Evolution of the Toruń Basin in the Late Weichselian

• Autorzy: Weckwerth P.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Toruń Basin is the eastern fragment of the Noteć-Warta ice-marginal streamway. Genesis of the Toruń Basin firstly demonstrates processes of erosion and accumulation of meltwaters and the Vistula waters which occur on the background of changes in the height of erosion base and tectonic movements. In the formation of the Toruń Basin one cannot exclude its older, glacial and interglacial assumptions either, as through its location the form is related to the course of the fossil valleys. The article presents functional stages and reorganizational mechanisms of water discharge directions in the Toruń Basin, stimulated by the tectonic activity of the older bed. In the Toruń Basin the following terrace sets can be distinguished: a) the outwash levels formed not so far away from the ice-sheet front, i.e. during the Wąbrzeźno Subphase, b) the distal sections of the outwash (XI, X), c) the Vistula ice-marginal streamway terraces (the transitional terrace and IX), d) the Vistula ice-marginal streamway terraces (VIII-VI) from the period of this river bifurcation at Fordon, and e) lower terraces of the Vistula valley. In the upper part of the Late Weichselian waters formed a system of sandbed braided rivers with changeable flow regime, which initially had higher energy, then reduced energy and high again. This resulted from the ice-sheet front retreat, intensity of its ablation and the inflow of the Vistula waters from the south.

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2010
• Tom: Vol. 14
• Strony: 57--84
• Opis fizyczny: Bibliogr. 101 poz., rys.

Twórcy

autor

Weckwerth P.

• Nicolaus Copernicus University, Institute of Geography, Gagarina 9, PL-87-100 Toruń, Poland,

Bibliografia

• Andrzejewski L., 1994. Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów. Rozprawy UMK, Toruń: 113 pp.
• Andrzejewski L., 1995. Genesis of the fluvial system of the Lower Vistula river based on the selected side valleys. In: Starkel L. (ed.) Evolution of theVistula river valey during the last 15 000 yers. 5 (8), IGiPZ PAN: 139–156.
• Augustowski B., 1982. Charakterystyka geomorfologiczna. In: Augustowski B. (ed.) Dolina dolnej Wisły. Wydawnicwo PAN, Wrocław: 61–79.
• Baraniecka M.D., 1980. Geneza elementów wklęsłych powierzchni podłoża czwartorzędu na obszarze wału kujawskiego i niecki warszawskiej. Biul.Inst. Geol., 322, Z badań czwartorzędu w Polsce 24: 31–64.
• Brykczyński M., 1986. O głównych kierunkach rozwoju sieci rzecznej Niżu Polskiego w czwartorzędzie. Przegl. Geogr. 58 (3): 411–440.
• Churska Z., 1969. Włocławek, Ciechocinek, Toruń. In: Przewodnik XLI Zjazdu P. T. Geol., Konin, 21–23 września: 191–193.
• Dadlez R., 1980a. Fault pattern in Polish Lowlands and its bearing on the Permian-Mesozoic evolution of the area. Przegl. Geol. 5: 278–286.
• Dadlez R., 1980b. Tektonika wału pomorskiego. Kwartalnik Geol. 24 (4): 741–767.
• Dadlez R. & Marek S., 1974. Polska północno-zachodnia i środkowa. In: Budowa geologiczna Polski, IV, Tektonika, 1, Wyd. Geol., Warszawa: 239–255.
• Dadlez R., Marek S. & Pokorski J. (eds.), 2000. Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku 1:1 000 000, PIG, Warszawa.
• Dadlez R. & Marek S., 1983. Kompleks cechsztyńsko-mezozoiczny. In: Marek S. (ed.) Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoża. Prace Inst. Geol. 103: 216–220.
• Dadlez R. & Dembowska J., 1965. Budowa geologiczna parantyklinorium pomorskiego. Prace Inst. Geol. 40: 279 pp.
• Dyjor S., 1987. Systemy kopalnych dolin Polski zachodniej i fazy ich rozwoju w młodszym neogenie i eoplejstocenie. In: Jahn A. & Dyjor S. (eds.) Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce. Ossolineum, Wrocław: 85–101.
