The deregulation of natural gas markets and its consequences for gas recipients in the EU

• Autorzy: Frączek P. , Kaliski M.

Warianty tytułu

PL

Liberalizacja rynku gazu ziemnego i jej konsekwencje dla odbiorców gazu w krajach UE

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Nowadays, activities aimed at introducing market mechanisms into the infrastructural branches of the economy or regulating their operations are considered to be necessary. The aim of such activities is to prevent an abuse of market position as well as lead to an effective allocation of resources, which is one of the ways to boost market competitiveness. The paper discusses the main conditions for the liberalization of gas industry with a particular emphasis on the changes in its functioning in the following years. The main results of liberalization of natural gas market are presented as well as the results of this reform for gas industry recipients.

PL

W ostatnich dekadach XX wieku i w początku XXI wieku największy wpływ na funkcjonowanie rynku gazu ziemnego miało wprowadzenie liberalizacji (deregulacji) tej branży. Jej celem było stworzenie globalnego rynku gazu, na którym każdy uczestnik będzie mógł kupować lub sprzedawać każdą jego ilość, wszędzie, w każdym kraju i w dowolnym momencie. Efektem tych zmian była m.in. likwidacja niedoboru gazu na rozwiniętych rynkach gazu, zmniejszenie marży przedsiębiorstw gazowniczych, obniżenie cen gazu i poprawa obsługi klientów korzystających z usług przedsiębiorstw gazowniczych, eliminowanie z rynku dostawców, którzy w porównaniu z wynikami konkurentów, nie zdołali obniżyć kosztów dostawy ani ograniczyć tempa wzrostu cen. Liberalizacja gazownictwa wiąże się z dwoma rodzajami zmian: o obszary branży, gdzie istnieje monopol naturalny (sieci przesyłowe i dystrybucyjne oraz magazyny gazu), są poddawane regulacji chroniącej uczestników rynku przed nadmiernymi cenami oraz uniemożliwiającej osiąganie przez monopol nadmiernych zysków, o w tych obszarach branży, w których możliwe jest wykorzystywanie mechanizmów rynkowych (wydobycie, handel), ogranicza się stosowanie instrumentów regulujących i tworzy warunki do zaistnienia konkurencji. Deregulacja sektora umożliwia nowym dostawcom wejście na rynek gazu poprzez dodatkowy import lub jego wydobycie przez nowe podmioty. Wejście nowych dostawców pozwala na wprowadzenie konkurencji między podmiotami działającymi na danym rynku. Warunkiem deregulacji jest stopniowe upowszechnienie zasady dostępu stron trzecich (TPA - Third Part Acces) do sieci gazowych stanowiących własność działającego na danym terenie przedsiębiorstwa dystrybucyjnego. Stosowanie tej zasady oznacza, że uprawnieni odbiorcy mogą kupować gaz u dowolnie wybranego dostawcy, operator gazociągu musi zaś na zlecenie dostawcy przesłać gaz do odbiorcy. Wprowadzenie zasady TPA wymusza konkurencję wśród dostawców walczących o możliwość sprzedaży gazu ze swych źródeł, a w konsekwencji prowadzi do obniżenia cen gazu dla klientów finalnych. Warunkiem powstania i rozwoju konkurencyjnego rynku jest także możliwość pozyskania gazu przez nowych uczestników rynku. Jest to możliwe dzięki wymuszeniu oddania dostępu do zasobów gazu przez dotychczasowego monopolistę lub przez stworzenie warunków jego pozyskania z innych rynków poprzez gazociągi przesyłowe lub dostawy LNG1. Pojawienie się nowych dostawców oznaczało konieczność ograniczenia roli dotychczasowych, tradycyjnych dostawców gazu. Do uelastycznienia rynku gazu przyczyniło się także ograniczenie przez państwo znaczenia kontraktów długoterminowych na dostawę gazu zawartych na podstawie formuły "bierz lub płać" (take or pay)2. Pierwotnie zawierano je na wiele lat jako uzasadnienie celowości budowy oraz gwarancję finansowania infrastruktury gazowniczej. Zmiany te pozwoliły na częściowe odejście od kontraktów długoterminowych i stopniowe zastępowanie ich kontraktami średnio- i krótkoterminowymi. Likwidacja lub ograniczenie udziału dostaw gazu opartych na kontraktach bierz lub płać w całkowitym zapotrzebowaniu na to paliwo pozwala na realizację dostaw gazu przez niezależnych dostawców. Mimo olbrzymiej roli regulacji i deregulacji gazownictwa dla konkurencyjności gospodarek poszczególne kraje UE są w bardzo różnym zakresie zaangażowane we wprowadzanie liberalnych zmian. Według ostatniego raportu Komisji Europejskiej większość krajów unijnych jest zaawansowana w działaniach służących wydzieleniu operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, choć w dalszym ciągu nie obserwuje się znaczących korzyści tych działań dla klientów końcowych. Przejawem powolnego postępu zmian liberalizacyjnych w krajach UE jest niewielka skala zmian dostawców przez odbiorców krajów członkowskich. W wielu krajach UE, mimo formalnego uwolnienia rynku, obserwuje się opóźnienia w liberalizacji rynku gazu. Przejawem tego jest brak zmian dostawców. Brak ten wiąże się z tym, że zmiana dostawcy jest postrzegana przez odbiorców energii jako skomplikowany proces. Z tego względu wielu klientów nie korzysta z tej zmiany, mimo że w rzeczywistości jest to łatwiejsze niż obawy klientów. Należy oczekiwać, że Komisja Europejska wymusi dokończenie liberalizacji branży gazowniczej. Kraje, które nie dokończą zmian, będą narażone na postępowanie wyjaśniające przed Komisją Europejską oraz na płacenie kar za zaniedbania. Również propozycje wprowadzania nowych wymogów unijnych związanych z tzw. trzecim pakietem energetycznym zakładają dalsze prowadzenie działań liberalizujących rynek gazu ziemnego w krajach UE.

