Współczesne procesy morfogenetyczne w górnej części zlewni Buchtarmy (Wysoki Ałtaj, Kazachstan)

• Autorzy: Jary Z. , Kasprzak M. , Korabiewski B. , Owczarek P. , Jancewicz K. , Schutty B.

Warianty tytułu

EN

Modern geomorphic processes in the upper part of the Bukhtarma River basin (the High Altai Mts., Kazakhstan)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Górna część zlewni Buchtarmy znajduje się w obrębie najwyższych partii Wysokiego Ałtaju. Buchtarma, prawy dopływ Irtyszu, charakteryzuje się reżimem glacjalnym kształtowanym głównie przez liczne lodowce masywu Biełuchy (4506 m n.p.m.). W ciągu ostatnich stu lat obserwuje się wyraźne ocieplenie tej części Azji Centralnej, co wpływa m.in. na szybkie tempo recesji lodowców. Celem prowadzonych badań jest przedstawienie współczesnej dynamiki wybranych procesów rzeźbotwórczych zachodzących w górnej części zlewni Buchtarmy. W trakcie prac terenowych wykonano kartowanie geomorfologiczne oraz pobrano materiał w celu wykonania laboratoryjnych analiz sedymentologicznych i dendrochronologicznych. Do badań szczegółowych wyznaczono dwa obszary: dolinę Buchtarmy pomiędzy miejscowościami Berel a Dżambuł oraz górny odcinek doliny Białej Bereli. Dna dolin oraz przyległe zbocza pokrywają poligenetyczne osady pylasto-piaszczyste. Ich występowanie związane jest z plejstoceńskimi zmianami klimatycznymi na obszarze Wschodniego Kazachstanu, które przejawiały się wzmożoną działalnością synchronicznie przebiegających procesów eolicznych i stokowych. Pylasta pokrywa stanowi tutaj stropową część plejstoceńskiej sekwencji glacigenicznej. Poniżej powszechnie występują osady fluwioglacjalne. Są one w wielu miejscach porozcinane przez młode formy erozyjne, powstałe w rezultacie kolektywizacji rolnictwa w drugiej połowieXXw. Współczesne procesy morfogenetyczne w najwyższej części Ałtaju są generowane głównie przez intensywne topnienie lodowców. Analiza dendrochronologiczna i geomorfologiczna form glacjalnych i fluwioglacjalnych w masywie Biełuchy potwierdza bardzo szybką deglacjację tego obszaru w ciągu ostatnich stu lat. Świadczą o tym świeże moreny czołowe oraz liczne, włożone terasy fluwioglacjalne. Materiał mineralny transportowany przez rzeki glacjalne w postaci zawiesiny jest akumulowany w górnych odcinkach dolin, a następnie może podlegać deflacji i depozycji eolicznej. Rezultaty rekonesansowych badań w Ałtaju Wysokim wskazują na duże zróżnicowanie procesów rzeźbotwórczych i form. Wynikają one z krótkiego czasu reakcji na zmiany wysokogórskich geosystemów Azji Centralnej na współczesne zmiany klimatyczne, potęgowane lokalnie ingerencją człowieka.

EN

The upper part of the Bukhtarma River basin is located in the High Altai Mountains. The river, right tributary ofthe Irtysh River, has glacial regime shaped mainly by the glaciers of the Belukha massif (4506 m a.s.l.). Scientific research show that the glaciers in the Altai Mountains are melting rapidly. This process is connected with significant climate warming, which is observed over this part of the Central Asia.The aim of the research is to present contemporary dynamics of selected geomorphic processes in the upper part of the Bukhtarma catchment. Two research areas were selected for detailed study: 1) the Bukhtarma River valley between Dzambul and Berel villages, and 2) the upper part of the White Berel River catchment. Geomorphological mapping and mineral and plant samples collection were carried out during field research. Laboratory works included sedimentological and dendrochronological analysis. Common occurrence of silty covers on these areas is connected with Pleistocene climate changes. These features are related to Aeolian and fluvial activity in high mountain environment. In the vicinity of villages the young gully forms are also observed. The present development of erosion processes is linked to collectivization during the Soviet Union time. The dendrochronologicaland geomorphological analysis of glacial and fluvioglacial land forms confirmed rapid glaciers retreat in the Belukha massif. Mineral sediment transported in suspension in the glacial rivers is deposited in the upper parts of the valleys. This fluvial silty material can be winnowed, transported and redeposited in the lower parts of the main Altai Mountains valleys.

Słowa kluczowe

PL

Kazachstan; Ałtaj Wysoki; Buchtarma; lodowce; terasy fluwioglacjalne; pokrywy pylaste

EN

Kazakhstan; High Altai Mountains; Bukhtarma River; glaciers; fluvioglacial terraces; silty covers

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 20
• Strony: 31--49
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys.

