Metody morfometryczne w badaniach geomorfologicznych regionu lubelskiego

• Autorzy: Brzezińska-Wójcik T. , Gawrysiak L. , Chabudziński Ł.

Warianty tytułu

EN

Morphometric methods in geomorphological research of the Lublin Region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule dokonano przeglądu prac, w których zastosowano metody morfometryczne zmierzające do analizy i uwydatnienia cech geomorfologicznych regionu lubelskiego. Szczególną uwagę zwrócono na moSliwość wykorzystania wskaźników morfometrycznych do: oceny mobilności neotektonicznej obszaru, zwłaszcza Roztocza i Wyżyny Lubelskiej, analiz zależności pomiędzy orientacją i kształtem głównych form rzeźby a orientacją uskoków lub/i mezostruktur tektonicznych, szacowania rozmiarów erozji wąwozowej na Wyżynie Lubelskiej (zwłaszcza na Płaskowyżu Nałęczowskim) i Roztoczu Gorajskim oraz wydzielania regionów geomorfologicznych WySyny Lubelskiej w oparciu o wysokości względne i średnie oraz poziomy denudacyjne. Przywołano również próbę zastosowania metod morfometrycznych do szacowania głębokości podłoża i pomiarów miąższości osadów plejstoceńskoholoceńskich, w dolinie Sopotu na Roztoczu Tomaszowskim. Duże znaczenie praktyczne, zwłaszcza w planowaniu przestrzennym, może mieć mapa średnich nachyleń, która dobrze oddaje zróżnicowanie spadków terenu w odniesieniu do budowy geologicznej analizowanego obszaru. Metody morfometryczne pozwalają na prezentowanie przestrzennego rozmieszczenia form, zjawisk i procesów oraz ich ocenę. Oprócz tego umożliwiają interpretację struktury analizowanych obszarów, jak również rozważania natury paleogeograficznej.

EN

The article provides a review of the studies where morphometric methods were used to analyse and highlight the geomorphological settings of the Lublin Region. Special emphasis was given to the possibility of using morphometric coefficients in: the evaluation of the neotectonic mobility of the area, particularly the Lublin Upland and Roztocze, an analysis of the relations between the orientation and shape of main relief forms and the orientation of faults and/or tectonic mesostructures, assessing the extent of gully erosion in the Lublin Upland (particularly in the Nałęczów Plateau) and Goraj Roztocze, and distinguishing the geomorphological regions of the Lublin Upland on the basis of relative and mean altitudes and denudation horizons. An attempt at using morphometric methods to estimate the depth of the basal complex and to measure the thickness of Pleistocene and Holocene deposits in the Sopot Valley in Tomaszów Roztocze has also been discussed. Map of average slope, due to accurate depiction of the diversity of relief inclination with connection to geological structure, can be of large practical importance, especially for spatial planning. Morphometric methods allow for presenting spatial distribution of forms, phenomena and processes, as well as their evaluation. In addition, they allow for interpreting the structure of studied areas and reflexions of paleogeographical nature.

Słowa kluczowe

PL

metody morfometryczne; region lubelski

EN

morphometric methods; Lublin Region

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2010
• Tom: Vol. 12
• Strony: 7--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 93 poz., rys.

Twórcy

autor

Brzezińska-Wójcik T.

autor

Gawrysiak L.

autor

Chabudziński Ł.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Al. Kraśnicka 2c,d, 20-817 Lublin,

