PL EN


Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników
Tytuł artykułu

Złożoność czasowa i przestrzenna opadów ekstremalnych : ich efekty geomorfologiczne i drogi przeciwdziałania im

Autorzy
Treść / Zawartość
Identyfikatory
Warianty tytułu
EN
Temporal and spatial complexity of extreme rainfalls : their geomorphological effects and ways of counteract them
Języki publikacji
PL
Abstrakty
PL
W ocenie geomorfologicznych efektów ekstremalnych opadów istotne są zarówno złożoność czasowa, jak i rozkład przestrzenny opadów i obiegu wody. Trzy podstawowe typy opadów ekstremalnych: krótkotrwałe ulewy, opady rozlewne i pory opadowe różnią się nie tylko czasem trwania i wysokością, ale szczególnie natężeniem. Poznanie tych parametrów i ich związku z cechami podłoża (przepuszczalność, tempo infiltracji i retencji gruntowej) pozwala na wyznaczenie wartości progowych procesów erozyjnych i grawitacyjnych. Znajomość wysokości opadów dobowych i litologii głębszego podłoża jest niewystarczająca. Równie istotne jest określenie zasięgu przestrzennego ekstremalnego opadu, co przy braku gęstej sieci stacji możliwe jest poprzez rejestrację naziemną skutków ulewy. Autor ilustruje powyższe zagadnienia przykładami z ostatnich kilkunastu lat. Przeciwdziałanie skutkom ulew i powodzi zależy od wielu zmiennych i wymaga stosowania różnych środków. Na zakończenie autor proponuje wydzielenie kilku typów wezbrań, które może być użyteczne przy wyznaczaniu kierunków przeciwdziałania i przy prognozowaniu.
EN
In the evaluation of geomorphic effects of extreme rainfalls equally important are their temporal diversity and spatial distribution of rainfall and water circulation. Three main types of extreme rainfalls (heavy downpours, continuous rains and rainy seasons differ not only in the duration and totals but especially in their intensity. The recognition of these parameters and their relation to features of substratum (permeability, infiltration rate, groundwater storage) help to calculate the thresholds for erosional and gravitational processes. The recognition of only daily rainfall and lithology of deeper substratum is not enough. The equally important is the delimitation of spatial extend of extreme rainfall, what in case of very sparsly distributed raingauge network is possible to reconstruct by a ground survey of geomorphic effects. These questions are examplied by events from last decades. The counteraction to the effects of heavy rains and floods depend on various parameters and different measures may be undertaken. In closing chapter the author propose typology of floods which may have practical value in counteractions and forecasting.
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
65--80
Opis fizyczny
Bibliogr. 52 poz., rys.
Twórcy
autor
  • Zakład Geomorfologii i Hydrologii Gór i Wyżyn, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, ul. św. Jana 22, 31-018 Kraków
Bibliografia
  • Bielański A.K. 1984. Materiały do historii powodziowej w dorzeczu Gornej Wisły. Politechnika Krakowska, Krakow.
  • Bajgier-Kowalska M., Ziętara T. 2008. Wpływ gwałtownych opadow na modelowanie rzeźby w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich, Landform Analysis, 8: 5–8.
  • Cebulak E., Limanowka D., Malota A., Niedbała J., Pyrc R., Starkel L. 2008. Przebieg i skutki ulewy w dorzeczu gornego Sanu w dniu 26 lipca 2005 roku. Materiały Badawcze IMGW, Meteorologia, 40.
  • Czyżowska-Wiśniewska E. 2003. Powodzie i wspołczesna sedymentacja osadow powodziowych w dolinie Wisłoki. Rękopis rozprawy doktorskiej w IGiPZ PAN.
  • Długosz M. 2009. W okresie przemian gospodarczych w Polsce. Ocena podatności na osuwanie w skali lokalnej i regionalnej – na przykładzie Beskidu Niskiego. W: W. Bochenek, M. Kijowska (red.) Zintegrowany monitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie Środowiska. Stacja IgiPZ PAN w Szymbarku, s. 298–308.
  • Długosz M., Gębica P. 2008. Geomorfologiczne skutki oraz rola lokalnych ulew i powodzi w kształtowaniu rzeźby progu Pogorza Karpackiego (na przykładzie ulewy z czerwca 2006 r. w rejonie Sędziszowa). Landform Analysis, 8: 13–20.
  • Dubicki A., Słota H., Zieliński J. (red.) 1999. Dorzecze Odry. Monografia powodzi, lipiec 1997. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
  • Froehlich W. 1982. The mechanism of fluvial transport and waste supply into the stream channel in a mountainous flysch catchment (in Polish). Prace Geogr. IGiPZ PAN, 143.
