Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na współczesne kształtowanie rzeźby koryt rzek ziemi kłodzkiej

• Autorzy: Witek M.

Warianty tytułu

EN

The impact of hydraulic engineering structures on present-day morphology of Kłodzko County river channels

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Działalność człowieka w zlewniach rzek ziemi kłodzkiej sięga okresu średniowiecza. Pierwsze obiekty hydrotechniczne w korytach związane były z podstawowymi potrzebami ludzkimi, np. komunikacją (przeprawy), poborem wody na codzienny użytek (lokalne spiętrzenia), rozwijającą się działalnością gospodarczą (młyny, huty szkła). Każda ingerencja w naturalny system koryta pozostawiała w nim zmiany, których efekty są często obserwowane do czasów obecnych. Rzeki nie są już wykorzystywane do celów gospodarczych, a spośród obiektów hydrotechnicznych najliczniej występują te, które są związane z infrastrukturą komunikacyjną, oraz pełniące funkcje przeciwpowodziowe i przeciwerozyjne. Mimo intensywnej działalności w dolinach rzek ziemi kłodzkiej, wprowadzane przez człowieka zmiany oraz wznoszone konstrukcje hydrotechniczne nie wywołują znaczących przekształceń w morfologii dolin i funkcjonowaniu koryt. Obserwacje terenowe wykazały, że rodzaj, natężenie i rozmieszczenie procesów rzeźbotwórczych i tworzących się form zależą głównie od czynników naturalnych. Na całej długości koryt obserwuje się proces erozyjnego podcinania brzegów oraz akumulacji odsypów korytowych bez względu na obecność sztucznej zabudowy, za to w miejscach predysponowanych morfologią doliny i spadkami koryta. Niektóre obiekty hydrotechniczne (np. stopnie, jazy, bystrza o zwiększonej szorstkości) intensyfikują działające procesy morfologiczne i wpływają na tworzenie się form korytowych, głównie łach żwirowych. Oddziaływanie tych konstrukcji na morfologię koryta jest w większości lokalne i obserwowane w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu. Odmienny wpływ na system koryta ma zabudowa systematyczna (ubezpieczenia brzegowe), której oddziaływanie może być obserwowane na całej długości cieku, w szczególności w miejscach kontaktu obudowanych fragmentów koryta z naturalnym odcinkiem brzegu.

EN

Human activity in the drainages of Kłodzo County has taken place since middle ages. The first hydraulic engineering constructions were connected with basic human needs, for example communications (passages), living purposes, agricultural activity (water mills, glass-works). Each human activity in river's channel has changed natural river system, what can be seen today. At present, rivers are not been used for living, industrial or forming purposes. The most popular hydraulic engineering constructions are bridges, other communication infrastructure and constructions connected with flood and erosion control functions (retaining walls). In spite of intensive human activity in these river valleys, transformations made by humans and hydraulic engineering constructions have not caused serious changes in river channels’ morphology or in their functions. The local research has shown that the type, intensity and location of fluvial processes and forms are connected with natural elements. Lateral erosion and generation of accumulation morphology form are seen in whole channels regardless of hydraulic engineering constructions. Some of them could increase processes and forms generation, what is seen mainly in places where natural waterside adjoins with retaining walls and at bridges. The influence of most hydraulic engineering constructions is only local and has no impact for functions of whole river systems.

Słowa kluczowe

PL

koryta uregulowane; erozja; akumulacja; zabudowa hydrotechniczna; Ziemia Kłodzka

EN

regulated channels; erosion; accumulation; hydraulic engineering structure; Kłodzko District

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 19
• Strony: 91--102
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys.

Twórcy

autor

Witek M.

• Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław,

Bibliografia

• Bartkiewicz K., 1977. Dzieje Ziemi Kłodzkiej w wiekach średnich. Monografie Śląskie Ossolineum, 28: 1–199.
• Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., Litewka T., Wyżga B., Zalewski J., 2005. Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich. Warszawa.
• Froehlich W., 1990. Racjonalna zabudowa koryt potoków pod kątem zabezpieczenia przeciwpowodziowego i przeciwerozyjnego. Prob. Zagosp.Ziem Górskich, 30: 49–70.
• Herzig A., Ruchniewicz M., 2006. Dzieje Ziemi Kłodzkiej. Oficyna Wydawnicza ATUT, Hamburg–Wrocław.
• Jerkiewicz A., 1983. Wybrane problemy ludnościowe i osadnicze w Sudetach. Acta Univ. Wrat., 506, Studia Geogr., 32: 11–21.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., 2008. Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich. IiETW PAN, Kraków.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., 2009. Wpływ budowli regulacyjnych i poboru rumowiska na koryta rzek i potoków górskich – wybrane przykłady z rzek karpackich. Gospodarka Wodna, 7: 274–281.
• Kościelniak J., 2005. Skuteczność hydrotechnicznej regulacji koryta górskiej rzeki na przykładzie Białego Dunajca. W: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (red.), VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków, 19–22.09.2005. Współczesna ewolucja rzeźby Polski, Kraków: 222–226.
• Latocha A., 2007. Przemiany środowiska przyrodniczego w Sudetach Wschodnich w warunkach antropopresji. Studia Geograficzne: 80–220.
• Latocha A., 2009. Wpływ działalności człowieka na procesy korytowe na przykładzie Nysy Kłodzkiej między Bystrzycą Kłodzką a Kłodzkiem. Przyroda Sudetów, 12: 99–122.
• Radecki-Pawlik A., 2001. Formy korytowe rzeki górskiej. Gospodarka Wodna, 5: 210–213.
• Radecki-Pawlik A., 2010. O niektórych bliskich naturze rozwiązaniach utrzymania koryt rzek i potoków górskich. Gospodarka Wodna, 2: 78–85.
• Radecki-Pawlik A., Świderska K., Plesiński K., 2010. Zróżnicowanie parametrów hydraulicznych w rejonie bystrzy o zwiększonej szorstkości. IiETW 1: 25–38.
• Ratomski J., 2004. Zabudowa potoków górskich w terenach silnie zagospodarowanych. Gospodarka Wodna, 8: 333–337.
• Ratomski J., 2006. Problemy regulacji potoków górskich. Gospodarka Wodna, 10: 389–393.
• Staffa M., 1990. Przemiany krajobrazu górskiego na przykładzie Sudetów. Wierchy, 55: 5–20.
• Staffa M. (red.), 1994. Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 15. Kotlina Kłodzka. Wydawnictwo I-BIS, Wrocław.
• Warcholik W., 2002. Procesy korytowe jako wskaźnik antropopresji w zachodniej części Beskidu Niskiego. W: P. Szwarczewski, E. Smolska (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. T. I. Warszawa–Łomża: 145–150.
• Witek M., 2007. Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na procesy w korycie Bystrzycy Dusznickiej. Maszynopis pracy magisterskiej. Wrocław.
• Witek M., 2010. Funkcjonowanie górskich systemów fluwialnych w warunkach regulacji na przykładzie koryta Ścinawki pomiędzy Ścinawką Dolną a Kłodzkiem. Przyroda Sudetów, 13: 275–292.
• Witek M., Latocha A., 2009. Zabudowa hydrotechniczna Bystrzycy Dusznickiej w warunkach zmian społeczno-gospodarczych w ciągu ostatnich 100 lat. W: W. Bochenek, M. Kijowska (red.), Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Szymbark: 154–171.
• Wyżga B., 1993. Funkcjonowanie systemu rzecznego środkowej i dolnej Raby w ostatnich 200 latach. Dokumentacja Geograficzna, 6: 1–92.
• Wyżga B., 2005. Identyfikacja zagrożeń dla zrównoważonego stanu środowiska cieków górskich i proponowane działania zaradcze w świetle zasad dobrej praktyki. W: A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (red.), VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków, 19–22.09.2005. Współczesna ewolucja rzeźby Polski, Kraków: 525–530.
• Wyżga B., 2007. Gruby rumosz drzewny: depozycja w rzece górskiej, postrzeganie i wykorzystanie do rewitalizacji cieków górskich. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
• Żurawek R., 1999. Zmiany erozyjne w dolinach rzek Sudetów Kłodzkich wywołane powodziami w lipcu 1997 oraz lipcu 1998 r. Prob. Zagosp. Ziem Górskich, 45: 43–61.