Ocena ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska stosowanych w gospodarce ściekowej na terenie polski na przykładzie projektu współfinansowanego z funduszu spójności

• Autorzy: Krawczyk P.

Warianty tytułu

EN

Economical tools of environmental protection assessment for needs of waste disposal management in Poland on an example of project co-financed by Cohesion Fund

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dokonano próby oceny wysokości opłat i kar w gospodarce ściekowej na terenie Polski. Porównano potencjalne opłaty i kary za odprowadzanie ścieków do środowiska ze szkodami powodowanymi w środowisku przez zanieczyszczenia zawarte w tych ściekach. Do wyceny skutków oddziaływania zanieczyszczeń zawartych w ściekach na środowisko przyrodnicze posłużono się wybraną metodą szacowania strat. Obliczenia wykonano dla wdrażanego w Gminie Zawiercie projektu pt. "Budowa kanalizacji sanitarnej dociążającej oczyszczalnię ścieków w Zawierciu". Poprzedzono je przedstawieniem problemu ograniczoności zasobów środowiska przyrodniczego oraz ogólną charakterystyką ekonomicznych instrumentów stosowanych w polityce ekologicznej Polski. Analizując instrumenty ochrony środowiska w ujęciu teorii ekonomii i w polityce gospodarczej państwa przedstawiono problem ograniczoności i wyboru występujący w gospodarowaniu zasobami środowiska przyrodniczego. Wynika z niego konieczność optymalnego gospodarowania tymi zasobami, czyli dążenie do ekonomicznej optymalizacji kosztów ochrony środowiska. Niedoskonałość rynku ochrony środowiska powoduje jednak nieoptymalną alokację zasobów i walorów środowiska przyrodniczego. Zapobiec temu można przez wliczanie kosztów ochrony środowiska do kosztów produkcji dóbr i usług. Optymalizacji tej alokacji służy stosowanie następujących zasad: "zanieczyszczający płaci", "zanieczyszczający płacą", "użytkownik płaci", "ofiara płaci", a także zasada przezorności oraz zasada pomocniczości. Są one wykorzystywane w kształtowaniu polityki ochrony środowiska i polityki gospodarczej państwa. Ustalono, że jednym z podstawowych instrumentów ekonomicznych stosowanych w gospodarce ściekowej na terenie Polski są administracyjne opłaty za wprowadzanie ścieków do wód i do ziemi oraz kary pieniężne za przekraczanie norm emisji. Zgodnie z zasadami: "zanieczyszczający płaci" oraz "zanieczyszczający płacą" opłaty i kary są nakładane systemowo na podmioty korzystające ze środowiska, w przybliżeniu proporcjonalnie do skali jego wykorzystania. Aby system ten był ekonomicznie optymalny, opłaty i kary powinny odzwierciedlać wartość szkód, przed którymi mają chronić. Nie mogą one być za duże, gdyż ochrona środowiska za wszelką cenę wiąże się z obniżeniem poziomu dobrobytu materialnego ludzi. Zbyt małe natomiast, nie przyniosą oczekiwanego efektu, gdyż dla podmiotów korzystających ze środowiska bardziej opłacalne będzie jego dalsze zanieczyszczanie niż ponoszenie kosztów inwestycji proekologicznych. W