  • Froehlich W. 1998. Transport rumowiska i erozja koryt potokow beskidzkich podczas powodzi w lipcu 1997 roku. W: L. Starkel, J. Grela (red.), Powodź w dorzeczu gornej Wisły w lipcu 1997 r., Konferencja naukowa, Krakow 7–9 maja 1998, s. 133–144.
  • Froehlich W. 1999. Mechanizm i natężenie procesow erozji, transportu i sedymentacji powodziowej w świetle badań metodami klasycznymi, radioizotopowymi i magnetycznymi. W: A. Kostrzewski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemow zlewni rzecznych, UAM Poznań, Bogucki Wyd. Nauk., s. 33–41.
  • Froehlich W. 2006. Efektywność geomorfologiczna i wartości progowe procesow hydromorfologicznych w beskidzkim systemie fluwialnym. W: A. Kostrzewski, J. Szpikowska (red.), Funkcjonowanie geoekosystemow zlewni rzecznych. Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym. Poznań–Storkowo, s. 29–33.
  • Froehlich W., Słupik J. 1980. Drogi polne jako źrodło dostawy wody i zwietrzelin do koryta cieku. Zeszyty Problemowe Postępow Nauk Rolniczych, 235: 257–268.
  • Froehlich W., Starkel L. 1991. Wartości progowe w ewolucji rzeźby Karpat fliszowych i Himalajow Dardżylińskich. Conference Papers IGiPZ PAN, 14: 49–58.
  • German K. 1998. Przebieg wezbrania powodzi 9 lipca 1997 roku w okolicach Żegociny oraz ich skutki w krajobrazie. W: L. Starkel, J. Grela (red.), Powodź w dorzeczu gornej Wisły w lipcu 1997 roku, Konferencja naukowa, Krakow 7–9 maja 1998, s.177–184.
  • Gębica P., Patkowski B., Lasek A., Sokołowski T. 1998. Geomorfologiczne i sedymentologiczne skutki przerwania wałow przeciwpowodziowych w dolinie Wisły w lipcu 1997 roku. W: L. Starkel, J. Grela (red.), Powodź w dorzeczu gornej Wisły w lipcu 1997 roku. Konferencja naukowa, Krakow 7–9 maja 1998, s. 185–194.
  • Gil E. 1976. Spłukiwanie gleb na stokach fliszowych w rejonie Szymbarku. Dokumentacja Geograficzna IG PAN, 2.
  • Gil E. 1997. Meteorological and hydrological conditions of landslides, Polish Flysch Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 31: 143–158.
  • Gil E. 1998. Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwałtownej ulewy w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985 roku. Dokumentacja Geograficzna, 11: 85–107.
  • Gil E. 1999. Obieg wody i spłukiwanie na fliszowych stokach użytkowanych rolniczo w latach 1980–1990. Zeszyty IGiPZ PAN, 60.
  • Gil E., Kotarba A. 1977. Model of slide slope evolution in flysch mountains (an example draw from the Polish Carpathians). Catena, 4, 3: 233–248.
  • Gil E., Słupik J. 1972. The influence of plant cover and land use on the surface run-off and wash-down during heavy rain. Studia Geomorph. Carpatho-Balcanica, 6: 181–190.
  • Gil E., Starkel L. 1997. Long-term extreme rainfalls and their role in the modelling of flysch slopes. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 13: 207–220.
  • Gorczyca E. 2004. Przekształcanie stokow fliszowych przez procesy masowe podczas katastrofalnych opadow (dorzecze Łososiny). Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow, s. 1–101.
  • Gorczyca E., Krzemień K. 2008. Morfologiczne skutki ekstremalnego zdarzenia opadowego w Tatrach Reglowych w czerwcu 2007 roku. Landform Analysis, 8: 21–24.
  • Gorczyca E., Wrońska-Wałach D. 2008. Transformacja małych zlewni gorskich podczas opadowych zdarzeń ekstremalnych (Bieszczady). Landform Analysis, 8: 25–28.
  • Grela J., Słota H., Zieliński J. (red.) 1999. Dorzecze Wisły, monografia powodzi lipiec 1997. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
  • Guzzetti F., Peruccacci S., Rossi M., Stark C.P. 2008. The rainfall intensity-duration control of shallow landslides and debris flows: an update. Landslides, 5: 3–17.
  • Klimek K. 1991. Typy koryt rzecznych i ich funkcjonowanie. W: I. Dynowska, M. Maciejewski (red.), Dorzecze gornej Wisły. Cz. 2. PWN, s. 231–259.
