Opory w ruchu oscylacyjnym mechanizmów maszyn górniczych

• Autorzy: Kowal A.

Warianty tytułu

EN

Oscillatory movements in coal mining device mechanisms

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W zakładach górnictwa podziemnego wpływ konstruktorów na wzrost efektywności i obniżanie kosztów produkcji jest istotny. Wpływ ten zależy między innymi od dostępu zespołów projektujących maszyny i urządzenia do informacji dotyczących tak podstawowej dziedziny nauki, jaką jest trybologia, zajmująca się tarciem, smarowaniem i zużyciem. Rozwój systemów maszynowych w górnictwie musi brać pod uwagę w procesach konstruowania i eksploatacji takie parametry, jak trwałość i niezawodność. Oprócz tych parametrów istotna jest energochłonność maszyn i urządzeń. Parametry te są ściśle związane z tribologią, a w szczególności z szeroko pojętym tarciem. Stąd też zagadnienia te są niezmiernie istotne w procesach projektowania mechanizmów maszyn górniczych. Takie podejście prowadzi do konieczności badania obszarów wiedzy, którą dotychczas uwzględniano w zbyt małym stopniu. Takim obszarem wiedzy jest zjawisko tarcia przy ruchu oscylacyjnym. Pomimo że już od podczątków cywilizacji zajmowano się tarciem, to do czasów obecnych istnieją duże rozbieżności w ocenie jego wartości. Zbyt mało jest informacji na temat wpływu zjawiska korozji frettingowej na opory ruchu w mechanizmach maszyn. W szczególności dotyczy to maszyn górniczych narażonych, oprócz korozji w wyniku nieznacznych przemieszczeń obciążonych powierzchni elementów w styku, także na wpływ warunków środowiska pracy. Szczególnie uboga jest wiedza o tarciu tocznym, brakuje danych dotyczących tarcia między elementem tocznym i określonym podłożem. Zamierzeniem autora pracy była próba oceny ilościowej tarcia ślizgowego i tocznego, w określonych warunkach, przy ruchu oscylacyjnym o nieznacznych przesunięciach. W literaturze technicznej podawane są niekiedy sposoby obliczania wartości współczynnika tarcia tocznego odnoszące się do łożysk tocznych wielkogabarytowych (wieńcowych). Łożysk, w których główny udział ma tarcie ślizgowe w postaci poślizgów elementów tocznych w bieżniach łożyska. W niniejszej pracy wyróżnić można trzy zasadnicze części: - w części pierwszej zawarto wyniki badań oporów ruchu ślizgowego w połączeniach narażonych na działanie złożonego zjawiska frettingu, - w części drugiej ujęto analizę sił tarcia przy wahadłowym ruchu wzdłużnym w połączeniach czopa wału z piastą koła - część trzecia stanowi próbę określenie wartości współczynnika tarcia tocznego różnych elementów tocznych po różnych materiałach. Podjęte i opisane badania dotyczyły też siły tarcia w połączeniach wybranych mechanizmów maszyn górniczych. W połączeniach tych ruch jest ślizgowy lub toczny. Ruch ślizgowy realizowany może być jako ruch wahadłowy wzdłuż połączenia czopa wału z piastą koła w przypadku np. przekładni bezstopniowej. Rodzaj ruchu może być także oscylacyjny w kierunku obwodowym, np. w ruchowych połączeniach sworzniowych. Tarcie w mechanizmach maszyn i urządzeń to świat przyczyn i skutków, gdzie najbardziej niepozorne zjawisko nie występuje bez przyczyny, a i ono samo pociąga za sobą określony skutek. Badanie zjawisk związanych z oporami ruchu występującymi w mechanizmach maszyn górniczych, a tym samym wykonanie następnego kroku w dalszym rozpoznaniu problematyki tarcia było celem podjętego zadania. W pracy określono rodzaj ruchu bryły po obciążeniu siłą zewnętrzną lub momentem obrotowym, opracowano metodykę badań oraz wyniki badań oscylacyjnego ruchu tocznego dla danego stanowiska badawczego. Przedstawiono obliczenia pozwalające na ocenę siły tarcia tocznego dla przypadku ogólnego, tj. dowolnej średnicy kuli i obciążenia. Oszacowano także wybiórczo wpływ materiału przeciwpróbki (podłoża, po którym obtacza się oscylacyjnie kula), środka smarnego oraz wpływ kształtu bieżni na opory ruchu tocznego kuli. Opisano także badania rozpoznawcze związane z oporami ruchu toczno-ślizgowego kuli w czaszy kulistej. Zaproponowano też nowe rozwiązanie konstrukcyjne opony o zmniejszonych oporach ruchu tocznego do prowadnic naczyń wyciągowych w kopalniach głębinowych. Pokazano np. możliwość oszczędności 16% mocy układu napędowego przenośnika taśmowego jedynie przez zastosowanie taśmy np. z twardszą warstwa wierzchnią. W prznośniku tym zainstalowanych jest przynajmniej 28000 krążników, a więc 56000 łożysk tocznych, których opór ruchu tocznego zależy od obciążenia, od postaci geometrycznej elementów tocznych i bieżni oraz od zastosowanego środka smarnego. Szacuje się, z długości zainstalowanych w kopalniach przenośników taśmowych, że liczba pracujących w Polsce krążników wynosi ok. 5 mln sztuk, a wymianie podlega rocznie ok. 2 mln sztuk. Ta skala ilościowa wymaga podjęcia badań dotyczących momentu tarcia w krążnikach i sposobu ich zmniejszenia. Istniejąca różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych ruchowym połączeń czopa wału z piastą koła, stosowana przez producentów w mechanizmach bezstopniowych przekładniach pasowych i łańcuchowych, pośrednio świadczy o problemach związanych między innymi z oporami ruchu. Dlatego też wydaje się celowe poszukiwanie nowych rozwiązań połączeń, optymalnych ze względu na niezawodność ich pracy oraz koszty wytwarzania. Przedstawiono własne, oryginalne postacie konstrukcyjne ruchowych połączeń o zmniejszonych oporach przesuwu. Przeprowadzono analizę porównawczą oporów ruchu przy przenoszeniu przez połączenia wpustowe określonego momentu skręcającego. Analiza zawiera porównanie oporów ruchu w stosowanych i proponowanych połączeniach czopa z piastą. Wykazano, że przedstawione nowe rozwiązanie konstrukcyjne ruchowego połączenia z wpustem wzdłużnie podzielonym pod wpływem obciążenia momentem obrotowym charakteryzują się dwukrotnie mniejszymi naciskami powierzchniowymi między elementami wpustu wykonującymi ruch wzdłużnym względem siebie, przy ruchu piasty po czopie wału. Przedstawiono ogólną charakterystykę procesu zużycia frettingowego występującego w styku tarciowym elementów typu sworzeń-piasta podlegających wymuszonym siłowo, nieznacznym przemieszczeniom względnym. Pokazano przykładowe zniszczenia powierzchniowe i wyniki badań eksperymentalnych związanych z oporami ruchu w połączeniach sworzniowych. Badania przeprowadzono na pulsatorze hydraulicznym przy zastosowaniu specjalnej głowicy badawczej z ośmioma złączami sworzniowymi. Uzyskano wyniki badań związanych ze zjawiskiem korozji frettingowej pojawiającej się w styku obciążonym zmienną siłą normalną. Opisano też badania przeprowadzone na połączeniach konforemnych (walce w tulei); układ ten obciążony był siłą zmienną w kierunku promieniowym. Wyniki badań zwróciły uwagę na charakterystyczne umiejscowienie korozji fretiingowej w połączeniu, co pozwoliło przeprowadzić stosowne obliczenia i określić położenie miejsca tworzenia się korozji frettingowej w styku obciążonego połączenia. Przeprowadzono także pomiary momentu tarcia w połączeniach sworzniowych poddanych okresowo zmiennym obciążeniom, po określonych liczbach cykli tych obciążeń. Zakłada się, że przeprowadzone badania i wynikające z nich wnioski przyczynią się do dalszego pogłębienia wiedzy inżynierskiej z zakresu konstrukcji mechanizmów maszyn górniczych.

