojarski, L. & Sadurski, A., 2000. Wody podziemne głębokich systemów krążenia na Niżu Polskim (Groundwaters of deep circulation system in the Polish Lowlands - in Polish). Przegląd Geologiczny, 7: 587-595.
• Bojarski, L. & Sokołowski, A., 1994. Zagrożenie ascenzyjnym zasoleniem wód zwykłych w utworach kredy dolnej niecki łódzkiej (The threat to Lower Cretaceous freshwater aquifers by ascending brines in the Łódź Trough - in Polish). Przegląd Geologiczny, 6: 459-464.
• Boniecka, L., Lis, A., Michalski, T. & Gajkowska-Streańska, L., 1988. Wpływ plejstoceńskich i współczesnych ruchów skorupy ziemskiej na chemizm wód podziemnych północnej części niecki mazowieckiej i niecki poznańskiej (The influence of Pleistocene and contemporary earth's crust movements the on chemical composition of groundwater in the Mazowsze and Poznań troughs - in Polish). Aktualne Probl emy Hydrogeologii, IV Ogólnopolskie Sympozjum. Gdańsk: 13-21.
• Bosiacka, B. & Stępień, E., 2001. Nowe stanowiska roślinności halofilnej w Kołobrzegu (New sites of halophyte flora in Kołobrzeg - in Polish). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, B, 50: 117-129.
• Branks, D. A., Boyce, A. J. & Samson, I. M., 2002. Constraints on the origins of fluids forming Irish Zn-Pb-Ba deposits: Evidence from the composition of fluid inclusions. Economic Geology, 97: 471-480.
• Brüggemann, L. W., 1799. Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preuss. Herzogtums Vor- und Hinterpommern E. G. Effenbart. Stettin: 153-174.
• Burke, W. H., Denison, R. E., Hetherington, E. A., Koepnick, R. B., Nelson, H. F. & Otto J. B., 1982. Variation of sea water 87Sr/86Sr throughout Phanerozoic time. Geology, 10: 516-519.
• Burzyński, K., Kozerski, B. & Sadurski, A., 1999. Salt water intrusion and ascension processes on the Polish Baltic coast. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 388: 35-48.
• Carpenter, A. B., 1978. Origin and chemical evolution of brines in sedimentary basins. Oklahoma Geological Survey Circular, 79: 60-77.
• Chaudhuri, S., 1978. Strontium isotopic composition of several oilfield brines from Kansas and Colorado. Geochimica et Cosmochimica Acta, 42: 329-331.
• Chi, G. & Savard, M. M., 1997. Sources of basinal and Mississippi Valley-type mineralizing brines: mixing of evaporated seawater and halite-dissolution brine. Chemical Geology, 143: 121-125.
• Ciuk, E., 1972. Utwory paleogeńskie w rejonie szczecińskim (Palaeogene deposits in the Szczecin region - in Polish). Przegląd Geologiczny, 11: 498-502.
• Ciuk, E. & Piwocki, M., 1988. Mapa złóż węgli brunatnych i obszarów perspektywicznych w Polsce w skali 1:500 000 (Map of brown coal deposits and prospecting areas in Poland, scale 1:500 000 - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Clark, I. D. & Fritz, P., 1997. Environmental isotopes in hydrogeology. Lewis Publishers, Boca Raton: 328 pp.
• Collins, A. G., 1975. Geochemistry of oilfield waters. Developments in petroleum science, 1. American Elsevier Publishing Comp., New York: 496 pp.
• Connolly, C. A., Walter, L. M. Baadsgaard, H. & Longstaffe, F. J., 1990a. Origin and evolution of formation waters, Alberta Basin, Western Canada Sedimentary Basin. I. Chemistry. Applied Geochemistry, 5: 357-397.
• Connolly, C. A., Walter, L. M. Baadsgaard, H. & Longstaffe, F. J., 1990b. Origin and evolution of formation waters, Alberta Basin, Western Canada Sedimentary Basin. II. Isotope systematics and water mixing. Applied Geochemistry, 5: 397-413.
• Czarnecka, H. (ed.), 1987. Atlas hydrograficzny Polski w skali 1:200 000 (Hydrographic Atlas of Poland to the scale of 1:200 000 - in Polish). Instytut Melioracji i Gospodarki Wodnej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Dadlez, R., 1974. Tectonic position of Western Pomerania (North-Western Poland) prior to the upper Permian. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 274: 49-87.
• Dadlez, R. (ed.), 1976. Permian and Mesozoic of the Pomeranian Trough. Prace Instytutu Geologicznego, 79: 173 pp.
• Dadlez, R., 1979. Tektonika kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego (Tectonics of the Zechstein- Mezosoic complex - in Polish). In: Jaskowiak-Schoeneichowa, M. (ed.), The geological structure of the Szczecin Trough and Gorzów Block. Prace Instytutu Geologicznego, 96: 108-120.
• Dadlez, R., 1987. Tektonika. Kompleks cechsztyńsko-mezozoiczny (Tectonics. The Zechstein- Mezosoic complex - in Polish). In: Raczyñska, A. (ed.), Geological structure of the Pomeranian Swell and its basement. Prace Instytutu Geologicznego, 119: 186-194.
• Dadlez, R. (ed.), 2000. Geological Map of Poland without Cainozoic deposits, 1:1,000,000. Polska Agencja Ekologiczna, Warszawa.
• Dadlez, R., 2001. Mid-Polish Trough - geological cross-sections. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Dadlez, R. (ed.), 1998. Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na Niżu Polskim, 1:500 000 (Tectonic Map of the Zechstein-Mezosoic complex in the Polish Lowlands, 1:500 000 - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Dadlez, R. & Jaroszewski, W., 1994. Tektonika (Tectonics - in Polish). Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 743 pp.
