Bursztyn paleogeński in situ w Polsce i krajach ościennych - geologia, eksploatacja, perspektywy

• Autorzy: Kramarska R. , Kasiński J. , Sivkov V.

Warianty tytułu

EN

Palaeogene amber in situ in Poland and neighbouring countries - geology, mining and perspectives

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Już dwa tysiące lat temu importowany głównie z południowych wybrzeży Bałtyku bursztyn był poszukiwanym artykułem dla potrzeb sakralnych i celów jubilerskich w centrum antycznego świata - basenie Morza Śródziemnego. Wówczas jednali, podobnie jak przez wiele późniejszych stuleci, pozyskiwano bursztyn głównie metodą zbieractwa. Eksploatacja bursztynu, zarówno ze złóż pierwotnych w osadach górnego paleogenu, jak i ze złóż wtórnych w osadach czwartorzędowych, rozwinęła się znacznie później. Eksploatację bursztynu z paleogeńskich złóż in situ podjęto w XIX stuleciu na Półwyspie Sambijskim. Od roku 1887 zaczęto prowadzić ją na skałę przemysłową w rejonach, gdzie osady bursztynonośne występują pod niewielkim nadkładem lub też -jak na plażach sambijskich - znajdują się tuż pod powierzchnią terenu. Tereny Półwyspu Sambijskiego, stanowiące północne obrzeżenie morza eoceńskiego, przez długie łata pozostawały jedynym terenem eksploatacji bursztynu ze złóż in situ, dopiero znacznie później - w roku 1993 -podjęto eksploatację na Ukrainie, na obszarze Wołynia, na południowo-wschodnim obrzeżeniu morza eoceńskiego. Paleogeńskie utwory bursztynonośne są jednak znane nie tylko z obszarów naszych wschodnich sąsiadów, ale występują także na obszarze Polski. Na północy osady te występują na zachodnim obrzeżeniu Zatoki Gdańskiej i są zapewne -podobnie jak złoża sambijskie - związane z osadami hipotetycznej późnoeoceńskiej rzeki Eridanus. Bursztynonośne osady in situ, genetycznie związane z prowincją wołyńską^ stwierdzono również na obszarze północnej Lubelszczyzny. Osady bursztynonośne w Polsce Północnej występują w okolicach Chłapowa, gdzie zalegają dość głęboko, około 120m ppt. Płycej nawiercono je na głębokości około 70 m ppt. na Półwyspie Helskim. Zasoby teoretyczne bursztynu w rejonie Chłapowskim są oceniane na około 89,8 tys. Mg. Asocjacja bursztynonośna na obszarze północnej Lubelszczyzny występuje w znacznie korzystniejszych warunkach geologicznych: głębokość jej zalegania nie przekracza 45 m, a szacowane zasoby perspektywiczne wynoszą około 55,4 tys. Mg. W tych warunkach istnieją realne perspektywy podjęcia eksploatacji bursztynu z osadów eoceń-skich również w Polsce.

EN

Two thousand years ago amber has been imported mostly from the southern Baltic coast and it was a wonted material for sacral and jeweler 's craft purposes in the center of Antic World- the Mediterranean Basin. However, during that time and also during numerous next centuries, amber was collected mostly of the way of Pickering. Amber mining, both from the primary deposits within the Upper Paleocene sediments and from the secondary ones within Quaternary sediments, developed since long time later Amber mining from the deposits in situ started in the 19th Century at the Sambian Peninsula. Industrial-scale exploitation was developing since 1887 in the sites, where the amber-bearing sediments occur below thon overburden cover, or - as in the case of Sambian beaches - they are placed closely to soil surface. Areas of the Sambian Peninsula, what were located on the northern Eocene seaside, were only one area of amber mining from the deposits in situ. Many years later - since 1993 - such kind of amber exploitation has been undertaken in Ukraine, at in the Wolhyn area, on the south-eastern coast of the Eocene sea. However, the Palaeogene amber-bearing sediments are known not only from the areas of our eastern neighbors, but they occur also in Poland. In the northern part of our country, they have been described at the western seaside of the Gdańsk Gulf and they are, together with the Sambian resources, probably related to deposits of the hypothetic Late Eocene Eridanus delta. The amber-bearing Eocene sediments, related with their origin to the similar ones from the Wolhyn Province, have been described also at the Northern Lublin Area. Amber-bearing deposits in situ occur in the Chłapowo Region in Northern Poland, They occur rather deep there, about 120 m below soil surface. A little shallower -70 m bss - they are placed at the Hel Peninsula. Theoretical amber resources in this region are estimated as 89 800 Mg. The amber-bearing association of the Northern Lublin Area has been developed in much more convenient geological conditions: it occurs no deeper than 45 m there, and estimated reconnaissance resources are ca. 55 400 Mg. In these conditions, quite real perspectives of amber mining from the Eocene deposits are visible also In Poland.

