Styk trzech dzielnic Warszawy: Śródmieścia, Mokotowa i Ochoty w okresie międzywojennym – wpływ podziału własnościowego (państwo, wojsko, miasto) na typ realizowanej architektury

• Autorzy: Wagner A.

Warianty tytułu

EN

Point of contact of three Warsaw Districts: Śródmieście, Mokotów and Ochota in the interwar period – impact of ownership related division upon the type of implemented architecture

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Inkorporacja przedmieść Warszawy w 1916 roku oraz odzyskanie niepodległości w 1918 r., a co za tym idzie przywrócenie miastu stołecznej rangi wraz ze wszystkimi jego potrzebami, zaowocowało dynamicznymi przeobrażeniami miasta. W artykule autorka zajmuje się analizą obszaru na styku trzech warszawskich dzielnic: Śródmieścia, Mokotowa i Ochoty, przede wszystkim w oparciu o kryterium własności gruntów, rodzaju użytkownika i typu realizowanej architektury. Prześledzenie przemian i procesów, jakie kształtowały ten rejon, pozwalają na sformułowanie wniosku, iż zasadniczy podział własnościowy na grunty państwowe i miejskie łączy się z rodzajem powstałej zabudowy. Na gruntach miejskich wznoszono przede wszystkim zabudowę mieszkaniową najczęściej w ramach spółdzielni budowlano-mieszkaniowych. Na gruntach należących do Skarbu Państwa - gmachy użyteczności publicznej, zwłaszcza o charakterze naukowym, zgodnie z wytycznymi urbanistycznymi, według których na Polu Mokotowskim planowano stworzenie Dzielnicy Nauki. Z gruntów państwowych należy wyodrębnić obszary należące do wojska, na których powstały zarówno obiekty użyteczności publicznej, jak i mieszkalne w ramach Funduszu Kwaterunku Wojskowego (FKW). Od strony architektonicznej, zrealizowane zespoły i poszczególne gmachy stanowią charakterystyczne, często wybitne przykłady zmian zachodzących w architekturze polskiej na przestrzeni trzech dekad (lata 20., 30. i 40.) Od form, projektowanych w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, nawiązujących do polskiej architektury historycznej, poprzez upraszczanie, modernizowanie klasycznych kompozycji, aż po nowatorskie, modernistyczne projekty wywiedzione ze strukturalno-funkcjonalnych przesłanek, opartych na nowoczesnych rozwiązaniach materiałowo-konstrukcyjnych i kompozycyjnych. Należy podkreślić, że inwestor, jakim było wojsko, angażował wybitnych architektów, często związanych z Wydziałem Architektury PW, tworzących dzieła nowatorskie w skali architektury Warszawy i kraju.

EN

The incorporation of Warsaw suburbs in 1916 and the resumption of independence in 1918, and therefore the restitution of its capital status together with the related requirements, resulted in dynamic changes of the city. In this article, the author analyses the area being te point of contact of three districts of Warsaw: Śródmieście, Mokotów and Ochota, primarily based on the ownership criterion of the land, types of land use and implemented architecture. Tracking back changes and processes that influenced this region allows the author to conclude that the fundamental ownership division into state and city land is linked with the type of erected developments. The urban land was dominated by residential developments, primarily in the form of housing cooperatives. The land owned by the State Treasury hosted public utility buildings, in particular of scientific character, in line with town planning guidelines that provided for the development of the Science District by Pole Mokotowskie. From state land one should distinguish the areas belonging to the army, where both public utility and residential buildings were erected within the Army Quartering Fund (AQF). From the architecture point of view the erected complexes, as well as individual buildings, represent characteristic, frequently outstanding, examples of changes taking place in Polish architecture during thirty years (twenties, thirties and forties). This covers forms designed in the first years after resumption of independence, referring to Polish historic architecture, simplification and modernisation of classic composition and innovative modernistic designs deriving from structural and functional circumstances, based on modern material, construction and composition solutions. It should be emphasised that the army as an investor involved outstanding architects, frequently connected with the Architecture Faculty of the Warsaw University of Technology, creating innovative works in Warsaw and Polish architecture.

Słowa kluczowe

PL

Warszawa; Pole Mokotowskie; architektura dwudziestolecia międzywojennego; modernizm

EN

Warsaw; Pole Mokotowskie; architecture of 1920s; modernism

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2011
• Tom: T. 56, z. 3
• Strony: 61--92
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Wagner A.

• Zakład Historii Architektury Powszechnej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Bibliografia

• 1. M. Czapelski, Bohdan Pniewski - warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008.
• 2. Domy mieszkalne Funduszu Kwaterunku Wojskowego. Sprawozdanie 1930-1933, Warszawa 1934.
• 3. A. Dybczyńska, Forma, rytm, dynamika - od zasad kompozycyjnych do obrazu społeczeństwa, „Wystawa Paryska 1937”, Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, październik 2007, Warszawa 2009.
• 4. Dzieje Mokotowa, PWN, Warszawa 1972.
• 5. Dzieje Ochoty, PWN, Warszawa 1973.
• 6. K. Gruszecka, Śródmieście Warszawy XX w., m-pis, grant dziekański nr 503G/1010/319/07, 2007, t. II.
• 7. Jesteśmy w Warszawie. Miasto dawne i nowe, T.II, praca zbiorowa, 1981.
• 8. J. Kasprzycki, Korzenie miasta, tom I-Warszawa 1996, tom IV-Warszawa 2004.
• 9. D. Kłosek-Kozłowska, Elementy tzw. stylu racjonalnego domów spółdzielni „Ognisko” w Warszawie na tle planowania urbanistycznego międzywojennej Warszawy, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2002, nr 3.
• 10. T. Kotaszewicz, Koncepcje przestrzennego rozwoju Warszawy w pracach Tadeusza Tołwińskiego 1916-1946, Warszawa 1994.
• 11. L. Królikowski, M. Ostrowski, Rozwój przestrzenny Warszawy, Warszawa 2009.
• 12. M. Kuhnke, Rudolf Świerczyński 1883-1943. Życie i twórczość, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2000, zeszyt 3-4.
• 13. A. Lauterbach, Potrzeby estetyczne Warszawy, Warszawa 1915.
• 14. M. Leśniakowska, Jan Koszczyc Witkiewicz (1881-1958) i budowanie w jego czasach, IS PAN, Warszawa 1998.
• 15. J. Lewicki, Roman Feliński architekt i urbanista. Pionier nowoczesnej architektury. Wydawnictwo Neriton Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Warszawa 2007.
• 16. J. Manicki, Dzieje uczelni medycznych w latach 1944-1960, Warszawa 1968.
• 17. A. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1925, Warszawa 1967.
• 18. A. Olszewski, Styl 1937 w świetle krytyki i historii, w: Myśl o sztuce, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, listopad 1974, Warszawa 1976.
• 19. A. Olszewski, Styl 1937. Francja - Ameryka, w: Wystawa Paryska 1937, Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, październik 2007, Warszawa 2009.
• 20. A. Poczobutt-Odlanicki, Gospodarka terenami w Warszawie, Warszawa 1979.
• 21. Politechnika Warszawska 1915-1925, Księga pamiątkowa pod red. L. Staniewicza, Warszawa 1925.
• 22. J. Roguska, Modernism in the architecture of state and municipal institutions in Warsaw of the 1920s and 1930s, w: ACEE (Architecture, Civil Enginecring, Environment), 4/2009, s. 31-40.
• 23. S. Starzyński, Rozwój stolicy, Warszawa 1938.
• 24. E. Szwankowski, O realizacjach urbanistycznych Warszawy 1919-1939, w: Warszawa II Rzeczypospolitej 1918-1939, z. 2, Warszawa 1970.
• 25. E. Szwankowski, Ulice i place Warszawy, PWN, Warszawa 1970.
• 26. M. Trachtenberg, I. Hyman, Architecture front prehistory to post-modernism, New York 1986.
• 27. A. Wagner, Inspiracje tradycją klasyczną w architekturze XX wieku: prace Tadeusza Zielińskiego-ojca dla szkół wyższych w Warszawie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2008, nr 4.
• 28. A. Wagner, Gmach Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie - przestrzenno-architektoniczne odniesienia Mariana Lalewicza do „klasycyzmów” w architekturze polskiej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2010, nr 4.
• 29. Warszawska Szkoła Architektury 1915-1965, Warszawa 1967.
• 30. P. Wąsowski, Architektura wielorodzinnych domów spółdzielni budowlano-mieszkaniowych w Warszawie w okresie międzywojennym (1918-1939), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2008 nr 1, oraz praca doktorska pod tym samym tytułem wykonana pod kier. prof. J. Roguskiej, Zakład Historii Architektury Powszechnej Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007, mpis w bibliotece WAPW.
• 31. T. Zarębska, Podbudowy metodyczne planów Warszawy z lat 1915-1925, „Prace Naukowe Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej”, t. III, Warszawa 2003.
• 32. J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 12, Warszawa 2006 (2010).