• Davisson, M. L., Presser, T. S. & Criss, R. E., 1994. Geochemistry of tectonically expelled fluids from the northern Coast ranges, Rumsey Hills, California, USA. Geochimica et Cosmochimica Acta, 58: 1687-1699.
• Davisson, M. L. & Criss, R. E., 1996. Na-Ca-Cl relations in basinal fluids. Geochimica et Cosmochimica Acta, 60: 2743-2752.
• D¹browski, T., 1973. Charakterystyka hydrochemiczna wód g³êbinowych w utworach permu monokliny przedsudeckej (Hydrochemical characteristics of brines in Permian deposits of the Foresudetic Monocline - in Polish). Acta Geologica Polonica, 23: 763-805.
• Deecke, W., 1898. Die Soolquellen Pommerns. Ein Beitrag zur Heimatskunde. Mitteilungen der Naturwissenschaftlichen Vereinigung für Neu-vorpommern und Rügen zu Greifswald, 40 Jahrb. R. Gaertners Verlagsbuchhandlung. Berlin: 43 pp.
• Deecke, W., 1906. Neue Materialien zur Geologie von Pommern. II Bohrungen im Diluvium Vorpommerns. Mittelungen der Naturwissenschaften Vereinigung für Neu-vorpommern u. Rügen zu Greifswald. F.W. Künike. Greifswald: 1-52.
• Depowski, S., Królicka, J. & Łaszcz, B., 1965. Występowanie węglowodorów na Niżu Polskim w świetle wyników badań hydrochemicznych (Occurrence of bitumens in the Polish Lowland in the light of hydrochemical studies - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 4: 28-41.
• Dibbelt, O., 1930. Salzpflanzen des Binnenlandes. Heimatkalender für dem Kreis Kolberg. Körlin. d'Obyrn, K., Zuber, A. & Grabczak, J., 1997. Mapy sk³adów izotopowych infiltracji holoceñskiej na obszarze Polski (Maps of isotopic compositions of the Holocene infiltration in Poland - in Polish). In: Górski, J. & Liszkowska, E. (eds), Współczesne problemy hydrogeologii, 8. Ogólno-polskie Sympozjum Hydrogeologiczne, Kiekrz k/Poznania: 331-333.
• Dowgiałło, J., 1961. Warunki geologiczne występowania wód leczniczych na ziemiach zachodnich i północnych (Geological conditions of curative water occurrence in western and northern Poland - in Polish). Problemy Uzdrowiskowe, 3/10: 12-17.
• Dowgiałło, J., 1965a. Solanki Pomorza Zachodniego (Brines of Western Pomerania - in Polish). Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin: 123 pp.
• Dowgiałło, J., 1965b. The occurrence of brines within the Ko³obrzeg Unit, their genesis and relation to tectonics. Bulletin de l'Academie Polonaise des Sciences, 13: 305-312.
• Dowgia³³o, J., 1969. Hydrogeologia wód leczniczych (Hydrogeology of therapeutic waters - in Polish). In: Dowgiałło, J., Karski, A. & Potocki, I. (eds), Geologia surowców balneologicznych (Geology of balneological raw materials - in Polish). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 9-2 12.
• Dowgiałło, J., 1970. Zastosowanie badań izotopów trwałych w hydrogeologii (The use of stable isotopic investigations in hydrogeology - in Polish). Postępy Nauk Geologicznych, 1: 35-69.
• Dowgiałło, J., 1971. Studium genezy wód zmineralizowanych w utworach mezozoicznych Polski północnej (Study on the origin of mineralized waters in Mesozoic deposits of northern Poland - in Polish). Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, 13: 133-224.
• Dowgiałło, J., 1988. Geneza wód chlorkowych Niżu Polskiego. Aktualne pogl¹dy i kierunki badañ (Origin of chloride waters in the Polish Lowlands. Current views and research trends - in Polish). In: Aktualne Problemy Hydrogeologii, IV Ogólnopolskie Sympozjum. Gdańsk, cz.2: 1-10.
• Dowgiałło, J. & Nowicki, Z., 1991. Nowe dane o występowaniu chloru-36 w wodach podziemnych oligocenu niecki mazowieckiej (New data on 3 6Cl occurrence in groundwaters of the Oligocene aquifer in the Mazowsze basin - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej, V Ogólnopolskie Sympozjum, Warszawa - Jachranka, 5: 95-101.
• Dowgiałło, J. & Nowicki Z., 1997. Badania izotopowe wód podziemnych w utworach trzeciorzędowych regionu mazowieckiego - dotychczasowe wyniki i dalsze potrzeby (Isotopic investigations of groundwaters in the Mazowsze region Tertiary formations - present state and further needs - in Polish). In: Dowgiałło, J. & Macioszczyk, A. (eds), Oligoceński zbiornik wód podziemnych regionu mazowieckiego (The Oligocene aquifer in the Mazowsze region - in Polish). Polska Akademia Nauk, Warszawa: 104-117.
• Dowgia³³o, J. & Tongiorgi, E., 1972. The isotopic composition of oxygen and hydrogen in some brines from the Mesozoic in north-west Poland. Geothermics, 1(2): 57-69.
• Dowgiałło, J., Płochniewski, Z. & Szpakiewicz, M., 1974. Mapa wód mineralnych Polski, 1 : 500,000 (Map of mineral waters in Poland, 1 : 500,000 - in Polish). Instytut Geologiczny, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
• Dowgiałło, J., Nowicki, Z., Beer, J., Bonani, G., Suter, M., Synal, H. A. & Wölfli W., 1988a. Występowanie chloru-36 w wodach podziemnych oligocenu niecki mazowieckiej (The occurrence of chlorine-36 in the Oligocene groundwater of the Mazowsze Trough - in Polish). In: Aktualne Problemy Hydrogeologii, IV Ogólnopolskie Sympozjum, Gdańsk: 22-31.