Bibliografia

• Bażyński J., 1982. Metody interpretacji geologicznej zdjęć satelitarnych wybranych obszarów Polski. Instrukcje i metody badań geologicznych. 44, Wyd. Geol., Warszawa.
• Bażyński J., Graniczny M., 1978. Fotolineamenty i ich znaczenie w geologii. Przegląd Geologiczny, 26: 288-296.
• Bażyński J., Daniel-Danielska B., Graniczny M., 1980. Mapa fotolineamentów Roztocza. Archiwum Instytutu Geologicznego, Warszawa.
• Birot P., 1955a. Les Methodes de la Morphologie. Presses Universite de France, Paris.
• Birot P., 1955b. Morphologie structurale. T. 1. Presses Universite de France, Paris.
• Brzezińska-Wójcik T., 1992. Elementy morfostrukturalne okolic Lubyczy Królewskiej, Roztocze Rawskie. Annales UMCS, Lublin, B, 44/45,6 (1989/1990): 119-130.
• Brzezińska-Wójcik T., 1993. Współczesna aktywność tektoniczna w dorzeczu Olszanki na Roztoczu. [W:] M. Harasimiuk, J. Krawczuk, J. Rzechowski (red.), Tektonika Roztocza i jej aspekty sedymentologiczne, hydrogeologiczne i geomorfologiczno-krajobrazowe. Materiały polskoukraińskiej konferencji terenowej, 16-20 czerwca 1993, Lublin-Lwów: 71-78.
• Brzezińska-Wójcik T., 1994. Topolineamenty dolin i krawędzi okolic Narola na Roztoczu. Zeszyty AGH, Geologia, 20, 1: 43-58.
• Brzezińska-Wójcik T., 1995. Czwartorzędowa aktywność tektoniczna w dorzeczu Tanwi na Roztoczu. Annales UMCS, Lublin, B, 48 (1993):25-43.
• Brzezińska-Wójcik T., 1998a. Topolineamenty w strefie krawędziowej Roztocza Tomaszowskiego i ich związek z planem strukturalnym podłoża. Annales UMCS Lublin, B, 52, 3: 41-56.
• Brzezińska-Wójcik T., 1998b. Aktywność tektoniczna w dorzeczach strefy krawędziowej Roztocza Tomaszowskiego w świetle wskaźników morfometrycznych. Annales UMCS, Lublin, B, 52, 4: 57-75.
• Brzezińska-Wójcik T., 2002. The dependence of relief on tectonic in the South-West Escarpment zone of Tomaszowskie Roztocze (SE Poland). Landform Analysis, 3 (1998): 13-24.
• Brzezińska-Wójcik T., Skowronek E., 1993. Topolineamenty wschodniej części Roztocza Gorajskiego. Annales UMCS, Lublin, B, 48 (1995): 45-57.
• Brzezińska-Wójcik T., Superson J., 2004. Neotectonic conditions of sedimentation and erosion in small fluvial basins of the Roztocze Tomaszowskie (south-eastern Poland). Zeitschrift f. Geomorphologie, 48, 2: 167-184.
• Brzezińska-Wójcik T., Harasimiuk M., 2006. Natural environment of the Roztocze region. [W:] E. Skowronek, W. Wołoszyn, T. Speck, K.M. Born (red.), Cultural Landscapes of the Lublin Upland and Roztocze. Kartpol s.c., Lublin: 59-80.
• Brzezińska-Wójcik T., Hołub B., 2007. Przejawy neogeńskiej tektoniki w przełomowym odcinku doliny Sopotu w strefie krawędziowej Roztocza Tomaszowskiego. [W:] M. Harasimiuk, T. Brzezińska-Wójcik, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Warowna (red.), Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery. Wyd. UMCS, Lublin: 153-165.
• Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Gawrysiak L., 2010. An attempt of neotectonic activity evaluation of Ukrainian Roztocze in the light of morphometric coefficients. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 80: 167-183.
• Bull W.B., 1978. Geomorphic tectonic activity classes of the south front of the San Gabriel Mountains, California. U.S. Geological Survey Contract Report 14-08-001-G-394. Office of Earth quakes, Volcanoes and Engineering, Menlo Park, California.
• Bull W.B., Mc Fadden L.D., 1977. Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California. [[W:]] Doehring, D.O. (red.), Geomorphology in Arid Regions. Proc. 8th Ann. Geomorph. Symp. State University of New York at Binghampton, 9: 115-138.
• Buraczyński J., 1964. Les entailles d'erosion recentes (ravins) du Roztocze Occidental. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, D, 3-4 (1963/1964): 23-26.