części obliczeniowej dokonano oceny ekonomicznej zasadności podejmowanych działań ochronnych w gospodarce ściekowej, tj. oceny, czy koszty ochrony środowiska nie przewyższają wartości szkód, przed którymi mają chronić. Ocenę przeprowadzono na podstawie porównania wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska i kar za zanieczyszczanie środowiska z oszacowaną wartością strat w środowisku naturalnym. Przeanalizowano dwa warianty: - wariant I - straty środowiskowe powodowane tylko przez ścieki oczyszczone odprowadzane do wód powierzchniowych z istniejącej oczyszczalni ścieków w Zawierciu, - wariant II - całkowite straty środowiskowe na analizowanym terenie powodowane zarówno przez ścieki oczyszczone z oczyszczalni, jak również przez ścieki nieoczyszczone z terenów nieskanalizowanych, wprowadzane bezpośrednio do wód i do ziemi. Przyjęto założenie, że wartość strat w środowisku dla wariantu I powinna być odzwierciedlona w opłatach środowiskowych ponoszonych za korzystanie z wód, natomiast dla wariantu II do opłat środowiskowych (w tym podwyższonych), doliczono kary za przekroczenie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. W przypadku wariantu I oszacowana wartość strat środowiskowych wielokrotnie przekroczyła opłaty, które ponosi eksploatator oczyszczalni ścieków z tytułu odprowadzania ścieków oczyszczonych do wód powierzchniowych. Na podstawie szczegółowej analizy metody zastosowanej do oszacowania strat środowiskowych stwierdzono, że w analizowanym przypadku wysoki poziom strat środowiskowych wynika najprawdopodobniej z charakterystyki hydrologicznej odbiornika ścieków rzeki Warty. Przepływy w rzece są niewielkie w stosunku do ilości odprowadzanych do niej ścieków oczyszczonych, czego konsekwencją są wysokie nakłady na oczyszczanie ścieków do poziomu przywracającego wodom zdolność do samooczyszczania. W wynikającej z przepisów prawa metodyce naliczania opłat za wprowadzanie do wód substancji ze ściekami nie uwzględniono natomiast cech hydrologicznych odbiornika. W przypadku wariantu II wystąpiła sytuacja odwrotna: oszacowana wartość strat środowiskowych była znacznie mniejsza niż naliczone potencjalne opłaty i kary za odprowadzanie ścieków. Uznano jednak, że duże opłaty podwyższone i kary mają pełnić funkcję odstraszającą - ich wysokość powinna bowiem mobilizować zanieczyszczającego do natychmiastowego podjęcia działań usuwających przyczynę przekroczenia dopuszczalnych norm emisji zanieczyszczeń. Ustalono, że również w przypadku kar w systemie ich naliczania nie uwzględnia się rzeczywistych strat w środowisku, związanych z lokalnymi uwarunkowaniami występującymi w miejscu wprowadzania zanieczyszczeń. W podsumowaniu stwierdzono, że system opłat i kar, nie może być nadmiernie skomplikowany. Uwzględnianie lokalnych uwarunkowań w tym systemie utrudniłoby jego funkcjonowanie i egzekwowanie, a w skali całego kraju nie przyniosłoby najprawdopodobniej dodatkowych korzyści.