• Dowgiałło, J., Sadurski, A., Beer, J., Suter, M., Synal, H. A. & Wölfli, W., 1988b. Wstêpne wyniki badañ chloru-36 w wodach podziemnych kredy w rejonie Gdañska (Preliminary results of chlorine-36 investigations in groundwaters of the Cretaceous of the Gdañsk area - in Polish). In: Aktualne Problemy Hydrogeologii, IV Ogólnopolskie Sympozjum. Gdańsk: 32-43.
• Dowgiałło, J., Nowicki, Z., Beer, J., Bonani, G., Suter, M., Synal, H. A. & Wölfli, W., 1990. 36Cl in groundwater of the Mazowsze basin (Poland). Journal of Hydrology, 118: 373-385.
• Dowgiałło, J., Kleczkowski, A. S., Macioszczyk, T. & Różkowski, A. (eds), 2002. S³ownik hydrogeologiczny (Glossary of hydrogeology - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 461 pp.
• Dowgiałło, J., Kaczor, D. & Porowski A., in press. Solanki termalne Ni¿u Polskiego w œwietle nowych badañ (Thermal brines of the Polish Lowlands in the light of latest investigations - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, XIII Sympozjum Kraków-Krynica.
• Drever, J. I., 1997. The Geochemistry of Natural Waters. Prentice-Hall, Upper Saddle River: 436 pp.
• Egeberg, P. K. & Aagaard P., 1989. Origin and evolution of formation waters from oil-fields on the Norwegian shelf. Applied Geochemistry, 4: 131-142.
• Eugster, H. P. & Jones, B. F., 1979. Behavior of major solutes during closed-basin brine evolution. American Journal of Science, 279: 609-631.
• Faure, G., 1986. Principles of Isotope Geology, 2nd Edition, Wiley, New York: 589 pp.
• Fisher, J. B. & Boles, J. R., 1990. Water-rock interaction in Tertiary sandstones, San Joaquin basin, California, USA: Diagenetic controls on water composition. Chemical Geology, 82: 83-101.
• Fontes, J. Ch. & Matray, J. M., 1993a. Geochemistry and origin of formation brines from the Paris Basin, France. 1. Brines associated with Triassic salts. Chemical Geology, 109: 149-175.
• Fontes, J. Ch. & Matray, J. M., 1993b. Geochemistry and origin of formation brines from the Paris Basin, France. 2. Saline solutions associated with oil fields. Chemical Geology, 109: 177-200.
• Gerhardy, H. & Hahn J., 1979. Möglichkeiten der Erschliessung von Mineralwasser im Alttertiär Norddeutschlands. Geologisches Jahrbuch, C, 22: 127-13 8.
• Glander, H., 1970. Neuere Kenntnisse über der erhöhte Mineralisationen im genutzten Grundwasserleiter innerhalb der Brandenburger Rupeltonprovinz. Zeitschrift für angewandte Geologie, 16 (3): 133-136.
• Glander, H., 1982. Mineralwasseraustritte im Nordteil der DDR aus alter und neuer Sicht, dargestellt am Beispliel der Salzstellen Zossen, Dabendorf, Mittenwalde und Storkow. Zeitschrift für angewandte Geologie, 28 (2): 76-80.
• Gmurczyk, T., 1999. Geneza wysokich stê¿eñ jonów chlorkowych w wodach podziemnych rejonu ¯ychlina (Origin of high groundwater salinity in the ¯ychlin area - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Warszawa - Kielce. 15-17. 09. 1999, 9: 57-63.
• Górecki, W. (ed.), 1995. Atlas zasobów energii geotermalnej na Ni¿u Polskim (Atlas of geothermal energy resources in the Polish Lowlands - in Polish). Towarzystwo Geosynoptyczne GEOS, Komitet Badań Naukowych & Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
• Górecki, W. & Szczepański, A., 1991. Dolnojurajski i dolnokredowy zbiornik wód geotermalnych na Ni¿u Polskim (Lower Jurassic and Lower Cretaceous reservoirs of geothermal waters in the Polish Lowlands - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej. Ogólno-polskie Sympozjum, Warszawa - Jachranka 1991, 5: 118-126.
• Górski, J., 1981. Kształtowanie się jakości wód podziemnych utworów czwartorzędowych w warunkach naturalnych oraz wymuszonych eksploatacją (Quaternary groundwater quality formation in natural conditions and those constrained by exploitation - in Polish). Instytut Kształtowania Środowiska, Warszawa: 142 pp.
• Górski, J., 1989. Główne problemy chemizmu wód podziemnych utworów kenozoiku środkowej Wielkopolski (The main problems of groundwater chemical composition in Cainozoic deposits of central Wielkopolska - in Polish). Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej, 45: 115 pp.
• Górski, J., 2000. Warunki hydrogeologiczne na terenie wysadu solnego w Wapnie i w jego okolicy (Hydrogeological conditions in the Wapno salt diapir and its environs - in Polish). In: Przewodnik LXXI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Poznań 2002: 192-194.
• Górski, J., 2001. Propozycja oceny antropogenicznego zanieczyszczenia wód podziemnych na podstawie wybranych wskaźników hydrochemicznych (A proposal of anthropogenic contamination evaluation of ground water based on selected hydrochemical indicators - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Wrocław, 10 (1): 309-313.