• Buraczyński J., 1969. Zarys geomorfologii Roztocza Zachodniego. Annales UMCS, Lublin, B, 22 (1967): 77-123.
• Buraczyński J., 1975. Erozja wąwozowa na Roztoczu – międzyrzecze Gorajca i Wieprza. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Geografia, 17, 1/2: 13-19.
• Buraczyński J., 1976. Zarys geomorfologii Roztocza Rawskiego. Annales UMCS, Lublin, B, 29 (1974): 47-76.
• Buraczyński J., 1977. Natężenie erozji wąwozowej i erozji gleb na Roztoczu Gorajskim. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 193, Warszawa: 91-99.
• Buraczyński J., 1984. Wpływ tektoniki na rozwój dolin strefy krawędziowej Roztocza. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 54, 1/2: 209-225.
• Buraczyński J., 1989/1990. Rozwój wąwozów lessowych na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS, Lublin, B, 44/45: 95-104.
• Buraczyński J., 1993. Rozwój procesów eolicznych piętra Wisły na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej. Wyd. UMCS, Lublin.
• Buraczyński J. (red.), 2002. Roztocze. Środowisko przyrodnicze. Wyd. Lubelskie, Lublin.
• Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1982. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Kołacze (716), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1988. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Sawin (752), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1990. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Arkusze Świerże (753), Okopy (754), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Chałubińska A., 1956. Gęstość sieci wodnej w Polsce. Annales UMCS, B, 9 (1954): 47-97.
• Chałubińska A., Wilgat T., 1954. Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Lublin: 3-44.
• Chałubińska A., Przesmycka E., 1963. Wskaźnik urzeźbienia województwa lubelskiego. Annales UMCS, Lublin, B, 18, 5: 117-125.
• Clarke J.I., 1966. Morphometry from Maps. [W:] Dury G.H. (red.), Essays in Geomorphology. N.Y. American Elsevier Publ. Company: 235-274.
• Dobija A., 1979. Związki korelacyjne między parametrami morfometrycznymi zlewni. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 47: 99-108.
• Dobija A., Dynowska I., 1975. Znaczenie parametrów fizjograficznych zlewni dla ustalenia wielkości odpływu rzecznego. Folia Geographica, Ser. Geographica Physica, 9: 77-129.
• Dobrowolski R., 1998. Strukturalne uwarunkowania rozwoju współczesnej rzeźby krasowej na międzyrzeczu środkowego Wieprza i Bugu. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Dobrowolski R., 2006. Glacjalna i peryglacjalna transformacja rzeźby krasowej północnego przedpola wyżyn lubelsko-wołyńskich (Polska SE, Ukraina NW). Wyd. UMCS, Lublin.
• Dobrowolski R., Harasimiuk M., 2002. Geologiczne uwarunkowania rozwoju rzeźby Polesia. Acta Agrophysica, 66: 7-19.
• Eagleson P.S., 1970. Dynamic Hydrology. McGraw-Hill Book Company, New York: 462.
• Evans I.S., 2004. Geomorphometry. [W:] Goudie A. (red), Encyclopedia of Geomorphology. London, Routledge: 435-439.
• Gajda R., 1929. Wysokości względne w kotlinie Nidy. Wiadomości Geograficzne, Kraków, 7, 5: 63-64.
• Gardziel Z., Nowak J., 1994. Współczesne i kopalne osady limniczne w okolicy Sosnowicy (Polesie Lubelskie). Annales UMCS, Lublin, B, 49: 33-49.
• Gardziel Z., Nowak J., 1996. Poligeneza rzeźby centralnej części Polesia Lubelskiego na przykładzie okolic Sosnowicy. Acta Geographica Lodziensia, 71: 43-53.
• Gawrysiak L., Harasimiuk M., 2009. Analysis of the gorges distribution in Lublin Upland and Roztocze. [W:] W. Zgłobicki, M. Dotterweich, J. Rodzik (red.), Gully erosion in Lublin Region. Lublin.