EN

Nowadays mining industry is required ti increase economic effectiveness, which often means reduction in production costs. In underground mining plants desing engineers have a significant influence on production cost reduction. This influence depends, among other factors, on access that machine and equipment design teams have to information pertaining to tribology, which is the basic science branch dealing with friction, lubrication and wear. Development of machine systems in mining has to account for such parameters as durability and reliability in the design exploitation process. Apart from these parameters, also energy consumption of machines and equipment are significant. These parameters are strictly related to tribology, and especially to movement resistance understood broadly. Therefore, these issues are of paramount importance in designing mechanisms of mining machines. Such approach triggers the need to carry out research in the areas, which so far have not been studies in a sufficient level. The area is for instance friction with the oscillatory movement and include movement resistance related to friction. Although friction has been examined since the very beginning of our civilization, there still exist a large body of discrepancy in assessment of its value. There is too little still exists a large body of discrepancy in assessment of its value. There is too little information on fretting corrosion influence on motion resistances in machines. Knowledge about rolling friction is especially poor and there is a lock of data concerning friction between rolling elements and its given foundation. The author of the monograph has intended to present an attempt at quantitative assessment of rolling and sliding friction under specific circumstances with the oscillatory movement of small displacements. Technical literature sometimes quotes rolling friction coefficients related to bearings, including the large-size one (hub) in which there is significant sliding friction, friction between rolling elements, and the basket, slides of rolling elements at the bearing race and resistance of the lubricant. The monograph consists of three basic parts: - the first part consist of the research results concerning slide movement resistance in the joints exposed to complex fretting, - the second part offers an analysis of longitudinal movement resistance at the link of shaft pin with wheel hub, - the third part attempting definition of resistance values of the rolling ball movements at various materials. The studies undertaken and described concerned movement resistance force in connections of selected mining machines mechanisms. At these connections there is rolling or sliding movement. Sliding movements can be performed as oscillatory movement around the connection of shaft pin with wheel hub in case e.hg. of variable-speed transmission. Such type of movement can also be performed as perpheral oscillation, for instance in movement bolt connections. A comparative analysis was carried out on the movement resistance a transfer of the torsional moment via a key connection. The analysis covers comparison of movement resistance in applied and suggested connections between the pin and the hub. It was shown that the nwew construction solution presented of a movement connection with key that is devided alongside under the load of torque is characterized by two time smaller surface pressure among key elements that perform longitudinal movement when pin moves along the shaft hub.

Słowa kluczowe

PL

tarcie; korozja frettingowa; maszyny górnicze; mechanika maszyn; łożysko toczne; tribologia

EN

friction; fretting corrosion; mine machines; machine mechanics; rolling bearing; tribology

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Górnictwo / Politechnika Śląska
• Rocznik: 2005
• Tom: z. 263
• Strony: 1--200
• Opis fizyczny: Bibliogr. 202 poz.

Twórcy

autor

Kowal A.

• Instytut Mechanizacji Górnictwa Politechniki Śląskiej, 44-100 Gliwice, ul. Akademicka 2, tel.: [phone],