• Dyjor S., 1991. Wpływ ewolucji paleogeograficznej na rozwój zlodowaceń w Polsce Zachodniej. In: Kostrzewski A. (ed.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, Geografia 50: 419–433.
• Galon R., 1929. Kujawy „Białe” i „Czarne”. Bad. Geogr. Nad Polską Półn.-Zach.. 4–5: 48–76.
• Galon R., 1934. Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla. Bad. Geogr. nad Pol. Płn.-Zach. 12–13: 111 pp.
• Galon R. 1953. Morfologia doliny i zandru Brdy. Stud. Soc. Sci. Torun. 1 (6): 53 pp.
• Galon R., 1961. Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Pr. Geogr. IGiPZ PAN 29: 129 pp.
• Galon R., 1968. New facts and problems pertaining to the origin of the Noteć Warta Pradolina and the valleys linked with it. Prz. Geogr. 40 (2): 307–315.
• Galon R., 1981. Zagadnienie serii glacjalnej na przykładzie plejstocenu nad dolną Wisłą i dolną Drwęcą. Biul. Inst. Geol. 321, Z badań czwartorzędu w Polsce 23: 63–82.
• Gradziński R., Kostecka A., Radomski A., Unrug R., 1986. Zarys sedymentologii. Wyd. Geol. Warszawa: 628 pp.
• Jankowski A.T., 1975. Stosunki hydrograficzne bydgoskiego węzła wodnego i ich zmiany spowodowane działalnością człowieka. Stud. Soc. Scient. Torun., VII, PWN, Warszawa–Poznań–Toruń: 116 pp.
• Jentzsch A., 1919. Geologischer Führer durch die Umgegend Thorns. Thorn: 56 pp.
• Jeziorski J.W., 1991a. Kopalne osady aluwialne rzeki roztokowej z okresu interglacjału lubelskiego między Włocławkiem a Ciechocinkiem. Przegl. Geol. 39 (5–6): 284–292.
• Jeziorski J. W., 1991b. Litostratygrafia osadów neoplejstocenu we wschodniej części Równiny Inowrocławskiej. In: Kostrzewski A. (ed.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, Geografia 50: 449–456.
• Jeziorski J.W., 1995a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Aleksandrów Kujawski. PIG, Warszawa: 33 pp.
• Jeziorski J.W., 1995b. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Gniewkowo. PIG, Warszawa: 29 pp.
• Keilhack K., 1904. Die grosse baltische Endmoräne und das Thorn- Eberswalder Haupttal. Zeitschr. D. Deutsch. Geol. Gesll., Berlin: 132–141.
• Knighton D., 1984. Fluvial forms and Processes. E. Arnold, London, New York, Melbourne, Auckland: 218 pp.
• Kordowski J., 1997. Morfologia i budowa geologiczna równiny zalewowej Wisły na odcinku Solec Kujawski-Strzelce Dolne. IGiPZ PAN, Toruń: 27 pp.
• Kostrzewa J., 1981. Morfogeneza doliny Tążyny. Przegl. Geogr. 53 (4): 803–818.
• Kozarski S., 1962. Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej a kształtowanie się pradoliny Noteci-Warty. Prace Kom. Geogr.-Geol., II (3): 154 pp.
• Kozłowska M. & Kozłowski, I., 1992. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Bydgoszcz Wschód. PIG, Warszawa: 38 pp.
• Kucharski M., 1966. Geomorfologia i czwartorzęd doliny Wisły w okolicach Ciechocinka. Zesz. Nauk. UMK, Geografia 5: 37–59.
• Lencewicz S., 1922. O wieku środkowego Powiśla. Posiedz. Nauk. PIG 3: 21–24.
• Lencewicz S., 1923. O t. z. Zastoisku toruńskim. Przegl. Geogr. 4: 99–114.
• Leopold L.B., Wolman M.G., Miller J.P., 1964. Fluvial processes in geomorphology. W. H. Freeman and Company, San Francisco and London: 522 pp.
• Liszkowski J., 1975. Wpływ obciążenia lądolodem na plejstoceńską i współczesną dynamikę litosfery na obszarze Polski. In: Współczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce 1: 256–277.
