Portale czternastowieczne w kościołach śląskich

• Autorzy: Kozaczewska-Golasz H. , Bernaś A.

Warianty tytułu

EN

Fourteenth century portals in Silesian churches

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Trójnawowe kościoły bazylikowe i halowe miały po kilka wejść do korpusu nawowego, główne wejście otrzymywało najokazalszy portal, a dodatkowe portale były zwykle mniejsze. Skromniejsze portale prowadziły do prezbiterium, zakrystii i wieżyczek klatek schodowych. Ościeża portali umieszczone zostały w grubości muru, a przed lico wysunięte były tylko elementy dekoracyjne - pinakle, kolumienki boczne i wimpergi. Ościeża były drobnoprofilowane o słabo czytelnym układzie. Dopiero pomiary ujawniły różnorodne formowanie przekrojów poziomych, które można podzielić na: - węgarowe, - uskokowe, profilowane - rozczłonkowane (profilowane) o linii skośnej lub wieloboku. Dla podziałów typologicznych większe znaczenie niż przekrój poziomy ma układ kompozycyjny widoku. Można wyróżnić kilka typów: 1. portale węgarowe ostrołukowe i o łuku dwuramiennym, 2. portale uskokowe i rozczłonkowane bez strefy głowic i z głowicami, 3. portale ujęte w prostokątne obramienie, z rzeźbą figuralną, 4. portale z bocznymi kolumienkami lub wspornikami niosącymi rzeźby figuralne lub sterczyny, 5. portale z pinaklami i wimpergami, 6. portale rozbudowane z kilkoma wymienionymi elementami: rama, wimpergi, kolumienki, pinakle. W artykule omówiono układy kompozycyjne wymienionych typów portali. Zwrócono uwagę na charakterystyczne elementy portali śląskich: łuki dwuramienne portali węgarowych, drobne, zróżnicowane profilowanie ościeży uskokowych i rozczłonkowanych - wskazujące na świadome korzystanie z efektów złudzeń perspektywicznych, pinakle po bokach portalu, zewnętrzne kolumienki niosące rzeźby lub sterczyny; wimpergi oraz prostokątne obramienia.

EN

The three-aisle basilica and hall churches had several entrances to the aisle corpus, the main entrance received the most impressive portal, whereas additional portals were usually smaller. More modest portals led to the chancel, sacristy and tower staircases. The portals' reveals were placed inside the wall width, and only decorative elements - pinnacles, side small columns and wimpergs, protruded through the wall face. Reveals were finely profiled with unclear layout. Only the measurements revealed varied shapes of horizontal sections, which can be divided into: - jamb - offset, profiled - fragmented (profiled) with a sloping line or polygon The view composition layout is of more importance for typological divisions than the horizontal section. Several types can be distinguished: 1. lancet and two-armed arch jamb portals 2. offset and fragmented portals with no capital zone and with capitals 3. portals in rectangular frames, with a figurative sculpture 4. portals with side small columns or supports with figurative sculptures or pinnacles 5. portals with pinnacles and wimpergs 6. expanded portals with several listed elements: frame, wimpergs, small columns, pinnacles. The article discusses composition layouts of the listed portal types. It mentions characteristic elements of Silesian portals: two-armed arches of jamb portals, small, varied profiling of offset and fragmented reveals - indicating a deliberate use of perspective illusion effects, pinnacles on the portal sides, external small columns carrying sculptures or pinnacles, wimpergs and rectangular frames.

Słowa kluczowe

PL

Śląsk; architektura sakralna XIV w.; kościół; portal

EN

Silesia; sacral architecture of XIV c.; church; portal

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 55, z. 1-2
• Strony: 53--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Kozaczewska-Golasz H.

autor

Bernaś A.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• 1. Architektura Gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Katalog Zabytków pod red. Andrzeja Włodarka, Warszawa 1995
• 2. A. Bernaś, XIV-wieczne portale główne w kościołach wrocławskich, „Architectus", Wrocław 2005, nr 1-2 (17-18), s. 35 - 50
• 3. A. Bernaś, Portale gotyckie na Śląsku w XIV w., praca doktorska, Wrocław 2009, mpis, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
• 4. G. Binding, Architektonische Formenlehre, Darmstadt 1998
• 5. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX, Kraków 1974
• 6. M. Gębarowicz, Architektura i rzeźba na Śląsku do schyłku XIV w., [w:] Historia Śląska, od najdawniejszych czasów do roku 1400, T. III, p. red. Władysława Semkowicza, Kraków 1936, s. 75 - 82
• 7. Gotyk. Architektura, rzeźba, malarstwo, p. red. Rolfa Tomana, Könemann2004
• 8. R. Kaczmarek, Rzeźba architektoniczna XIV w. we Wrocławiu, Wrocław 1999
• 9. J. Kębłowski, Dzieje sztuki polskiej, Warszawa 1987
• 10. W. Koch, Style w architekturze, Warszawa 1996
• 11. Kowalski, Zabytki środkowego nadodrza, Zielona Góra 1976
• 12. H. Kozaczewska-Golasz, Ewolucja portali trzynastowiecznych w kościołach śląskich, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, Warszawa 2007, T. L, z. 3-4/2005, s. 174 - 193
• 13. T. Kozaczewski, H. Kozaczewska-Golasz, Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Wrocław 2009
• 14. M. Kutzner, Erekcyjny tympanon kościoła .św. Krzyża we Wrocławiu, „Biuletyn Historii Sztuki”, Warszawa 1996, nr 3-4, s. 381
• 15. H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der Provinz Schlesien, Breslau 1889 - 1894, Bd 1-IV,
• 16. E. Małachowicz, Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, Wrocław 2000
• 17. E. Małachowicz, Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław 1994
• 18. P. Meyer, Historia sztuki europejskiej, Warszawa 1973
• 19. H. Müller, Portale. Die Entwicklung eines Bauelements von der Romanik bis zum Gegenwart, Leipzig 1976
• 20. G. Myśliwski, Wrocław w przestrzeni gospodarczej Europy (XIII-XV wiek). Centrum czy peryferie? Wrocław 2009
• 21. J. Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Arkady 2005
• 22. S. J. Stulin, Kościół joannicki w Strzegomiu i jego znaczenie dla architektury gotyckiej Śląska, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, pod red. Z. Świechowskiego, Warszawa 1978, s. 149- 201
• 23. H. Tintelnot, Die mittelalterliche Baukunst Schlesiens, Kitzingen 1951