Słowa kluczowe

EN

liberalization; regulation; natural gas market; gas recipients

PL

liberalizacja; regulacja; rynek gazu ziemnego; odbiorcy gazu

• Wydawca: Instytut Mechaniki Górotworu PAN
• Czasopismo: Archives of Mining Sciences
• Rocznik: 2009
• Tom: Vol. 54, no 4
• Strony: 739--752
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., tab.

Twórcy

autor

Frączek P.

autor

Kaliski M.

• Rzeszów University, Al. Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów, Poland

Bibliografia

• Bobińska K., 2000. Rynek w infrastrukturze, infrastruktura na rynku. Ziggurat, Warszawa.
• Ciszewski M., 2009. Trzeci pakiet energetyczny, w: Marketing w Gazownictwie. Zrównoważony rozwój. Klient dziś i jutro, Zakopane.
• Consumers’ views on switching service providers, Flash Eurobarometer 243 – The Gallup Organization, June - July 2008.
• Directive 2003/55/EC concerning the common rules for the internal market of natural gas of 26.06.2003.
• Directive 98/30/EC of 22.06.1998 concerning the common rules of the internal gas market.
• Dworak P., 2003. Zasady użytkowania krajowego systemu przesyłowego po akcesji do Unii Europejskiej, Nowoczesne Gazownictwo, nr 3.
• Evaluation of the Performance of Network Industries Providing Services of General Economic Interest. 2006 Report, COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, Brussels, 12.07.2007, SEC(2007) 1024.
• Frączek P., 2008a. Rola branży gazowniczej w modernizacji sektora energii w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Frączek P., 2008b. Uwarunkowania liberalizacji rynku gazu ziemnego w krajach UE, in. Materiały z Konferencji Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy., Rzeszów
• Horizontal evaluation of the performance of network industries providing services of general economic interest, Commission Staff Working Paper (SEC(2004) 866.
• Jasiński P., Skoczny T., Yarrow G., 1995. Competition and regulation in the energy industry, Urząd Antymonopolowy, Warszawa (in Polish).
• Kaliski M., Jedynak Z., Frączek P., 2008. Specific factors influencing the regulation of the global natural gas market. in: Poland-Kazakhstan: Integration aspect of European science, Kraków 2008.
• Kamiński J., 2009. The impact of liberalisation of the electricity market on the hard coal mining sector in Poland, Energy Policy, nr 37.
• Kamiński L., 2005. Market reforms in the electrical energy sector and their effect on coal mining, Polityka energetyczna, t. 8, s. 261 (in Polish).
• Łucki Z., 2003. Zarządzanie w górnictwie naftowym i gazownictwie. TAiWPN Universitas, Kraków.
• Ocana C., 2003, Trends in the management of regulation: a comparison of energy regulators in OECD member countries, IEA. Quoted from www.iea.org z 20.01.2004.
• Prawo energetyczne. Ustawa z 10.04.1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 54, poz. 348) ze zm.
• Parker D., 1999. Regulation of privatized public utilities in the UK: performance and governance. International Journal of Public Sector Management, Vol. 12, No. 3.
• Report on Progress in Creating the Internal Gas and Electricity Market Technical. Annex to the Communication from the Commission to the Council and the European Parliament {COM(2009)115}
• Rotko P., 2008. Dostęp do sieci przesyłowej w Polsce oraz zasada funkcjonowania modelu Entry-Exit w wybranych krajach europejskich, Krakowska Konferencja Młodych Uczonych.
• Rychlicki S., Siemek J., 2008. Bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego dla odbiorców w Polsce, in: I Kongres Polskiego Przemysłu Gazowniczego, Wisła.
• Slot P.J., 2000. Energy (Electricity and Natural Gas), in: D. Geraldin (2000), The Liberalisation of state monopolies in the European Union and Beyond, Hague-London-Boston 2000.
• Technical Annex to the Report from the Commission to the Council and the European Parliament, Brussels 2005.
• The unbundling regime. Note of the Directorate General for Energy and Transport on Directives 2003/54/EC and 2003/55/EC on the inner market of electricity and natural gas.