• Liszkowski J., 1993. The effects of Pleistocene ice-sheets loading – deloading cycles on the bedrockstructureof Poland, Wybrane zagadnienia neotektoniki Polski. Folia Quaternaria 64: 7–23.
• Łyczewska J., 1975. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Ciechocinek. PIG, Warszawa: 62 pp.
• Maas G., 1904. Das Thorn-Eberswalder Haupttal und seine Endmoränen, Ein Schlusswort am Hernn K. Keilhack. Zeitsch. D. Deutsch. Geol. Gesll. 56, Brifl. Mitt: 159–164.
• Makowska A., 1979. Interglacjał eemski w Dolinie Dolnej Wisły. Studia Geolog. Polonica LXIII: 90 pp.
• Makowska A., 1980. Late Eemian with preglacial and glacial part of Vistulian Glaciation in Lower (1): 37–56.
• Marek S. & Znosko J., 1972a. Tektonika Kujaw.Kwartalnik Geol. 16 (1): 1–18.
• Marek S. & Znosko J., 1972b. Historia rozwoju geologicznego Kujaw. Kwartalnik Geol. 16 (2): 23–248.
• Marek S. & Znosko J., 1983. Pozycja geotektoniczna i granice niecki warszawskiej (płockiej). In: Marek S. (ed.) Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoża. Prace Inst. Geol. 103: 13–20.
• Mojski J.E., 1980. Budowa geologiczna i tendencje rozwoju doliny Wisły. Przegl. Geol. 6: 332–334.
• Mojski J.E., 1982. Geologiczne warunki powstania i rozwoju doliny dolnej Wisły. In: Augustowski B. (ed.) Dolina dolnej Wisły. Wydawnictwo PAN: 19–60.
• Mojski J.E., 1984a. Niż Polski i wyżyny środkowopolskie. In: Budowa geologiczna Polski, Czwartorzęd, Wyd. Geol., Warszawa: 82–113.
• Mojski J.E., 1984b. Zlodowacenie północnopolskie. In: Budowa geologiczna Polski, Czwartorzęd, Wyd. Geol., Warszawa: 218–255.
• Mrózek W., 1958. Wydmy Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej. In: Wydmy śródlądowe Polski. 2: 7–59.
• Niewiarowski W., 1968. Morfologia i rozwój pradoliny i doliny dolnej Drwęcy. Stud. Soc. Sci. Torun. 6 (6): 132 pp.
• Niewiarowski W., 1969. The relation of the Drwęca valley to the Noteć-Warta (Toruń-Eberswalde) Pradolina and its role in the glacial and lateglacial drainage system. Geogr. Polonica 17: 173–188.
• Niewiarowski W., 1987. Evolution of the lower Vistula valley in the Unisław Basin and at the river gap to the north of Bydgoszcz-Fordon. In: Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valey during the last 15 000 years. part II, Geographical Studies, Special Issue 4, IGiPZ PAN: 233–252.
• Niewiarowski W., 1992. Morphogenesis of the Żnin channel as an example of a subglacial channel of complex origin in the Polish Lowland. Quaest. Geogr., Special Issue 3: 131–142.
• Niewiarowski W., 1993. Geneza i ewolucja rynny żnińskiej w okresie pełnego i późnego vistulianu. Acta Univ. Nicolai Copernici, Geografia 25: 3–30.
• Niewiarowski W. & Noryśkiewicz B., 1983. Some problems concerning the development of the Vistula and Drwęca valley flors in the Toruń region. Peterm. Mitteil. Ergänzungsheft 282, Haack, Gotha: 144–154.
• Niewiarowski W. & Tomczak A., 1969. Morfologia i rozwój rzeźby obszaru miasta Torunia i jego okolic. Zesz. Nauk. UMK., Geografia 6: s. 39–89.
• Niewiarowski W. & Weckwerth P., 2006. Geneza i rozwój rzeźby terenu. In: Andrzejewski L., Weckwerth P., Burak Sz. (eds.) Toruń i jego okolice, monografia przyrodnicza. Wyd. UMK, Toruń: 65–98.
• Niewiarowski W. & Wilczyński A., 1979. Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Toruń. Wyd. Geol. Warszawa.
• Olszewski A. & Weckwerth P., 1999. The deformational structures of the deposits on the Höfdabrekkujökull forefield. Landform Analysis 2: 63–80.