• Gontarka A., 1929. O rozmieszczeniu wysokości względnych po obu brzegach Wisły od Zawichosta do Tczewa. Pamiętnik II Zjazdu Geografów i Etnografów Słowiańskich w Polsce. T. 1 (1927), Kraków: 319-320.
• Gregory K.J., Walling D.E., 1973. Drainage Basin Form and Process. A Geomorphological Approach, Edward Arnold Ltd., London.
• Harasimiuk M., 1980. Rzeźba strukturalna Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Rozprawa habilitacyjna, Wydz. BiNoZ UMCS, Lublin.
• Harasimiuk M., Henkiel A., Pękala K., 1971. Rozwój zjawisk krasowych okolic Frampola w pliocenie i czwartorzędzie. Annales UMCS, Lublin, B, 24 (1969): 149-193.
• Henkiel A., 1984. Tektonika pokrywy mezokenozoicznej na północnym skłonie wału metakarpackiego. Annales UMCS, Lublin, B, 39, 2: 15-38.
• Jahn A., 1956. Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN, 7: 1-453.
• Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., 1992. Gęstość sieci wąwozowej w fizjograficznych krainach Polski. Pamiętniki Puławskie, 101: 51–66.
• Józefaciuk A., Józefaciuk Cz., 1993. Próba prognozowania erozji wodnej gleb na podstawie zintegrowanych danych konwencjonalnych i teledetekcyjnych.P (54), IUNG, Puławy.
• Kac J.G., Poletajev A.J., Rumianceva E.F., 1986. Osnovy linieaminetnoj tiektoniki. Izdatietlstvo Niedra, Moskva.
• Kardaszewska E., 1975. Zróżnicowanie morfograficzne Zamojszczyzny w świetle mapy średnich nachyleń. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Geografia, 17, 1/2: 3-12.
• Kęsik A., 1961. Vallees des terrains loessiques de la partie l,Ouest du Plateau de Nałęczów. Annales UMCS, Lublin, B, 15: 123-153.
• Kociuba W., Gawrysiak L., 1997. Średnie nachylenie stoków jako wskaźnik zagrożeń erozyjnych. [W:] Z. Michalczyk (red.), Kompleksowe badania środowiska przyrodniczego Roztocza. Wyd. UMCS, Lublin: 78-81.
• Kondracki J., Richling A., 1994. Regiony fizyczno- geograficzne. [W:] J. Kondracki, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa.
• Kurkowski S., 1998a. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz Józefów (927), 1:50 000.Wydawnictwa Państwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa.
• Kurkowski S., 1998b. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski. Arkusz Józefów (927), 1:50 000. Wydawnictwa Państwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa, 32.
• Malicki A., 1955. Prace Eugeniusza Romera z zakresu kartometrii i morfometrii. Czasopismo Geograficzne, 26, 1-2: 66-75.
• Maruszczak H., 1972. Wyżyny lubelskowołyńskie. [W:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, 1, PWN, Warszawa: 340-383.
• Maruszczak H., 1973. Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa Wyżyn południowopolskich. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 151: 15-30.
• Maruszczak H., Wilgat T., 1956. Rzeźba strefy krawędziowej Roztocza Środkowego. Annales UMCS, Lublin, B, 10.
• Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992. Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. Prace Geograficzne IGiPZ, 155: 105-131.
• Michalczyk Z., 1986. Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Rozprawy habilitacyjne, 30, Wyd. UMCS, Lublin.
• Mościbroda J., 1981. Problematyka pola podstawowego w badaniach geografów i kartografów polskich. Polski Przegląd Kartograficzny, 13, 2: 56-65.
• Muchowski J., 1977, Młode wcięcia erozyjne południowej strefy krawędziowej Wyżyny Lubelskiej, ich geneza wiek i dynamika rozwoju. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, 22: 118-152.
• Ochocka J., 1929. Mapa wysokości względnych w Polsce. Pamiętnik II Zjazdu Geografów i Etnografów Słowiańskich w Polsce. T. 1 (1927), Kraków: 337-338.
• Ochocka J., 1931. Krajobraz Polski w świetle mapy wysokości względnych. Prace Geograficzne wyd. przez E. Romera, XIII, Lwów: 1-41.
