Ochrona radiologiczna w polskich kopalniach - system monitoringu i kontroli narażenia

• Autorzy: Wysocka M. , Skubacz K. , Michalik B. , Chałupnik S. , Mielnikow A.

Warianty tytułu

EN

Radiation protection in Polish coal mines - system of monitoring and control of the hazard

• Konferencja: Górnicze zagrożenia naturalne 2008. Zagrożenia naturalne barierą działalności górniczej/międzynarodowa konferencja naukowo-techniczna (XV ; 3-7.11.2008 ; Targanice k/Żywca, Polska)
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Narażenie radiacyjne spowodowane ekspozycją na naturalne izotopy promieniotwórcze, a w szczególności na krótkożyciowe produkty rozpadu radonu, jest znaczącym składnikiem narażenia, zarówno w środowisku naturalnym, jak i w miejscach pracy. Dawką skuteczna, powodowana ekspozycją na radon, a szczególnie jego krótkożyciowe pochodne, przekracza 50% średniej dawki dla przeciętnego człowieka od wszystkich źródeł promieniowania jonizującego. W specjalnych warunkach, takich jak praca w miejscach o ograniczonej wentylacji (piwnice, tunele, wyrobiska górnicze w kopalniach) rola tego czynnika narażenia jest zazwyczaj jeszcze większa. Innym źródłem narażenia radiacyjnego w kopalniach węgla mogą być izotopy radu, obecne w solankach i osadach, które z tych solanek wytrącają się, wskutek czego powstają osady o podwyższonych stężeniach radu. Powoduje to wzrost mocy dawki promieniowania gamma w miejscach ich wytrącania, jak też może powodować skażenia wewnętrzne organizmu na skutek wchłaniania czy wdychania rozpylonych solanek czy osadów o podwyższonej promieniotwórczości. W polskim górnictwie węglowym narażenie radiacyjne, powodowane przez naturalne izotopy promieniotwórcze, jest traktowane jako jedno z zagrożeń naturalnych. Jego badania rozpoczęto we wczesnych latach 70. ubiegłego stulecia. Wieloletnie prace badawcze umożliwiły pod koniec lat 80. wydanie pierwszych przepisów, regulujących to zagadnienie - wydana została Polska Norma, w której określono wielkości limitów dawek, wymagania dotyczące zakresu i częstotliwości kontroli tego czynnika narażenia. W latach późniejszych, na bazie tejże normy, w poszczególnych gałęziach przemysłu wydobywczego, a szczególnie w górnictwie węglowym, przygotowane zostały i wdrożone przepisy wewnętrzne, dotyczące stosowanych metod monitoringu, jego zakresu, jak i metod ograniczania narażenia radiacyjnego. System ochrony przed promieniowaniem w podziemnych zakładach górniczych jest obligatoryjny od 1989 roku. Obecnie problemy kontroli narażenia radiacyjnego w górnictwie reguluje kilka ustaw - w tym Prawo atomowe, Prawo geologiczne i górnicze oraz akry wykonawcze z tego zakresu. Ich stosowanie jest kontrolowane przez Wyższy Urząd Górniczy we współpracy z innymi agendami rządowymi (głównie z Państwową Agencją Atomistyki - PAA). Monitoring i ograniczanie zagrożenia musi być prowadzone nie tylko w działających kopalniach ale także w nieczynnych zakładach górniczych, które są wykorzystywane np. jako muzea czy uzdrowiska balneologiczne. Tak kompleksowe rozwiązanie Systemu ochrony radiologicznej w górnictwie nieuranowym jest unikalne na świecie.

EN

The radiation risk due to the exposure to natural radionuclides. especially to short-lived radon progeny, is a component of the radiation hazard, common in the natural environment and working environment of people. The effective dose, caused by the exposure to radon (radon progeny), exceeds 50% of the average dose for a man from all sources of the ionising radiation. Under specific circumstances, for example as a result of working in confined space with low ventilation rate (cellars, underground galleries, tunnels, mines). the riskcaused by radon and its progeny can be enhanced and can reach significant levels. In Polish mining industry the radiation hazard, caused by natural radionuclides is one among many other natural hazards. It is worth to be point outthat besides radonanother source of radiation hazard in coal mines is radium, present in underground brines. Sediments. precipitated out from such waters, have enhanced radium content and may cause the increase of external gamma radiation dose rate as well as internal contamination due to accidental ingestion or inhalation. Investigation of that specific problem has been started in hard coal underground mines in Poland in early 1970's. At the end of 1980's first regulations were issued: the national standard have been prepared, in which dose limits and requirements of the radiation monitoring have been established. In following years in some branches of underground mining (mainly in coal mining industry) internal regulations for monitoring and mitigation measures were developed on the basis of the Polish standard. Due to being in force regulatory acts - Geological and Mining Law, Decree of the President of State Mining Authority and Decree of the Ministry of Economy - the monitoring and prevention against natural radiation is obligatory in all Polish underground mines since 1989. This duty is strictly supervised by local offices of Stale Mining Authority in co-operation with other governmental agencies. Monitoring and mitigation measures are obligatory not only for active mines but also for mines, excluded from the exploitation. and used for other purposes as museums, balneotherapy spas etc. Such solution is unique in non-uranium mining.

Słowa kluczowe

PL

kopalnia; promieniowanie; radiacja; ochrona radiologiczna

EN

mine; radiation; radiation protection

• Wydawca: Główny Instytut Górnictwa
• Czasopismo: Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
• Rocznik: 2008
• Tom: Wyd. spec. nr 7
• Strony: 317--331
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz.

Twórcy

autor

Wysocka M.

autor

Skubacz K.

autor

Michalik B.

autor

Chałupnik S.

autor

Mielnikow A.