• Ost H.G., 1935. Neue Anschanungen zur Entwiclungsgechichte eines norddeutschen Urstromtales. Zeit. F. Gletsch. 22: 96–108.
• Petelski K. & Sadurski A., 1987. Geneza pradoliny Redy-Łeby w świetle teorii transportu masy i ciepła. Czasop. Geogr. 58 (4): 439–456.
• Piotrowski A., 1991. The influence of sub_Quaternary basemant on the development of Lower Odra Valley in Pleistocene and Holocene. Kwart. Geol. 35 (2): 221–234.
• Pożaryski W., 1974. Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. In: Budowa geologiczna Polski. Tektonika 1. Wyd. Geol. Warszawa: 24–34.
• Pożaryski W., Tomczyk H. & Brochwicz-Lewiński W., 1983. Paleozoik przedpermski i jego podłoże. In: Marek S. (ed.) Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoża. Prace Inst. Geol. 103: 206–215.
• Raczyńska A., 1971. Zarys stratygrafii dolnej kredy w niecce mogileńskiej. Kwart. Geol. 15 (1): 106–121.
• Roszko L., 1968. Z historii rozwoju doliny dolnej Wisły. Folia Quater. 29: 97–108.
• Samsonowicz A., 1924. Zastoiska lodowcowe nad górna i środkową Wisłą (Lacs endigués glaciaressur la Haute et Moyenne Vistule). Posiedz. Nauk. PIG 1, Warszawa: 8–9.
• Schumm S.A., 1977. The fluvial system. John Wiley&Sons, New York-London-Sydney-Toronto: 338 pp.
• Sonntag P., 1916. Altes und Neues vom diluvialen Thorner Stausee. Schriften Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, 14 (2): 66–86.
• Sonntag P., 1919. Geologie von Westpreuâen, Verlag von Gebrüder Borntraeger: 240 pp.
• Starkel L. 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie 2, Wydawnictwo PAN, Warszawa: 263 pp.
• Szmańda J.B., 2000. Litodynamiczny zapis powodzi w aluwiach pozakorytowych Wisły. In: Molewski P., Wysota W. (eds.) Dawne i współczesne systemy morfogenetyczne środkowej części polski Północnej, Przewodnik wycieczek terenowych, V Zjazd Geomorfologów Polskich 11–14 września 2000, Toruń: 221–231.
• Szmańda J.B., 2002. Litofacjalny zapis powodzi w wybranych fragmentach równin zalewowych Wisły, Drwęcy i Tażyny, maszynopis rozprawy doktorskiej w Inst. Geogr. UMK Toruń.
• Thomas G.S.P., Connaughton M. & Dackombe R.V., 1985. Facies variation in a Late pleistocene supraglacial outwash sandur from the Isle of Man. Geolog. Journal 20: 193–213.
• Tomczak A., 1971. Kępa Bazarowa na Wiśle w Toruniu w świetle badań geomorfologicznych oraz archiwalnych materiałów kartograficznych. Stud. Soc. Sci. Torun. 7 (6): 111 pp.
• Tomczak A., 1982. The evolution of the Vistula river valley between Toruń and Solec Kujawski during the Late Glacial and Holocene. In: Starkel L. (ed.)Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years. part I, Geographical Studies, Special Issue 1, IGiPZ PAN: 109–130.
• Tomczak A., 1987. Evolution of the Vistula valley in the Torun Basin in the Late Glacial and Holocene. In: Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, part II, Geographical Studies, Special Issue 4, IGiPZ PAN: 207–232.
• Uniejewska M. & Nosek M., 1992. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Łabiszyn. Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa: 98 pp.
• Uniejewska M., Nosek M.&Włodek M., 1979. Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Nakło.Wyd. Geol. Warszawa: 74 pp.
• Uniejewska M. & Włodek M., 1977. Zagadnienia stratygrafii plejstocenu okolic Nakła. Kwart. Geol. 21 (4): 919–920.
• Weckwerth P., Unpublished, Morfogeneza wybranych obszarów Kotliny Toruńskiej a problem jej roli w układzie hydrograficznym podczas górnego plenivistulianu. Ph.D. thesis, UMK, Toruń.
