Portale czternastowieczne w kościołach śląskich, detale architektoniczne i rzeźbiarskie

• Autorzy: Kozaczewska-Golasz H. , Bernaś A.

Warianty tytułu

EN

Fourteenth century portals in Silesian churches, architectural and sculptural details

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Portale czternastowieczne wykazują duże zróżnicowanie kompozycji i dekoracji. Podstawą była dekoracja architektoniczna. Jej główny element stanowią ościeża o drobnym, urozmaiconym profilowaniu. Osadzone były na cokole, a profilowanie najczęściej przechodziło bezpośrednio do archiwolty. Po bokach portali umieszczano kolumny na posągi lub pinakle. Kilka portali ujęto w prostokątne obramowanie, w dwóch obiektach wypełnione blendami maswerkowymi. Dekoracje maswerkowe zdobiły także wimpergi i ostrołukową przestrzeń nad nadprożem. Prawie połowa portali otrzymała dekorację rzeźbiarską. Najmniejszymi są rozety i dekoracje w postaci zwierząt i ludzi w kluczu archiwolty. Tylko w 8 portalach wystąpiły głowice roślinne w ościeżach, niewielkich rozmiarów. Znacznie większe są głowice stanowiące podstawy pod posągi, także o dekoracji roślinnej. Reliefy w tympanonach tworzą wspaniałe sceny wielopostaciowe. Z projektowanych rzeźb figuralnych zachowało się zaledwie kilka. Planowano je umieścić po bokach ościeży i archiwolty, w archiwolcie, na wimperdze, a nieco mniejsze we wklęsłym profilu ościeży - jedna nad drugą oraz w głowicy.

EN

Fourteenth century portals demonstrated differentiated composition and decorations. The basis was architectural decorations. Their main element was represented by reveals with small and varied profiling. They were mounted on a pedestal, and the profiling most frequently ran directly to the archivolt. Columns for statues or pinnacles were placed at the sides of the portal. Several portals were embraced by rectangular frames, in two cases filled with tracery blends. Tracery decorations were also adorned with wimpergs and ogival space over the lintel. Almost half of the portals have sculptured decorations. The smallest ones include rosettes and decorations in the form of animals and people in the keystone of the archivolt. Only 8 portals had small plant capitals in reveals. Reliefs in tympanums form splendid scenes with numerous people. Only a few of the designed figurative sculptures have survived. It was planned to place them at the sides of reveals and the archivolt, in the archivolt, on the wimperg, and some smaller ones in a concave profile of the reveal - one over another, and in the capital.

Słowa kluczowe

PL

Śląsk; architektura sakralna XIV w.; kościół; portal; detal architektoniczny; detal rzeźbiarski

EN

Silesia; sacral architecture of XIV c.; church; portal; architectural and sculptural detail

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 55, z. 1-2
• Strony: 75--92
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Kozaczewska-Golasz H.

autor

Bernaś A.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• 1. Architektura Gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Katalog Zabytków pod red. Andrzeja Włodarka, Warszawa 1995
• 2. A. Bernaś, XIV-wieczne portale główne w kościołach wrocławskich, „Architectus", Wrocław 2005, nr 1-2 (17-18), s. 35 - 50
• 3. A. Bernaś, Portale gotyckie na Śląsku w XIV w., praca doktorska, Wrocław 2009, mpis, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
• 4. G. Binding, Architektonische Formenlehre, Darmstadt 1998
• 5. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974
• 6. M. Gębarowicz, Architektura i rzeźba na Śląsku do schyłku XIV w., [w:] Historia Śląska, od najdawniejszych czasów do roku 1400, T. III, p. red. Władysława Semkowicza, Kraków 1936, s. 75 - 82
• 7. Gotyk. Architektura, rzeźba, malarstwo, p. red. Rolfa Tomana, Könemann2004
• 8. R. Kaczmarek, Rzeźba architektoniczna XIV w. we Wrocławiu, Wrocław 1999
• 9. J. Kębłowski, Dzieje sztuki polskiej, Warszawa 1987
• 10. W. Koch, Style w architekturze, Warszawa 1996
• 11. Kowalski, Zabytki środkowego nadodrza, Zielona Góra 1976
• 12. H. Kozaczewska-Golasz, Ewolucja portali trzynastowiecznych w kościołach śląskich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, Warszawa 2007, T. L, z. 3-4/2005, s. 174 - 193
• 13. H. Kozaczewska-Golasz, A. Bernaś - Portale czternastowieczne w kościołach śląskich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, R. 2010, z. 1
• 14. T. Kozaczewski, H. Kozaczewska-Golasz, Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Wrocław 2009
• 15. M. Kutzner, Erekcyjny tympanon kościoła .św. Krzyża we Wrocławiu, „Biuletyn Historii Sztuki”, Warszawa 1996, nr 3-4, s. 381
• 16. H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der Provinz Schlesien, Breslau 1889 - 1894, Bd 1-IV,
• 17. E. Małachowicz, Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, Wrocław 2000
• 18. E. Małachowicz, Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław 1994
• 19. P. Meyer, Historia sztuki europejskiej, Warszawa 1973
• 20. H. Müller, Portale. Die Entwicklung eines Bauelements von der Romanik bis zum Gegenwart, Leipzig 1976
• 21. G. Myśliwski, Wrocław w przestrzeni gospodarczej Europy (XIII-XV wiek). Centrum czy peryferie? Wrocław 2009
• 22. J. Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Arkady 2005
• 23. S. J. Stulin, Kościół joannicki w Strzegomiu i jego znaczenie dla architektury gotyckiej Śląska, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, pod red. Z. Świechowskiego, Warszawa 1978, s. 149- 201
• 24. H. Tintelnot, Die mittelalterliche Baukunst Schlesiens, Kitzingen 1951