Detal i dekoracja w architekturze mieszkaniowej Warszawy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku: wystrój schodów. Zarys typologii i ewolucji formy wybranych elementów

• Autorzy: Roguska J.

Warianty tytułu

EN

Detail and decoration in residential architecture in Warsaw in the second half of the 19th and the beginning of the 20th century: decor of stairs. Outline of typology and evolution of forms of selected elements

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zniszczenia drugiej wojny światowej sprawiły, że wiele elewacji domów i kamienic warszawskich z drugiej połowy XIX i początku XX wieku, z czasów historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu utraciło detal i dekorację. Oryginalny wystrój zachował się we wnętrzach obiektów, szczególnie bogaty w klatkach reprezentacyjnych schodów głównych. W artykule zarysowana została ewolucja rozwiązań i form detalu i dekoracji schodów głównych. Obserwacją badawczą objęto wybrane elementy, ważne dla wyrazu artystycznego reprezentacyjnych schodów: balustrady schodów, dekorację stropów klatek schodowych i ścian, wnęki gazowe, posadzki. Najwięcej miejsca poświęcono balustradom z żeliwa i żelaza, elementom trwałym, dobrze zachowanym w całej ich różnorodności, którą można uporządkować typologicznie. Ich duży zbiór pozwala zarysować ewolucję form, podążających za tendencjami stylistycznymi w architekturze. Na przykładzie balustrad podniesiony został ważny w estetyce końca XIX wieku problem opozycji, szablon - indywidualna forma. Wyraziła się ona przewagą w Warszawie do lat osiemdziesiątych XIX wieku balustrad żeliwnych oraz seryjnej, fabrycznej produkcji, a następnie od lat dziewięćdziesiątych XIX i na początku XX wieku upowszechnieniem bardziej indywidualnych form balustrad z uszlachetnionego żelaza wykonywanych w technice kowalsko-ślusarskiej.

EN

The destruction of World War II resulted in the fact that many facades of Warsaw houses and tenements from the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century, the period of Historicism, Art Nouveau and Early Modernism, lost detail and decoration. The original decor survived inside buildings, particularly rich in the representative staircases of the main stairs. The article presents the evolution of solutions, form of detail and decoration of main stairways. The research observation covered selected elements important for the artistic expression of representative staircases: stair balustrades, decoration of staircase ceilings and walls, gas niches and floors. The most space was dedicated to iron and cast iron balustrades - durable elements, well preserved in all their diversity, which can be ordered typologically. Their large sample allows for an outline of evolution of forms following stylistic tendencies in architecture. Balustrades serve as an example to tackle an important problem in the aesthetics of the end of 19th century - the opposition between pattern and individual form. This was demonstrated by the predominance in Warsaw, until the eighties of the 19th century, of cast iron balustrades and serial factory productions. Then, from the nineties of 19th century and in the beginning of the 20th century, more individual forms of balustrades from refined iron, made in blacksmith and ironwork techniques, were popularised.

Słowa kluczowe

PL

architektura; nowe formy; krzywoliniowość; przestrzeń miejska

EN

Warsaw; tenement houses XIX-XX century; architectural detail; material and aesthetical evolution

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2008
• Tom: T. 53, z. 1
• Strony: 65--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 12 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Roguska J.

• Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Zakład Historii Architektury Powszechnej

Bibliografia

• Romana Cielątkowska, Lilia Onyszczenko-Szwec, Detal architektury mieszkaniowej Lwowa XIX i XX wieku. Gdańsk 2006
• Czasopisma: „Architekt” 1900-1914, „Przegląd Techniczny” 1880-1914
• Tadeusz S. Jaroszewski, Dzieje pałacu Kronenberga, Warszawa PWN 1972
• Tadeusz S. Jaroszewski, Pałac Szlenkierów, Warszawa PWN 1975
• Marta Leśniakowska, Architektura w Warszawie. Warszawa 1998
• Beata Makowska, Dekoracje kamienic krakowskich z przełomu XIX i XX wieku. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1-2/2005
• Zdzisław Mączeński, Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym, Warszawa 1956
• Jadwiga Roguska, Przejazdy bramne i klatki schodowe w kamienicach warszawskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1-2/1978
• Anna Szkurłat, Secesja w architekturze Warszawy, Warszawa TONZ 1999
• Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, Warszawa od 1995-2006, t. 1-13
• Jarosław Zieliński, Przejazdy bramne, podwórza i pasaż jako integralne przedłużenie warszawskiego wnętrza ulicznego przed 1914 rokiem, w: Wnętrze warszawskiej ulicy. Wyd. TONZ, Warszawa 2002
• Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki, Mały słownik terminów plastycznych, Warszawa 1995