Transformacja roztoczańskiego odcinka doliny Wieprza w plejstocenie

• Autorzy: Brzezińska-Wójcik T. , Kociuba W.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Położenie doliny górnego Wieprza i zmienne warunki klimatyczne zadecydowały o jej podziale na trzy, wyraźnie różniące się odcinki, odmiennie funkcjonujące przez cały czwartorzęd. Górny odcinek, najstarszy, wykorzystuje rów tektoniczny - Kotlinę Wieprzowego Jeziora. Od miocenu do eoplejstocenu ten segment doliny był wykorzystywany przez rzeki odwadniające Roztocze ku południowemu wschodowi. W zlodowaceniu odry i warty, w vistulianie oraz w holocenie jednoczesne obniżanie dna północnej i północno-wschodniej części Kotliny Wieprzowego Jeziora oraz jej wypiętrzanie w miejscu ujścia subsekwentnej doliny Zielone-Krasnobród doprowadziło do częściowego lub całkowitego zatamowania odpływu wód z kotliny przez środkowy odcinek Wieprza i utworzenia rozległego rozlewiska lub jeziora. Środkowy odcinek doliny górnego Wieprza, to wąska, subrównoleżnikowa dolina założona w strefie półrowu tektonicznego od ujścia Kryniczanki do Padołu Zwierzynieckiego. Jej asymetryczny przekrój sugeruje, że powstała ona w półrowie tektonicznym, rozwijającym się na antytetycznym, rotacyjnym uskoku. Ten odcinek charakteryzuje się licznymi załamaniami spadku profilu podłużnego tarasów nadzalewowych i holoceńskiego dna doliny. Środkowy segment doliny był formowany w interglacjałach ferdynandowskim i mazowieckim. W czasie zlodowacenia odry wykorzystywała go rzeka zasilająca jezioro w Kotlinie Wieprzowego Jeziora. Poprzeczne podnoszenie wąskich stref dna doliny (w strefie uskoków poprzecznych) przyczyniało się wielokrotnie do powstawania jezior. Miąższa seria vistuliańskich piasków fluwialnych świadczy o funkcjonowaniu późnoglacjalnej rzeki dojrzałej, swobodnej, o dolinie dostatecznie szerokiej do powstania zespołu meandrów, o rozmiarach wynikających z dużej wartości przepływów. O holoceńskiej ewolucji tej części doliny decydowały procesy bocznego rozwoju dna doliny. Dolny, przełomowy odcinek doliny górnego Wieprza wykorzystuje północną część subpołudnikowego półrowu tektonicznego Padołu Zwierzyńca. Charakteryzuje się również asymetrycznym przekrojem poprzecznym. Ten segment doliny był najczęściej wykorzystywany przez rzeki odwadniające, najpierw wał metakarpacki: w badenie i sarmacie; następnie Roztocze: w pliocenie i czwartorzędzie, w zależności od intensywności ruchów tektonicznych, powodujących istotne zmiany w orografii obszaru. O intensywności procesów erozyjnych w dnie doliny koło Zwierzyńca świadczą dwie rynny erozyjne, całkowicie zasypane osadami mezoplejstocenu i vistulianu oraz wysoko położone tarasy erozyjne. Zatamowanie lądolodem odry odpływu wód ku północy spowodowało w pradolinie Wieprza (zwierzynieckiej) odtworzenie badeńskiego (na południe) kierunku odwodnienia.

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2001
• Tom: Vol. 49, nr 3
• Strony: 257--266
• Opis fizyczny: Bibliogr. 85 poz., rys.

Twórcy

autor

Brzezińska-Wójcik T.

autor

Kociuba W.