  • Kotarba A. 1994. Geomorfologiczne skutki katastrofalnych letnich ulew w Tatrach Wysokich. Acta Univ. N. Copernici, Geografia 27, Nauki Mat.-Przyr. 92: 21–34.
  • Lach J., Lewik P. 2002. Powodź w lipcu 2001 roku na Sądecczyźnie i jej skutki. W: Z. Gorka, A. Jelonek (red.), Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Instytut Geografii UJ, Krakow, s. 199–204.
  • Nachlik E., Wit M. 1998. Możliwości i efekty realizacji polderow zalewowych dla wspomagania ochrony Krakowa przed powodzią. W: L. Starkel, J. Grela (red.), Powodź w dorzeczu gornej Wisły w lipcu 1997 roku. Konferencja naukowa, Krakow 7–9 maja 1998, s. 277–282.
  • Niedbała J., Soja R. 1998. Odpływ z opadu nawalnego w dniu 18 maja 1996 roku w Sułoszowej. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 11: 31–38.
  • Rączkowski W., Mrozek T. 2002. Activity of landsliding in the Polish Flysch Carpathians by the end of 20-th century. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 36: 91–101.
  • Słupik J. 1973. Zrożnicowanie spływu powierzchniowego na fliszowych stokach gorskich. Dokumentacja Geograficzna IG PAN, 2.
  • Słupik J. 1981. Rola stoku w kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 142: 1–89.
  • Soja R., Prokop P. 1996. Drogi jako element antropogenicznego przekształcania środowiska. R. Soja, P. Prokop (red.). Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego, Bibl. Monitoringu Środowiska, Szymbark, s. 91–98.
  • Soja R., Wit-Joźwik K., Welc A. 1977. Opady atmosferyczne i deflacja w okolicach Szymbarku. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 6.
  • Starkel L. 1976. The role of extreme (catastrophic) meteorological events in contemporary evolution of slopes. W: E. Derbyshire, J. Wiley (red.), Geomorphology and Climate, Chichester, s. 203–246.
  • Starkel L. 1986. Rola zjawisk ekstremalnych i procesow sekularnych w ewolucji rzeźby (na przykładzie fliszowych Karpat). Czasopismo Geograficzne, 57,2: 203–213.
  • Starkel L. 1996. Geomorphic role of extreme rainfalls in the Polish Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 30: 21–38.
  • Starkel L. 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie IGiPZ PAN, 2.
  • Starkel L. 2003. Extreme meteorological events and their role in environmental changes, the economy and history. Global Change, 10: 7–13.
  • Strarkel L. 2006. Geomorphic hazards in the Polish Flysch Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 40: 7–19.
  • Starkel L. 2010. Searching for regularities of slope modelling by extreme events (diversity of rainfall intensity – duration and physical properties of the substrate). Geomorphology.
  • Strarkel L. (red.) 1997. Rola gwałtownych ulew w ewolucji rzeźby Wyżyny Miechowskiej (na przykładzie ulewy w dniu 15 września 1995 roku). Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 8.
  • Starkel L., Grela J. (red.) 1998. Powodź w dorzeczu gornej Wisły w lipcu 1997 roku. Materiały konferencji. Wyd. Oddziału PAN w Krakowie.
  • Starkel L., Pietrzak M., Łajczak A. 2007. Wpływ zmian użytkowania ziemi i wzrostu częstotliwości ekstremalnych opadow na obieg wody i erozję oraz ochronę zasobow przyrodniczych Karpat. Problemy Zagospodarowania Ziem Gorskich, 54: 19–30.
  • Starkel L., Singh S. (red.) 2004. Rainfall, runoff and soil erosion in the globally extreme humid area. Cherrapunji region, India. Prace Geograficzne IG iPZ PAN, 191.
  • Święchowicz J. 2002. Wspołdziałanie procesow stokowych i fluwialnych w odprowadzaniu materiału rozproszonego i zawiesiny ze zlewni podgorskiej. W: Przemiany środowiska na Pogorzu Karpackim. T. 5. Inst. Geogr. UJ, Krakow.
  • Thiel K. (red.) 1989. Kształtowanie fliszowych stokow karpackich przez ruchy masowe. Instytut Budownictwa Wodnego PAN, Gdańsk–Krakow.
  • Wolski J., 2007. Przekształcanie krajobrazu wiejskiego Bieszczadow Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat. Prace Geograficzne IG i PZ PAN, 214, 228 str.
  • Wyżga B. (red.) 2008. Stan środowiska rzek południowej Polski i możliwości jego poprawy – wyodrębnione aspekty. Instytut Ochrony Przyrody PAN.
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-article-BUJ5-0052-0054
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.