Bibliografia

• 1. Antoniak J.: Główne opory ruchu górniczych przenośników taśmowych wyznaczone na drodze pomiarów przemysłowych. Maszyny Dźwigowo- Transportowe, nr 1/1999, Detrans, Bytom.
• 2. Antoniak J.: Przenośniki taśmowe. Wyd. Politechniki Śląskiej. Gliwice 2004.
• 3. Antoniak J.: Zabiegi techniczne zmniejszające energochłonność odstawy urobku przenośnikami taśmowymi w kopalniach węgla kamiennego. Efektywne i bezpieczne systemy transportowe w zakładach górniczych, tom I, s. 165-179. KOMTECH 2001. Szczyrk 6-8.11.2001.
• 4. Barwell F.T.: Łożyskowanie. WNT, Warszawa 1984.
• 5. Beitz W., Ktitner K.-H.: Taschenbuch fur den Maschinenbau. Dubbel, 16 Auflage, Springer-Verlag. Berlin/New York/London/Paris/Tokyo 1987.
• 6. Bernhard W., Heidemeyer P.: Auswahl und Strukturen stufenloser PKW- Getriebe. VDI Berichte Nr. 803, s. 149-180, 1990.
• 7. Bocheński J.M.: Współczesne metody myślenia. Poznań 1992.
• 8. Bolton W.: Zarys fizyki. PWN, Warszawa 1982.
• 9. Bowden F.P., Tabor D.T.: Wprowadzenie do trybologii. WNT, Warszawa 1980.
• 10. Brzeziński J., Potrawa H.: Prowadnice toczne naczyń wyciągowych. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej: Transport Szybowy 2003, tom II, s. 29-40. Szczyrk, 24-26.09.2003.
• 11. Chruszczów M.M., Babiczew M.A.: Abrasiwnoje iznasziwanie. Nauka, Moskwa 1970.
• 12. Cottrel A.H.: Własności mechaniczne materii. PWN, Warszawa 1970.
• 13. Coyle M., Whiteing A.E., Murray W.: Fuel saving interventions: Facts and fiction. Transport and Logistics Unit, University of Huddersfield. 06.03.02. http://www.hud.ac.uk/sas/trans/.
• 14. Czichos H.: Tribology - A System Approach to the Science of Friction. Lubrication and Wear. Elsevier, Amsterdam 1978.
• 15. Dietrich M. (pod redakcją), Stupnicki J.: Podstawy konstrukcji maszyn. Tom II, rozdz. 6.3. WNT, Warszawa 1999.
• 16. DIN 32712: P4C - Polygons, DIN 32711: P3G - Polygons.
• 17. Disborg L., Voigt G.: Entwicklung der Welle-Nabe-Verbindungen. Antriebstechnik 29(1990) Nr. 2, S. 26-27.
• 18. Dolipski M., Sobota P., Osadnik J.: Statystyka wysoko wydajnych ścianowych przenośników zgrzebłowych użytkowanych w Polsce. Sympozjum Ryfamex '95. Rybnik, 21+23. 11. 1995.
• 19. Dolipski M., Sobota P., Osadnik J.: Ungleichmäßige Leistungsaufnahme von Antriebssystemen in Strebförderem. An International Scientific Conference on the occasion of the 50th anniversary of noving VSB-Technical University Ostrava, 12+16 September 1995.
• 20. Dolipski M.: Ugleichmäßige Belastung von Antriebssystemen in kettengetriebenen Betriebsmitteln mit Kopf- und Heckantrieb. 5. Ingenieurtag am Fachbereich Maschinenban der FH Trier, 20. Oktober 1995.
• 21. Dowson D.: History of tribology. Longman, Londyn (1979).
• 22. Dubbel H. i in.: Taschenbuch für den Maschinenbau. Wyd. IX, T. I, SpringerVerlag, Berlin 1943.
• 23. Encyklopedia Powszechna. PWN, wydanie trzecie. Warszawa 1984.
• 24. Esslinger V.: Praeventive Massnahmen zur Vermeidung von Reibkorrosion. Tagungsband zur Statsseminar Reibkorrosion 1994, EMPA Duebendorf, 06.12.1994.
• 25. Fuller D.D.: Teoria i praktyka smarowania. Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1960.
• 26. Gibczyńska T., Pytko S.: Łożyska toczne wieńcowe. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 1999.
• 27. Gierzyńska-Dolna M., Krzesiński G., Lacki P., Adamus J.: Aspekty materiałowe i tribologiczne doboru materiałów na endoprotezy stawu biodrowego. Materiały I Sympozjum Inżynieria Ortopedyczna i Protetyczna - IOP 97, s. 81-87. Białystok 23-25. VI. 1997.
• 28. Gossmann Chr.: http://www.prz.tu-berlin.de/~www-kt/Forschung/Kompetenz- themen/Grossmann.pdf.
• 29. Guzowski S.: Warunki rozwoju zużycia fretting w połączeniu koło-oś zestawu kołowego. Zeszyty Naukowe Pol. Śląskiej, seria: Transport, z. 27, s. 111-118.
• 30. Hebda M., Janecki J.: Tarcie, smarowanie i zużycie części maszyn. WNT, wydanie rozszerzone, Warszawa 1972.
• 31. Hebda M., Wachal A.: Trybologia. ISBN 83-204-0043-0, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne. Warszawa 1980.
• 32. httD://brunelleschi.imss.fi.it/genscheda.asD?appl=LIR&xsl=paginamanoscritto&li ngua=ENG&chiave= 101391.
• 33. http://gromit.prz.tu-berlin.de/~www-kt/Forschung/Themen/flverwinterf.html.
• 34. http://mitglied.lvcos.de/Autoelektrik/Erc.htm#Ac.
• 35. http://www.asn-linz.ac.at/schule/ths3/homepage/Reibung/sld010.htm.
• 36. http://labor.ps.pl/wfml2.html. Wyznaczanie współczynnika tarcia tocznego za pomocą wahadła nachylnego. Turczak B., 10/23/2004.
• 37. http://www.leonardo.net/pl7.jpg
• 38. http://www.llnl.gov/str/Hvbridtable.html.
• 39. http://www.ntsb.gov/Publictn/2001 /AARO102.pdf - Aircraft Accident Report, Runway Overrun During Landing, American Airlines Flight 1420, McDonnell Douglas MD-82, N215AA, Little Rock, Arkansas, June 1, 1999. National Transportation Safety Board. 2001. Aircraft, Accident Report NTSB/AAR-01/02. Washington, DC.
• 40. http://www.schnacki.de/bike phvsik.htm
