Radon w jaskiniach Jury krakowsko-częstochowskiej

• Autorzy: Wysocka M.

Warianty tytułu

EN

Radon in caves of the Kraków-Częstochowa Upland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Radon (222Rn) należy do uranowego szeregu promieniotwórczego. Jako gaz szlachetny jest mało toksyczny, szkodliwe są natomiast produkty jego rozpadu. Źródłem radonu w naszym otoczeniu są głównie skały budujące podłoże, rzadziej materiały budowlane, woda wodociągowa i gaz ziemny. Narażenie radiacyjne, powodowane przez radon, jest związane przede wszystkim z zamkniętymi przestrzeniami o słabej wentylacji, jakimi są: wyrobiska podziemnych zakładów górniczych, jaskinie, tunele, a także domy mieszkalne. Od kilkunastu lat w świecie prowadzone są badania naturalnej promieniotwórczości w jaskiniach. W Polsce szczególna uwaga specjalistów dotyczy obszaru Sudetów, charakteryzującego się podwyższonym naturalnym tłem promieniowania gamma i występowaniem naturalnych wód o podwyższonej zawartości radonu. Zagadnienia związane z występowaniem promieniotwórczości naturalnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz ryzykiem radonowym w jaskiniach tego obszaru, nie są dotychczas dostatecznie rozpoznane. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów stężenia radonu w 11 jaskiniach. Badaniami objęto zarówno jaskinie łatwo dostępne, jak i te, do których wejście wymagało przygotowania speleologicznego. Wyniki badań wykazały, że stężenia radonu w jaskiniach jurajskich są znacznie mniejsze od rekordowych wartości podawanych w doniesieniach literaturowych. W kilku jaskiniach stężenia radonu przekraczały 1000 Bq/m3. Oszacowano dawki, na jakie są narażeni turyści oraz speleolodzy i przewodnicy w jaskiniach turystycznych. Stwierdzono, że dawki, wynikające z ekspozycji na radon i produkty jego rozpadu, otrzymują osoby przebywające przez kilkaset godzin rocznie w jaskiniach. Mogą one być większe od tych, na jakie są narażeni górnicy kopalń węgla kamiennego. W celu wyliczenia rzeczywistych dawek należy zaopatrzyć przewodników w dawkomierze indywidualne.

EN

Radon (222Rn) is naturally occurring nobel gas, the member of uranium series. The main source of radon is bedrock, sometimes building materials, drinking water and gas. The potential risk that stems from radon and its progeny in underground mines and dwellings is well documented. In caves in different countries radon concentrations have been identified as elevated. In Poland radon measurements have been performed in the region of Sudety Mountains where the elevated background of natural radiation occurs. In the paper results of measurements of radon concentrations in 11 caves of the Kraków-Częstochowa Upland are presented. Radon concentrations in these caves are not high by world standards. However the annual doses calculated to long-term users of caves and tourists guides are in some caves higher than 13 mSv. It means that doses to cave users might be higher than to miners of underground coal mines. For detailed calculations of doses from radon and its progeny to tourists guides the data from personal dose-meters are necessary.

Słowa kluczowe

EN

Kraków-Częstochowa Upland; Upland; radon; cave

• Wydawca: Główny Instytut Górnictwa
• Czasopismo: Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
• Rocznik: 2007
• Tom: nr 3
• Strony: 77--87
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz.

Twórcy

autor

Wysocka M.

