Forms of Eastern-rite timber structured churches in Poland

• Autorzy: Adamczyk-Bomersbach T.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The scope of the paper is a comprehensive and synthetic presentation of the architectural forms of orthodox churches (cerkvas) on the western boundary of the area where timber forms of Eastern-rite churches can be found, which is the area appropriated to the Polish territory after World War Two. Many Orthodox timber churches have been preserved to date, and some churches are known from archival, iconographic and descriptive sources, even though they have perished. The churches display a big variety of forms and layouts, inspired by the architecture of Byzantine temples, Roman-Catholic churches, regional folk traditions and legal regulations - imposed by the foreign administration at the time of Poland's Partition period. These churches belonged to two Greek-Catholic (Uniate) dioceses: Chełm and Przemyśl. During the Union of Brześć in 1595-96, two thirds of the bishops from the Eastern territory of the Polish Republic present at the synod accepted the Union with the Roman Catholic Church - including the bishop of the Chełm diocese; whereas the Przemyśl diocese accepted the Union almost 100 years later, in 1692. In the period of the Partitions of Poland (the late 18th century - early 20th century) the Przemyśl diocese was appropriated to the Austrian annexation, where the Catholic authorities supported the Union, but the Chełm diocese belonged to the Polish Kingdom under the Russian rule, and, subsequently, it was converted to the Russian Orthodox rite. Such thesis is the starting point for detailed regional studies on their forms, layouts, external tissue, architectural details, etc., leading to the distinction of categories of local importance, determination of their distribution range and comparative studies.

PL

Temat obejmuje całościowe, syntetyczne ujęcie problematyki dotyczącej form architektury cerkiewnej zachodniego krańca jej występowania; czyli obszaru, który po II wojnie światowej znalazł się w obrębie granic Polski. Na tym terenie zachowało się jeszcze sporo przykładów drewnianego budownictwa cerkiewnego, ponadto pewna część obiektów nieistniejących znana jest z archiwalnych materiałów ikonograficznych i opisowych. Obiekty te charakteryzuje duża różnorodność form oraz układów przestrzennych, która znalazła inspirację w architekturze świątyń bizantyńskich, rzymsko-katolickich oraz ludowych tradycjach regionalnych a ograniczenia w przepisach - nakazach zaborczych władz administracyjnych. Cerkwie te należały niegdyś do dwóch diecezji greko-katolickich (unickich) - chełmskiej oraz przemyskiej. Podczas synodu brzeskiego w 1595-6 r. 2/3 biskupów Kościoła Wschodniego terenu Rzeczypospolitej przyjęło unię z Kościołem Rzymsko-Katolickim - w tym biskup diecezji chełmskiej, natomiast diecezja przemyska przyjęła unię prawie 100 lat później -w 1692 r. Natomiast w okresie rozbiorów (k. XVIII - pocz. XX w.) diecezja przemyska znalazła się pod zaborem austriackim, gdzie katolickie władze popierały unię, natomiast diecezja chełmska weszła w skład Królestwa Polskiego, będącego pod panowaniem prawosławnej Rosji i w efekcie zamieniona została na prawosławną. Teza ta to podstawa do przeprowadzenia regionalnych badań szczegółowych dotyczących formy, układów przestrzennych, szaty zewnętrznej, detalu i itd., prowadzących do wyróżnienia grup o znaczeniu lokalnym oraz wyznaczeniu zasięgu ich występowania oraz badań porównawczych.

Słowa kluczowe

EN

eastern rite church; ruthenian orthodox church; greek-catholic church; one-cupola church; three-cupola church; church without cupola; church crowned with a pavilion roof; uni-partite layout; bipartite layout; tripartite layout

PL

cerkiew; architektura cerkiewna; kościół greko-katolicki; architektura sakralna; cerkiew drewniana

• Wydawca: Silesian University of Technology
• Czasopismo: Architecture Civil Engineering Environment
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 1, no. 4
• Strony: 5--12
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz.

Twórcy

autor

Adamczyk-Bomersbach T.

• Faculty of Architecture, The Silesian University of Technology, Akademicka 7, 44-100 Gliwice, Poland,

Bibliografia

• [1] Adamczyk Bomersbach T., Architektura cerkwi drewnianych regionu zamojsko-lubelskiego, jako obiektów sakralnych obrządku wschodniego w Polsce, Gliwice 1997. (The architecture of Orthodox wooden churches in Zamojskie-Lubelskie region as sacral objects of the Eastern rite in Poland) - Ph.D. dissertation, unpublished)
• [2] Obmiński T., O cerkwiach w Galicyi, Sprawozdania Komisji do badania Historii Sztuki w Polsce, tom IX, zeszyt 3 i 4, Kraków 1914. (The Orthodox Churches in Galicia - Report of the Polish History of Art Research Commission)
• [3] Mokłowscy K. і T., Sprawozdania z wycieczki odbytej kosztem Komisji w r. 1904 w celu badania sztuki ludowej, Sprawozdania Komisji do badania Historii Sztuki w Polsce, tom VIII, zeszyt 1 i 2, Krakow 1912. (Report of the Polish History of Art Research Commission on the study tour of folk art)
• [4] Драган М., Українські деревляні церкви, Ґенеза і розвій форм, Львів 1937. (The Ukrainian wooden Orthodox churches, origin and development of forms, Lvov 1937)
• [5] Brykowski R., Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczypospolitej, Warszawa 1995. (Architecture of Orthodox wooden churches on royal grounds of the Republic of Poland, Warsaw 1995)
• [6] Strzałko F., Drewniane kościoły a cerkwie w Polsce i na ziemiach ościennych - uwagi porównawcze, Kwartalnik AiU, Teoria i historia, tom XXXII, zeszyt 3-4, Warszawa 1987 (Catholic wooden churches versus Orthodox churches in Poland and neighbouring countries, comparative remarks. Quarterly: Architecture and Urbanism, Theory and History)
• [7] Kornecki M., Drewniana architektura sakralna w Polsce - zagadnienie typów i form regionalnych w rozwoju historycznym. Ochrona Zabytków, XLV, nr 1-2, Warszawa 1992. (Wooden sacral architecture in Poland - regional types and forms in view of historical development. Heritage Protection)
• [8] Górak J., Typy i formy drewnianej architektury Lubelszczyzny, Kwartalnik AiU, Teorii i historia, tom XXXII, zeszyt 3-4, Warszawa 1987. (Types and forms of wooden architecture in Lubelskie region, Quarterly: Architecture and Urbanism, Theory and History)
• [9] Kiyciňski S., Cerkwie w Bieszczadach, Warszawa 1991. (Orthodox churches in the Bieszczady Mountains)
• [10] Слободян В., Церкви України, Перемиська єпархія, Львів 1998. (Churches of Ukraine Peremysh’l Eparchy, Lvov 1998)
• [11] Brykowski R., Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź 1986. (The architecture of Orthodox wooden churches of the Lemko People in Slovakia and Carpathian Ruthenia).
• [12] Sopoliga M., Perly fudovej architektúry. Prešov 1996. (Folk architecture pearls)
• [13] Сирохман М., Церкви України Закарпаття, Львів 2000. ( Churches of Ukraine Zakarpattia, Lvov 2000)