Zróżnicowanie pokryw deluwialnych i aluwialnych w Sudetach Wschodnich w świetle analiz sedymentologicznych i datowań radiowęglowych

• Autorzy: Latocha A.

Warianty tytułu

EN

Origin and diversity of colluvial and alluvial covers in the Eastern Sudetes in the light of sedimentological analysis and radiocarbon dating [SW Poland]

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Textural and structural diversity of slope covers and alluvial deposits in the upper parts of mid-mountain valleys in the Eastern Sudetes allows for assessing human impact on their formation. Sandy-silty colluvial deposits in the lower parts of slopes or within local flats and slope depressions originate due to enhanced surface wash from arable grounds, in contrast to underlying coarser material with solifluctional features. Similarly, fine-grained overbank alluvial deposits can be also connected with human activity, as the slope material, washed down from arable fields, was transported to the channels and deposited within the floodplains during high-water stages. Their linkages with human activity have been confirmed by radiocarbon dating of charcoal found at the bottom of these sediments. The dates show a strong correlation with the dates of foundation of villages in the study area. The development of agriculture and deforestation of slopes resulted in increasing surface wash and transportation of slope material to footslopes and river channels. The extent of deposits, which can be correlated with human activity, is much more widespread than it was suggested before and they are found as high as 800 m a.s.l. Their thickness, however, is visibly smaller in comparison to colluvial or alluvial sediments deposited in the Sudetes foreland and it is strongly influenced by the local morphology. According to the 14C dating, these sediments are also much younger than those in the foreland, which corresponds to a substantial delay in human settlement expansion into the mountain areas.

Słowa kluczowe

PL

Sudety; datowanie radiowęglowe; osady aluwialne; pokrywy stokowe

EN

Sudetes; radiocarbon dating; slope deposits; alluvial deposits; human impact

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2007
• Tom: Vol. 55, nr 1
• Strony: 38--38, 45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 43 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Latocha A.

• Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Wrocławski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław,