EN

A trial was undertaken of assessment of fees and fines height in waste management in Poland. The potentially fees and fines for sewerage to environment were compared with damages for environment caused by pollutants contained in these wastes. For fixing of the pollutants contained in the wastes environmental impact price a selected method of loss assessment was used. Computations were conducted for project "Building of sanitation sewage system burdening sewage-treatment plant in Zawiercie" implemented in Commune Zawiercie. They were proceeded with a presentation of problem of limited natural environmental resources and general characterization of economical tools used in ecology politics of Poland. While analyzing instruments of environmental protection in frames of theoretical economy and economical State politics the problem of limited natural resources and choices taking place in environmental management was presented. It results in necessity of optimal management with these resources, i.e. tendency to economical optimization of environmental protection. However, a lack of perfect market for environmental protection causes non- optimal allocation of resources and values of natural environment. It is possible to prevent this by including the environmental protection costs into costs of goods and services. Using of the following rules serves to the optimization of this allocation: "polluting part pays", "polluting parts pay", "user pays", "victim pays", and also providence rule and helpfulness rule. They are in use at shaping environmental protection politics and in the economic State politics. It was set that one of the basic economical tools used in waste management in Poland are the administrative fees for sewerage to waters and ground as well as financial fines for limits of emission contravening. According to the rules "polluting part pays" and "polluting parts pay", the fees and fines are inflicted in this system onto subjects using environment approximately in proportion to the scale of its exploitation. To make the system economically optimal, the fees and fines should reflect values of damages they have to protect us against. They can not be too large, because the environmental protection for any cost leads to lowering of the level of people material welfare. Otherwise, if too low, they will not give an expected effect, as for the subjects using environment its further contamination occurs more profitable than rising costs of pro-ecological investments. In the calculation part, an assessment of economical justness of undertaken protective measures in waste management was provided, i.e. it was assessed if the environmental protection costs do not overflow the value of damages they are targeted to prevent. Two variants were considered: - variant I - the environmental damages caused solely by purified wastes drained to surface waters from existing sewage treatment plant in Zawiercie, - variant II - total environmental damages on the considered terrain caused both by purified wastes from sewage treatment plant, as well as by not purified ones from terrain without sewer system, drained directly to the waters and to the ground. An assumption was made, that the value of environmental damages for variant I have to be mirrored in environmental fees carried on for using waters, whereas for the variant II, the fines for exceeding admissible concentrations of pollutants were add to the environmental fees (including enlarged ones). In the case of variant I, the assessed value of environmental damages many times surpassed fees which were carried on by exploiter of treatment plant for draining purified wastes to the surface waters. On the basis of detailed analysis of the method used for assessment of environmental damages, it was concluded that in the analyzed case the high level of environmental damages is most likely a result of hydro-biological characteristics of the receiver of wastes, which is the Warta River. The flows in the River are small in comparison with the volume of purified wastes drained to it, what results in high outlays for waste treatment recovering to the waters the ability of self-purification. However, within the resulting from regulations methodic of determining the fees for substances draining with wastes to waters, the hydro-biological features of receiver were not included. In the case of variant II, the otherwise situation took the place: the assessed value of environmental damages was much lower than potentially determined fees and fines for draining of wastes. However, it was decided that the enlarged fees and fines have to play a deterring function, because the high level of them should to mobilize contaminating party immediately to undertaking measures removing the causes of exceeding admissible standards of pollutants' emissions. Likewise, in the case of fines in the system of their determination, the true damages for environment which are connected with local conditions occurring at the place of draining of wastes are not taking into account. In the summary, it was stated that the system of fees and fines must not be too much complicated. Including local conditions to such a system might complicate its functioning and execution, and in the scale of whole country it most likely would not bring additional benefits.

Słowa kluczowe

PL

ochrona środowiskowa; opłata środowiskowa; gospodarka ściekowa

EN

environmental protection; wastes management; environmental fee

• Wydawca: Główny Instytut Górnictwa
• Czasopismo: Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
• Rocznik: 2006
• Tom: nr 1
• Strony: 17--30
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz.

Twórcy

autor

Krawczyk P.

• Główny Instytut Górnictwa, Zakład Ochrony Wód, Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice, tel. [phone],

Bibliografia

• 1. Fiedor B. (2002): Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych. Warszawa, Wydaw. C.H. Beck.
• 2. Górka K. (2001): Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska. W: Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne. Warszawa, Polskie Wydaw. Ekonomiczne.
• 3. Mokrzycki E. i inni (1992): Skutki oddziaływania zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze i metody szacowania strat. Studia i Rozprawy 20. Kraków, Wydaw. CPPGSMiE PAN.
• 4. Piontek F. (1995): Metody ustalania szkód i kosztów powodowanych degradacją zasobów wodnych i składowaniem odpadów. Białystok, Wydaw. Ekonomia i Środowisko.
• 5. Piontek F. (1996): Sozoekonomiczny rachunek efektywności działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej i samorządności terytorialnej. Białystok, Wydaw. Ekonomia i Środowisko.
• 6. Shechter M. (1996): Wycena środowiska. W: Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych. Warszawa, Wydaw. Krupiński i S-ka.
• 7. Wytyczna ATV-DVWK - A131P (2002): Wymiarowanie jednostopniowych oczyszczalni ścieków z osadem czynnym. Warszawa, Wydaw. Seidel Przywecki.
• 8. Żylicz T. (1996): Cele, zasady i ograniczenia polityki ochrony środowiska. W: Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych. Warszawa, Wydaw. Krupiński i S-ka.