• 41. http://www.tc. gc.ca/tdc/publication/pdf/13 800/13 83 7e.pdf - Andersen A. and Wambold J.C.: TP 13837E, Friction Fundamentals, Concepts and Methodology, Prepared for Transportation Development Centre, Transport Canada, October 1999. Mobility Friction Technology AS, CDRM Inc.
• 42. http://www.tc.gc.ca/tdc/publication/pdf/13900/13957e.pdf - Bastian M. and Corll J.B.: Report LTR-FR-185, TP 13957E, Dash 8 Aircraft Braking Performance on Winter Contaminated Runways. Institute for Aerospace Reserch, Canada, August 2002.
• 43. Janecki J., Hebda M.: Tarcie, smarowanie i zużycie części maszyn. WNT, Warszawa 1969.
• 44. Janecki J.: Procesy zużywania. Problemy Eksploatacji, nr 2-1998, s. 155-166, XXII Szkoła Tribologiczna.
• 45. Jürgensmeyer: Gestaltung von Wältzlagerungen. Springer, Berlin 1953.
• 46. Katalog firmy THK. Tokyo 1990.
• 47. Katalog firmy: C&W. Berges Antriebstechnik - Regelscheibensatz RF.
• 48. Katalog firmy: P.I.V. Antrieb Werner Reimers GmbH & Co. KG - Stufenlose Getriebe, System RH.
• 49. Katalog Flender Himmelwerk GmbH: Motox VS 02. Tübingen 3 (Kilchberg), IV. 1987.
• 50. Katalog główny SKF nr 3200, 1985.
• 51. Katalog Hoesch Rothe Erde Schmiedag AG: Großwälzlager. Dortmund 1990.
• 52. Katalog TIMKENa: Kegelrollenlager. Technisches Handbuch 1987.
• 53. Katalog: THK LM SYSTEM , Linear Motion Systems. THK CO., LTD, Tokyo, Japan. Catalog. No. 75-1 AE.
• 54. Kocańda J., Szala J.: Podstawy obliczeń zmęczeniowych. PWN, Warszawa 1985.
• 55. Kocańda S.: Zmęczeniowe pękanie metali. WNT - wyd. 3, Warszawa 1985.
• 56. Koczy A.: Badania własności statycznych i dynamicznych krążników do przenośników taśmowych. Praca dyplomowa inżynierska. Politechnika Śląska, Instytut Mechanizacji Górnictwa, Gliwice 2000.
• 57. Kodura B.: Wyznaczanie współczynnika oporu ruchu tocznego. Praca dyplomowa inżynierska. Politechnika Śląska, Instytut Mechanizacji Górnictwa, Gliwice 2001.
• 58. Kollmann F. G.: Welle-Nabe-Verbindungen. Konstruktionsbücher, Band 32. Springer Verlag, Berlin-Heidelberg-New York-Tokyo 1984.
• 59. Konieczny S.: Uwagi o eksploatacji lin wyrównawczych w górniczych wyciągach szybowych. Efektywne i bezpieczne systemy transportowe w zakładach górniczych, tom II, s. 29-36. KOMTECH 2001. Szczyrk 6-8.11.2001.
• 60. Korewa W., Zygmunt K.: Podstawy konstrukcji maszyn. Część II. WNT, Warszawa 1973.
• 61. Kowal A. i in.: Łożysko wieńcowe. Patent PL 179738.
• 62. Kowal A., Bacik J., Filipowicz K., Mikuła S.: Opory ruchu w połączeniach sworzniowych w warunkach występowania frettingu. Materiały IV Międzynarodowej Konferencji pt.: Zastosowania mechaniki w górnictwie. Gliwice, marzec 2003.
• 63. Kowal A., Mikuła S.: Konstrukcja połączenia wielobocznego wału z piastą o zmniejszonych oporach przesuwu. Patent nr PL 171628 BI z dnia 30.05.1997, WUP 05/97.
• 64. Kowal A., Mikuła S.: Sprawozdanie z pracy BW-515/RG-0/98 Politechniki Śląskiej pt.: Badania wpływu środka smarnego na zużycie elementów maszyn współpracujących z nieznacznymi przemieszczeniami. Gliwice, grudzień 1998, stron 28 (praca niepublikowana).
• 65. Kowal A., Reichelt J.: Zgłoszenie patentowe: Opona koła pojazdu, nr P- 355 059 z dnia 15.07.2002 r.
• 66. Kowal A., Spałek J.: Korozja ffettingowa w ruchowych skojarzeniach sworzniowych. Tribologia, 2002, nr 5.
• 67. Kowal A., Spałek J.: Zjawisko korozji ffettingowej w ruchowych skojarzeniach czop-piasta. Konferencja „Efektywne i bezpieczne systemy transportowe w zakładach górniczych” — KOMTECH’2001”, Szczyrk, listopad 2001.
• 68. Kowal A., Strzelecki S.: Problems of fretting corrosion on the contact surfaces of machine elements. Materiały; 9th Nordic Symposium on Tribology NORDTRIB 2000, Volume 3, s. 905-914. Porvoo, Finland, 11-14 June 2000.
• 69. Kowal A.: Badania frettingu w połączeniach sworzniowych zawieszeń wielolinowych górniczych naczyń wyciągowych. Praca Instytutu Mechanizacji Górnictwa Politechniki Śląskiej o symbolu BW-562/RG-0/99 (niepublikowana).
• 70. Kowal A.: Badania oporów oscylacyjnego ruchu tocznego. XX Sympozjon PKM. Zeszyty Naukowe Politechniki Opolskiej (ISSN 1429-6055), nr 271/2001, z. 69, s. 45-52. Opole-Polanica Zdrój, 24-28.09.2001.
• 71. Kowal A.: Badania oporów ruchu w połączeniach sworzniowych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo, z. 255, s. 191-200. Gliwice 2002.
• 72. Kowal A.: Badania oporu ruchu tocznego. Międzynarodowa Konferencja Naukowa: Górnictwo Zrównoważonego Rozwoju. Materiały Konferencji III: Energooszczędne i niezawodne maszyny górnicze. Gliwice 30.11.2000.
• 73. Kowal A.: Badania oporu ruchu tocznego. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo, z. 246. Gliwice 2000.
• 74. Kowal A.: Badania wstępne oporów ruchu oscylacyjnego w połączeniach sworzniowych. X Jubileuszowa Międzynarodowa Konferencja: Trwałość elementów i węzłów konstrukcyjnych maszyn górniczych TEMAG 2002, Ustroń, X. 2002.