• Graf, D. L., 1982. Chemical osmosis, reverse chemical osmosis, and the origin of subsurface brines. Geochimica et Cosmochimica Acta, 46: 1431-1448.
• Grube, A., 2000. Widespread geogenic salt water occurence in North Germany - demonstrated on the basis of a generalized map. Proceedings of the 16th Salt Water Intrusion Meeting. Miêdzyzdroje - Wolin: 55-61.
• Grube, A., Hermsdorf, A., Lang, M., Rechlin, B., Schneider, W. & Wichmann, K., 2000. Prognose des Salzwasseraufstiegs im pleistozänen Grundwasserleiterkomplex eines geplanten Wasserwerkes im Land Brandenburg - Grundwassermodelle und hydrogeochemische. Brandenburgische Geowissenschaftliche Beiträge, 7: 4 1-52.
• Gumprecht, T. E., 1846. Zur geognostischen Kenntniss von Pommern. Karstens Archiv, 20: 404-474.
• Gumu³ka, J., 1964. Geochemia wód powierzchniowych w rejonie wysadów solnych i zaburzeń tektonicznych (Geochemistry of surface waters near salt diapirs and tectonic deformations - in Polish). Biuletyn Instytutu Naftowego, 14: 1-3.
• Hanor, J. S., 1994. Origin of saline fluids in sedimentary basins. In: Parnell, J. (ed.), Geofluids: Origin, Migration and Evolution of Fluids in Sedimentary Basins, 78, US Geological Survey Special Publication: 151-174.
• Hanshaw, B. B. & Coplen, T. B., 1973. Ultrafiltration by a compacted clay membrane. II Sodium ion exclusion at various ionic strenghts. Geochimca et Cosmochimica Acta, 37: 2311-2328.
• Hem, J. D., 1989. Study and interpretation of chemical characteristics of natural water. US Geological Survey Water-Supply Paper, 2254: 270 pp.
• Hesemann, J., 1939. Blatt Belgard. Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preussen Preussische Geologische Landes Anstalt Berlin.
• Holland, H. D., 1984. The Chemical Evoluti on of the Atmosphere and Oceans. Princeton University Press: 582 pp.
• Holser, W., 1979. Trace elements and isotopes in evaporites, In: Burns, R. G. (ed.), Marine minerals: Reviews in Mineralogy, 6: 295-346.
• Jarocka, A. (ed.), 1976. Analizy fizyko-chemiczne wód leczniczych, sto³owych i borowin (Physical and chemical analyses of therapeutic waters, bottled mineral waters and therapeutic muds - in Polish). Problemy uzdrowiskowe, 107/110: 473 pp.
• Jaskowiak-Schoeneichowa, M., (ed.), 1979. Budowa geologiczna niecki szczecińskiej i bloku Gorzowa (The geological structure of the Szczecin Trough and Gorzów Block - in Polish). Prace Instytutu Geologicznego, 96: 178 pp.
• Kachnic, M., 1999. Ingresja wód zasolonych na Wyspie Uznam - ujęcie "Wydrzany" (Salt water intrusion on Uznam Island - "Wydrzany" water intake - in Polish). In: Krajewski S. & Sadurski, A. (eds), Współczesne problemy hydrogeologii, Warszawa - Kielce. 15-17. 09. 1999, 9: 127-133.
• Kaczor, D., 2005. Zasolenie wód podziemnych kenozoiku Polski północno-zachodniej w wyniku ascenzji solanek z mezozoiku (The salinization of Cainozoic aquifers in NW Poland by ascending Mesozoic brines - in Polish). Przegląd Geologiczny, 53: 489-798.
• Kapuściński, J., Biernat, H., Bujakowska, R. & Rutkowski, A., 1997. Ujęcie wód termalnych dla ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach (Thermal water intake for the geothermal heating plant at Pyrzyce). Przegląd Geologiczny, 1: 110-114.
• Karsten, C. J. N., 1846. Lehrbuch der Salinenkunde. G. Reiner. Berlin.
• Kasiński, J. R., 2004. Paleogen i neogen w zapadliskach i rowach tektonicznych (The Palaeogene and Neogene in tectonic depressions and grabens - in Polish). In: Peryt, T. & Piwocki, M. (eds), Budowa Geologiczna Polski. Tom I. Stratygrafia, część 3a. Kenozoik, paleogen, neogen. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 134-159.
• Kharaka, Y. K. & Berry, F. A. F., 1973. Simultaneous flow of water and solutes through geological membranes - I. Experimental investigation. Geochimica et Cosmochimica Acta, 37, 2577-2603.
• Kharaka, Y. K. & Carothes, W. W., 1986. Oxygen and hydrogen isotope geochemistry of deep basin brines. In: Fritz, P. & Fontes, J. Ch. (eds.), Handbook of Environmental Isotope Geochemistry, 2. The Terrestrial Environment, B, Ch,8. Elsevier, Amsterdam: 305-360.
• Kleczkowski, A. S., 1966. The acratopege zone in Poland. Bulletin de l' Academie Polonaise des Sciences, 14 (2): 99-105.
• Kleczkowski, A. S., 1979. Sole und Tiefengrundwasser im polnisch-nord-deutschen Flachland. Geologisches Jahrbuch, 22: 141-148.
• Kleczkowski, A. S. (ed.), 1990. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, 1:500 000 (Map of Major Groundwater Basins in Poland, requiring particular protection, 1:500,000 - in Polish). Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
• Kłyza, T., 1988. Wody podziemne na Wolinie i polskim Uznamie (Groundwaters of Wolin and Uznam (Polish sector) Islands - in Polish). In: Aktualne Problemy Hydrogeologii, IV Ogólno-polskie Sympozjum. Gdańsk: 83-92.