Twórcy

autor

Jary Z.

autor

Kasprzak M.

autor

Korabiewski B.

autor

Owczarek P.

autor

Jancewicz K.

autor

Schutty B.

• Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław,

Bibliografia

• Aizen V.B., Aizen E., Fujita K., Nikitin S.A., Kreutz K.J., Takeuchi N., 2005. Stable-isotope time series and precipitation origin from firn cores and snow samples, Altai glaciers, Siberia. Journal of Glaciology 51(175): 637–654.
• Aizen V.B., Aizen E.M., Joswiak D.R., Fujita K., Takeuchi N., Nikitin S.A., 2006. Climatic and atmospheric circulation pattern variability from ice-core isotope/geochemistry records (Altai, Tien Shan and Tibet). Annals of Glaciology 43: 49–60.
• Arkhipov S.A., 1984. Late Pleistocene glaciation of Western Siberia. W: A.A. Velichko (red.), Late Quaternary environments of the Soviet Union. London, Longman: 13–19.
• Artyomov I., 1993. Flora of the Katunskiy Ridge (Central Altai). Novosibirsk.
• Blyakharchuk T.A., Wright H.E., Borodavko P.S., van der Knaap W.O., Ammann B., 2004. Late Glacial and Holocene vegetational changes on the Ulagan high-mountain plateau, Altai Mountains, southern Siberia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 209: 259–279.
• Bourgeois J., Gheyle W., 2007. The Frozen Tombs of the Altai Mountains. Phase I 2005–2006. UGentArcheologische, Rapporten 2007 – 4, Gent: 1–84.
• Bourgeois J., De Wulf A., Goossens R., Gheyle W., 2007. Saving the Frozen Scythian Tombs of the Altai Mountains (Central Asia). World Archaeology 39(3): 458–474.
• Chlachula J., 2001. Pleistocene climates, natural environments and Palaeolithic occupation of the Altai area, West Central Siberia. Lake Baikal and the Surrounding Regions. Quaternary International 80–81: 131–167.
• Chlachula J., 2003. The Siberian loess record and its significance for reconstruction of the Pleistocene climate change in north-central Asia. Quaternary Science Reviews 22: 1879–1906.
• Chlachula J., 2010. Pleistocene climate change, natural environments and Palaeolithic occupation of East Kazakhstan. Quaternary International 220: 64–87.
• Folk R.L., Ward W.C., 1957. Brazos River Bar: A study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3–27.
• Herget J., 2005. Reconstruction of Pleistocene ice-dammed lake outburst floods in the Altai Mountains, Siberia. Geological Society of America Special Paper 386: 1–118.
• Jancewicz K., Krupski J., 2012. Opracowanie i redakcja średnioskalowej mapy ogólnogeograficznej obszaru górskiego w środowisku ArcInfo. Polski Przegląd Kartograficzny 44(1): 30–45.
• Rudoy A.N., 2002. Glacier-dammed lakes and geological work of glacial superfloods in the Late Pleistocene, Southern Siberia, Altai Mountains. Quaternary International 87: 119–140.
• Smalley I.J., 1966. The properties of glacial loess and the formation of loess deposits. Journal of Sedimentary Petrology 36: 669–676.
• Smalley I.J., 1972. The interaction of great rivers and large deposits of primary loess. Transactions of the New York Academy of Sciences 34: 534–542.
• Smalley I., O’Hara-Dhand K., Wint J., Machalett B., Jary Z., Jefferson I., 2009. Rivers and loess: The significance of long river transportation in the complex event-sequence approach to loess deposit formation. Quaternary International 198: 7–18.
• Zdzisław Jary, Marek Kasprzak, Bartosz Korabiewski, Piotr Owczarek, Kacper Jancewicz, Barbara SchuttySmalley I.J., Smalley V., 1983. Loess material and loess deposits: formation distribution and consequences. W: M.E. Brookfield, T.S. Ahlbrandt (red.), Eolian sediments and processes. Dev. In Sedimentology 38: 51–68.
• Surazakov A.B., Aizen V.B., Aizen E.M., Nikitin S.A., 2007. Glacier changes in the Siberian Altai Mountains, Ob river basin, (1952–2006) estimated with high resolution imagery. Environmental Research Letters 2, (2007) 045017 (7 s.).
• Susłow S.P., 1961. Geografia fizyczna azjatyckiej części ZSRR. PWN, Warszawa.
• Wentworth C.K., 1922. A scale of grade and class terms for clastic sediments. Journal of Geology 30: 377–392.