• 75. Kowal A.: Badania zużycia frettingowego w stykowych skojarzeniach elementów maszyn. Biuletyn Naukowo-Techniczny Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Urządzeń Mechanicznych OBRUM; Samojezdne Pojazdy Gąsienicowe. Gliwice, październik 1999.
• 76. Kowal A.: Bierna tarcza przesuwna koła pasowego wariatora. Patent PL 159373.
• 77. Kowal A.: Korozja frettingowa na powierzchniach styku elementów maszyn. VII Konferencja „Trwałość elementów i węzłów konstrukcyjnych maszyn - TEMAG’99”, Ustroń, listopad 1999.
• 78. Kowal A.: Korozja frettingowa w połączeniach o kształcie walcowym. Międzynarodowa Konferencja: Górnictwo 2000, tom II, s. 181-^-189. Szczyrk, 23-24.XI.1999.
• 79. Kowal A.: Łożysko toczne promieniowo-obwodowe. Patent PL 177644.
• 80. Kowal A.: Łożysko toczne. Patent i wzory użytkowe nr P-309737, W-93823, W-99249.
• 81. Kowal A.: Łożysko toczne. Patent PL 50108 oraz Patent PL 52581.
• 82. Kowal A.: Obszar zagrożenia korozją frettingową w połączeniach o kształcie walcowym. VII Konferencja: Trwałość elementów i węzłów konstrukcyjnych maszyn górniczych TEMAG’99, Ustroń, listopad 1999.
• 83. Kowal A.: Ocena oporów ruchu tocznego. Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe. Biuletyn OBRUM (14) nr 1, s. 83-91, Gliwice 2001.
• 84. Kowal A.: Ocena wpływu kształtu bieżni, materiału i smarowania na opory oscylacyjnego ruchu tocznego kuli. Zagadnienia trwałości w projektowaniu, badaniach i eksploatacji elementów maszyn. Monografia zbiorowa nr 48, rozdział 8, s. 82-97. ISBN 83-7335-190-6, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003.
• 85. Kowal A.: Opory ruchu w mechanizmach maszyn górniczych. Monografia nr 61. ISBN 83-7335-226-0, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003.
• 86. Kowal A.: Opory ruchu w obciążanych zmiennie połączeniach sworzniowych. S.45-50. XXI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn. Tom II, WNT, Ustroń 2003.
• 87. Kowal A.: Połączenia przesuwne w wariatorach (przekładniach bezstopniowych). Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, nr 4(255), s. 26-28. Katowice 1991.
• 88. Kowal A.: Połączenia wieloboczne o zmniejszonych oporach przesuwu. Kwartalnik Naukowo-Techniczny OBR TEKOMA: Technologia i Automatyzacja Montażu, nr 2/1995, s. 8-10, Warszawa.
• 89. Kowal A.: Połączenie przesuwne tarczy koła pasowego wariatora z wałem. Patent nr P 270039.
• 90. Kowal A.: Połączenie wpustowe spoczynkowe i przesuwne. Patent PL 158659.
• 91. Kowal A.: Przesuwne połączenie wału z piastą z wpustem wzdłużnie podzielonym. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, Katowice, nr 11(260) 1991.
• 92. Kowal A.: Rollwiderstände. Tribologie -Fachtagung 2001; Reibung, Schmierung und Verschleiß, Forschung und praktische Anwendungen. Tribologische Systeme, Band I, S. 7/1-7/10. Gesellschaft für Tribologie e.V. - Deutsche Wissenschaftliche Gesellschaft für Erdöl, Erdgas und Kohle e.V. Göttingen, 24-26 September 2001.
• 93. Kowal A.: Sphere movement resistance in a spherical cap. XXVI Szkoła tribologiczna; Problemy tribologiczne w przyrodzie i technice oraz VI Konferencja: Problemy niekonwencjonalnych układów łożyskowych. Materiały konferencyjne, s. 61-71. Łódź-Niedzica 16-19 września 2003.
• 94. Kowal A.: Sposób zabezpieczenia ruchowych połączeń sworzniowych w jednopunktowych zawiesiach wielolinowych w górniczych maszynach wyciągowych przed działaniem korozji ffettingowej. Zgłoszenie patentowe w DBiTT Politechniki Śląskiej nr NP. 3226/27 z dnia 12.10.1999.
• 95. Kowal A.: Stanowisko do badań wytrzymałościowych typu czop-piasta. Patent P- 156815 z dnia 09.09.1992.
• 96. Kowal A.: Tarcie w połączeniach sworzniowych. Zagadnienia trwałości w projektowaniu, badaniach i eksploatacji elementów maszyn. Monografia zbiorowa nr 48, rozdział 9, s. 98-111. ISBN 83-7335-190-6, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003.
• 97. Kowal A.: Wpływ kształtu bieżni na opory ruchu tocznego kuli. Zeszyty Naukowe; Akademia Techniczno-Humanistyczna, nr serii 5, zeszyt nr 8, s. 301306, Budowa i Eksploatacja Maszyn. Bielsko-Biała 2003.
• 98. Kowal A.: Wpust podzielony w połączeniu wału z piastą. Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa, Katowice, nr 12(261) 1991.
• 99. Kowal A.: Wstępne badania odporności połączeń sworzniowych na korozję frettingową. Materiały VII Konferencji Naukowo-Technicznej; Trwałość elementów i węzłów konstrukcyjnych maszyn górniczych, TEMAG 99, s. 113-120. Gliwice-Ustroń 3-5 listopada 1999.
• 100. Kowal A.: Zgłoszenie patentowe; Połączenie sworzniowe. Nr ew. Działu Badań Naukowych i Transferu Technologii Politechniki Śląskiej 3311/21/2002 z dnia 24.06.2002.
• 101. Kowal A.: Zgłoszenie patentowe; Sposób i urządzenie do wyznaczania współczynnika tarcia, nr P-342126 z dnia 21.08.2000 r. Biuletyn Urzędu Patentowego nr 5 (735) 2002, s. 49, numer Al (21) 342126.