Słowa kluczowe

PL

bursztyn paleogeński; bursztyn; sukcynit; bursztyn bałtycki

EN

palaeogene amber; amber; sukcynit; baltic amber

• Wydawca: Instytut Górnictwa Odkrywkowego "Poltegor-Instytut"
• Czasopismo: Górnictwo Odkrywkowe
• Rocznik: 2008
• Tom: R. 49/2, nr 2-3
• Strony: 97--110
• Opis fizyczny: bibliogr. 60 poz.

Twórcy

autor

Kramarska R.

autor

Kasiński J.

autor

Sivkov V.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Geologii Morza, ul. Kościerska 5, Gdańsk, tel.: [phone],

Bibliografia

• [1] Andree, K., 1937. Der Bernstein und seine Bedeutung in Natur- und Geisteswissenschaft, Kunst und Handwerk. Technik, Industrie und Handel, Konigsberg
• [2] Bałtakis V.I., 1966. Osadoćnye formacii i litologićeskie kompleksy paleogena i neogena tjźnoy Pribaltiki. In: Tr. Ins. geologii (Vilnius), 3, 277-321. Vilnius
• [3] Błaszak M., Olkowicz-Paprocka I., 1983. Poszukiwanie bursztynów w utworach trzeciorzędowych rejonu Chlapowa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa
• [4] Bogdasarov, A.A., 1988. Onachodkach yantara w centraPnoj ćasti Brestsko-podol'skoj vpadiny i ich fiziko-chimićeskich osobennostach. In: 6-th Meeting on Amber and amber-bearing sediments, 23, Muz. Ziemi Polsk. Akad. Nauk, Warszawa
• [5] Bogdasarov, M.A., 2008. Złoża i znaleziska bursztynu na Białorusi. In: B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gierowski [eds.]: 25. Seminarium Amberif 2008: "Inkluzje organiczne oraz znaleziska bursztynu i innych żywic kopalnych Europy", 13-16, Gdańsk Intern. Fair Co., Gdańsk
• [6] Burłak, A.F., 1992. Nowyepalinologićeskie dannye k stratigrafii i korrelaciipaleogenovych otloźeniy zapada SSSR. In: E.A. Levkov [ed.]: Flora i fauna kaynozoa Belorussii, Sbomik naućnych trudov Inst, geochemii i geofizyki Akad. Nauk SSSR, 103-109, Minsk
• [7] Burłak, A.F., K.I. Davydik, L.I. Muraśko, 2005. Stratigrafićeskad schema paleogenovych otloźeniy Belarusi. Litasfera, 22:1; 124-134, Minsk
• [8] Domagała M., Matl K., 1975. Utwory trzeciorzędu przewiercone w rejonie Karwi nad Bałtykiem. In: Spraw, z Pos. Kom. Nauk PAN Oddz. w Krakowie. 18,2 za 1974 r., 516-518, Kraków
• [9] Gierłowski, W., 2008. Wahania podaży surowca bursztynowego w latach 1981-2006. In: B. Kosmowska-Ceranowicz, W. Gierowski [eds.]: 25. Seminarium Amberif 2008: "Inkluzje organiczne oraz znaleziska bursztynu i innych żywic kopalnych Europy", 27-32, Gdańsk Intern. Fair Co., Gdańsk
• [10] Jaworowski K., 1987. Geneza bursztynonośnych osadów paleogenu w okolicach Chlapowa. Biuł. Inst. Geol. 356, 89-101, Warszawa
• [11] Jurys, L., R. Kramarska, M. Oller, H. Cyłkowska, O metodyce dokumentowania i eksploatacji holoceńskich złóż bursztynu w delcie Wisły. Góm. Odkrywkowe nr 2-3, 2008
