Tektoniczne uwarunkowania rowu lubelskiego (późny dewon-karbon)

• Autorzy: Narkiewicz M.

Warianty tytułu

EN

Tectonic controls of the Lublin Graben (Late Devonian-Carboniferous)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Koncepcja "pasywnej synkliny" (Antonowicz i in., 2003) jako alternatywy dla rowu lubelskiego budzi poważne wątpliwości. Znacznie bardziej prawdopodobne jest istnienie rowu tektonicznego, interpretowanego przez wielu autorów od lat 70. ubiegłego wieku. Inwersję tej jednostki w najpóźniejszym karbonie poprzedził rozwój wydłużonych depocentrów w dewonie późnym i późnym wizenie-westfalu. Od środkowego franu do famenu zarówno strefa Kocka jak i strefa obecnego uskoku Kazimierz-Ursynów funkcjonowały jako krawędzie depozycyjne, z którymi związane są duże gradienty miąższościowe i facjalne. W karbonie strefa Kocka przynajmniej okresowo stanowiła ważną granicę obszarów o zróżnicowanej subsydencji i depozycji. Natomiast południowo-zachodnia krawędź depozycyjna rowu znajdowała się prawdopodobnie 20-30 km na SW od jego obecnej (tektonicznej) granicy. Mogła się ona pokrywać z nieciągłością skorupową, interpretowaną na podstawie danych sejsmicznych i grawimetrycznych. Związek genetyczny z orogenem waryscyjskim polegał nie tyle na bezpośrednim przenoszeniu na Lubelszczyznę naskórkowych nasunięć zgodnie, np. z modelem appalachijskim, co na głęboko zakorzenionych blokowych ruchach pionowych i przesuwczych w strefie platformowego przedpola, w reakcji na kompresję na aktywnej krawędzi płyty. Odrzucenie koncepcji "pasywnej synkliny" i przyjęcie modelu rowu lubelskiego, w podwójnym (depozycyjnym i tektonicznym) sensie ma poważne konsekwencje dla strategii poszukiwań naftowych. M.in. umożliwia predykcję rozmieszczenia ważnych górnodewońskich facji macierzystych, a także rzutuje na przewidywane modele pułapek strukturalnych.

EN

The idea of a "passive syncline " (Antonowicz et al, 2003) as an alternative to the well-established concept of the Lublin Graben raises serious doubts. Development of the structural unit in the latest Carboniferous was preceded by establishment of elongated depocenters in the Late Devonian and late Visean-Westphalian, most probably in a changing pull-apart regime. From the middle Frasnian to Famennian both flanks of the graben, i.e. the Kock Fault Zone and the present Kazimierz-Ursynów Fault zone acted as depositional edges with associated pronounced fades and sediment-hickness gradients. During the Carboniferous the Kock Zone constituted at least intermittently an important boundary between areas with different depositional and subsidence histories. On the other hand, the south-western depositional edge of the basin was probably located 20-30 km SW of the present graben boundary. It could have been related to the crustal discontinuity interpreted after seismic and gravimetric data. A genetic relationship between the graben origin and the Variscan orogen to the west did not involve transmission of thin-skinned thrusts like e.g. in the Appalachian model. Rather, it consisted of deep-rooted vertical and strike-slip movements of the eastern orogenic foreland in response to compression at the active plate margin. Rejection of the "passive syncline " model and at the same time confirmation of the Lublin Graben concept (in both depositional and structural sense) has important consequences for petroleum prospection. Among others, it allows prediction of important petroleum source-deposits of the upper Frasnian-lower Famennian, and constrains predicted structural-trap models.

Słowa kluczowe

PL

rów lubelski; subsydencja; tektonika waryscyjska; budowa skorupy ziemskiej

EN

Lublin Graben; subsidence; Variscan tectonics; crustal structure

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 51, nr 9
• Strony: 771--776
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Narkiewicz M.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa,