• 102. Kowal A.: Zmniejszenie strat energetycznych przez zastosowanie w układach napędowych bezstopniowych przekładni pasowych. Konferencja Naukowa: Działalność górnictwa węgla kamiennego w warunkach gospodarki rynkowej i ograniczeń ekologicznych. Materiały konferencyjne, s. 337-342. Gliwice, 26-27.XI.1992.
• 103. Koziarski C.: Podstawowe problemy ciągłej regulacji przełożenia. Referaty problemowe XVI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn, s. 64-73, Instytut Mechaniki i Konstrukcji Politechniki Warszawskiej. Warszawa 1993.
• 104. Kragielskij I.V.: Trenie i iznost. Maszinostrojenie, Moskwa 1968.
• 105. Krzemiński-Freda H.: Łożyska toczne. PWN, Warszawa 1989.
• 106. Kwaśniewski J., Barańska H., Turewicz K.: Zużycie korozyjne lin stalowych stosowanych w transporcie szybowym — nowe kierunki rozwoju aparatury pomiarowej. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej: Transport Szybowy 2003, tom I, s. 199-208. Szczyrk, 24-26.09.2003.
• 107. Lacombe J.: Tire model for simulations of vehicle motion on high and low friction road surfaces. S 1025-1034. Proceedings of the 2000 Winter Simulation Conference.
• 108. Lawrowski Z.: Technika smarowania. PWN, Warszawa 1987.
• 109. Lawrowski Z.: Tribologia - tarcie, zużywanie i smarowanie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
• 110. Lawrowski Z.: Tribologia w konstruowaniu maszyn. XVII Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn. Referaty problemowe, s. 74-82. Lublin — Nałęczów 18-23.IX.1995.
• 111. Leszek W., Wojciechowicz B.: Analiza tendencji rozwojowych polskiej tribologii. Tribologia, Teoria i Praktyka. Rok XXIV nr 4/5’93, s. 219-252. VII Krajowe Sympozjum Eksploatacji Urządzeń Technicznych. Radom-Kozubnik 1993.
• 112. Leszek W., Wojciechowicz B.: Próba prognozy perspektywicznych zadań badawczych tribologii. Tribologia, Teoria i Praktyka. Rok XXIV nr 4/5 93, s. 7-20. VII Krajowe Symp. Eksploatacji Urządzeń Technicznych. Radom- Kozubnik 1993.
• 113. Łuczak A.: Smarowanie i tarcie. PWN, Warszawa 1990.
• 114. Mała encyklopedia polimerów. WNT, Warszawa 1976.
• 115. Mały poradnik mechanika. Tom II. WNT, Warszawa 1994.
• 116. Mały poradnik mechanika. Tom I, s. 225. WNT, Warszawa 1985.
• 117. Materiały firmy Castolin-Eutectic: Zastosowania, informacje dla klientów. Biuletyn, nr 1, marzec 2002.
• 118. Materiały Instytutu Technologii Nafty, 2003: http://www.im.com.Dl/www pol/kat/l 10.html
• 119. Michałowska J.: Paliwa, oleje, smary samochodowe. WKiŁ, Warszawa 1983.
• 120. Michlingk Th., Gerber H.W., Mertens H.: Wellen - Flanschkupplungen mit Reib- und Formschluß. Auslegung für Betriebs- und Sonderlasten. Konstruktion, 1999, 1/2, s. 25-31.
• 121. Mikuła St.: Wlijanije fretting-koroziji na ustałostnuju procznost wałów gomych maszin. Gomyj informacjonno-anliteczeskij biulletin. Nr 6, Moskwa, 1999.
• 122. Möller R.: Riemenverstellgetriebe -eine moderne und leistungsfähige Antriebslösung. Antriebstechnik, Nr 11/1988, s. 38-41.
• 123. Morscher E.W.: http://www.sulzerorthoeu.com/products/ioint/hip/index html
• 124. Neyman A., Karaszewski W., Lubniewski M.: Porównanie wyników badań przeciwzatarciowych wybranych środków smarnych z ich skutecznością w ograniczaniu zużycia. IX Kongres Eksploatacji Urządzeń Technicznych, Krynica, wrzesień 2001. Mat. Konf., t. II, s. 117-124.
• 125. Neyman A., Lubniewski M.: Fretting w łożyskach ślizgowych - aspekty materiałowe. Tribologia, 1999 nr 4/(166), s. 559-567.
• 126. Neyman A.: Fretting - złożony proces zużywania. XXI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn, tom I, s. 133-142. WN-T, Ustroń 2003.
• 127. Neyman A.: Studia nad ffettingiem. Wpływ struktury węzła styku na zużycie. ZN Politechniki Gdańskiej, nr 69, Gdańsk 1993.
• 128. Neyman A.: Wpływ środka smarnego na zużycie frettingowe stali węglowej. Materiały III Międzynarod. Sympozjum INSYCONT, Kraków. Wyd. AGH 1990.
• 129. Niemann G., Winter H.: Maschinenelemente. Springer-Verlag, Berlin/New York/London/Paris/Tokyo 1985.
• 130. Oferta: Główne Biuro Studiów i Projektów Górniczych, Biuro Projektów Górniczych, Katowice. Nr zlecenia dokumentacji 5193/10/1.
• 131. Oferta: Główne Biuro Studiów i Projektów Górniczych, Biuro Projektów Górniczych, Katowice. Nr zlecenia dokumentacji 8732/10.
• 132. Osiński J., Zach P.: Dynamika przekładni zębatych. XXI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn, tom I, s. 101-110. WN-T, Ustroń 2003.
• 133. Osiński J.: Drgania parametryczne tłumionych układów dyskretno-ciągłych. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, seria Mechanika, z. 129. Warszawa 1989.
• 134. Osiński J.: Zastosowanie metody elementów skończonych w konstruowaniu maszyn. Referaty problemowe XVI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn, s. 74-83. Instytut Mechaniki i Konstrukcji Politechniki Warszawskiej. Warszawa 1993.
• 135. Osiński Z., Wróbel J.: Teoria konstrukcji maszyn. PWN, Warszawa 1982.
• 136. Osiński Z.: Tłumienie drgań mechanicznych. PWN, Warszawa 1986.
