Zastosowanie wskaźnika urzeźbienia powierzchni sandrowych jako informacji o charakterze drenażu lądolodu Wisły na Pomorzu

• Autorzy: Szafraniec J.

Warianty tytułu

EN

Application of a relief intensity coefficient of outwash plain surfaces as the information about the vistula glacier drainage nature in Pomerania

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wskaźnik urzeźbienia pozwala opisywać stopieńurozmaicenia rzeźby młodoglacjalnej. Umożliwia wstępne rozpoznawanie obrazu morfometrycznego form strefy marginalnej. Ponadto można wykorzystać go do analizy porównawczej analogicznych form w różnych szerokościach geograficznych oraz niezależnie od przyjętego pola odniesienia modelu. Wskaźnik ten zastosowano do analizy morfometrycznej sandrów Pomorza. Na bazie analogii do współczesnych form, procesów i prawidłowości wyróżniono 4 typy powierzchni sandrowych. Każdy z nich jest informacją o rodzaju odpływu wód lodowcowych i ma ścisły związek ze stanem dynamicznym lądolodu oraz charakterem deglacjacji obszaru. Wszystkie typy stanowią schemat rozwoju powierzchni sandrowych w odpowiedzi na wygasanie zlodowacenia. Najlepiej opisuje to model ewolucji lodowców spitsbergeńskich w odpowiedzi na zmiany klimatu. Elementem tego modelu są lodowce szarżujące. Również dla terenu Pomorza na bazie wielu przesłanek geologicznych i geomorfologicznych przyjęto jako wielce prawdopodobną hipotezę, że wyprowadzające loby skraju lądolodu Wisły miały charakter szarżujących jęzorów. Przyspieszyły one zanik zlodowacenia tam, gdzie recesja lądolodu odbywała się skokowo, przerywana epizodami transgresji w czasie fazy aktywnej szarży.

EN

The relief intensity coefficient allows describing the mark of the young-glacial relief diversity. It enables preliminary pattern recognition of forms of the marginal zone. Moreover it is possible to use it for the comparative analysis of analogous forms in different latitudes, irrespective of the used model resolution. The coefficient was used for the morphometric analysis of the Pomeranian outwash plains. On the basis of the observed contemporary forms and processes (Spitsbergen, Iceland) four types of outwash plain surfaces were distinguished. Each of them informs about the meltwater runoff nature. All types could be considered as a scheme of the outwash surfaces development and seem to be the response for the glaciation termination. The model of the Spitsbergen glaciers evolution due to climate changes is also the best description for Pomerania. Surging glaciers are the element of this model. It is possible to consider the hypothesis that outlet lobes of the vistula ice sheet edge also could be surging tongues. They accelerated the deglaciation and the ice sheet recession was progressing interrupted by advance episodes during the active phase of the surge.

Słowa kluczowe

PL

sandry; Pomorze; zlodowacenie Wisły; wskaźnik urzeźbienia; odpływ wód lodowcowych; szarża lodowcowa

EN

outwash plains; Pomerania; Vistulian glaciation; relief intensity factor; meltwater runoff; glacier surge

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2010
• Tom: Vol. 13
• Strony: 117--128
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz., rys.

