Influence of bedrock on the Quaternary deposits in the central Krajna Lakeland

• Autorzy: Niewiarowski W. , Pasierbski M.

Warianty tytułu

PL

Wpływ ukształtowania podłoża na wykształcenie osadów czwartorzędowych w środkowej części Pojezierza Krajeńskiego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

An elevated bedrock (Więcbork Elevation), caused by uplifting related mostly to salt tectonics, significantly affected types of the Quaternary sediments in the central Krajna Lakeland. It caused development of destructive processes which resulted that the older Pleistocene deposits, from sediments of the Odranian Glaciation (Drenthe, Older Saalian), have not been preserved. The bedrock topography also affected thickness variability of the Quaternary deposits, from 80 to 95 m in topographic depressions and from 30 to 60 m at elevations. Sediments of three stadials of the Wartanian Glaciation (Warthe, Younger Saalian), which constitute more than 50% of the entire thickness, are the most significant. They caused considerable planation which reduced effects of bedrock topography on deposition of sediments of the Vistulian Glaciation (Weichselian). Ice sheets of the Early and Middle Vistulian Glaciation, advancing to the Lower Vistula Region as well as the Warmia and the Mazury, have not reached the study area. Hence, occurring here the sediments of the Vistulian Glaciation were deposited during the Main Stadial (about 20-16 ka BP). The bedrock elevated at the watershed resulted in a very poor development of fluvial ice-dam lake, and lake-marshy deposits. The latter are the most important among the Holocene sediments. Six tills of five glacial episodes, forming about 70% of the entire deposit thickness, are the main Pleistocene sediments. Petrographic composition of tills of the Wartanian and the Vistulian Glaciations is closely related to the one of tills from central Wielkopolska (Great Poland), reflecting similar directions of advancing ice sheets. A till of the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation, which occurs in the Krajna Lakeland, probably does not occur in central Wielkopolska. The Krajna Lakeland, as far as thickness and structure of the Quaternary deposits is concerned, belongs to the Kujawy-Pomeranian Region which is significantly different from the Lower Vistula Region, Warmia and Mazury.

PL

Na wykształcenie osadów czwartorzędowych w środkowej części Pojezierza Krajeńskiego bardzo istotny wpływ miała rzeźba podłoża. Głównymi jej elementami są: elewacja więcborska, wznosząca się ponad otaczające tereny, uwarunkowana głównie tektoniką solną oraz obniżenia powstałe na skutek egzaracji w czasie starszych zlodowaceń oraz denudacji i erozji przez wody rzeczne i lodowcowe. Aktualna rzeźba podłoża podlegała zmianom do stadiału głównego ostatniego zlodowacenia (wisły). Wysokie położenie podłoża i zachodzące w nim procesy niszczące sprawiły, że nie zachowały się tu osady starsze od zlodowacenia odry. Duże deniwelacje (około 75 m) spowodowały, że miąższość osadów plejstoceńskich waha się od 80 do 95 m w obniżeniach i od 35 do 60 m na elewacji. Wśród osadów plejstoceńskich niewielką rolę odgrywają utwory zlodowacenia odry oraz interglacjalne i interstadialne. Najpełniej są wykształcone i mają największy udział osady glacjalne zlodowacenia warty (około 50% całości osadów), powstałe w czasie trzech stadiałów (trzy odrębne poziomy glin zwałowych). Maja one większą miąższość w obniżeniach niż na elewacji. Przyczyniły się do znacznego wyrównania i zasypania obniżeń podłoża. Osady zlodowacenia wisły (stanowiące około 35%) pochodzą z fazy leszczyńsko-poznańskiej oraz z subfaz chodzieskiej i krajeńsko-wąbrzeskiej stadiału głównego. Usytuowanie obszaru na wododziale oraz stosunkowo wysokie położenie podłoża czwartorzędu spowodowały słabe wykształcenie osadów rzecznych (które też odgrywają nikłą rolę wśród osadów holoceńskich) i zastoiskowych. Osady fluwioglacjalne stanowią około l5%, zaś 6 poziomów glin zwałowych -70% osadów plejstoceńskich. Zostały one osadzone w czasie pięciu epizodów glacjalnych różnej rangi stratygraficznej. Miąższność ich jest zmienna i waha się od kilku do 70 m. Największą miąższość mają gliny zwałowe zlodowacenia warty oraz fazy leszczyńsko-poznańskiej ostatniego zlodowacenia. Badania petrograficzne wykazały, że istnieje bliskie pokrewieństwo glin dwu starszych stadiałów zlodowacenia warty i zlodowacenia wisły z glinami środkowej Wielkopolski, co świadczy, że w obu regionach prądy lodowe nasuwały się z tych samych kierunków. W środkowej Wielkopolsce nie ma prawdopodobnie odpowiednika gliny zwałowej stadiału mławy zlodowacenia warty, w czasie którego lądolód wkroczył na Pojezierze Krajeńskie, ale prawdopodobnie nie dotarł na teren środkowej Wielkopolski. Wśród osadów plejstoceńskich wyjątkowo słabo zachowały się osady jeziorne. W obrębie osadów holoceńskich największą rolę odgrywają tu osady jeziorno-bagienne (gytia, torfy). Rzeźba podłoża nie odgrywała już istotnej roli w czasie ostatniego zlodowacenia, a zróżnicowanie form i osadów tego zlodowacenia jest uwarunkowane dynamiką ruchu lądolodu oraz rzeźbą jego przedpola. Pojezierze Krajeńskie pod względem miąższości i struktury osadów czwartorzędowych należy do regionu kujawsko-pomorskiego, cechującego się m.in. niewielką miąższością osadów czwartorzędowych, tendencją do ruchów wznoszących w czwartorzędzie, głównie w obrębie występujących tu struktur solnych, i nie zachowaniem się osadów starszego czwartorzędu Różni się wiec on istotnie pod tym względem m.in. od regionu dolnej Wisły Warmii i Mazur.

Słowa kluczowe

EN

Krajna Lakeland; Quaternary; Vistulian glaciation; bedrock; stratigraphy

PL

Pojezierze Krajeńskie; czwartorzęd; zlodowacenie Wisły; podłoże; stratygrafia

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Kwartalnik Geologiczny
• Rocznik: 1999
• Tom: Vol. 43, Nr 1
• Strony: 49--60
• Opis fizyczny: wykr., bibliogr. 53 poz.

Twórcy

autor

Niewiarowski W.

autor

Pasierbski M.

• Institute of Geography, Nicolaus Copernicus University, Fredry 6/8, 87-100 Toruń, Poland