Rotunda św. Mikołaja w Przemyślu jako przykład kościoła centralnego z dookolnym ambitem

• Autorzy: Proksa M.

Warianty tytułu

EN

The rotunda of St Nicolas in Przemyśl as example of a centrally-planned church with a surrounding ambulatory

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Odkrycia rotundy, zlokalizowanej pod prezbiterium gotyckiej katedry w Przemyślu, dokonali J.T. Frazik i A. Kunysz w 1961 roku. W roku 1996 jej badania zostały wznowione przez autora niniejszego artykułu i pozwoliły na podjęcie próby rekonstrukcji planu i układu przestrzennego świątyni. Odkryte relikty pozwoliły przyjąć, że obiekt należy do tzw. rotund prostych i składa się z podkowiastej absydy skierowanej ku wschodowi, która przechodzi w kolistą nawę. Fundament wewnętrzny pełnił zapewne funkcję podbudowy pod kolumnadę obejścia, składającej się prawdopodobnie z sześciu lub ośmiu kolumn. Wyniki badań i próba rekonstrukcji rotundy pozwoliły umieścić obiekt w licznej grupie budowli centralnych. Istotnym elementem ich programu przestrzennego jest podział nawy na część środkową i pierścień ambitu, który ją otacza i jest ogrodzony kolumnadą złożoną najprawdopodobniej z sześciu filarów. Najstarsze tego typu budowle wzniesiono w Rzymie i na terenie Palestyny, kolejne m.in. w Mediolanie, Salonikach, Rawennie, Akwizgranie.

EN

The rotunda of St Nicolas in Przemyśl, located under the presbytery of the gothic cathedral church, was discovered in 1961 by J.T Frazik and A. Kunysz. The research, resumed by the author of this article in 1996, allowed the reconstruction of the plan and the spatial arrangement of the temple to be done. The relicts, which were found, gave the possibility to discover, that the rotunda of St Nicolas consisted of the semicircular apse (facing East) and the circular nave. The inner foundations must have had the function of the substructure of the ambulatory collonade, probably consisting of six or eight columns. The results of the research, as well as the trial of the reconstruction of the rotunda allowed to include this object in the numerous group of the centrally-planned buildings. The important feature of the spatial arrangement of this kind of structures is the division of the nave into two parts: the central one and encircling it ambulatory, with the collonade (most probably consisting of six pillars) between them. The oldest buildings of that type were raised in Rome and on the territory of Palestine, the next ones in Milan, Salonika, Ravenna, Aachen.

Słowa kluczowe

PL

kościół centralny; Przemyśl; Rotunda św. Mikołaja; rekonstrukcja; architektura

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Budownictwo i Inżynieria Środowiska
• Rocznik: 2007
• Tom: z. 44 [242]
• Strony: 35--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., il.

Twórcy

autor

Proksa M.

• Politechnika Rzeszowska

Bibliografia

• 1. Ataman J. (1961), Odkrycie archeologiczne w podziemiach bazyliki katedralnej przemyskiej, Kronika diecezji przemyskiej o. ł.
• 2. Długosz J. (1975), Ioannis Dlugosii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, Varsoviae (Historia Polski, t. II).
• 3. Filarska B. (1983), Początki architektury chrześcijańskiej, Lublin.
• 4. Frazik J.T. (1962a), Relikty rotundy pod prezbiterium katedry przemyskiej w świetle dotychczasowych badań, Biuletyn Historii Sztuki, t. 24.
• 5. Frazik J.T. (1962b), Technika muru rotundy na Placu Katedralnym w Przemyślu i uwagi z tym związane, Czasopismo Techniczne, t. 67.
• 6. Frazik J.T. (1965), Problemy architektury romańskiej Przemyśla. Streszczenie referatu, Sprawozdania z posiedzeń naukowych oraz działalności Towarzystwa Przyjaciół Nauk i innych towarzystw naukowych i kulturalnych miasta Przemyśla, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu.
• 7. Gosztyła M., Proksa M. (1997), Kościół św. Mikołaja w Przemyślu na tle rotund prostych w Polsce, Parafia Ś w. Jana Chrzciciela przy Bazylice Archikatedralnej, Przemyśl.
• 8. Kunysz A. (1961), Przemyśl wczesnośredniowieczny (w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1958 i 1959), Rocznik Województwa Rzeszowskiego, t. 2,1 z. 1.
• 9. Kunysz A. (1962), Wyniki badań archeologicznych na terenie Przemyśla w rejonie Starego Miasta w roku 1961, Rocznik Przemyski t. IX, z. 2.
• 10. Kunysz A. (1963), Najnowsze wyniki badań archeologicznych na terenie Przemyślem w rejonie Starego Miasta, Rocznik Województwa Rzeszowskiego, t. III, Rzeszów.
• 11. Pianowski Z. (1994), ,Sedes regni proncipales". Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim, Politechnika Krakowska, Kraków.
• 12. Pietrusińska M. (1971), Katalog i bibliografia zabytków, [w:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku. Dzieje Sztuki Polskiej, t. I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• 13. Sieffert G. (1968-1969), Les imitations de la chapelle palatine de Charlemagne á Aixla-Chapelle, Cahier de l' Art. Médiéval t. V fasc. II.
• 14. Schwartz A. (1989), Architektur und Gesellschft von Kaiser Konstantin bis zu Karl dem Gros sen, Leipzig,
• 15. Sielecki F. (1987), Latopis Halicko- Wołyński, [w:] Kroniki staroruskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• 16. Streich G. (1984), Burg und Kirche während des deutschen Mittelalters, t. I-II, Sigmaringen.
• 17. Świechowski Z. (1963), Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo PAN, Warszawa.
• 18. Tomaszewski A. (1974), Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.