Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne, hydrologiczne i geomorfologiczne w Polsce

• Autorzy: Jania J. A. , Zwoliński Z.

Warianty tytułu

EN

Extreme meteorological, hydrological and geomorphological events in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W niniejszym opracowaniu omówiono charakterystyki ekstremalnych zjawisk geomorfologicznych dla du- żych regionów morfogenetycznych Polski lub konkretnych przypadków studialnych, co wynika z różnego przebiegu i skutków procesów geomorfologicznych w zależności od ich skali przestrzennej. Zatem prezentowany opis tych zjawisk jest zróżnicowany pod względem szczegółowości. Stąd nacisk położono na geomorfologiczne zjawiska ekstremalne, natomiast ekstremalne zjawiska meteorologiczne i hydrologiczne przywołano skrótowo jedynie w tych przypadkach, kiedy wynikały z nich zdarzenia geomorfologiczne. Główny okres analityczny obejmuje lata 1951–2000, ale często uwzględniano także spostrzeżenia wcześniejsze oraz z początku XXI w. Za ekstremalne zjawisko geomorfologiczne w polskich warunkach morfoklimatycznych uznano każdy proces, który przez swoje duże natężenie albo czas trwania prowadzi do usuwania, przemieszczania (transportu) oraz depozycji dużych ilości substancji mineralnych. Procesy takie wywołują istotne zmiany w ukształtowaniu terenu, czy to w postaci przekształceń istniejących form terenu lub powstania nowych form erozyjnych i denudacyjnych, czy to w postaci form akumulacyjnych. Podano katalog ekstremalnych zjawisk geomorfologicznych (G-1 do G-9). W wyniku analizy ekstremalnych zjawisk geomorfologicznych na obszarze Polski uzyskano rozpoznanie głównych rodzajów tych zdarzeń w poszczególnych regionach oraz, w wielu przypadkach, ich natężenia. Generalnie ujmując zmienność przestrzenną, można stwierdzić, że różnice w natężeniu i rodzajach ekstremów geomorfologicznych występują w malejącym gradiencie południkowym z południa na północ, z najmniejszymi zagrożeniami w pasie pojezierzy i ponownym niewielkim ich wzrostem na wybrzeżu. Występuje także drugorzędny gradient równoleżnikowy z zachodu na wschód, w tym przypadku bardziej zmienia się rodzaj najczęstszych zdarzeń ekstremalnych. Ze względu na ciągłe ocieplanie się klimatu w skali globalnej, odnotowane obserwacyjnie również w Polsce, należy spodziewać się wzrostu częstości oraz intensywności meteorologicznych, hydrologicznych, a w konsekwencji też geomorfologicznych zdarzeń ekstremalnych.

EN

:In present article the attention has been paid on discussion about characteristic of extreme geomorphologic phenomena for big morphogenetic regions of Poland or for specific case study, what results from diverse course and effects of geomorphic processes depending on their spatial scales. Therefore presented description of these phenomena is diversified according to details. Hence in the article the emphasis has been put on extreme geomorphic phenomenon, whereas extreme meteorological and hydrological phenomena were mentioned shortly, only there when they were the reason of geomorphologic events. The main analytical period comprise years between 1951 and 2000 year, however, earlier observations and also from the beginning of XXI century were taken into consideration. As an extreme geomorphologic phenomena in Polish morphoclimatic conditions was recognized every process that, because of its intensity or duration, leads to removing, displacement (transportation) or deposition of huge amounts of mineral matter. Such processes can produce substantial changes of relief, in the form of transformation of existing landforms or can lead to form new erosion and denudation landforms and also accumulation landforms. The extreme geomorphologic phenomena catalogue has been given (G-1 to G-9). As a result of analysis of extreme geomorphologic phenomena on the territory of Poland the main types of these events of individuals regions were gained and, in many cases, their intensity. Express in general spatial diversity, we can verify that differences in the intensity and types of extreme geomorphologic phenomena appear in decreasing longitudinal gradient from the South to the North, with smaller threat in the lake district belt and again small their growth along the seaside. There is also the secondary parallel gradient from the West to the East. In this case the type of the most frequently extreme event changes. With regard to global warming, recorded also in Poland, we can expect an increase of frequency and intensity of meteorological, hydrological, and as a result of them also geomorphologic extreme events.

Słowa kluczowe

PL

zjawiska ekstremalne; ekstremalne zjawiska geomorfologiczne; regiony Polski

EN

extreme phenomena; extreme geomorphological phenomena; regions of Poland

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2011
• Tom: Vol. 15
• Strony: 51--64

Twórcy

autor

Jania J. A.

autor

Zwoliński Z.

• Katedra Geomorfologii, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec,