Przejawy ekspresjonizmu w architekturze domów wielorodzinnych spółdzielni budowlano-mieszkaniowych w Warszawie w okresie międzywojennym XX wieku

• Autorzy: Wąsowski P.

Warianty tytułu

EN

Signs of expressionism in multi-family architecture of housing cooperatives in Warsaw in the interwar periods

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W architekturze domów wielorodzinnych w okresie międzywojennym w Warszawie istotne miejsce pod względem ilościowym i jakościowym zajmowały domy spółdzielni budowlano-mieszkaniowych. Wśród nich dużą grupę stanowią obiekty, w których można zauważyć przejawy ekspresjonizmu. Wpływy ekspresjonizmu zaznaczyły się w: 1. ukształtowaniu bryły, 2. w stosowaniu materiału - szarej cegły, 3. w formie detalu architektonicznego. Ogólnie charakter większości opisanych przykładów można by określić jako zaprojektowane w duchu umiarkowanego modernizmu inspirowanego ekspresjonizmem. 1. Ukształtowanie bryły - cechami charakterystycznymi architektury ekspresjonistycznej było rzeźbiarskie ukształtowanie bryły, piętrzenie się form krzywoliniowych lub geometrycznych oraz dynamika układy brył. 2. Materiał elewacyjny - cegła. Z cegły można było wykonywać w prosty sposób formy pryzmatyczne, kryształowe i "zig-zag" które charakteryzowały się niespokojną, łamaną linią. W większości domów spółdzielczych była to szara cegła cementowa. 3. Detal architektoniczny - detal i ornamentyka inspirowane ekspresjonizmem charakteryzowały się formami, których podstawą były trójkąt i romb. Elementy tak ukształtowane miały ostry rysunek i dawały zdecydowany kontrastujący światłocień. Wpływ ekspresjonizmu spowodował, że chłodne, często dość przysadziste formy w duchu umiarkowanego modernizmu zostały ożywione i zdynamizowane ostrym rysunkiem detali dającym kontrastowy światłocień.

EN

Buildings of housing estates played a vital place in the architecture of multi-family houses in the interwar period, both in the quantitative and qualitative aspects. Structures with noticeable signs of expressionism represented a large group amongst these. Expressionist influences were emphasised in: 1. the shape of buildings, 2. the use of grey brick, 3. form of architectural details. Generally, the character of the majority of the described examples can be defined as designed in the spirit of moderate modernism inspired by expressionism. 1. Shape of buildings - characteristic features of expressionistic architecture includes sculptural shape of buildings, piling up curved or geometric forms, and dynamic shape layout. 2. Facade material - brick. With brick, prismatic, crystal and "zigzag" forms characterised by rough and broken lines could be completed in a simple manner. In the majority of cooperative houses this was grey cement brick. 3. Architectural detail - details and ornaments inspired by expressionism were characterised by forms based on triangles and rhombus. Such shaped elements had a sharp line and gave a definite contrasting chiaroscuro. The influence of expressionism resulted that cold, frequently rather squat forms in the spirit of moderate modernism, were revived and dynamised thanks to sharp line of details, providing the contrasting chiaroscuro.

Słowa kluczowe

PL

Warszawa; architektura XX w. pierwsza połowa; ekspresjonizm w architekturze; detal architektoniczny

EN

Warsaw; architecture of 1st half of 20th c.; expressionism in architecture; architectural detail

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 55, z. 1-2
• Strony: 126--137
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., fot.

Twórcy

autor

Wąsowski P.

Bibliografia

• - badania archiwalne w Archiwum Akt Nowych
• - badania terenowe
• - Jerzy Kasprzycki, Korzenie miasta, Warszawa, wyd. VEDA, t. 1 -V, 2000
• - Marta Leśniakowska, Architektura w Warszawie 1918-1939, Warszawa 2002
• - Andrzej K. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1925, Warszawa, wyd. Ossolineum, 1967
• - Andrzej K. Olszewski, Sztuka współczesna 1890 - 1939. Architektura, malarstwo, rzeźba, w: Sztuka Warszawy, pod red. Mariusza Karpowicza, Warszawa PWN 1986, s. 382-440
• - Jadwiga Roguska, Ewolucja układów przestrzennych, planów i form warszawskich kamienic w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, w: „Prace Naukowe Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej”, t. 111, Warszawa 2003, s. 65-80
• - Jadwiga Roguska, Domy wielorodzinne - kamienice w okresie międzywojennym: kontynuacje, transformacje, nowe rozwiązania, w: Kamienica w krajach Europy Północnej, red. dr M. Sołtysik, Nadbałtyckie Centrum Kultury, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2004, s. 426-430
• - Zdzisława i Tomasz Tołłoczko, In horto laterico, Wydawnictwo naukowe DWN, Kraków 2000
• - Zdzisława Tołłoczko, Architektura perennis, Wydawnictwo naukowe DWN, Kraków 1999
• - Paweł Wąsowski, Architektura wielorodzinnych domów spółdzielni budowlano-mieszkaniowych w Warszawie w okresie międzywojennym (1918-1939), w: „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, R. 2008, z. 1
• - Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, Warszawa, wyd. TONZ, t. 1-6, 1995-2000
• - „Architektura i budownictwo”, 1925 - 1939