• Knauth, L. P. & Beeunas, M. A., 1986. Isotope geochemistry of fluid inclusions in Permian halite with implications for the isotopic history of ocean water and origin of saline formation waters. Geochimica et Cosmochimica Acta, 50: 419-434.
• Kolago, C., 1957. Geologiczne rejony wód mineralnych Polski (Geological regions of mineral waters in Poland - in Polish). Przegląd Geologiczny, 3: 118-123.
• Kolago, C., 1964. Wody mineralne województwa szczecińskiego i perspektywy ich wykorzystania (Mineral waters of the Szczecin Voivodship and prospects for their use - in Polish). Przegląd Zachodnio-Pomorski, 5: 65-85.
• Kozerski, B. & Kwaterkiewicz, A., 1984. Strefowość zasolenia wód podziemnych a ich dynamika na obszarze delty Wisły (Zonation of groundwater salinity and the groundwater dynamics in the Vistula River delta - in Polish). Archiwum Hydrotechniki, 31, 3: 231-255.
• Kozerski, B. & Kwaterkiewicz, A., 1988. Przyczyny i stan zasolenia wód podziemnych czwartorzędu w rejonie Gdańska (The reasons and the degree of salinity in Quaternary groundwater of the Gdańsk region - in Polish). In: Aktualne Problemy Hydrogeologii, IV Ogólnopolskie Sympozjum. Gdańsk: 93-104.
• Kozerski, B. & Kwaterkiewicz, A., 1997. O zmianach zasolenia wód podziemnych czwartorzędu Gdańska (On the changes in Quaternary groundwater salinity in Gdańsk - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Kiekrz/Poznania, 4-6 wrzesień, 1997, 8: 345-347.
• Krawiec, A., 1999a. Nowe wyniki badań izotopowych i chemicznych wód leczniczych Ciechocinka (New results of the isotope and hydrochemical investigations of therapeutic waters at Ciechocinek Spa - in Polish). Przegląd Geologiczny, 47: 255-260.
• Krawiec, A., 1999b. Warunki hydrogeologiczne występowania wód leczniczych w rejonie Kamienia Pomorskiego (Hydrogeology of therapeutic waters at Kamień Pomorski Spa - in Polish). Przegląd Geologiczny, 47: 499-502.
• Krawiec, A., 1999c. Badania izotopowe i chemiczne wód podziemnych Zachodniego pobrzeża Polski (Isotope and hydrochemical investigations of groundwaters in the Western Polish coast - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Warszawa - Kielce, 9: 165-17 1.
• Krawiec, A., 2005. Wyniki badań izotopowych i hydrochemicznych wód leczniczych z otworu wiertniczego Piła IG-1 w Kotuniu (Results of the isotopes and hydrochemical investigations of therapeutical waters from Pila-IG1 borehole in Kotuń - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii. T. XII. Toruń: 815-818.
• Krawiec, A. & Dulski, K., 2004. Wody lecznicze Połczyna Zdroju (Therapeutical waters in Połczyn Zdrój - in Polish). Przegląd Geologiczny, 52: 147-150.
• Krawiec, A., Rübel, A., Sadurski, A., Weise, S. M. & Zuber A., 2000. Preliminary hydrochemical, isotope, and noble gas investigations on the origin of salinity in coastal aquifers of Western Pomeriania, Poland. Proceedings of the 16th Salt Water Intrusion Meeting. Międzyzdroje - Wolin: 87-93.
• Krzywiec, P., 2000. O mechanizmach inwersji bruzdy środkowopolskiej - wyniki interpretacjidanych sejsmicznych (On mechanisms of the Mid-Polish Trough inversion - results of seismicdata interpretation - in Polish). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 393: 13 5-166.
• Kucharski, R. & Twarogowski, J., 1993. Dynamika rozprzestrzeniania się zasolenia i zanieczyszczenia wód podziemnych na obszarze Świnoujścia (The dynamics of spreading of groundwater salinity and contamination in Świnoujście - in Polish). Przegląd Geologiczny, 9: 639-646.
• Kurzawa, M., 2000. Przestrzenny model budowy kenozoiku Polski północno-zachodniej na cyfrowych geologicznych mapach ścięcia poziomego (A special model of the Cainozoic cover in NW Poland presented on digital geologic maps of horizontal cutting - in Polish). Przegląd Geologiczny, 48: 306-312.
• Kurzawa, M., 2003. The sedimentary record and rates of Quaternary vertical tectonic movements in NW Poland. Quaternary International, 101-102: 137-148.
• Kwaterkiewicz, A., Sadurski, A. & Zuber, A., 1999. Wiek wód podziemnych rejonu £eby i geneza ich zasolenia (Age of groundwater and the origin of its salinity in the £eba region - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Warszawa - Kielce, 9: 187-194.
• Kwaterkiewicz, A., Sadurski, A. & Zuber, A., 2000. Origin of salinity in coastal aquifers of £eba region as indicated by environmental isotopes. Proceedings of the 16th Salt Wate Intrusion Meeting. Miêdzyzdroje - Wolin: 169-174.
• Land, L. S. & Macpherson, G. L., 1992. Origin of saline formation waters, Cainozoic section, Gulf of Mexico sedimentary basin. The American Association of Petroleum Geologists, Bulletin, 76: 1344-1362.
• Land, L. S. & Prezbindowski, D. R., 1981. The origin and evolution of saline formation water, Lower Cretaceous carbonates, south-central Texas, USA. Journal of Hydrology, 54: 5 1-74.
• Leciejewicz, L., 1960. Wczesnośredniowieczny Kołobrzeg (Early Medieval Kołobrzeg - in Polish). Slavia Antiqua, T. VII: 307-392.