Twórcy

autor

Szafraniec J.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec,

Bibliografia

• Augustowski B., 1977.Pomorze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Augustowski B., Niklasiewicz E., 1967. Wybrane zagadnienia z morfologii sandrów. Zeszyty Geograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w GdańskuIX: 141–154.
• Bartkowski T., 1969. Deglacjacja strefowa deglacjacją normalną na obszarach niżowych (na wybranych przykładach Polski zachodniej i północnej). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. A, 23: 7–33.
• Bartkowski T., 1972. Strefa marginalna stadiału pomorskiego w aspekcie deglacjacji strefowej (na wybranych przykładach z Pojezierza Drawskiego i Miastkowskiego na Pomorzu). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. A, 25: 7–60.
• Chybiorz R., 2007. Późnoplejstoceńska i wczesnoholoceńska ewolucja sieci dolinnej międzyrzecza Płytnicy-Gwdy (Pojezierze Pomorskie). Praca doktorska. Uniwersytet Śląski, Sosnowiec.
• Dobracka E., Lewandowski J., 2002. Strefa marginalna fazy pomorskiej lobu Parsęty (Pomorze Środkowe). W: R. Dobracki, J. Lewandowski, T. Zieliński (red.), Plejstocen Pomorza Środkowego i strefa marginalna lobu Parsęty. IX Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”. PIG, Oddz. Pomorski, Szczecin, Uniwersytet Śląski, WNoZ, Sosnowiec: 109–117.
• Dobracki R., Lewandowski J., 2002. Plejstocen Pojezierza Drawskiego i Szczecineckiego. W: R. Dobracki, J. Lewandowski, T. Zieliński (red.), Plejstocen Pomorza Środkowego i strefa marginalna lobu Parsęty. IX Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”. PIG, Oddz. Pomorski, Szczecin, Uniwersytet Śląski, WNoZ, Sosnowiec: 93–107.
• Galon R., 1972a. Ogólne cechy rzeźby Niżu Polskiego. W: R. Galon (red.),Geomorfologia Polski. T. 2. Niż Polski. PWN, Warszawa: 10–110.
• Galon R., 1972b. Pojezierze Pomorskie i przyległe wysoczyzny jeziorne. W: R. Galon (red.), Geomorfologia Polski. T. 2. Niż Polski. PWN, Warszawa: 129–156.
• Galon R., Roszko L., 1967. Zasięgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiałów recesyjnych na obszarze Polski. W: R. Galon, J. Dylik (red.), Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa: 18–38.
• Hermanowski P., 2008. Paleoglacjologia lobu Odry w czasie zlodowacenia wisły, Polska północno-zachodnia i północnowschodnie Niemcy. Praca doktorska. Uniwersytet Śląski, Sosnowiec.
• Hermanowski P., Piechota A.M., Piotrowski J.A., 2006. Groundwater flow re-organization under the last Scandinavian ice sheet in northern Poland. Philadelphia Annual Meeting, 22–25 October 2006. Abstracts with Programs 38, 7: 333.
• Jania J., 1988. Dynamiczne procesy glacjalne na południowym Spitsbergenie. Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Jania J., 1997. Glacjologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Jania J., Bukowska-Jania E., 1997. Model procesów paleoglacjalnych fazy pomorskiej vistulianu w obrębie lobu Parsęty na podstawie badańobszarów aktualnie zlodowaconych. W: E. Bukowska-Jania, M. Pulina (red.), Studia nad środowiskiem geograficznym Bornego Sulinowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 27–57.
• Karczewski A., 1985. Spatial arrangement of morainic plateau levels of the northern sloping surface in Pomerania as a result of varying deglaciation. Quest. Geogr., Spec. Iss., 1: 99–107.
• Karczewski A., 1989. Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w vistulianie (Pomorze Środkowe), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, Seria Geografia 44
• Karczewski A., 1991. Rozwój i zasięg fazy pomorskiej w obrębie lobu Parsęty podczas zlodowacenia vistuliańskiego. W: A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Poznań, Seria Geografia 50: 59–66.
• Karczewski A., 1997a. Paleografia fazy pomorskiej vistulianu w środkowej części Pomorza ze szczególnym uwzględnieniem Pojezierza Drawskiego (część wschodnia). W: E. Bukowska-Jania, M. Pulina (red.), Studia nad środowiskiem geograficznym Bornego Sulinowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 15–25.
• Karczewski A., 1997b. Geomorfologia i rozwój rzeźby przedpola fazy pomorskiej w północnym sąsiedztwie jeziora Pile. W: E. Bukowska-Jania, M. Pulina (red.), Studia nad środowiskiem geograficznym Bornego Sulinowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 69–74.
• Karczewski A., Wiśniewski E., 1977. The relief of the marginal zone of the Torell Glacier (austre Torell) in terms of its recession (SW Spitsbergen). Acta Universitatis Wratislaviensis 387: 37–62.
