Nowe znaleziska narzutniaków porfiru rombowego z Oslo na terenie północno-zachodniej Polski

• Autorzy: Górska M.

Warianty tytułu

EN

New finds of erratics of the Oslo rhomb porphyry in north-western Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Znalezione na wolińskiej plaży między Międzyzdrojami a Grodnem dwa porfiry rombowe z Oslo są niecodziennym znaleziskiem wśród skandynawskich narzutniaków przewodnich w osadach polodowcowych północnej Polski. Jak dotąd znanych i opublikowanych jest około 20 miejsc występowania narzutniaków z okolic Oslo w tej części Polski. Przynależność stratygraficzna porfirów rombowych z Wolina nie jest znana, bo zostały znalezione na kamienistej półce abrazyjnej, pod klifem, w którym występują dwie gliny lodowcowe. Przeprowadzone w tym miejscu badania petrograficzne narzutniaków skandynawskich dolnej szarej gliny lodowcowej wskazują na wyraźnie północno-zachodni kierunek nasunięcia się lądolodu (50% wszystkich narzutniaków próbki nr 3 ma swoje wychodnie w zachodniej części południowego Bałtyku). Narzutniaki przewodnie obecne w tej i dwóch pozostałych próbkach pochodzą z południowo-wschodniej części Szwecji oraz niecki Bałtyku właściwego. Są to wychodnie, po których przemieszczał się transgredujący z północy lądolód zanim nie dotarł do wychodni kredy, leżących w bezpośrednim sąsiedztwie wyspy Wolin. Zastanawiający jest jednak tak wielki udział narzutniaków z sektora zachodniego łącznie z 2 porfirami rombowymi z Oslo. Czy dotarły one zakotwiczone w górach lodowych (Benn i Evans, 1998, za Donnerem, 1995) ?; a może tak liczne ich występowanie w osadach polodowcowych wiązać należy z obecnością kopuły lodowej Lagerlunda (1987, 1995)? Schulz (2003) sugeruje jeszcze transport drogą morską balastu okrętowego. Zaplanowane szczegółowe badania petrograficzne narzutniaków skandynawskich wolińskiego klifu powinny przynieść rozwiązanie tej zagadki.

EN

Two specimens of Oslo rhomb porphyries find on the Wolin Island beach between Międzyzdroje and Grodno are extraordinary finds among the entire population of Scandinavian indicator erratics within glacial sediments in northern Poland. Only around 20 localities of erratics from Oslo have been noted in that part of Poland so far (Schulz, 1973). Unfortunately, the stratigraphy of the Wolin erratics is not known, because they have been found on the stony abrasion shelf at the foot of a cliff. The cliff itself consists of two separate till layers. The petrographical analysis of the lower bed of gray glacial till where rhomb porphyries had been found, point to distinctly north-western direction of an ice sheet advance (50 % of the entire population of erratics from sample 3 derive from western mother regions in the southern Baltic bottom). The analysed indicator erratics form the lower Wolin till represent the south-eastern Sweden and western part of the bottom of Baltic depression. The ice-sheet, approaching from the north, has transgressed on these outcrops before reaching the mother regions of Cretaceous limestones, which are located in the direct vicinity of the Wolin Island. The ample content of western erratics in sampled sediments of the Wolin cliff as well as the Oslo rhomb porphyries are of high interest. Have they come in icebergs (Benn & Evans, 1998, see Donner, 1995) or maybe their presence in glacial sediments should be connected with the Lagerlund's ice dome (1987, 1995)7 Schulz (2003) suggests a ship transport (as ballast stones). The planned detailed petrographical analysis on the Scandinavian erratics of the Wolin cliff should clarify the issue.

Słowa kluczowe

PL

porfir rombowy z Oslo; eratyki przewodnie; petrografia gliny lodowcowej; Wolin

EN

Oslo rhomb porphyry; indicator erratics; petrography of till, Wolin Island

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 51, nr 7
• Strony: 580--585
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys.

Twórcy

autor

Górska M.

• Instytut Badań Czwartorzędu i Geoekologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza ul. Wieniawskiego 17/19, 61-713 Poznań,