• Lehmann, H. W., 1974. Geochemie und Genesis der Tiefenwasser der Nordostdeutschen Senke. Zeitschrift für angewandte Geologie, 20 (12): 55 1-557.
• Leśniak, P. M., 1980. The origin of chloride waters at Wysowa, West Carpathians. Chemical and isotopic approach. Acta Geologica Polonica, 30: 5 19-550.
• Leśniak, P. M., 2005. Solanki, pochodzenie i niektóre metody ich badania (Brines, origin and some methods of their investigation - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Toruń, 12: 19-24.
• Linstow, O., 1913. Die Tektonik der Kreide im Untergrunde von Stettin und Umgebung und die Stettiner Stahlquelle. Jahrbuch d. Königliche Preussische Geologische Landes Anstalt, 34(1): 130-167.
• Liszkowska, E., 1985. Ewolucja paleohydrogeologiczna trzeciorzêdu Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego w œwietle teorii dyfuzyjno-konwekcyjnego transportu mas (Palaeohydrogeological evolution of Tertiary deposits in the Upper Silesian Coal Basin in the light of the diffusive-convective mass transport theory - in Polish). In: Aktualne problemy hydrogeologii. Ogólnopolskie Sympozjum Hydrogeologiczne, Kraków: 163-173.
• Liszkowski, J., 1993. The effects of Pleistocene ice-sheet loading-deloading cycles on the bedrock structure of Poland. Folia Quaternaria, 64: 7-24.
• Macioszczyk, A., 1973. Chemizm wód podziemnych występujących w utworach miocenu niżowego Polski (Chemistry of groundwaters in Miocene deposits of the Polish Lowlands - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 277: 293-312.
• Macioszczyk, A., 1979. Chemizm wód trzeciorzędowych i kredowych oraz j ego geneza w zachodniej części Niecki Mazowieckiej (Chemistry of Tertiary and and Cretaceous groundwaters and its origin in the western part of the Mazowsze Trough - in Polish). Prace Hydrogeologiczne Instytutu Geologicznego, 11: 1-76.
• Macioszczyk, A., 1980. Regionalna strefowość hydrogeologiczna niecki mazowieckiej (Regional hydrogeological zonation of the Mazowsze Trough - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej. Jachranka k/Warszawy: 204-212.
• Macioszczyk, A., 1989. Zróżnicowanie tła hydrogeochemicznego wód podziemnych eksploatowanych na terenie północnej i środkowej Polski (The differentiation in hydrogeochemical back-ground of groundwaters extracted in northern and central Poland - in Polish). Przegląd Geologiczny, 2: 73-78.
• Macioszczyk, A., 1991. Początkowe stadia antropogenicznych przekształceń chemizmu wód pod-ziemnych - ich ocena i interpretacja (Early stages of anthropogenic transformations of groundwater chemical composition - their estimation and interpretation - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej. Ogólnopolskie Sympozjum, Warszawa - Jachranka, 5: 254-258.
• Macioszczyk, A., Latka, A. & Kubiczek, I., 1980. Anomalie hydrochemiczne rejonu Żychlina (Hydrochemical anomalies in the Żychlin area - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej. Jachranka k/Warszawy: 2 13-223.
• Macioszczyk, A., Pich, J. & Płochniewski, Z., 1972. Chemizm wód podziemnych w utworach trzeciorzędowych na obszarze Polski (bez Karpat) (Chemical composition of groundwaters in Tertiary formations in Poland (except for the Carpathians) - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 16: 428-443.
• Malicki, W. & Szczepański, A., 1991. Warunki zasilania liasowego zbiornika wód geotermalnych w południowej części Polski (Conditions of the Liassic geothermal water reservoir recharge in southern Poland - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii. Ogólnopolskie Sympozjum Hydrogeologiczne, Jachranka: 154-156.
• Malinowski, J. (ed.), 1991. Budowa geologiczna Polski. Tom VII. Hydrogeologia (Geological structure of Poland. Volume VII. Hydrogeology - in Polish). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 275 pp.
• Marek, S. & Pajchlowa, M. (eds), 1997. Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce (The epicontinental Permian and Mesozoic in Poland - in Polish). Prace Państowego Instytutu Geologicznego, 153: 452 pp.
• Matkowska, Z., 1983. Zasolenie poziomu czwartorzędowego w strefie nadmorskiej (Groundwater salinity in the Quaternary of the seacoast area - in Polish). Przewodnik LIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego: 205-209.
• McCaffrey, M. A., Lazar, B. & Holland, H. D., 1987. The evaporation path of seawater and the coprecipitation of Br- and K+ with halite. Journal of Sedimentary Petrology, 57: 928-937.
• Michalski, T., 1985. O genezie anomalii chemicznych w wodach podziemnych pó³nocno-wschodniej Polski (On the origin of chemical anomalies in groundwaters of north-eastern Poland - in Polish). In: Aktualne problemy hydrogeologii. III Ogólnopolskie Sympozjum Hydrogeologiczne, Kraków - Karniowice: 505-511.
• Michalski, T. & Starnawska, E., 1987. Hydrogeologiczne i mineralogiczne przesłanki oceny miąż-szości plejstoceńskiej wieloletniej zmarzliny w północno-wschodniej Polsce (Hydrogeological and mineralogical premises for the evaluation of the thickness of Pleistocene permafrost in North-Eastern Poland - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 357: 99-117.
• Mojski, J. E, 1984. Ogólna charakterystyka geologiczna i podstawy stratygrafii (General geological characterization and principles of stratigraphy - in Polish). In: Budowa geologiczna Polski. Tom 1, Stratygrafia, część 3b, Kenozoik, Czwartorzęd. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 23-34.