• Kasprzak L., 2003. Sedymentacja osadów w obrębie wałów lodowo-morenowych. W: A. Kostrzewski, Z. Zwoliński (red.), Funkcjonowanie dawnych i współczesnych geoekosystemów Spitsbergenu. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań– Longyearbyen: 41–43.
• Kłysz P., 1990. Mechanizm kształtowania się strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze Pojezierza Drawskiego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Kłysz P., 1991. Problem zasięgu fazy pomorskiej na obszarze Pojezierza Drawskiego i Kalisza Pomorskiego.Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. A, 42: 103–132.
• Kozarski S., 1965. Zagadnienia drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Pradoliny Noteci-Warty. Prace Kom. Geogr.-Geol., Pozn. Tow. Przyj. Nauk. 5, 1: 3–97.
• Zastosowanie wskaźnika urzeźbienia powierzchni sandrowych...Kozarski S., 1995. Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~ 20 ka–10 ka BP). Prace IGi PZ PAN 1.
• Maksiak S., Mróz W.J., 1978. Czwartorzęd środkowej części Pojezierza Pomorskiego. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 19, Biul. IG 300: 97–152.
• Marks L., 2002. Last Glacial Maximum in Poland. Quaternary Science Reviews 21: 103–110.
• Marks L., 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny 53, 10/2: 988–993.
• Marsz A., 1973. Niektóre zagadnienia geomorfologii bezpośredniego przedpola zasięgu stadiału pomorskiego na Pojezierzu Drawskim (na przykładzie obrzeżenia rynny marginalnej Drawsko–Pile). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. A, 26: 97–143.
• Mojski E.J. (red.), 1974–1981.Mapa geologiczna Polski. 1:200 000. A – Mapa utworów powierzchniowych, arkusze: Słubice, Pyrzyce, Gorzów Wlkp., Piła, Nakło, Toruń, Szczecin, Świdwin, Szczecinek, Chojnice, Grudziądz, Dziwnów, Kołobrzeg, Koszalin, Słupsk, Gdańsk, Łeba, Puck. Instytut Geologiczny, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Mojski J.E., 1984. Budowa geologiczna. W:Pobrzeże Pomorskie, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Ossolineum, Gdańsk: 9–40.
• Pasierbski M., 1984. Struktura moren czołowych jako jeden ze wskaźników sposobu deglacjacji obszaru ostatniego zlodowacenia w Polsce. Rozprawy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Paul M.A., 1983. The supraglacial landsystem. W: N. Eylsa (red.), Glacial Geology. Pergamon Press: 71–90.
• Piechota A.M., 2006. Drenaż subglacjalny lądolodu vistuliańskiego na obszarze Polski NW w świetle metod geostatystycznych i modelowania numerycznego. Praca doktorska. Uniwersytet Śląski, Sosnowiec.
• Piotrowski J.A., Hermanowski P., Piechota A.M., 2009. Meltwater discharge through the subglacial bed and its land-forming consequences from numerical experiments in the Polish lowland during the last glaciation. Earth Surface Processes and Landforms 34, 4: 481–492.
• Rachlewicz G., 1998. Funkcjonowanie odpływu fluwioglacjalnego z północnopomorskiej strefy marginalnej (Pomorze Zachodnie) u schyłku vistulianu na tle jej morfo- i litogenezy. W: A. Kostrzewski (red.), Rzeźba i osady czwartorzędowe obszarów współczesnego i plejstoceńskiego zlodowacenia półkuli północnej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań: 181–196.
• Shreve R.L., 1972. Movement of water in glaciers. Journal of Glaciology 11, 62: 205–214.
• Starkel L. (red.), 1980. Przeglądowa Mapa Geomorfologiczna Polski 1:500 000. Arkusze Poznań i Gdańsk. IGiPZ PAN, Warszawa.
• Szafraniec J., 2008a. Powodzie lodowcowe na Pomorzu – zapis w morfometrii powierzchni sandrowych. Landform Analysis 8: 73–77.
• Szafraniec J., 2008b. Relief intensity as a coefficient diversifying the forms of the Pomeranian youngglacial landscape. W: J. Plit, V. Andreychouk (red.),Methods of landscape research. Commission of Cultural Landscape of Polish Geographical Society, Sosnowiec: 244–254.
• Szafraniec J., 2008c. Sandry jako wskaźnik charakteru odpływu wód roztopowych w świetle analizy morfometrycznej. W: A. Kowalska (red.),IV Międzynarodowy Rok Polarny, skrypt XXXII. Międzynarodowe Sympozjum Polarne, Wrocław: 86–87.
• Szafraniec J., 2009. Sandry jako wskaźnik charakteru odpływu subglacjalnego lądolodu wisły na Pomorzu (w świetle współczesnych procesów na Spitsbergenie i Islandii). Praca doktorska. Uniwersytet Śląski, Sosnowiec.
• Tweed F.S., Russell A.J., 1999. Controls on the formation and sudden drainage of glacier-impounded lakes: implications for jökulhlaup characteristics. Progress in Physical Geography 23, 1: 79–110.
• Woldstedt P., 1955. Norddeutschland und angrenzende Gebiete im Eiszeitalter. K.F. Kochler, Stuttgart.