• 137. Osiński Z.: Wpływ osiągnięć naukowych na postęp w konstruowaniu maszyn. Referaty problemowe XVI Sympozjon Podstaw Konstrukcji Maszyn, s. 84-87. Instytut Mechaniki i Konstrukcji Politechniki Warszawskiej. Warszawa 1993.
• 138. Patent The Goodyear Tires & Rubber Company: Pendulum rolling resistance test, nr WO 00/37921 (PCT/US98/27414) z dnia 29.06.2000 r.
• 139. PLINT & partners ltd: http://www.plint.co.uk/atl/indiv/sect05/te91a6.htm/ 15.06.2000.
• 140. Płaza S.: Fizykochemia procesów tribologicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
• 141. Pollak B.: http://www.tribologv.co.uk/image/rb 08a.jpg, 1997.
• 142. Posmyk A.: Kształtowanie właściwości tribologicznych warstw wierzchnich tworzyw na bazie aluminium. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej nr 1533, seria Hutnictwo, z.62. Gliwice 2002.
• 143. Posmyk A.: Kształtowanie właściwości tribologicznych warstw wierzchnich tworzyw na bazie aluminium. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Hutnictwo, z.62. Gliwice 2002.
• 144. Pusch J.: Smary do lin stalowych stosowanych w górnictwie. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej: Transport Szybowy 2003, tom I, s. 221-224. Szczyrk, 24-26.09.2003.
• 145. Pytko S., Lewitowicz J.: Zagadnienia tarcia i zużycia. Wybrane problemy tribologii. PWN, Warszawa 1990.
• 146. Pytko S., Szczerek M.: Fretting - forma niszczenia elementów maszyn. Tribologia (138), nr 6, s. 673-693, 1994.
• 147. Pytko S., Szczerek M.: Pitting - forma niszczenia elementów maszyn. Tribologia (137), nr 4/5, 1993.
• 148. Pytko S., Szczurek B.: Próba oceny wpływu różnicy gatunków grafitu jako dodatku do smaru stałego na jego własności przeciwzużyciowe. IV Krajowa Konf. Wytrz. i Badań Mat., Wrocław 1966.
• 149. Pytko S., Szczurek B.: Wpływ czynnika smarującego na wykruszenia powierzchni kulek, łożysk tocznych. Materiały Narady Nauk.-Techn.: Tarcie, zużycie i smarowanie maszyn. 1965.
• 150. Pytko S.: Badanie mechanizmu niszczenia powierzchni tocznych elementów maszyn. Zeszyty Naukowe AGH. Elektr. i Mechan., z. 25. Kraków 1967.
• 151. Pytko S.: Podstawy tribologii i techniki smarowniczej. Skrypt AGH, nr 1164, Kraków 1989.
• 152. Pytko S.: Problemy wytrzymałości kontaktowej. PWN, Warszawa 1982.
• 153. Pytko S.: Wpływ sił stycznych na wykruszanie zmęczeniowe (pitting) walcowych powierzchni elementów tocznych. Praca doktorska, Kraków, Wyd. AGH 1963.
• 154. Pytko S.: Wykorzystanie aparatu czterokulowego dla oceny własności przeciw- pittingowych środków smarujących. Pomiary, Automatyka, Kontrola, nr 1/1967.
• 155. RAFAKO-Racibórz: Zgłoszenie patentowe nr PL 78613. BUP nr 20/360/1987.
• 156. Rollof H., Matek W.: Maschinenelemente. Normung, Berechnung, Gestaltung. Vieveg, s. 297-299. Braunschweig, 1976.
• 157. Rymuza Z.: Trybologia polimerów ślizgowych. WNT, Warszawa 1986.
• 158. Senatorski J., Kasprzycka E.: Możliwości zwiększanie trwałości węzłów tarcia maszyn górniczych przez wytwarzanie dyfuzyjnych warstw węglikowych. XII Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Trwałość elementów i Węzłów Konstrukcyjnych Maszyn Górniczych”. Gliwice-Ustroń, X. 2004.
• 159. Senatorski J., Kasprzycka E.: Tribological properties of chromized diffusion layers in codnitions of sliding friction and concentrated contact. Tribologia nr 6, 2002, s. 1595-1599.
• 160. Senatorski J.: Możliwości zwiększenia trwałości elementów urządzeń technicznych przez racjonalny dobór materiałów. Tribologia. Teoria i Praktyka, nr 4/5'93, s. 355-^361, materiały VII Krajowego Sympozjum Eksploatacji Urządzeń Technicznych. Radom-Kozubnik 1993.
• 161. Senatorski J.: Ocena własności warstw dyfuzyjnych w warunkach narażeń tribologiczno-korozyjnych. Tribologia, nr 3, 2001, s. 403-413.
• 162. Senatorski J.: Podnoszenie tribologicznych właściwości materiałów przez obróbkę cieplną i powierzchniową. Wyd. IMP, seria „Monografie IMP“, Warszawa 2003.
• 163. Sikora W.: Przodki o wysokiej koncentracji produkcji - rozwój technologii. Polskie górnictwo węglowe - restrukturyzacja, s. 38-53.
• 164. Sikora W.: Rozwój technologii wybierania złóż węgla ścianowymi systemami eksploatacji - Świat a Polska. Efektywne i bezpieczne systemy transportowe w zakładach górniczych, tom I, s. 5-23. KOMTECH 2001. Szczyrk 6-8.11.2001.
• 165. Skoć A.: Dynamika przekładni zębatych stożkowych maszyn górniczych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo, z. 226. Gliwice 1996.
• 166. Skoć A.: Einfluß der Getriebschmierung auf die dynamische Zahnbelastung der Kegelräder. Tribologie und Schmierungstechnik Nr. 4, Hannover 1990.
• 167. Smary plastyczne Petro-Oil, Grupa Orlen: http://www.dexol.com.pl/katalogi/Do pl .htm.
• 168. Solski P., Ziemba S.: Zagadnienia tarcia suchego. PWN, Warszawa 1965.
• 169. Solski P., Ziemba S.: Zużycie elementów maszyn spowodowane tarciem. PWN, Warszawa 1969.
• 170. Spałek J., Kowal A.: Specyfika procesu tarcia i smarowania węzłów konstrukcyjnych o małych amplitudach przemieszczeń i prędkości mchu oscylacyjnego. Tribologia nr 4 / 2002.
