Identyfikatory
Warianty tytułu
Zespoły śladów dinozaurów z hettangu Polski
Języki publikacji
Abstrakty
Almost all dinosaur tracks in Poland come from three lowermost formations of the Lower Jurassic in the Holy Cross Mountains: Zagaje Formation, Skłoby Formation and Przysucha Ore-Bearing Formation. Floristic remains and sequence stratigraphy correlation indicate the Hettangian age of all three formations. They represent various continental and marginal-marine environments. Fluvial and lacustrine sediments dominate in the continental Zagaje Formation, while the nearshore and deltaic facies are dominant in the two overlying formations. Various ornithischian, sauropod and theropod tracks occur in these sediments. Parallel sauropod trackways reported herein are the earliest record of sauropod gregarious behavior. Moreover, the present paper summarises and systematises the whole existing material, addressing the ichnosystematic and preservational aspects. Dinosaur tracks assemblages are assigned to three parts of the lithostratigraphical succession in which they occur and are discussed against their palaeoenvironmental background. Two general assemblages are distinguished: lower Zagaje assemblage of an inland, humid habitat with both low- and high-growing vegetation, dominated by high browsing herbivores (sauropod trackmakers of Parabrontopodus) and medium- to large-sized predators (theropod trackmakers of Anchisauripus and Kayentapus), and upper Zagaje-Skłoby-Przysucha assemblage, representing deltaic plain-shoreline habitats with low, dense vegetation, dominated by low browsing herbivores (ornithischian trackmakers of Anomoepus and Moyenisauropus), associated by small- to medium-sized predators (theropod trackmakers of Grallator and Anchisauripus). Dinosaur ichnofauna from Poland rather poorly reflects biostratigraphical vertebrate faunal change in Early Jurassic time, but it does reflect environmental and biogeographical differences quite well. The discussed data imply also a high dinosaur phylogenetical diversity as early as in the Hettangian age.
Ślady dinozaurów w Polsce są do tej pory znane tylko z Gór Świętokrzyskich. Inne odsłonięcia utworów lądowych wczesnej jury (pliensbachu i późnego toarku) w innym obszarze ich występowania na powierzchni (jura Krakowsko-Wieluńska) mogą tez zawierać ślady dinozaurów, ale dotychczas nie zostały one znalezione, co jest przede wszystkim związane z fragmentarycznością i złym stanem tych odsłonięć. Niemal wszystkie ślady dinozaurów znane z północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich pochodzą z trzech najniższych formacji: zagajskiej, skłobskiej i przysuskiej rudonośnej reprezentujących hettang. Taki wiek tych osadów wynika z danych makro- i mikroflorystycznych oraz z korelacji opartej na stratygrafii sekwencyjnej. Pojedyncze ślady znaleziono też w najniższej, lądowej części formacji ostrowieckiej (również najprawdopodobniej reprezentującej najpóźniejszy hettang)oraz w utworach lądowych późnego toarku w okolicach Opoczna (jeden bardzo dobrze zachowany ślad teropoda). Formacja zagajska, skłobska i przysuska rudonośna reprezentują różnorodne środowiska kontynentalne i marginalnomorskie. W najniższej formacji, zagajskiej występują utwory związane ze środowiskiem lądowym, rzecznym i jeziorno-bagiennym, w samym stropie mogącym reprezentować już środowisko równi deltowej, związanej ze zbliżającą się transgresją. Z tansgresją wczesnego hettangu związana jest nadległa formacja skłobska, w której dominują środowiska przybrzeżne, na peryferiach basenu deltowe. Następna, przysuska formacja rudonośna ma względem formacji skłobskiej charakter regresywny, dominują w niej osady płytkich, rozległych zatok lagun rozdzielone piaszczystymi osadami delt, barier i rzek. Kulminacją agresji jest regionalna powierzchnia erozyjna w jej stropie, nad którą występuje pakiet fluwialny zaliczany do formacji ostrowieckiej. W utworach tych występują zróżnicowane ślady wczesnych dinozaurów ptasiomiednicznych, auropodów i teropodów, które opisano z poszczególnych odcinków profilu utworów hettangu. Z utworów najwcześniejszego hettangu (dolna część formacji zagajskiej z odsłonięcia w Sołtykowie, pochodzi unikatowa powierzchnia z tropami dorosłych i młodych zauropodów. Jest to najstarszy znany dowód stadnego życia tych dinozaurów. Oszacowano wzajemne kierunki i prędkość: poruszania się zwierząt, a także wiek młodych osobników ( 1-2 lata). Konieczne było też usystematyzowanie i podsumowanie wszystkich dotychczas zebranych danych pod względem ichnotaksonomicznym. Zebrany i opracowany materiał ichnologiczny pozwolił też na wyodrębnienie dwóch zasadniczych zespołów śladów. Pierwszy zespół, charakterystyczny dla dolnej części formacji zagajskiej, jest związany z typowo lądowym środowiskiem równi rzecznych, porośniętych zarówno nisko-, jak i wysokopienną roślinnością. Dominują w nim twórcy śladów - Parabrontopodus (zauropody), wyspecjalizowani w żerowaniu na wysokopiennej, drzewiastej roślinności, oraz średnie i duże drapieżniki, teropody, twórcy śladów-Anchisauripus i Kayenrapus. Drugi zespół, typowy dla najwyższej części formacji zagajskiej, formacji skłobskiej i przysuskiej formacji rudonośnej, jest związany ze środowiskami równi deltowych i przybrzeżnych porośniętych gęstą, niskopienną roślinnością. Dominują w nim twórcy śladów - Anomoepus i Moyenisauropus, a więc dinozaury ptasiomiedniczne wyspecjalizowane w żerowaniu na niskopiennej roślinności, wraz z małymi lub średnimi drapieżnymi teropodami - twórcami śladów - Grallator i Anchisauripus. Obecność śladów niewielkich (karłowatych lub młodych) zauropodów w tym drugim zespole nie zakłóca całego podziału - mogły sie w nim pojawiać również małe zauropody, gdyż ich pożywieniem mogła być z powodzeniem roślinność niskopienna. Omawiane tropy dobrze odzwierciedlają zwiazek ze środowiskiem i czynnikami paleobiogeograficznymi. Uzyskane wyniki wyraźnie wskazują też na silne zróżnicowanie filogenetyczna dinozaurów w najwcześniejszej jurze, a także na to, że już w tym czasie stanowiły one dobrze wykształcone zespoły, determinowane przez czynniki ekologiczne.
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
329--346
Opis fizyczny
fot., rys., bibliogr. 72 poz.
Twórcy
autor
autor
- Polish Geological Institute, Rakowiecka 4, PL-00-975 Warszawa, Poland
Bibliografia
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-article-BUS1-0013-0051
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.