• Weckwerth P., 2005. Poziomy sandrowe i ich rozwój w Kotlinie Toruńskiej w górnej części plenivistulianu. In: Kotarba A., Krzemień K. & Święchowicz J. (eds.) VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków 19–22 września 2005, Współczesna ewolucja rzeźby Polski: 507–512.
• Weckwerth P., 2006. Problem bifurkacji Wisły pod Fordonem (Bydgoszcz) na tle ewolucji Kotliny Toruńskiej pod koniec plenivistulianu. Przegl. Geogr. 78 (1): 47–68.
• Weckwerth P., 2007a. Kształtowanie się odpływu wód roztopowych w północnej części Kujaw w czasie recesji ostatniego lądolodu. In: Molewski, P., Wysota W. & Weckwerth P. (eds.) Plejstocen Kujaw i dynamika lobu Wisły w czasie ostatniego zlodowacenia, XIV Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Ciechocinek, 3–7 września 2007. PIG, Warszawa: 163–169.
• Weckwerth P., 2007b. Morfologia i mechanizm formowania moren łabiszyńskich. In: Molewski P., Wysota W. & Weckwerth P. (eds.) Plejstocen Kujaw i dynamika lobu Wisły w czasie ostatniego zlodowacenia, XIV Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Ciechocinek, 3–7 września 2007. PIG, Warszawa: 147–155.
• Weckwerth P., 2007c. Późnovistuliański rozwój sieci rzecznej w rejonie Kotliny Toruńskiej na tle struktur starszego podłoża. In: Florek W. (ed.) Morfotwórcza rola lodowców i lądolodów plejstoceńskich i współczesnych, Słupskie Prace Geograficzne 4, Akademia Pedagogiczna w Słupsku: 143–156.
• Weckwerth P., 2009. Warunki depozycji osadów plenivistuliańskiejrzeki roztopowej w Kotlinie Toruńskiej. In: Żarski M., Lisicki S. (eds.) XVI Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Strefa marginalna lądolodu zlodowacenia warty i pojezierza plejstoceńskie na południowym Podlasiu, Zimna Woda k. Łukowa, 31.08–4.09.2009: 135–138.
• Wilczyński A., 1973. Budowa geologiczna okolic Torunia. Acta UNC, Geografia 10 (32): 13–39.
• Wiśniewski E., 1976. Rozwój geomorfologiczny doliny Wisły pomiędzy Kotliną Płocką a Kotliną Toruńską. Stud. Soc. Scient. Tor. 8 (4–6): 124 pp.
• Wiśniewski E., 1987. The evolution of the Vistula river valley between Warsaw and Płock Basins during the last 15 000 years. In: Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valey during the last 15 000 years, part II, Geographical Studies, Special Issue 4, IGiPZ PAN: 171–187.
• Wiśniewski E., 1990. Evolution of the Vistula Valley. In: Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, part III, Geographical Studies, Special Issue 5, IGiPZ PAN: 141–146.
• Włodek M., 1980. Młodszy plejstocen w rejonie Nakła nad Notecią. Przegl. Geol. 8: 453–456.
• Woldstedt, P., 1932. Über Randlagen der letzten Vereisung in Ostdeutschland und Polen und über die Herausbildung des Netzte-Warte Urstromtales.Jb. Preuss. Geol. Landesanst. 52.
• Wrotek K., 1990. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Rzęczkowo. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa: 66 pp.
• Wrotek K., 1993. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Złotniki Kujawskie. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa: 33 pp.
• Wysota W. 2002. Stratygrafia i środowiska sedymentacji zlodowacenia wisły w południowej części dolnego Powiśla. UMK, Toruń: 144 pp.
• Zieliński T., 1993. Sandry Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Prace Nauk. Uniw. Śl. 1398: 97 pp.
• Zieliński T., 1995. Kod litofacjalny i litogenetyczny –konstrukcja i zastosowanie. In: E. Mycielska-DowgiałłoE. & Rutkowski J. (eds.) Badania osadów czwartorzędowych, wybrane metody i interpretacja wyników. Warszawa: 221–234.
• Żurawski M., 1959. Dolina kopalna w rejonie Bydgoszczy. Zeszyty Nauk. UAM, Geografia 2: 131–132.