• Główny Instytut Górnictwa, Katowice,

Bibliografia

• 1. Basic Safety Standards - EU Council Directive 96/29/Euroatom „The EC Basic Safety Standarts". Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 4/96, Vol. 29, PAA.
• 2. Chałupnik S., Skowronek J., Skubacz K., Lebecka J. 1984: Short - living redioisotopes from uranium series in coal mine atmosphere. 1986 4th Working Meeting Isotopes in Nature, Leipzig, Proceedings, Part I, s. 189-195.
• 3. Chalupnik S., Lebecka J., Determination of ²²⁶Ra, ²²⁸Ra and ²²⁴Rain water and aqueous solutions by liquid scintillation counting, Liquid Scintillation Conference, RADIOCARBON 1993, pp. 397-403.
• 4. Chałupnik S., Wysocka M. 2008: Radium removal from mine water in underground treatment installation, Journal of Environmental Radioactivity, in press.
• 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 września 2004 r. zmieniające Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w górnictwie, Dz.U. Nr. 2002, poz. 94, 841.
• 6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 czerwca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz.U. Nr 124, poz. 863.
• 7. Instrukcja prowadzenia kontroli narażenia radiacyjnego od naturalnych substancji promieniotwórczych w kopalniach węgla kamiennego. Wspólnota Węgla Kamiennego, Katowice, 1988.
• 8. Konopko W. i in.: Raport roczny o stanie podstawowych zagrożeń naturalnych i technicznych w górnictwie węgla kamiennego. Raport Roczny 2007, GIG, Katowice 2008.
• 9. Lebecka J., Tomza L, Skowronek J., Skubacz K., Chałupnik S.: Monitoring of radiation exposure from different natural sources in Polish coal mines, 1985, Int. Conf. on Occupational Radiation Safety in Mining, Toronto, Canada.
• 10. Lebecka J., Skubacz K., Chałupnik S., Tomza I., Pluta I., Skowronek J.: Influence of mining activity on distribution of radium in the natural environment 1986 4th Working Meeting Isotopes in Nature, Leipzig, Proceedings, Part II, s. 423-428.
• 11. Lebecka J., Skowronek J., Tomza I, Michalik B., Chałupnik S., Skubacz K.: A thermoluminescent monitor of low radon - daughter concentrations in air. 1988 Journal of Applied Radiation and Isotopes, vol. 39, No. 9/88, p. 987-992.
• 12. Lebecka J. i in.: Radiation Exposurein Polish Coal Mines, Nukleonika Vol 1,1994.
• 13. Lebecka J., Łukasik B., Chałupnik S.: Purification of Saline Waters from coal Mines from Radium and Barium - Int. Mine Water Congress, Nottingham 1994.
• 14. Lebecka J., Chałupnik S., Michalik B., Wysocka M., Skubacz K., Mielników A.: Radioactivity of Mine Waters in Upper Silesian coal basin and its influence on natural environment. 1994 5th International Mine Water Congress, Nottingham (U.K.).
• 15. Michalik B., Chałupnik S., Skowronek J., Lebecka J.: Guidelines for treatment of solid wastes with enhanced natural radioactivity in Polish coal industry. Symposium on Radiation Protection Neighboring Counties in Central Europe, Slovenia, Portoroż 1995, s. 145-149.
• 16. Michalik B. i in. (2005): Metoda oceny skutecznych dawek obciążających związanych z wniknięciem izotopów promieniotwórczych według różnych scenariuszy zagrożenia radiacyjnego, Główny Instytut Górnictwa, Katowice
• 17. Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze. Dziennik Ustaw nr 27, poz. 96 . Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz. 1947.
• 18. Ustawa Prawo Atomowe (DZ. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276).
• 19. PN-88/Z-70071: Ochrona radiologiczna w podziemnych zakładach górniczych. Limity narażenia górników na działanie naturalnych izotopów promieniotwórczych i metody kontroli, 1998.
• 20. Sałdan M.: Biuletyn Instytutu Geologicznego, Warszawa, vol. 5,1965.
• 21. Skowronek J., Lebecka J., Jaworski J., Odrobina M.: System kontroli narażenia górników kopalu węgla kamiennego na działanie naturalnych substancji promieniotwórczych. 1991 Przegląd Górniczy nr 5/91.
• 22. Skowronek J.: Charakterystyka zagrożenia krótkożyciowymi produktami rozpadu radonu w kopalniach węgla. Praca doktorska, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1991.
• 23. Skowronek J., Skubacz K., Michalik B., Kajdasz R., Strześniewicz Z.: Moritoring and control of the radon hazard in Polish coal mines. 1997 Int. Symp. "Radon and Thoron in Human Environment", Oct. 24-25, Fukuoka, Japan.
• 24. Skowronek J. 2000: Prewencja zagrożenia radonowego w kopalniach węgla kamiennego, Prace Naukowe Głównego Instytutu Górnictwa, nr 840, Katowice.
• 25. Skubacz K., Lebecka J., Tomza I.: Dawkomierz GAMMA-31 - przyrząd do pomiaru mocy dawki promieniowania gamma w wyrobiskach podziemnych. 1986 Post. Fiz. Med., s. 249-254 (in Polish).
• 26. Skubacz K., Bywalec T. 2003: Monitoring of the radiation hazard caused by short-lived radon daughters in mines. Radiation Protection Dosimetry. Vol. 103, No 3, p. 241-246.
• 27. Tomza L, Lebecka J.: Radium-bearing waters in coal mines: occurrence, methods of measurements and radiation hazard. Int. Conf. On Radiation Hazards in Mining, Golden, Co, 1981.
• 28. Wysocka M., Lebecka J., Chałupnik S.: Environmental impact of radium-bearing waters from Polish coal mines. Int. Conference TENR I, Szczyrk 1996.