Bibliografia

• 1. Abu-Jarad Falah (1991): Summary of indoor research results using nuclear track detectors. Proc. of the Second Workshop on radon Monitoring in Radioprotection, Environmental and/or Rarth Sciences, G. Gurlan, L. Tommasino (eds). World Scientific.
• 2. Alexandrowicz Z. (2003): Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk. Przegląd Geologiczny t. 51, nr 3, s. 224-230.
• 3. Ball T.K., Cameron D.G., Colman T.B., Roberts P.D. (1991): Behaviour of radon in the geological environment: a review. Q. J. Eng. Geol. 24, s. 169-182.
• 4. Bonetti R., Capra L., Dezzuto C., Facchini U., Lainati D., Matheoud R., Trabucchi M.T. (1991): Measurements of indoor radon concentration in high natural radiation areas of northen Italy. Proc. of the Second Workshop on radon Monitoring in Radioprotection, Environmental and/or Rarth Sciences,. G. Gurlan, L. Tommasino (eds). World Scientific.
• 5. Denman A.R., Parkinson S. (1996): Estimations of radiation dose to National Health Service workers in Northamtonshire from rised radon levels. Br. J. Radiol. 69, s. 72-75.
• 6. Duenas C., Fernandez M.C., Canete S., Carretero J., Liger E. (1999): 222Rn concentrations, natural flow rate and radiation exposure levels in the Nerja Cave. Atmos. Environ. 33, s. 501-510.
• 7. Evans R.D. (1969): An engineer's guide to the elementary behaviour of radon daughters. Health Physics 17, s. 229-242.
• 8. Friend C.L.R. (1996): Radon exposure during underground trips: a set of guidelines for caving and and exploration in Britain. Cave Karst Sci. 23(2), s. 49-56.
• 9. Garavaglia M., Braitenberg C., Zadro M. (1998): Radon Monitoring in Cave of North- Eastern Italy. Phys. Chem. Earth. Vol. 23, No. 9-10, s. 949-952.
• 10. Gillmoore G.K., Philips F., Denman A. (2001): Radon levels in abandoned metalliferous mines, Devon, Southwest England. Ecotoxicol. Environ. Saf. 49, s. 281-292.
• 11. Gillmoore G.K., Sperrin M., Philips M., Denman A. (2000): Radon Hazards, Geology, and Exposure of Cave Users: a Case Study and Some Theoretical Perspectives. Ecotxicology and Environmental Safety, 46, s. 279-288.
• 12. Gilmoore G.K., Girbertson D., Hunt Ch., McLaren S., Pyatt B., Banda R., Barker G., Denman A., Philips A., Reynolds T. (2005): The potential risk of 222radon posed to archeologists and earth scientists: reconnaissance study of radon concentrations, excavations, and archeological shelters in the Great Cave of Niah, Sarawak, Malaysia. Ecotxicology and Environmental Safety 60, s. 213-227.
• 13. ICRP (1993): International Commission on Radiological Protection - Protection against Radon 222 at home and at work. ICRP 65. Ann. ICRP, 17(1).
• 14. Lario J., Sanchez-Moral J.C., Canaveras J.C., Cuezva S., Soler V. (2005): Radon continuous monitoring in Altamira Cave (northen Spain) to assess user's annual effective dose. J. Environ. Radioactivity 80, s. 161-174.
• 15. Lebecka J., Skowronek J., Skubacz K., Tomza I., Michalik B., Chałupnik S. (1985): Raport o stanie narażenia górników kopalń węgla kamiennego na działanie pochodnych radonu. Dokumentacja wewnętrzna GIG nr 12.6.16.01/N15/83/B2/2. Katowice, GIG.
• 16. Przylibski T.A. (1999): Radon concentration changes in the air of two caves in Poland. J. Environ. Radioactivity 45, s. 81-94.
• 17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego. Dz. U. nr 20, poz. 168.
• 18. Solomom S.B., Langroo R., Lyons R.G., James J.M. (1996): Radon exposure to tour guides in Australian show caves. Environ. Int. 22, s. 409-413.
• 19. Sperrin M., Denman T., Philips P. (2000): Estimating the dose from radon to recreational cave users in Mendpis, UK. J. Environ. Radioactivity 49, s. 235-240.
• 20. Szalerewicz M., Górny A. (1986): Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Kraków -Warszawa, PTTK "Kraj".
• 21. Szerbin P. (1966): Radon concentrations and exposure levels in Hungarian caves. Health Physics 71, s. 362-369.
• 22. Tsivoglou E.C., Ayer H.E., Holady D.A. (1953): Occurence of non-equilibrium atmospheric mixtures of radon and its daughters. Nucleonics 11(9), s. 40.
• 23. Tyc A. (1994): Przyroda nieożywiona: wartości przyrodnicze i kulturowe zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych na terenie województwa katowickiego. Dąbrowa Górnicza, Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych województwa katowickiego, s. 87.
• 24. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe. Dz. U. z 2001 r. nr 3, poz. 18 z późniejszymi zmianami.
• 25. Wysocka M. (2002): Zależność stężeń radonu od warunków geologiczno-górniczych naterenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko nr 3, s. 25-38.
• 26. Wysocka M., Skubacz K., Michalik B., Mielnikow A., Chałupnik S. (2007): Zagrożenia radiacyjne w podziemnych zakładach górniczych. Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie nr 5, s. 20-31.
• 27. http://www.panda.bg.univ.gda.pl