Bibliografia

• 1. ANTCZAK B., SKRZYPEK K. & WIŚLAŃSKA A. 1978 – Geneza wolińskiej moreny czołowej w świetle badań litologicznych i strukturalnych. Wyd. Studenckiego Koła Nauk. Geogr. UAM, Poznań, Studia z geografii fizycznej i ekonomicznej Wyspy Wolin: 79-92.
• 2. BENNHOLD W. 1928 - Zur Verbreitung der aus dem südlichen Norwegen stammenden Geschiebe. Sammelbericht. Zeitsch. Geschiebefunde, Leipzig, 4: 153-156.
• 3. BRYL A. 1962 - Spostrzeżenia nad zaburzeniami w glinie morenowej klifu morskiego w Grodnie na Wolinie. Bad. Fizj. Pol. Zach., 9: 61-73.
• 4. CZUBLA P. 2001- Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geogr. Lodz., 80: 1-174.
• 5. GILBERG G. 1977 - Redeposition: a process in till formation. Geolog. Fören. Stockh. Förhand., 99: 246-253.
• 6. HESEMANN J. 1929 - Beiträge zur Kenntnis kristalliner Geschiebe. Zeitsch. Geschiebefunde, Berlin, 5: 137-143.
• 7. HESEMANN J. 1930 - Wie sammelt und verwendet man kristalline Geschiebe? Sitz.-Ber. Preuß. Geol. Landesanst., Berlin, 5: 188-196.
• 8. HESEMANN J. 1931 - Glazialdiluvium Dänemarks, Hollands und Norddeutschlands vom geschiebekundlichen Standpunkt aus. Geol. Rundschau, Zeitscht. Allgem. Geol., 22: 145-155.
• 9. HESEMANN J. 1935 - Neue Ergebnisse der Geschiebeforschung im norddeutschen Diluvium (kristalline Geschiebe). Geol. Rundschau, Zeitscht. Allgem. Geol., 26: 186-198.
• 10. HESEMANN J. 1938 - Zur Geschiebeführung und Geologie des Odergletschers. II Der Züllichauer Bogen. Jb. Preuß. Geol. Landesanst., Berlin, 58: 455-471.
• 11. HESEMANN J. 1975 - Kristalline Geschiebe der nordischen Vereisungen. Geologisches Landesamt, Nordrhein-Westphalen, Krefeld.
• 12. KORN J. 1920 - Die Ostgrenze der norwegischen Diluvialgeschiebe in Norddeutschland. Jb. Preuß. Geol. Landesanst., Berlin, 39: 25-31.
• 13. KOZARSKI S. 1995 - Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki i transformacja geosystemu (~20 ka ~ 10 ka BP). IGiPZ PAN, Dokum. Geogr., 1.
• 14. KRYGOWSKA L. & KRYGOWSKI B. 1965 - Kilka spostrzeżeń dotyczących struktury klifu w Grodnie na Wolinie. Bad. Fizjograf. Pol. Zach., 15: 167-175.
• 15. LAGERLUND E. 1987 - An alternative Weichselian glaciation model, with special reference to the glacial history of Skáne, South Sweden. Boreas, 16: 433-459.
• 16. LAGERLUND E. 1995 - Anomalous ice movement directions in NW Poland and NE Germany during the Vistulian/Weichselian deglaciation. Późnoczwartorzędowy rozwój rzeźby i zmiany środowiska przyrodniczego. Symp. dedykowane S. Kozarskiemu, UAM, Poznań: 28.
• 17. LAGERLUND E., MALMBERG-PERSSON K., KRZYSZKOWSKI D., JOHANSSON P., DOBRACKA E., DOBRACKI R. & PANZIG W.-A. 1995 - Unexpected ice flow directions during the late Weichselian deglaciation of the south Baltic area indicated by a new lithostratigraphy in NWPoland and NE Germany. Quater. Inter., 28: 127-144.
• 18. MATKOWSKA Z., RUSZAŁA M. & WDOWIAK M. 1977 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Świnoujście i Międzyzdroje.
• 19. MEYER K.-D. 1983 - Indicator pebble and stone count methods. [W:] J. Ehlers (ed.), Glacial deposits in North-West Europe. Balkema, Rotterdam: 275-287.
• 20. MIKOŁAJSKI J. 1948 - Z morfologii wybrzeża wyspy Wolin. Prz. Geograf., 21.
• 21. MILTHERS V. 1909 - Scandinavian Indicator Boulders in the Quaternary Deposits. Danm. Geolog. Unders., II R. 23: 1-153.
• 22. MILTHERS V. 1936 - Eine Geschiebegrenze in Ostdeutschland und Polen und ihre Beziehungen zu den Vereisungen. Jb. Preuß. Geol. Landesanst., Berlin, 56: 248-263.
• 23. MILTHERS V. & MILTHERS K. 1938 - Rozmieszczenie niektórych ważnych narzutniaków na Niżu Polskim. Biul. Państw. Inst. Geol., 5: 26.
• 24. RUSZAŁA M., DOBRACKA E. & PIOTROWSKI A. 1979 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000. Ark. Świnoujście i Międzyzdroje. Państw. Inst. Geol.
• 25. SCHULZ W. 1973 - Rhombenporphyr-Geschiebe und deren östliche Verbreitungsgrenze im nordeuropäischen Vereisungsgebiet. Zeitsch. Geol. Wissensch., 9: 1141-1154.
• 26. SCHULZ W. 2003 - Geologischer Führer für den norddeutschen Geschiebesammler. CW Verlagsgruppe Schwerin.
• 27. SMED P. 1993 - Indicator studies: a critical review and a new data - presentation method. Bull. Geol. Soc. Denm., 40: 332-340.
• 28. SMED P. 2000 - Über den Hesemann-Milthers-Streit und die von Hesemann verwendete Abbildungsmethode für Geschiebezählungen. Geschiebekunde Aktuell, 16: 127-131.
• 29. SMED P. 2002 - Steine aus dem Norden. Geschiebe als Zeugen der Eiszeit in Norddeutschland. Gebrüder Borntraeger. Berlin, Stuttgart.
• 30. ZANDSTRAJ.G. 1999 - Platenatlas van noordelijke kristalijne gidsgesteenten. Backhuys Publishers, Leiden.
• 31. ŻYNDA S. 1972 - Wyniki wstępnych badań nad moreną czołową wyspy Wolin. Bad. Fizj. Pol. Zach., 9: 159-168.