• [12] Kapłan A.A., 1974. Geologićekoe stroenie iperspektivy yantarenosnostipaleogena. Arch. 10 RAN, Kaliningrad
• [13] Kapłan A. A., Grigełis A. A., Strełnikowa N. I., Głikman L. S., 1977. Stratygrafia i korelacid paleogenowych otloźeniy ugo-zapada Pribaltiki. Sow. Geol., 4, 30-43, Moskva
• [14] Kasiński, J.R., M. Piwocki, A. Satemus, E. Tołkanowicz, A. Wojciechowski, 1997. Realizacja projektu prac geologicznych dla określenia perspektyw występowania złóż bursztynu w utworach eocenu Lubelszczyzny. Państw. Inst. Geol., 83 p., Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. # 2529/99, Warszawa
• [15] Kasiński, J.R., 1990. Dokumentacja geologiczna poszukiwań złóż węgla brunatnego w rejonie Kiełpino. Państw. Inst. Geol., 55 p. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa
• [16] Kasiński, J.R., E. Tołkanowicz, 1999. Amber in the northern Lublin Region - origin and occurrence. In: B. Kosmowska-Ceranowicz, H. Paner [eds.]: Investigations into amber, 41-51, Muz. Archeol. w Gdańsku, Gdańsk
• [17] Kasiński, J.R., E. Tołkanowicz, 2007. Geological position of amber concentrations in South-East Poland. In: PF. Gozik, V.M. Macuy, L.S. Galeckiy, S.O. Maculina, G.V Klusina [eds.]: "Ukrayinśkiy Burstinovyy Svit" - Tezy dopoviden Persoyi miznarodnoyi konferencyi, Nacional'na akademiya nauk Ulcrayiny, 55-58, Kiev
• [18] Katinas, v., 1971. Yantar'iyantarenosnye otloźenid Uźnoy Pribaltiki. Trudy Litovskogo Naućn.-Issłed. Inst, 20; 1-150., Vihiius
• [19] Kosmowska-Ceranowicz B., 1979. Zmienność litologiczna i pochodzenie ołaiichowych osadów trzeciorzędowych wybranych rejonów północnej i środkowej Polski w świetle wyników analizy przezroczystych minerałów ciężkich. Prace Muzeum Ziemi, 30, 1-73, Warszawa
• [20] Kosmowska-Ceranowicz B., 1989. Tajemnice bursztynu. Warszawa
• [21] Kosmowska-Ceranowicz B., 1992. Spuren des Bernsteins, 102 p.. Museum der Erde, Bitterfeld
• [22] Kosmowska-Ceranowicz B., G. Kociszewska-Musiał, T. Musiał, C. Muller, 1990. Bursztynonośne osady trzeciorzędu okolic Parczewa. Prace Muzeum Ziemi, 41, Warszawa
• [23] Kosmowska-Ceranowicz B., T. Pietrzak, 1982. Znaleziska i dawne kopalnie bursztynu w Polsce. Katalog. Oprać. Dokument. Muzeum Ziemi, 6, 132 p., Wyd. Geol., Warszawa
• [24] Kostasova, Z.V., 2007. Istorid Kaliningradskogo yantarnogo kombinata 1947-2007. Monografia. Kaliningr. obi. Muzey yantara, 126 p., Kaliningrad
• [25] Kóppen, F.T., 1893. Vorkommen des Bernsteins in Rufiland. Petermans Mittellungen aus Justus Perthes Geograpph. Anstalt, 39; 249-253, Berlin
• [26] Kramarska, R., 2006. Paleogen i neogen południowego Bałtyku i jego wybrzeża. Praca doktorska. 139 p. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa
• [27] Manykin, S.S., 1973. Paleogen Belorussi. Nauka i technika, Minsk
• [28] Marzec, M., E. Woźny, 1972. Litologia i stratygrafia utworów trzeciorzędu okolic Jastrzębiej Góry koło Pucka. Przegl. Geol, 20:12; 562-570, Warszawa
• [29] Mojski, J.E., J. Rzechowski, E. Woźny, 1966. Górny eocen w Luszawie nad Wieprzem koło Lubartowa. Przegl.Geol., 14:12; 513-517, Warszawa
• [30] Muraśko, L.I., 1994. Izotopovyy vozrast glaukonitowo-kvarceyycliporódpaleogena Belorussii. Litasfera, 11:1; 182-184, Minsk
• [31] Piwocki, M., J.R. Kasiński, 1995. Outline of development of the Lower Oligocene transgression in northern Poland. In: S. Ostaficzuk, I. Nowak, R. Chybiorz [eds.]: Proceed. Intern. Coll.:"Neogeodynamica Baltica", Techn. Posz. Geol., 34:3; 47-52, Kraków
• [32] Piwocki, M., M. I. Olkowicz-Paprocka, 1987. Litostratygrafia paleogenu, perspektywy i metodyka poszukiwań bursztynu w północnej Polsce. Biul. Inst. Geol., 356; 7-28, Warszawa
• [33] Piwocki M., Olkowicz-Paprocka I., Kosmowska-Ceranowicz B., Grabowska I, Odrzywolska-Bieńkowa E., 1985. Stratygrafia trzeciorzędowych osadów bursztynonośnych okolic Chłapowa koło Pucka. Prace. Muz. Ziemi, 37, 61-77, Warszawa
• [34] Pożaryska, K., 1977. Upper Eocene for aminifera of East Połand and their palaeogeographical meaning. Acta Palaeont. Polon., 22:1; 3-54, Warszawa
• [35] Pożaryska, K., S. Locker, 1971. Les organismes planctoniques de VEocene superieur de Siemię, Pologne orientale. Rev. Micropaleont., 14:5; 57-72, Paris
• [36] Pożaryski, W., 1951. Odwapnione utwory kredowe na północno-wschodnim przedpolu Gór Świętokrzyskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 75; 1-70, Warszawa
• [37] Prószyński M., 1933 - Szkic geologji miasta Brześcia nad Bugiem, In: Postęp prac przy melioracji Polesia (Spraw, za lata 1931 - 1932), 141-149, Brześć
• [38] Różycki, S.Z., 1972. Plejstocen Polski Środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Państw. Wyd. Nauk., 316 p., Warszawa
• [39] Rtihle, E., 1948. Kreda i trzeciorzęd zachodniego Polesia. Biul. Państw. Inst. GeoL, 34, 120, Warszawa
• [40] Rtihle, E., 1955. Przegląd wiadomości o podłożu czwartorzędu północno-wschodniej części Niżu Polskiego. Biul. Państw. Inst. Geol., 70; 159-173, Warszawa
• [41] Rtihle, E., 1985. doszukiwanie bursztynu w utworachpaleogeńskich dorzecza Prypeci i na Półwyspie Sambii. Techn. Poszuk. Geol., 24:2; 30-33, Warszawa
• [42] Rączyński G.: Historia naturalis curiosa Regni Poloniae.Sandomiriae 176-184, Cracovia
• [43] Savkevic, S.S., 1970. Yantar'. Izd. Nedra, 190 p., Moskva
• [44] Serebrickiy, A.L, G.A., Il'inskiy, S.S. Savkevic, L.I. Zaikina, 1979. Yantar' Severnoy Ukrainy. Vestnik Leningr. Univ., Geologia i geografia, 12; 34-43, Leningrad