• Ostaficzuk S., 1975. Badania młodych ruchów neotektonicznych metodą zagęszczonych poziomic. Materiały I Sympozjum: Współczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce: 77-87.
• Pike R.J., 1995. Geomorphometry – progress, practice, and prospect. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementband, 101: 221-238.
• Pike R.J., Evans I.S., Hengl T., 2008. Geomorphometry. A Brief Guide. [W:] T. Hengl, H.I. Reuter (red.), Geomorphometry: Concepts, Software, Applications. Development in Soils Science. Elsevier, 33: 3-30.
• Rosiecka St., 1947. Regiony morfologiczne Wyżyny Lubelskiej w świetle mapy hipsometrycznej, wysokości względnych, wysokości średnich, górnych poziomów denudacyjnych, dolnych poziomów denudacyjnych. [rękopis], Wrocław.
• Sirko M., 1971. Metoda „profili” jako podstawa konstrukcji map gęstości sieci rzecznej. Folia Societatis Scientiarum Lublinensis, D, 11: 121-127.
• Starkel L., 1972. Karpaty Zewnętrzne. Kotlina Sandomierska. [W:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. Polska Południowa, 1, PWN, Warszawa: 52-115, 138-166.
• Strada L., 1931/1932. O najważniejszych zagadnieniach i potrzebach morfometrji. Polski Przegląd Kartograficzny, 5: 213-234.
• Strahler A.N., 1954. Statistical analysis in geomorphic research. Journal of Geology, 62: 1-25.
• Strojna H., 1951. Wysokości względne województwa lubelskiego. Maszynopis w Zakładzie Geografii Fizycznej i Paleogeografii UMCS, Lublin.
• Szalkiewicz B., 1947. Gęstość sieci rzecznej międzyrzecza Wisły i Bugu. Annales UMCS, Lublin, B, 2, 6: 151-162.
• Szumowski A., 1967. Rozwój głównych kierunków morfometrii. Czasopismo Geograficzne, 38, 1: 37-54.
• Świeca A., 1998. Wpływ czynników antropogenicznych na rzeczny odpływ roztworów i zawiesin na międzyrzeczu Wisły i Bugu. Rozprawy habilitacyjne LXI, UMCS, Lublin.
• Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., 2009. Regionalne zróżnicowanie geosystemów zlewni rzecznych środkowowschodniej Polski w świetle badań odpływu roztworów. Prace i Studia Geograficzne, 41, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa: 205-218.
• Thauer W., 1955. Neue Methoden der Berechnung und Darstellung der Reliefenergie. Pet. Geographishe Mittelungen, 1: 8-13.
• Uhorczak F., 1972. Rejonizacja produkcji rolniczej w woj. lubelskim. T. 1, z. 1. Wojewódzka Rada Narodowa, Lublin.
• Uhorczak F., Strojna H., 1972. Mapa wysokości względnych województwa lubelskiego. [W:] K. Miękus, S. Tabin, P. Szewczyk, F. Uhorczak (red.), Projekt rejonizacji produkcji rolniczej w województwie lubelskim. Lublin, 2.
• Warowna J., 1993. Współczesna aktywność tektoniczna w strefie południowej krawędzi Wyżyny Lubelskiej. [W:] M. Harasimiuk, J. Krawczuk, J. Rzechowski (red.), Tektonika Roztocza i jej aspekty sedymentologiczne, hydrogeologiczne i geomorfologiczno-krajobrazowe. Materiały polsko- ukraińskiej konferencji terenowej. 16-20 czerwca 1993, Lublin-Lwów: 66-70.
• Wilgat T., 1968. Przeglądowa mapa hydrogeograficzna województwa lubelskiego. Annales UMCS, Lublin, B, 20 (1965): 223-242.
• Wilson J.P., Gallant J.C., 2000. Terrain Analysis: Principles and Applications. John Wiley and Sons Inc., New York.
• Wojtanowicz J., 1972. Wydmy Niziny Sandomierskiej w świetle badań granulometrycznych. Annales UMCS, Lublin, B, 25 (1970): 1-49.
• Wojtanowicz J., 1992. Podział fizycznogeograficzny Kotliny Sandomierskiej. Annales UMCS, Lublin, B, 44/45(1989/1990), 3: 67-93.
• Zaborski B., 1931/1932. Analiza morfometryczna rzeźby terenu niżowego. Wiadomości Służby Geograficznej, 3: 177-211.
• Żyszkowska W., 1978. Zastosowanie numerycznych modeli terenu do kartometrycznej analizy rzeźby. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Inst. Geogr., 340, Ser. A.