• Nativ, R., 1996. The brine underlying the Oak Ridge Reservation, Tennessere, USA. The American Association of Petroleum Geologist, Bulletin, 60: 787-80 1.
• Paczyński, B. (ed.), 1993. Atlas hydrogeologiczny Polski, 1:500 000. Część I. System zwykłych wód podziemnych (Hydrogeological Atlas of Poland, 1:500,000. Part I. Fresh water aquifers - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Paczyński, B. & Pałys, J., 1970. Geneza i paleohydrogeologiczne warunki wystêpowania wód zmineralizowanych na Ni¿u Polskim (The origin and paleohydrogeological conditions of mineralized water occurrences in the Polish Lowlands - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 14: 131-145.
• Paczyński, B. & Płochniewski, Z., 1996. Wody mineralne i lecznicze Polski (Mineral and curative waters of Poland - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 108 pp.
• Pazdro, Z. & Agopsowicz, T., 1964. Zasolenie wód kredowych na Ni¿u Polskim (The salinity of Cretaceous groundwater in the Polish Lowlands - in Polish). Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej, 49: 99-101.
• Peryt, T. & Piwocki, M. (eds), 2004. Budowa Geologiczna Polski. Tom I. Stratygrafia, część 3a. Kenozoik, paleogen, neogen (Geology of Poland. Volume I. Stratigraphy, part 3a. Cainozoic, Palaeogene, Neogene - in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa: 368 pp.
• Phillips, F. M. & Bentley, H. W., 1987. Isotopic fractionation during ion filtration. I. Theory. Geochimica et Cosmochimica Acta, 51: 683-696.
• Pich, J. & Turek, S., 1972. Jod i brom jako wskaŸniki genetyczne wód podziemnych na przyk³adzie œrodkowej czêœci zapadliska przedkarpackiego (Iodine and bromine as genetic indicators; as exemplified from the central part of the Carpathian Foredeep - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 256, 2: 39-93.
• Piotrowska, H., 1961. Roślinność solniskowa pod Kołobrzegiem (Salt marsh flora near Kołobrzeg - in Polish). Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 4: 24-28.
• Piotrowska, H., 1974. Nadmorskie zespo³y solniskowe w Polsce i problemy ich ochrony (Seaside salt marsh floral assemblages in Poland and the problems of their conservation - in Polish). Ochrona Przyrody, 39: 7-34.
• Płochniewski, Z., 1972. Żelazo i mangan w wodach podziemnych utworów plioceńskich, mioceńskich, oligoceńskich, kredowych i jurajskich na obszarze Niżu Polskiego (Iron and manganese in groundwaters from the Pliocene, Miocene, Oligocene, Cretaceous and Jurassic aquifers of the Polish Lowlands - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 256: 5-37.
• Płochniewski, Z. & Stachowiak, Z., 1980. Wody termalne w niecce mogileńsko-łódzkiej (Thermal waters of the Mogilno-Łódź Trough - in Polish). Przegąd Geologiczny, 28: 44-49.
• Priklonsky, W. A. & Laptev, F. F., 1955. Własności fizyczne i skład chemiczny wód podziemnych (Physical properties and chemical composition of groundwater - in Polish). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 244 pp.
• Pożaryski, W. (ed.), 1974. Budowa geologiczna Polski, Tom IV, Tektonika. Część I. Niż Polski (Geology of Poland. Volume IV. Tectonics. Part I. The Polish Lowlands - in Polish). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 24-32.
• Preuss, H., 1910. Die Salzstellen des nordostdeutschen Flachlandes und ihre Bedeutung für die Etwicklungsgeschichte unserer Halophyten-Flora. Schriften der Physikalisch Ökonomischen Gesellschaft, 51. Königsberg: 71-86.
• Prochazka, K., 1970. Wp³yw struktur solnych K³odawy i Uœcikowa na zasolenie ska³ nadk³adu i wód studziennych - Kujawy (The influence of the K³odawa and Uœcikowo salt structures on the salinity of overburden deposits and well water - the Kujawy region - in Polish). Prace Geologiczne Komisji Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, 62. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 88 pp.
• Putscher, S., 1978. Ursachen und Auswirkungen geodynamischer Processe im Bereich der Salinarstruktur Sperenberg. Zeitschrift für angewandte Geologie, 12 (12): 527-531.
• Raczyńska, A. (ed.), 1987. Budowa geologiczna wału pomorskiego i jego podłoża (Geological structure of the Pomeranian Swell and its basement - in Polish). Prace Instytutu Geologicznego, 119: 269 pp.
• Razowska, L., 1999. Wskaźniki hydrochemiczne - mało przydatne czy niedoceniane (Hydrochemical indicators - good for nothing or underestimated - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii. Warszawa - Kielce, 9: 307-313.
• Richter, K., 1926. Stratigraphie und Entwicklungsgeschichte mittelpommerscher Tertiärhöhen. Abhandlungen und Beri chte der Pommerschen Naturforschenden Gesellschaft, Jahrbuch, VII: 13 1-174.
• Rittenhouse, G., 1967. Bromine in oil-field waters and its use in determining possibilities of origin of these waters. American Association of Petroleum Geologists, Bulletin, 51: 2430-2440.
• Rittenhouse, G., Fulton, R. B., Grabowski, R. J. & Bernard, J. L., 1969. Minor elements in oil-field waters. Chemical Geology, 4: 184-209.
• Ró¿kowski, A., 2002. Solanki Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego (Brines in the Upper Silesian Coal Basin - in Polish). Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 404: 191-241.
• Różkowski, A. & Przewłocki, K., 1974. Applications of stable environmental isotopes in mine hydrogeology taking Polish coal basins as an example. Isotope Techniques in Ground Water Hydrology 1, IAEA, Vienna: 481-502.