Bibliografia

• BADURA J. & PRZYBYLSKI B. 2000-Korelacja morfologiczna i wiekowa tarasów głównych rzek regionu dolnośl¹skiego. Państw. Inst. Geol.
• BIEROŃSKI J., CHMAL H., CZERWIŃSKI J., KLEMENTOWSKI J. & TRACZYK A. 1992 - Współczesna denudacja w górskich zlewniach Karkonoszy. [W:] System denudacyjny Polski. Pr. Geogr. IGiPZ PAN, 155: 151-169.
• CEDZIDŁO E. 2000 - Antropogeniczne przekształcenia stoków na obszarze Parku Krajobrazowego "Chełmy". Arch. IGiRR UWrocł.
• CHMAL H. & TRACZYK A. 1995 - Próg 5,5 ka BP- zapis w rzeźbie i osadach na Dolnym Śląsku. [W:] Progowe zmiany środowiska przyrodniczego późnego glacjału i holocenu - zapis w rzeźbie, osadach i szczątkach roślin. 3. Zjazd Geomorfologów Polskich, Sosnowiec. Wyd. UŚl.
• DUMANOWSKI B., JAHN A. & SZCZEPANKIEWICZ S. 1962 - The Holocene of Lower Silesia in the Light of the First Radiocarbon Dating. Bull. Acad. Pol. Sci, Ser. Sci. Geol, Geor., 10: 47-52.
• FROEHLICH W. 1982 - Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej. Pr. Geogr. IgiPZ PAN, 143.
• GERLACH T. 1976 - Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach fliszowych. Pr. Geogr. IGiPZ PAN, 122.
• GIL E. 1976 - Spłukiwanie gleby na stokach fliszowych w rejonie Szymbarku. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 2.
• GIL E. 1986 - Rola użytkowania ziemi w przebiegu spływu powierzchniowego i spłukiwania na stokach fliszowych. Prz. Geogr., 58: 51-65.
• HRÁDEK M. & LACINA J. 2003 - Destructional landforms arised from extreme events in the Desná river valley and their vegetation. Moravian Geogr. Rep., 11: 2-19.
• INGLOT S. (red.) 1979 - Historia chłopów śl¹skich. Ludowa Spółdz. Wyd., Warszawa.
• JAHN A. 1968 - Selektywna erozja gleb i jej znaczenie w badaniach geomorfologicznych. Prz. Geogr., 40: 419-123.
• JAHN A. & SZCZEPANKIEWICZ S. 1967 - Osady i formy czwartorzędowe Sudetów i ich przedpola. [W:] R. Galon & J. Dylik (red.), Czwartorzęd Polski, PWN: 397-430.
• JAHN M. 1972 - Wstępne obserwacje nad selektywn¹ erozj¹ gleb w Sudetach. Probl. Zagosp. Ziem Górskich, 10: 195-234.
• KLIMEK K. 1987 - Man's impact on fluvial processes in Polish Western Carpathians. Geografiska Ann., 69A: 221-226.
• KLIMEK K. 2000 - The sudetic tributaries of Upper Odra transformation during the Holocene period. Stud. Geomorph. Carpatho-Balcan., 34: 27-45.
• KLIMEK K. 2002 - Human-induced overbank sedimentation in the foreland of the eastern Sudety mountains. Earth Surface Processes & Landforms, 27: 391-402.
• KLIMEK K., MALIK I., OWCZAREK P. & ZYGMUNT E. 2003 - Climatic and human impact on episodic alluviation in small mountain vallyes, the Sudetes. Geogr. Pol., 76: 55-64.
• KRĄPIEC M., BADURA J., PRZYBYLSKI B. 2004-Zapis holoceńskich wezbrań w osadach przedgórskiego odcinka doliny Nysy Kłodzkiej w świetle analiz sedymentologicznych i dendrochronologicznych. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwart. PAU, 2: 83-92.
• KUKULAK J. 2004 - Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej, na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich. Pr. Monogr. nr 381, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
• LATOCHA A. 2003a - Dynamika i charakter zmian pokrywy roślinnej w warunkach słabnącej antropopresji w Sudetach Wschodnich. [W:] J. Lach (red.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, Kraków: 211-221.
• LATOCHA A. 2003b - Geomorfologiczno-sedymentologiczny zapis antropopresji w środowisku górskim Sudetów Wschodnich. [W:] J. Waga & K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym - zapis działalności, Sosnowiec: 113-118.
• LATOCHA A. 2004 - Przemiany środowiska przyrodniczego w wybranych dolinach Sudetów Kłodzkich w warunkach antropopresji. Arch. IGiRR UWr., Wrocław.
• ŁACH J. 2003 - Zmiany w morfologii den dolinnych Nysy Kłodzkiej i Białej Lądeckiej powstałe w wyniku powodzi w lipcu 1997 roku. Arch. IGiRR UWr., Wrocław.
• MIELCAREK G. 1997 - Rozwój stoków w Masywie Śnieżnika Kłodzkiego na terenach wykorzystywanych rolniczo. Arch. IGgiRR UWr., Wrocław.
• MIGOŃ P. 1996-Zarys rozwoju geomorfologicznego Masywu Śnież- nika. [W:] A. Jahn, S. Kozłowski & M. Pulina (red.), Masyw Śnieżnika -zmiany w środowisku przyrodniczym, Wyd. PAE, Warszawa: 35-45.
• MIGOŃ P., HRÁDEK M. & PARZÓCH K. 2002 - Extreme events in the Sudetes Mountains. Their long-term geomorphic impact and possible controlling factors. Stud. Geomorph. Carpatho-Balcan., 36: 29-49.
• MIGOŃ P. & TRACZYK A. 1998 - Pokrywy stokowe - środowisko powstawania i cechy diagnostyczne. [W:] E. Mycielska-Dowgiałło (red.), Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna, Wydz. Geografii i Studów Regionalnych UW: 285-301.
• OŚWIECIMSKI A. 1950 - Przemieszczanie gleby na polu ornym i pastwisku w terenach podgórskich. Rocz. Nauk Rolniczych, 54: 133-154.
• OŚWIECIMSKI A. 1960 - Zróżnicowanie gleb uprawnych Przedgórza Sudetów Środkowych i Kotliny Kłodzkiej. Rocz. Nauk Rolniczych, 74-F-2: 243-282.
• SŁUPIK J. 1981 - Rola stoku w kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych. Pr. Geogr. IGiPZ PAN, 142.
• STAFFAM. (red.) 1993-Słownik geografii turystycznej Sudetów- t. 16, Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie. Wyd. PTTK "Kraj", Warszawa.
• SZCZEPANKIEWICZ S. 1970-Cechy niektórych pokryw późnoczwartorzędowych. Acta Univ. Wratisl., 124, Stud. Geogr., 13: 79-104.
• SZCZEPANKIEWICZ S. 1989 - Ziemie południowo-zachodniej Polski - morfogeneza i dzieje czwartorzędowe. Acta Univ. Wratisl., 1029, Stud. Geogr. XLVII.
• SZPONAR A. 1998 - Wybrane problemy czwartorzędu południowo- zachodniej Polski. Acta Univ. Wratislav., 2083, Stud. Geogr. LXXI.
• TEISSEYRE A. 1977-Współczesne procesy rzeczne w dorzeczu górnego Bobru i Strzegomki (Sudety Środkowe). Geol. Sudet., 12: 93-108.
• TEISSEYRE A. 1985 - Mady rzek sudeckich. Część I: Ogólna charakterystyka środowiskowa (na przykładzie zlewni górnego Bobru). Geol. Sudet. 20: 113-195.
• TRACZYK A. 1995-Rozwój stoków karkonoskich w schyłkowej fazie plejstocenu i w holocenie w świetle analizy osadów pokrywowych. Geoekologiczne problemy Karkonoszy. Wyd. Acarus, Poznań: 17-20.
• TRACZYK A. 1996-Formy i osady peryglacjalne w Masywie Śnieżnika Kłodzkiego. Acta Univ. Wratislav., 1808, Pr. Inst. Geogr., seria A, Geografia Fizyczna, 8: 111-119.
• WALCZAK W. 1968 - Sudety. PWN, Warszawa.
• WROŃSKI J. 1974 - Wiek bezwzględny aluwiów niektórych rzek Dolnego Śląska. Prz. Geol., 12: 602-606.
• ZIELIŃSKI T. 2001 - Erozyjne efekty katastrofalnych wezbrań w dorzeczu górnej Nysy Kłodzkiej podczas powodzi 1997 i 1998. Prz. Geol., 49, 11: 1096-1100.
• ZIELIŃSKI T. 2003 - Catastrophic flood effects in alpine/foothill fluvial system (a case study from the Sudetes Mts, SW Poland. Geomorphology,54: 293-306.