• [45] Srebrodol'skiy B.I., 1980. Yantar' Ukrainy. 123 pp., Naukova Dumka, Kiev
• [46] Srebrodol'skiy B.I. 1984. Geologićeskoe stroenie i zakonomemosti razmeśćenidyantar 'a SSSR. 167 pp., Naukova Dumka, Kiev [47] Strzelczyk, G., 1990. Dokumentacja geologiczna w kategorii C złoża kruszywa naturalnego (piaski budowlane) wraz z określeniem występowania bursztynu w utworach trzeciorzędowych w rejonie Górka Lubartowska, Przeds. Geol. "Polgeol", 42 p., Centr. Arch. GeoL Państw. Inst. GeoL, # 503/WA/SD, Warszawa
• [48] Tutkovskiy, P.A., 1911. Yantar' v Volynskoy gubemii. Trudy obscestva issledovateley Volyni, 4; 21-58, Źytomir
• [49] Tutskiy, V.O., 1997. Geologie und Entstehung der Bernsteinvorkommen in Nordwesten der Ukraine. Metalla-Sonderheft, 57-62, Bochum
• [50] Tutskiy, V.O., L'. Stepanuk, 1999. Geologie und Mineralogie des Bernsteins von K;esow, Ukraine. In: B. Kosmowska-Ceranowicz, H. Paner [eds.]: Investigations into amber, 53-60, Muz. Archeol. w Gdańsku, Gdańsk
• [51] Tutskiy, V.O., 2007. Vromyslove vydobuvannd burśtynu v Ukraini taperspektyvyyogo rozvytku. In: P.F. Goźyk, V.M. Macuy, L.S. Galec'kyy, S.O. Maćulina, G.V. Kluśyna [eds.]: Ukrains'kyy burstynovyy Svit, 20-25, Nacional'na Akad. Nauk Ukrainy, Kyiv
• [52] Vinken R., (comp.), 1988 - The Northwest European Tertiary Basin. Geol. Jb., Rh. A, H. 100: 508, Hannover
• [53] Woźny, E., 1966a. Eocen z Siemienia koło Parczewa. GeoL Quart., 10:3; 843-850, Warszawa
• [54] Woźny, E., 1966b. Fosforyty i bursztyny z Siemienia koło Parczewa. Przegl. GeoL, 14:6; 277-278, Warszawa
• [55] Zagorodnych V.A., 2004. Paleogen Kaliningradskogo Regiona. Autoreferat dysertacji na uzyskanie stopnia naukowego kandydata nauk geologiczno-mineralogicznych. Wyd. Uniw. Kaliningradzkiego, 24 p., Kaliningrad
• [56] Zagorodnych V. A., Dowbnija A. W, Żamojda V. A., 2001 - Stratigrafija Kaliningradskogo regiona. Ministerstwo Prirodnych Resursów Rossji: 226, Kaliningrad
• [57] Zagorodnych V.A., Kunaeva T.A., 2005. Geologia ipoleznyje iskopajemyje Kaliningradskogo regiona. Baltgeolresursy, 176 p., Kaliningrad
• [58] Zalewska, Z., 1974. Geneza i stratygrafia złóż bursztynu bałtyckiego. Biul. Państw. Inst. GeoL, 281, 139-173, Warszawa
• [59] ZieglerP.A., 1990. Geological atlas of Western and Central Europe, 2nd ed. Shell Intern. Petrol., Maatschappij. Hagen
• [60] Zosymovyic, V.Yu, T.V. Sevcenko, T.S. Rabokoń, E.A. Solanyk, S.V. Sabray, V.Yu. Ocakovskyy, V.L. Prichod'ko, T.D. Vovk, S.A. Volnenko, S.S. Kurepa, 2007. Problemni pytannd stratygrafii bursztynovmisuucych vikladiv Ukrains'kogo Polisa. In: P.F. Goźyk, V.M. Macuy, L.S. Galec'kyy, S.O. Maćulina, G.V. Kluśyna [eds.]:Ukrains'kyy burstynovyy Svit, 20-23, Nacional'na Akad. Nauk Ukrainy, Kyiv