Bibliografia

• 1. ANTONOWICZ L., HOOPER R. & IWANOWSKA E. 2003 - Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórkowych deformacji waryscyjskich. Prz. Geol., 51: 344-350.
• 2. CHIŻNIAKOW A.W. & ŻELICHOWSKI A.M. 1974 - Zarys tektoniki obszaru lubelsko-lwowskiego. Kwart. Geol., 18: 707-719.
• 3. DALEZ R. 1998 - Epikontynentalne baseny sedymentacyjne w Polsce, od dewonu po kredę - zależności rozwoju od budowy skorupy krystalicznej. Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 17-30.
• 4. DADLEZ R. 2001 - Holy Cross Mts. area - crustal structure, geophysical data and general geology. Geol. Quart., 45: 99-106.
• 5. GUTERCH A., GRAD M., MATERZOK R. & PERCHUC E. 1986 - Deep structure of the Earth's crust in the contact zone of the Palaeozoic and Precambrian platforms in Poland (Tornquist-Teisseyre Zone). Tectonophysics, 128: 251-279.
• 6. HOOPER R.J., ANTONOWICZ L., IWANOWSKA E. & HATCHER JR. R. 2002 - The limit of Variscan deformation in southeastern Poland and the origin of the Lublin syncline. Geol. Soc. Amer., Abstracts with Programs, 34.
• 7. JAWOROWSKI K. 2002 - Geotectonic significance of Carboniferous deposits NW of the Holy Cross Mts. (central Poland). Geol. Quart., 46: 267-280.
• 8. KOTAŃSKI Z. & MIŁACZEWSKI L. 1977 - Rozwój paleotektoniczny dewońskiej struktury Zwolenia. Biul. Inst. Geol., 303: 15-40.
• 9. KRÓLIKOWSKI C. & PETECKI Z. 1995 - Atlas grawimetryczny Polski. Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• 10. KRZEMIŃSKI L. 1999 -Anorogeniczne piaskowce karbonu z północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Prz. Geol., 47: 978-986.
• 11. KRZYWIEC P. & NARKIEWICZ M. 1998 - Devonian depositional architecture in central segment of the Lublin trough: preliminary results of integrated seismic and borehole study. Geol. Quart., 42: 131-140.
• 12. KRZYWIEC P. & NARKIEWICZ M. 2003 - O stylu strukturalnym kompleksu dewońsko-karbońskiego Lubelszczyzny na podstawie wyników interpretacji danych sejsmicznych. Prz. Geol., 51: 795-797.
• 13. MAREK S. & ZNOSKO J. 1983 - Pozycja geotektoniczna i granice niecki warszawskiej (płockiej). [W:] S. Marek (red.) - Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoża. Pr. Państw. Inst. Geol., 103: 13-21.
• 14. MIŁACZEWSKI L. 1986 - Historia ruchów tektonicznych w dewonie na obszarze platformowym w Polsce i terytoriach przyległych. [W:] J. Oberc i in. (red.) - Historia ruchów tektonicznych na ziemiach polskich. Cykl kaledońsko-waryscyjski. Wrocław: 50-55.
• 15. MIŁACZEWSKI L. & ŻELICHOWSKI A.M. 1970 - Wgłębna budowa geologiczna obszaru radomsko-lubelskiego. Przew. 42 Zjazdu Pol. Tow. Geol. Wyd. Geol. Warszawa: 7-32.
• 16. MŁYNARSKI S. (red.) 1998 - Kompleksowa interpretacja sejsmicznych map arkuszowych w obszarze bruzdy środkowopolskiej i podniesienia radomsko-kraśnickiego. Spraw. niepubl. Państw. Inst. Geol. CAG 3450/98.
• 17. NARKIEWICZ M. 1999 - Variscan structure and history of the TESZ in south-eastern Poland. Rom. J. Tect. Reg. Geol., 65.
• 18. NARKIEWICZ M. 2002a - Middle Devonian epicontinental basin development in SE Poland: a role of crustal discontinuities. Proceedings, Intern. Symp. Geology of the Devonian System, July 9-12, 2002, Syktyvkar: 30-32.
• 19. NARKIEWICZ M. 2002b - Przedpole orogenu waryscyjskiego w południowej Polsce - etapy tektonicznego rozwoju basenów w dewonie i karbonie. Prz. Geol., 50: 1216.
• 20. NARKIEWICZ M., POPRAWAP., LIPIEC M., MATYJAH. & MIŁACZEWSKI L. 1998a - Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewońsko-karbońskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 31-46.
• 21. NARKIEWICZ M., MIŁACZEWSKI L., KRZYWIEC P. & SZEWCZYK J. 1998b - Zarys architektury depozycyjnej basenu dewońskiego na obszarze radomsko-lubelskim. Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 57-72.
• 22. NARKIEWICZ M.& MIŁACZEWSKI L. 1998 - Perspektywy występowania złóż węglowodorów na obszarze pomorskim i radomsko-lubelskim basenu dewońskiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 285-288.
• 23. PORZYCKI J. 1984 - Zarys geologii Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Przew. 56 Zjazdu Pol.Tow. Geol., Wyd. Geol. Warszawa: 7-21.
• 24. PORZYCKI J. 1988 - Pozycja geologiczna i strukturalna Lubelskiego Zagłębia Węglowego. [W:] Dembowski Z. & Porzycki J. (red.) 1988 - Karbon Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Pr. Inst. Geol., 122: 26-31.
• 25. POŻARYSKI W. 1986 - Waryscyjski etap platformowego rozwoju tektonicznego Europy Środkowej. Prz. Geol., 34: 117-127.
• 26. POŻARYSKI W. & DEMBOWSKI Z. (red.) 1983 - Mapa geologiczna Polski i krajów ościennych bez utworów kenozoicznych, mezozoicznych i permskich. 1: 1 000 000. Instytut Geologiczny. Warszawa.
• 27. POŻARYSKI W. & TOMCZYK H. 1993 - Przekrój geologiczny przez Polskę południowo-wschodnią. Prz. Geol., 41: 687-695.
• 28. SKOMPSKI S. 1998 - Regional and global chronostrtigraphic correlation levels in the late Visean to Westphalian succession of the Lublin Basin (SE Poland). Geol. Quart., 42: 121-130.
• 29. WAKSMUNDZKA M.I. (w przygot.) - Ewolucja facjalna i analiza sekwencji w paralicznych utworach karbonu z płn.-zach. i centralnej Lubelszczyzny. Praca doktorska.
• 30. ŻELICHOWSKI A.M. 1972 - Rozwój budowy geologicznej obszaru między Górami Świętokrzyskimi i Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263: 1-97.
• 31. ŻELICHOWSKI A. M. 1983 - Tektonika niecki brzeżnej i jej podłoża między Warszawą a Dęblinem w strefie uskoku Grójca. Biul. Inst. Geol., 344: 199-224.
• 32. ŻELICHOWSKI A. M. 1984 - Tektonika Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Przew. 56 Zjazdu Pol. Tow. Geol., 21-35. Wyd. Geol. Warszawa.
• 33. ŻELICHOWSKI A. M. 1987 - Development of the Carboniferous of the SW margin of the East-European Platform in Poland. Prz. Geol., 35: 230-237.
• 34. ŻELICHOWSKI A. M. & KOZŁOWSKI S. (red.) 1983 - Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego. Inst. Geol. Warszawa.