• Sadurski, A., 1989. Górnokredowy system wód podziemnych Pomorza Wschodniego (The Upper Cretaceous groundwater system in eastern Pomerania - in Polish). Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej, 46: 137 pp.
• Samsonowicz, J., 1928. O źródłach słonych w Łączyckiem i ich pochodzeniu (On salt water springs in the Łączyckie region and their origin - in Polish). Wszechświat, seria II 1/34, Warszawa: 141-147.
• Samsonowicz, J., 1954. Wyniki hydrogeologiczne dwu głębokich wierceń w Ciechocinku (Hydro-geological results of two deep boreholes at Ciechocinek - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, Warszawa: 10-21.
• Schulte, L., 1921. Geologische Karte von Preussen und der benachbarten Bundesstaaten, Blatt Schwiersen. Preussische Geologische Landesanstalt, Berlin.
• Sheppard, S. M. F., 1986. Characterisation and isotopic variations in natural water. In: Valley, J. W., Taylor, H. P. & O'Neil, J. R. (eds), Stable isotopes in high temperature geological processes. Reviews in Mineralogy, 16: 165-183.
• Schmidt, W. E. L., 1840. Flora von Pommern und Rügen. Stettin: 1-392.
• Soenderop, F., 1911. Der Oberflächenbau des Kreises Pyritz in Pommern. Stettin: 69 pp. Sokołowska, J. & Sokołowski, J., 1990. Możliwości wykorzystania energii geotermalnej w Stargardzie Szczecińskim (The possibilities of geothermal energy use in Stargard Szczeciński - in Polish). Technika Poszukiwań. Geosynoptyka i Geotermia, 6/90: 1-18.
• Sokołowski, J., 1997. Potencjał energii geotermalnej i propozycje kierunków jego wykorzystania w wybranych województwach Polski (Geothermal energy potential and the suggested directions of its utilisation in some Polish voivodships - in Polish). Technika Poszukiwań. Geosynoptyka i Geotermia, 3/97: 7-20.
• Sokołowski, J., Sokołowska, J. & Gładysz, M., 1993. Koncepcja wykorzystania energii geotermalnej w Szczecinie (Concept of using geothermal energy in Szczecin - in Polish). Technika Poszukiwań. Geosynoptyka i Geotermia, 293: 1-29.
• Sokołowski, J., Sokołowska, J., Plewa, S., Nagy, S., Krokoszyńska, M. & Krzysiek, U., 1995. Prowincje i baseny geotermalne Polski (Provinces and Geothermal Reservoirs of Poland - in Polish). Polska Geotermalna Asocjacja oraz Polska Akademia Nauk, Kraków: 122 pp. Sonnenfeld, P., 1984. Brines and Evaporates. Academic Press, New York. 478 pp.
• Stoessell, R. K. & Moore, C. H., 1983. Chemical constraints and origin of four groups of Goulf Coast Reservoir fluids. American Association of Petroleum Geologists, Bulletin, 67: 896-906. Stoessell, R. K. & Carpenter, A. B., 1986. Stoichiometric saturation tests of NaCl1-x-Brx and KCl 1-x-Brx. Geochimica et Cosmochimica Acta, 50: 1465-1474.
• Szmytówna, M., 1970. Balneochemia. Chemia wód mineralnych i peloidów w Polsce (Balneochemistry. Chemistry of mineral waters and peloids in Poland - in Polish). Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa: 216 pp.
• Szpakiewicz, M., 1983. Formowanie się składu chemicznego solanek w basenach sedymentacyjnych Niżu Polskiego (The forming of chemical composition of brines in sedimentary basins of the Polish Lowlands - in Polish). Kwartalnik Geologiczny, 27: 78 1-796.
• Świdziński, H., 1954. Zagadnienia geologiczne wód mineralnych, w szczególności na Niżu Polskim i w Karpatach (Geological issues of mineral waters, particularly in the Lowlands and Carpathians - in Polish). Materiały Zjazdu Naukowo-Technicznego NOT w Krynicy: 3 3-37.
• Tijani, M. N., 2004. Evolution of saline water and brines in the Benue-Trough, Nigeria. Applied Geochemistry, 19: 135-1365.
• Turek, S. (ed.), 1977. Atlas hydrogeochemiczny Polski w skali 1:2,000,000 (Hydrogeochemical Atlas of Poland to the scale of 1:2,000,000 - in Polish). Instytut Geologiczny, Warszawa. Veizer, J., 1989. Strontium isotopes in seawater through time. Annual Review of Earth and Planetary Science, 17: 141-167.
• Weil, W., 1981. Charakterystyka wód wg³êbnych w utworach kompleksu mezozoicznego synklinorium warszawskiego (Characterization of the chemical composition of groundwaters occurring within the Mesozoic complex of the Warsaw Synclinorium - in Polish). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 325: 89-156.
• White, D. E., 1965. Saline waters of sedimentary rocks. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 4: 342-3 66.
• Zuber, A. & Grabczak, J., 1991. O pochodzeniu solanek mezozoiku Polski centralnej i pó³nocnej (On the origin of brines within the Mesozoic in central and nothern Poland - in Polish). In: Współczesne problemy hydrogeologii, Warszawa - Jachranka. 5: 202-207.
• Zuber, A., Grabczak, J. & Sierżęga, P., 1988. Pochodzenie wód słonych w rejonie Żarnowca w świetle badań izotopowych (The origin of saline waters in the Żarnowiec region in the light of isotopic studies - in Polish). Aktualne problemy hydrogeologii. Cz. I. Instytut Morski, Gdańsk: 156-165.