Ice sheet maximum limit of the Vistulian Glaciation in the mid-eastern Chełmno-Dobrzyń Lakeland, northern Poland

• Autorzy: Wysota W.

Warianty tytułu

PL

Maksymalny zasięg lądolodu zlodowacenia Wisły w środkowo-wschodniej części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The maximum extent of the Vistulian Glaciation in the mid-eastern Chełmno-Dobrzyń Lakeland fell on the Maximum Phase of the Main Substage (ca. 20-18 ka BP). Geomorphologic and sedimentologic record of this phase combines a separate horizon of a lodgement till and associated glaciotectonites, a broad higher level of the Dobrzyń sandur, hills and ridges of end moraines, a push moraine ridge, tunnel valleys, as well as melt-out tills and sands with boulders. The ice sheet maximum limit is marked by a sedimentary scarp to the south of Bryńsk, a morphologic scarp within a higher level of the Dobrzyń sandur to the south of Lidzbark Welski, and a morainic hill to the south-east of Koszelewy. Two glacial lobes became distinct within the ice sheet during the maximum phase: the Bryńsk lobe in the west (unfrozen to the bed, with its ice front in steady-state conditions), and the Lidzbark Welski lobe in the east (with complex thermal conditions). A well-developed subglacial drainage system was active within the Bryńsk ice lobe, with meltwaters runoff along the glacial tunnel valleys of the Lake Bryńsk and the Lake Lidzbark. At the maximum extent, the Lidzbark Welski lobe was in the steady-state conditions, similarly to the Bryńsk lobe, and the higher level of the Dobrzyń sandur was formed to the south of Lidzbark Welski. To the south of Koszelewy, short ice-marginal fans were formed. A minor oscillation of the ice front and development of a push moraine occurred in the western part of the Lidzbark Welski ice lobe.

PL

Szczegółowe badania geologiczne, geomorfologiczne i sedymentologiczne prowadzone przez autora w ostatnich dziesięciu latach w środkowo-wschodniej części Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego umożliwiły stosunkowo dokładne poznanie maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia na tym terenie. Miał on miejsce podczas fazy maksymalnej stadiału głównego, tj. około 20-18 ka BP. Zapis geomorfologiczny i sedymentologiczny tej fazy obejmuje oddzielny pokład gliny bazalnej z nałożenia i stowarzyszone z nią glacjotektonity, rozległą równinę wyższego poziomu sandru dobrzyńskiego, wzgórza i wały moren czołowych akumulacyjnych, wał moreny pchnięcia, rynny subglacjalne, a także gliny i piaski z wytopienia z głazami. Maksimum zasięgu ostatniego lądolodu analizowano w trzech obszarach testowych: Bryńsk, Lidzbark Welski oraz Koszelewy. W ich obrębie prowadzono szczegółowe badania geomorfologiczne i sedymentologiczne strefy marginalnej. W rejonie Bryńska maksymalny zasięg zlodowacenia wisły wyznacza skarpa sedymentacyjna wyższego poziomu sandrowego. Powstała ona na kontakcie z lobem lodowcowym Bryńska, w warunkach stałej równowagi dynamicznej czoła lądolodu. Brzeźna część lądolodu cechowała się ciepłym reżimem bazalnym i miała dobrze rozwinięty system drenażu subglacjalnego. W rejonie Lidzbarka Welskiego maksymalny zasięg lądolodu wyznacza wyraźna krawędź morfologiczna w obrębie wyższego poziomu sandrowego. Na zapleczu tej krawędzi występuje wał moreny pchniętej. Formy marginalne związane z maksymalnym zasięgiem zlodowacenia wisły na wschód od Lidzbarka Welskiego zostały w znacznym stopniu zniszczone przez młodsze odpływy sandrowe. Jedną z nielicznych zachowanych form jest wzgórze akumulacyjnej moreny czołowej na SE od Koszelew. Kształtowanie strefy marginalnej w rejonie Lidzbarka Welskiego i Koszelew związane było z lobem lodowcowym Lidzbarka Welskiego o złożonym reżimie termicznym i zróżnicowanej dynamice. Podczas maksimum zasięgu formował się wyższy poziom sandru dobrzyńskiego na S od Lidzbarka Welskiego, a na S od Koszelew zachodziła sedymentacja, krótkich stożków glacjomarginalnych. Brzeźna część lądolodu była prawdopodobnie przymarznięta do podłoża. Po krótkotrwałej stagnacji, w zachodniej części tego lobu doszło do niewielkiej oscylacji czoła lądolodu. W wyniku glacitektoniki proglacjalnej powstał wał moreny pchnięcia na S od Lidzbarka Welskiego. Podczas maksimum zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły na jego przedpolu istniała wieloletnia zmarzlina. W wyniku procesów mrozowych w warstwie czynnej doszło do znacznego przeobrażenia stropowej części (około 1,2 m) osadów wyższego poziomu sandrowego. Recesja lądolodu fazy maksymalnej postępowała na drodze stagnacji mas lodowych, które stopniowo traciły kontakt z lodem żywym (aktywnym) i podlegały wyłącznie ablacji.

Słowa kluczowe

EN

northern Poland; Pleistocene; Vistulian glaciation; ice sheet limit; ice-marginal landforms and deposits

PL

plejstocen; zlodowacenie Wisły; zasięg lądolodu

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Kwartalnik Geologiczny
• Rocznik: 1999
• Tom: Vol. 43, Nr 2
• Strony: 189--202
• Opis fizyczny: mapki, wykr., bibliogr. 70 poz.

Twórcy

autor

Wysota W.

• Department of Geology and Hydrogeology, Nicolaus Copernicus University, Sienkiewicza 4, PL-87-100 Toruń, Poland,