• 171. Spałek J., Kowal A.: Zagadnienie wpływu smarowania na tarcie przy małych względnych przemieszczeniach elementów złącza sworzniowego. Biblioteka KOMTECH, tom II, s. 205-212, Gliwice 2001.
• 172. Spałek J.: Nowe kryterium wpływu oleju na proces zmęczenia stykowego warstwy wierzchniej elementów o hertzowskim kontakcie. III Międzynarodowa Esslinger V.: Praeventive Massnahmen zur Vermeidung von Reibkorrosion. Tagungsband zur Statsseminar Reibkorrosion 1994, EMPA Duebendorf, 06.12.1994.
• 173. Styp-Rekowski M., Musiał J.: Eksperymentalno-analityczna metoda wyznaczania współczynnika oporów toczenia w łożyskach. Tribologia nr 5/1999, s. 677-686.
• 174. Szala J., Kocańda S.: Podstawy obliczeń zmęczeniowych. PWN, Warszawa 1985.
• 175. Szala J.: Ocena trwałości zmęczeniowej elementów maszyn w warunkach obciążeń losowych i programowanych. Zeszyty Naukowe nr 79, Mechanika 22, ATR, Bydgoszcz 1980.
• 176. Szczerek M., Wiśniewski M.: Tribologia i tribotechnika. ITE, Radom 2001.
• 177. Szczerek M.: Badania tribologicznych własności materiałów. Tribologia, Teoria i Praktyka. Rok XXIV nr 4/5’93, s. 43-70. VII Krajowe Sympozjum Eksploatacji Urządzeń Technicznych. Radom-Kozubnik 1993.
• 178. Szczerek M.: Metodologiczne problemy systematyzacji eksperymentalnych badań tribologicznych. Wyd. IteE. Radom 1997.
• 179. Szolwinski M. P., Farris, T. N.: Mechanics of Fretting Fatigue Crack Formation. Wear, vol. 198, pp. 93-107, 1996.
• 180. Szolwinski, M. P., Farris, T. N.: Observation, Analysis and Prediction of Fretting Fatigue in 2024-T351 Aluminum Alloy. Wear, Vol. 221, No. 1, pp. 24-36, 1998.
• 181. Ścieszka S.: Zużycie - podstawowa przyczyna niszczenia tribosystemów. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo, z. 223. Gliwice 1995.
• 182. Ścieszka S.F., Filipowicz K.: Materiały na narzędzia górnicze - Nowe trendy w technice badań. Monografia, ISBN 83-7335-115-9, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2001.
• 183. Ścieszka S.F.: Hamulce cierne. Zagadnienia materiałowe, konstrukcyjne i tribologiczne. Biblioteka Problemów Eksploatacji. ISBN 83-87039-93-4. Gliwice-Radom 1998.
• 184. Turpaew A.I.: Wintowye mechanizmy i peredaczi. Maszinostroenie, Moskwa 1982.
• 185. Van De Velde F., P. De Baets, Experimental study by means of large scale wear tests of the friction and wear of polyamide against steel surfaces, Proc. 6th Budapest Tribology Conf., 6-7 june 1996, Budapest (Hungary), 46-51.
• 186. Vingsbo O., Odfalk M., Shen N.: Fretting maps and fretting behaviour of some F.C.C. metal alloys. Vol. 138, Wear 1990.
• 187. Vingsbo O., Soderberg S.: On fretting maps. Vol. 126, Wear 1988.
• 188. Wachal A.: Procesy tribologiczne w różnych testach tarciowych. Materiały konferencyjne XXII Jesiennej Szkoły Tribologicznej, s. 303-308. Gliwice-Ustroń, wrzesień 1998.
• 189. Waterhouse R. B., Lindley T. C.: Fretting Fatigue. ESIS Publication 18, 1994.
• 190. Waterhouse R. B.: Fretting wear. Vol. 100, Wear 1984.
• 191. Waterhouse R. B.: The Effect of Surface Condition on Fretting Fatique, with Particular Reference to Roping Steel. Tagungsband zur Statsseminar Reibkorrosion 1994, EMPA Duebendorf, 06.12.1994.
• 192. Waterhouse R.B., Niku-Lari A. (Editor): Metal Treatments Against Wear, Corrosion, Fretting and Fatigue (Advances in Surface Treatments). Hardcover / Published 1988.
• 193. Waterhouse R.B.: Fretting corrosion. Oxford, Pergamon Press 1972 (Tłumaczenie rosyjskie: Fretting-korozja. Maszinostroenie, Leningrad 1976).
• 194. Winterfeld J., Beitz W.: Zum Einfluß der Reibkorrosion auf das Tragfähigkeitsverhalten von Polygon-Welle-Nabe-Verbindungen, Tribologie und Schmierungstechnik H.5 und 6/98, s. 35-41 und s. 12-18, Expert Verlag, Renningen 1998.
• 195. Wiśniewski M., Piekorzewski W., Szczerek M.: Wear Testing-Methods, Test Machines, Hard and Software. 10 International Colloquium on Tribology - Solving Friction and Wear Problems, January 1996.
• 196. Wojciechowicz B., Zwierzycki W.: Możliwości przewidywania stanów układów tribologicznych. Problemy Maszyn Roboczych, z. 1, vol. 1, s. 15-20, 1993.
• 197. Wojciechowicz B.: Studia nad mechanizmem zużywania się pary ślizgowej w obecności ścierniwa. Wyd. Politechniki Poznańskiej, seria: Rozprawy 1966.
• 198. Xianglin D.: The effect of quench hardening on the fretting wear of medium carbon steel. Vol. 123, Wear 1988.
• 199. Zhu M.H., Zhou Z.R., Kapsa Ph., Vincent L.: An experimental investigation oncomposite fretting mode. Tribology Int. 34(2001).
• 200. Zhu M.H., Zhou Z.R.: An experimental study on radial fretting behaviour. Tribology Int. 34(2001).
• 201. Zum Gahr K.H.: Microstructure and wear of materials. Tribology Series 10, Wyd. Elsevier, Amsterdam - Oxford 1987.
• 202. Zwierzycki W.: Prognozowanie niezawodności zużywających się elementów maszyn. Biblioteka Problemów Eksploatacji, 456 Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji w Radomiu.