Środowiska atmosferyczne w Układzie Słonecznym

• Autorzy: Dworak T.Z.

Warianty tytułu

EN

Atmospheric environments of bodies in the Solar System

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł zawiera charakterystykę atmosfer ciał Układu Słonecznego. Prawie wszystkie dane dotyczące tych otoczek gazowych uzyskano dzięki wielu misjom międzyplanetarnym, podczas gdy dotyczące Ziemi zaczerpnięto z badań geofizycznych, meteorologicznych i środowiskowych in situ, jak też z badań prowadzonych z kosmosu. Porównano skład chemiczny, warunki fizyczne, stan i ewolucję środowiska atmosferycznego Wenus, Ziemi i Marsa (z uwzględnieniem problemu aerozolu), a także innych ciał: Io, Europy, Ganimedesa, Kalisto, Tytana, Trytona i Plutona. Zawarto również uwagi o atmosferach planet-olbrzymów: Jowisza, Saturna, Neptuna i Urana. W artykule podano kilka przykładów wykorzystania badań teledetrekcyjnych do określenia stanu atmosfer, koncentracji cząstek aerozolu, warunków meteorologicznych oraz skutków klimatycznych dla Ziemi. W XXI wieku badania naszego systemy planetarnego oczywiście będą się zmieniać, od astronomii i astrofizyki do szeroko rozumianych "nauk o Ziemiach", zwłaszcza w związku z planowanymi lotami załogowymi na inne ciała Układu Słonecznego. Nowe astronautyczne misje międzyplanetarne powinny poważnie się przyczynić do dalszego rozwoju kosmoekologii i meteorologii porównawczej, dzięki czemu będzie można dobrze poznać wspólne mechanizmy procesów zachodzących w atmosferach ciał typu ziemskiego w Układzie Słonecznym.

EN

This paper contains descriptions of characteristic of atmospheres for bodies in the Solar System. Almost all data concerning these gaseous envelopes have been obtained thanks to many interplanetary space mission whereas, for the Earth, from geophysics, meteorological and environmental observations in situ, as well as from those carried out from the space. Chemical composition, physical conditions, state and evolution of atmospheric environment of Venus, the Earth and Mars (together with the consideration of aerosol problem in particular) - and also for other bodies: Io, Europa, Ganymede, Callisto, Titan, Triton and Pluto - were compared. The paper contains also some remarks of atmospheres of giant planets: Jupiter, Saturn, Neptune and Uranus. Some examples of the application of space remote sensing for the determination of the state of atmospheres, concentration of aerosol particles, meteorological conditions and climatic implications for the Earth are given in the paper. In the XXI century investigations of our planetary system will remove, of course, from the astronomy and astrophysics to the widely treated "sciences of Earths (planets)", especially according to plans of crew flights to other bodies in the Solar System. New space interplanetary missions will be especially important and needed for the farther development of cosmoecology and comparative meteorology - and thanks to them, common mechanism of in processes in atmospheres for terrestrial type bodies have been recognized.

Słowa kluczowe

PL

atmosfera; skład chemiczny; ciała Ukladu Słonecznego; planety typu ziemskiego; planety olbrzymy

EN

atmospheres; chemical composition; bodies of Solar System; Earthlike planets; gigants planets

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2006
• Tom: Z. 2
• Strony: 127--145
• Opis fizyczny: rys., tab., bibliogr. 44 poz.

Twórcy

autor

Dworak T.Z.

• Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska AGH - Kraków

Bibliografia

• Artymowicz P., 1995, Astrofizyka układów planetarnych. Seria "Astrofizyka", Warszawa, PWN.
• Beebe R., 1983, Planetary atmospheres. Rev. Geophys. Space Phys., 21, 134-138.
• Boyarchuk K.A., Karelin A.V., Shemotovich V. I., 2000, On a possible mechanism for, the formation of oxygen atmospheres on Jupiter's icy satellites. Sol. Syst. Res., 34, nr. 1, 12-19.
• Ciołkosz A., Kęsik A., 1989, Teledetekcja satelitarna. Warszawa, PWN.
• Cooper K., 2006, Saturn's water world. Astronomy, nr 5, 26-29.
• Coustenis A., 1995, Titan's atmosphere and surface: parallels and differences with the primitive Earth. Earth, Moon and Planets, 67, 95-100.
• Dworak T. Z., 1983, Some Remarks on Determination of Aerosol Content in the Lower Atmosphere Using Satellite Images. Post. Astronautyki, 16, nr 1, 7-18.
• Dworak T.Z., 1990, Metodyka teledetekcyjnych badań zapylenia atmosfery. ZN AGH, nr 1339, seria Sozologia i Sozotechnika, nr 29.
• Dworak T.Z.,1992, Sozologia porównawcza środowiska planetarnego na podstawie danych teledetekcyjnych. Aura, nr 1, 14-15.
• Dworak T. Z.,1998, Osobliwości zmian pór roku i środowiska na Plutonie. Urania - Post. Astronomii, t. 69, nr 1 (673), 32-34.
• Dworak T.Z., 2002, Porównanie atmosfer ciał typu ziemskiego w Układzie Słonecznym dla celów inżynierii środowiska. UWND AGH, Inżynieria Środowiska, t. 7, nr. 2, 155-175.
• Dworak T.Z., 2003, Porównanie środowisk planet typu ziemskiego w Układzie Słonecznym. UWND AGH, Inżynieria Środowiska, t. 8, nr. 2, 251-265.
• Dworak T.Z., Majer M., 1986, Katastroficzne wersje zmian klimatu Ziemi. Astronautyka, nr 3, 7-10.
• English N., 2000, Life on Europa. Astron. Now., 14, nr 5, 19.
• Hajduk A.R., Ibrahimov N.B., Koval I. K., 1975, Fotometrićeskije charakteristiki Marsa po dannym nabludenij v period velikogo protivostojania 1971 g. Kijev, Naukova Dumka.
• Hamilton D.P., Kruger H ., 1999, Dust from the the Galilean satellites. Bull. Am. Astron. Soc, 31,nr4, 1135.
• Harańczyk H., 2003, On water in extremely dry biological systems. Kraków, Wyd. UJ.
• Horowitz N.H., 1986, To utopia and back: The search for life in the Solar System. New York, W. H.Freeman
• Jakubiak B., 1991, Atmosfera żyjącej planety. Gazeta Obs. IMGW, nr 1-6, 3-7.
• Johnson P. E ., 1997, Polar "caps" on Ganymede and Io revised. Icarus, 128, nr 2, 469-471.
• Kasting J . F., 1984, The evolution of the prebiotic atmosphere. Origins of Life, 14,75-82.
• Kondratev K.Ja.,1977, Meteorologijaplanet. Leningrad, Izd. Leningrad. Univer.
• Kondratev K.Ja.,1990, Planeta Mars. Leningrad, Gidrometeoizdat.
• Kondratev K.Ja., Rigoriv A.A., Pokrovskij O.M., Shalima Ye . V., 1983, Kosmičeskoje distancyjonnyje zondirowanije atmosfernogo aerozola. Leningrad, Gidrometeoizdat.
• Kondratiev K.Ya., Krupienio N.N., Selivanov A . S ., 1987, Planeta Wenera. Leningrad, Gidrometeoizdat.
• Korpikiewicz H., 2002, Kosmoekologia z elementami etyki holistycznej. Hipoteza Gai - Uranosa. Poznań, Wyd. Prodruk.
• Koval I.K., 1972, Fizika Luny i planet. Moskwa, Izd. Nauka.
• Krivoluckij A.Je.,1985, Golubaja planeta: Zemla sredi planet. Geografićeskij aspekt. Moskwa, Izd.Mysl.
• Ksanfomaliti L.V., 1985, Planeta Wenera. Moskwa, Izd. Nauka.
• Kuźmin A.D., 1981, Planeta Wenera. Moskwa, Izd. Nauka.
• Lasa J ., 1993, Globalne, kontynentalne i lokalne zanieczyszczenia atmosfery. Cykl: Problemy Ekologiczne Krakowa, nr. 16, Wyd. AGH.
• Lockwood J.G., 1984, Procesy klimatotwórcze. Warszawa, PWN.
• Murray B., 1989, Journey into Space. The first Thirty Years of Space Exploration. New York - London, W. W. Norton.
• Owen T., 1982, The atmosphere of Titan.J. Mol. Evol., 18, 150-156.
• Petropulos B., 1989, Physical parameters of the Martian atmosphere. Earth, Moon and Planets, 46, 1-30.
• Russel C, Kivelston M. G ., 2000, Detection of SO2 in lo's exosphere. Science, 287, nr 5460, 1998-1999.
• Ryszkiewicz M., 1994, Matka Ziemia w przyjaznym Kosmosie. Gaja i zasada antropiczna w dziejach myśli przyrodniczej. Warszawa, PWN.
• Showman A.P., Malhorta R., 1999, The Galilean satellites. Science, 296, nr 5437, 77-84.
• Spencer J.R.,Jessup M.A., Mc Grath, M.A., Ballester G.E., Yelle R., 2000, Discovery of gaseous SO2 in lo's Pele plume. Science, 288, nr. 5469, 1208-1210.
• Subotowicz M., 1988, Atmosfera Ziemi a pochodzenie i ewolucja życia. Post. Astronautyki, 21, nr 3-4, 15-32.
• Mc Sween H . Y., Jr, 1996, Od gwiezdnego pyłu do planet. Warszawa, Wyd. Prószyński i S-ka.
• Teanby N., 2005, Planetary atmospheres: Cassini at Titan: the story so far. Astron. and Geophys., 46, 5, 20-25.
• Walker J . C . G., 1977, Evolution of the atmosphere. New York, MacMillan.
• Weissman P. R. (red.), 1999, Encyclopaedia of the Solar System. San Diego, Academic Press